De briefwisseling tussen Arij Prins en Lodewijk van Deyssel

201B
Biographieën⁶⁰⁶

In de biographieën van letterkundigen wordt veel te weinig de eigenlijke toedracht van hun arbeiden beschreven.

Wat weet de belangstellende, bij voorbeeld, van het werken van den Franschen romanschrijver uit de negentiende eeuw Honoré de Balzac?

Hij weet, ten eerste, dat Balzac steeds maar onmiddellijk ging schrijven, meestal zonder daartoe in 't minst juist gedisponeerd te zijn. Hij schreef dan maar door tot hij eindelijk ‘er in’ kwam, dat beteekent: tot zijn hand-schrift een zekere kunstwaarde kreeg. Hij weet, ten tweede, dat Balzac in de drukproeven zijner boeken ontzettend veel verbeterde, zoo dat soms de helft van den oorspronkelijken tekst verviel, en dat hij achtereenvolgens vele, telkens weêr verbeterde, druk-proeven wilde ontvangen. Hij heeft een vage notie van een groote hoeveelheid koffiedrank, dien Balzac ten bate van zijn arbeidsvermogen tot zich nam.

Dat nu is alles weinig en zeer oppervlakkig.

Van Disraëli weet men, althands door het voortreffelijk boek van Maurois,⁶⁰⁷ dat hij, sedert lang staatsman zijnde, steeds weder een roman schreef, en zich daartoe, ergens op een buiten ver van zijn gewone verblijfplaats, enkele maanden afzonderde.

Van Ary Prins weet men, door den atlas van Poelhekke,⁶⁰⁸ reeds iets beters. Men ziet de bladzijde, die hij zes à acht maal veranderde, in die verschillende toestanden gereproduceerd.

Dit laatste gaat den goeden kant uit.

Maar over 't algemeen weet men van schrijvers weinig van dien aard.

606 Deze van 16 april 1931 daterende aantekening, gepubliceerd in De Nieuwe Gids, Jrg. 1931 II, blz. 6-7, wordt hier voor de eerste maal herdrukt.

607 La vie de Disraeli (1927), par André Maurois (1885-1967). Van Deyssel heeft dit boek meer dan eenmaal gelezen, geïntrigeerd als hij vanouds was, d.w.z. sedert 1881, door leven en werken van Benjamin Disraeli (1804-1881). In het jaar van Disraeli's overlijden had Van Deyssel zich gezet tot de vertaling van Vivian Grey (1826), vertaling waarin hij al na anderhalve bladzijde bleef steken. Vivian Grey trok hem toen vooral zo aan omdat Disraeli deze zijn eerste roman al in zijn tweeëntwintigste levensjaar publiceerde.

608 In de Platenatlas bij de Nederlandsche Literatuurgeschiedenis, samengesteld door M.A.P.C. Poelhekke en C.G.N. de Vooys, Groningen, 1916, blz. 128-129, werden een aantal handschriften van Arij Prins afgedrukt, waaruit zich de ontwikkeling liet aflezen van een zin uit Prins' De Ondergang, een fragment dat het licht had gezien in Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift, Jrg. 1913, blz. 448-452; voor de eerste maal herdrukt in de tweede vermeerderde druk van Een koning. Amsterdam, 1924, blz. 162-191.

[p. 331]

De belangstellende zal, bij voorbeeld, verlangen te weten welke historische boeken Prins had gelezen, doorlezen, of geraadpleegd, voor zijn middeneeuwsche schetsen; of hij daartoe openbare en particuliere bibliotheken bezocht, ook boeken uit die verzamelingen langeren of korteren tijd in zijn werkkamer had, ook boeken in zijn bezit had, en, nauwkeurig, hoe het toeging met het lezen, doorlezen, of raadplegen dier werken; of hij langzaam of snel las (hóé langzaam of hóé snel) en bij herhaling of één maal; of hij voor-goed onthield wat hij gelezen had of hoe het daarmede precies gesteld was; wat het verschil was tusschen de voorstellingen, die hij door lectuur of studie ontving, en die, welke in zijn eigen werk tot stand kwamen, en hoe de overgang van de eene voorstelling tot de andere precies, of waarschijnlijk, zich toedroeg.

Men weet ook, dat Prins des avonds, rookende, arbeidde, na den geheelen dag in zijn koopmanszaken geweest te zijn; wellicht eveneens, dat hij niet gaarne een ander een juist door hem volschreven bladzijde zag inzien ...⁶⁰⁹

Maar al zulke bizonderheden, behalve die over het verschil en den overgang der voorstellingen, zijn oppervlakkig kenschetsend en bevinden zich in waarde op grooten afstand van de reconstructie der interne gebeurtenissen, bij de wording zijner kunststukken, waar het op aan komt.

609 Vermoedelijk had Van Deyssel dit zelf, tijdens zijn logeren bij Prins, ervaren.