Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat VI. Capittel. Vermaent alleen van swanghere Vrouwen, ofte van Vrouwen die groot en grof gaen.

Autheur.

DEse gevaerlijcke ende ellendighe Sieckte, sal veel tijts eerst voor al de arme bedroefde swangere Vrouwen, veel eer ende meer aen-tasten,

[p. 11]

als andere Menschen, want ghelijck de Visschen in het Water, alsoo werden oock de Kinderen inde Moeder ghemeynlijck ontsteken. Soo isset dierhalven oock principael van nooden (niet alleene my) maer alle ghetrouwe Medicijns, hare beste wetenschap aenden dagh te brenghen, op dat alsulcken ghevaer verhindert, ende de ellendighe Vroukens (soo veel doenlijck) gheholpen moghen werden.

Een Pulver tot de Pijne der Vrouwen, die in dese ghevaerlijcke tijden swangher gaen.

Neemt Rode Coral een once, ghebrand' Herts-Hoorn van't spitse eynde twee dragma, Been uyt een Herts-herte een loodt, ghebrand' Elpenbeen een dragma, Liliconvali-water, twee goede Lepel vol, dit 'tsamen gemenght en daer van gedroncken, soo haest als de Sieckte wort ghemerckt ende om de ses uren, noch eens dit selve Recept ghedroncken tot dry reysen, altijt ses uren verscheyden, Somers in Roden ende Swinters in witten Wijn.

Een ander geprobeert Pulver.

Neemt Rode Goral een Scrupel, Been uyt een Herts-herte, anderhalf Scrupel, Spodi een half scrupel, met Betoni-Water in-ghenomen.

Noch een geprobeerde Electuarium.

In gheleyde Citroenen twee oncen, Vijghen en Dadele elck neghen stucx, Rosen Suycker twee Oncen, Fenicol twee dragma, Paradijs houdt Caneel, Galigaen, Paradijs hoorn, Naghelen, Cubeben, en Spica Nardi elck een half dragma, maeckt van het ingheleyde Citroenen Sap, een Electuarium ende daer van alle morghens een Muscaeten groote in ghenomen, dat sterckt de vrucht geweldigh wel.

[p. 12]

Tegen 't Spasmum ofte de Kramp.

Soo geeft de vrou een Hasen-spronck inde hant en laetse daer in bewarmen, ende laetse somtijdts drincken een goede dronck Mee, want sulcx stillet de vloet ende vordert de geboorte.

De Vrouwen werden oock gheraden datse in al haer drincken moeten leschen gegloeyt Stael, ende datse veel Rode Coral gestoten in nemen, want dat heb ick dickwils seer goet bevonden. Item Rode Corallen ende de Wortel van Celidonia aenden hals ghedraghen, is de swanghere Vrouwen een groot Preservatijf, oock is de Vrouwen seer goet een goeden Succaet.

De vermoghen Luyden is den Edelen steen Hiacintus op't blote Lijf ghedragen seer goet tegen dit vergift.

Voor Vrouwen ofte Vrijsters, die haer stonden te veel krijgen in tijden van Peste.

Neemt Boli Armeni twee Oncen, Terra Sigillata een Loot, Citroensaet, ende de schellen van dien, geschaeft Elpen-been, en gheschaefd' Herts-hoorn, met Liquaritie, elck een half loot, Tormentil, zaet van Suiringh, bereyde Coriander en Roode Corallen van elck drie dragma. dese stucken altesamen wel kleyn ghepulveriseert, ende daer van inde kost ghegeten, ofte met gedistileert-Water daer toe dienende gedroncken, 'tsy in Eerdbesi-water, Weegbre, of Sanickel-water, ofte dier ghelijck. Item men sal Bolum nemen en Terram Sigillatam, en Roden steen, ghepulveriseert, met wit van Ey tot een Plaster gheklopt, en achter op de Lenden gheleyt, tot soo langhe dat sich de vloet stillet, dit is dickwils seer expert en goet bevonden.

De wortel van Celidonia aenden hals gedragen is in desen ghevalle, Vrouwen en Maeghden seer

[p. 13]

goet. A.L.V. Tot nut en dienst der Vrouw-persoonen, kan ick niet voor-by te seggen, dat: indien ymant met de Pest beladen ware, ende datter een Caducum ofte andersins een Suffocationem Matricis daer toe viele, die salmen helpen met Salis Absintij een Scrupel in een Roemerke Alste-wijn, morgen en Avonts in ghegeven, drie of vier-malen achter een, tot dat het gheholpen is.

Andersins, voor sware pijne inden Buyck, soo ghebruyckt mijn Huys-Vrou, den swanghere Vrouwen dese remedie, daer mede sy in haer Vroedmoers Ampt, veel Iaren langh groote diensten heeft ghedaen.

Neemt Poley, Rosmarijn, Camillen, en Laurbladeren altsamen gedrooght elck even veel, snyt het kleyntjes, neemt een kleyne hant vol, en koockt het in soeten-Wijn een half Pint, drinckt daer dan een Roemercken vol van, soo warm als bequamelijck gheschieden kan. Dit versterckt de vrucht ende neeemt veel ongemack wegh, ende is veel hondert malen goet bevonden.

Maer voor d'overvloedige vloet, en is redelijcker wijs, gheen beter als dit volghende waterken. Neemt drie Pinten vande beste Brande-wijn, doet daer in kruyt Naghelen vier Oncen, laet het staen Extraheren in sachte warmte vier-en-twintich uren, dan gefiltreert, doet daer dan by Campher twee Oncen, Genever oly vande beste een loot, gheeft het in Tormentil-water te drincken, 'telckens twintigh Droppelen, dit Water is seer treffelijck, selfs oock voor de witte vloet, morghens en Avonts ghebruyckt tot dat het geholpen is, ick hebbe in desen deele machtigh veel daer mede ghedaen.