Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat IX. Capittel. Tegens de Wormen in 't lijf, en teghen t'Onnatuerlijcke Sweeten.

Autheur.

HEt gheschiedt dickmalen dat gheinfecteerde lieden oock wel beladen sijn met Wor-

[p. 19]

men, oock wel soo datse tot den Mont en Neuse uyt -loopen, ende den verstorven oock wel tot de Ooren uyt cruypen, ende om sulcx voor te comen hebbe ick selve voor een Experiment ghebruyckt, het Perferata oft de Hipericon, met Root-Koral, daer toe dese volghende recepten seer wel dienen.

Neemt Hipericon-Bloemen, ('t welck beter is als 't Cruyt) een dragma, Roode-Koral een half dragma. Angelica onderhalf dragma. Kreeft-Oogen een scrupel. Mirrhae twee scrupel, alles wel subtijl gepulveriseert, van dit pulver in Peterceli-Water in gegeven, de oude lieden een dragma, den jongen naer advenant, Probatissimum.

Een ander 't welck oock purgeert.

Neemt Reubarber, een scrupel, Euforbi twee scrupel. Gebrant Herts-Hoorn, vyer scrupel. Witten-diptam, vyer scrupel, alles kleyn ghepulveriseert, den ouden een dragma in ghegheven, doodet de Wormen, en Purgeert met een, maer indien de vochtighe Lichamen sal stoppen, soo salmen slechts nemen een half dragma ende dit verdrijft de Wormen, opent ende Purgeert het lijf, ende stopt het vochtighe Lichaem; de kinderen salmen altijt berechten na datse oudt en sterck zijn.

Aengaende het onnatuerlijck sweeten.

Men sal den Patient niet meer als vijf uren achter een laten Sweten, somtijts oock maer dry a vyer uren na dat den krancken swack of sterck is, ende het Sweet salmen met warme Doecken wel neerstigh af drooghen, ende men sal den Patient oock wel bewaren voor wint en

[p. 20]

coude, en gheenderley drincken gheven al eer den Sweedt over is. Men sal Genever-Beyen in Wijn-Eeck legghen, ende daer van onderwijlen den Patient een of twee van te eeten geven, die verdrijven den giftigen Sweet, ende behouden den Natuerelijcke vochtigheydt by den Mensch.

Ofte men sal den Patient geven Gebrandt-Herts-Hoorn in Munthen-water dat behout de Natuerlijcke ende verdrijft de Onnatuerlijcke Sweet. Ende dit sal men altijt doen nae den eysch der saken, soo sal alles (met Godts hulpe gheluckigh afloopen) Den Patient sal oock ghesterct worden met Asijn van Lavendel van Roosen, ende van vlier-Bloemen om daer aen te riecken, ende warm om t'hooft te slaen.

Ende aldus genoch geseght hebbende, vande onnatuerlijcke Sweten, sal ick 'tdaer by laten.

A.L.V. Voor de Wormen moet ick noch een Experte Remedie Noteren, die niet licht en is te verbeteren

Neemt Balsum Sulphuris de gherectificeerde twee dragma Olei ex Cornu Cervi, gedistileert een dragma. Olei vitrioli gerectificeert onder-half dragma: Dit te samen gheroert gheeft een schoone Balsem niet alleen in Peste maer oock tot Wormen, ses droppelen in twee lepelvol Alste-Wijn inghenomen is Extraordinaer goet, ende soomen desen Balsem noch een mael Rectificeert door ghebrant Herts-Hoorn, ick vertrouwe dat niet veel beter inde Nature te vinden is.

Vytwendigh, een treffelijck Worm-Balsem.

Neemt Mirrhae een half pont. Aloe twaelf oncen. Masticis thien oncen. Sout een pont, dit t'samen door een Retorte ghedreven komt een dicken Balsem met een witte melck, die scheyde van den anderen, de Oly maeckt met ghebrande Herts-Hoorn tot een

[p. 21]

dicke deech, ende drijf het noch eens over, hier mede salmen de Navel smeren, ende oock somtijdts wat onder de Neus wryven.

Onsen Autheur stelt hier Remedie voor onnatuerlyc sweten, daer hy by verstaet den Fenijnigen en Pestilentiale sweet. Maer voor't over natuerlijck sweten, daer hy by verstaet den Fenijnigen en Pestilentiale sweet. Maer voor't over natuerlijck sweten, 'twelck somtijts oock de gheraeckten vande Pest wel mede aen comt, daer voor stelle ick dese volghende Remedie.

Neem Aq; Solatri een loot. Vlaer-Eeck een lepel vol. Lapis Brunel een scrupel, gheeft dit t'seffens in, het koelt d'inwendighen brant, en ende doet de Pores sluyten.