Antwoord aan het kwaad, getuigenissen 1939-1945

[p. 41]

Dr. Nikolaus Nyiszli

Dr. Nikolaus Nyiszli, een Hongaarse Jood, overleefde het ‘K.Z.’ Auschwitz als prosector van de ook elders in dit boek genoemde kamparts Dr. Mengele, een figuur, die in verband met de strafzaak-Eichmann in 1960 weer korte tijd ‘in het nieuws’ was en toen eveneens in Zuid-Amerika gezocht werd - of heette. Zijn anatomische arbeid als eerste arts bij de crematoria verrichtte Dr. Nyiszli in dienst van deze Mengele ten bate van het ‘Institut für Rassenbiologische und Anthropologische Forschungen’, Berlijn-Dahlem, naar hij mededeelt. In 1946 stelde hij zijn kampherinneringen op, vol ‘alle fantasie overtreffende gruwelen’, onder de nadrukkelijke verzekering, dat hij zich strikt aan de zuivere waarheid had gehouden: ‘Ik schreef dit boek zonder welke overdrijving ook, zonder enig bijkleuren, zonder enige wrok’, niet als literator of journalist, maar als geneesheer. Het hieronder opgenomen fragment, een van de veertig hoofdstukken van zijn geschrift, is daaruit zeker niet het gruwelijkste.

Een kind sterft tweemaal

In de gaskamer van Crematorium I liggen 3000 doden op een hoop. De mannen van het Sonderkommando sleuren ook deze lijkenhoop reeds uiteen. Tot in mijn kamer hoor ik het gonzen der liften en het dichtslaan van de deuren. Het werk geschiedt in een snel tempo. De gaskamer moet worden vrijgemaakt! De aankomst van nieuwe transporten is reeds aangekondigd.

Plotseling wordt mijn deur bijna ingeramd en de leider van het Gaskommando rent mijn kamer in en meldt zeer opgewonden, dat, toen de lijkenhoop uit elkaar werd gehaald, op de vloer een nog in leven zijnde vrouw gevonden was.

[p. 42]

Ik grijp mijn steeds parate dokterstas en ren met hem naar de gaskamer. Bij de ingang van de grote zaal ligt half met lijken bedekt het lichaam van een jonge vrouw. Het beweegt zich krampachtig en men hoort rochelen. Ontsteld staan de mensen van het Gaskommando om mij heen. Zoiets hebben zij zelfs tijdens hun vreselijke werk niet meegemaakt. Wij bevrijden het zich bewegende lichaam van de lijken en ik neem het in mijn armen. Ik draag het lichte lichaam van een jong meisje in het naast de gaskamer gelegen vertrek. Hier kleden de mannen van het Gaskommando zich gewoonlijk om. Ik leg het kind op een bank, ik schat haar op vijftien jaar. Uit mijn zakken haal ik de injectie-spuitjes en dien het zwaar ademende, bewusteloze meisje achter elkaar drie injecties in de arm toe. Mijn mensen wikkelen het ijskoude lichaam in een dikke mantel. De een rent naar de keuken om hete thee of soep te halen. Iedereen is bezig te helpen, alsof het zijn eigen kind was. Ons werk heeft ook het gewenste succes! Een hoestbui die het kind krijgt, brengt dikke slijm uit de borst. Het opent de ogen, staart naar de zoldering van de kamer. Gespannen sla ik elk levensteken gade. Het ademen wordt dieper, gretig drinkt de door gas gemartelde long de frisse lucht in. Door de injectie klopt de pols goed voelbaar. Ik wacht geduldig, totdat de injecties geheel zijn opgenomen en zij bijkomt. En zo gebeurt het. Haar tenger, fijn gezicht wordt door de stimulerende bloedsomloop rood, in de ogen komt begrijpen. Verbaasd kijkt zij om zich heen en haar blik blijft op ons gevestigd. Dan sluit zij de ogen weer, zij weet nog niet wat er met haar gebeurd is. Zij kan het heden nog niet begrijpen. Zij weet nog niet of dit waarheid is. Enige lichte reflexen op haar gezicht herinneren aan de lange rijen wagons, die haar hierheen hebben gebracht. Daarna werd zij in rij en gelid opgesteld en door de grote massa meegesleurd. Zij kwam toen in een grote, onderaardse, helder verlichte hal. Alles gebeurde zo vlug. Ook dat herinnert zij zich, dat allen zich moesten uitkleden. Dat was een naar gevoel, maar iedereen deed het. Zo naakt werd zij in een ander groot vertrek gedrongen. Iedereen werd nu zeer opgewonden. Ook hier brandden de grote lampen,

[p. 43]

verschrikt staarden haar ogen naar de grote menigte. Tegen de wand gedrukt wacht zij af wat er verder met haar gebeuren zal. Plotseling wordt het rondom haar donker! Er brandt haar iets in de ogen en smoort haar keel! Zij zakt in elkaar! Hier dooft het licht van haar herinnering.

Haar bewegingen worden steeds levendiger. Zij beweegt de armen, heft haar hoofd en draait het naar rechts en links, op haar gezicht vertonen zich krampachtige trekken. Zij grijpt de kraag van de mantel en houdt deze krampachtig vast. Met alle kracht poogt zij zich op te richten. Ik leg haar een paar maal terug, maar ze probeert het steeds weer. Een zware zenuwtoeval overvalt haar. Langzaam wordt zij iets rustiger, totdat zij ten slotte uitgeput blijft liggen. Uit haar ogen vloeien tranen, maar zij huilt niet.

Op mijn vragen krijg ik het eerste antwoord. Ik wil haar niet vermoeien en vraag niet veel. Ik kom slechts te weten, dat zij 16 jaar is en met haar ouders uit Zevenburgen was gekomen.

In een kopje krijgt zij hete vleessoep, die zij ook opdrinkt. De mensen van het Sonderkommando brengen al het mogelijke te eten, maar ik sta niet toe, dat men haar iets geeft. Ik dek haar toe tot haar kin en beveel haar te slapen.

De gedachten warrelen in mijn hoofd door elkaar. Ik wend mij tot mijn metgezellen. Wij denken en piekeren. Wij zijn thans bij het moeilijkste gedeelte van de zaak. Wat moet er nu met het meisje gebeuren? Wij weten, hier kan zij niet lang blijven.

Crematorium! Sonderkommando! Wat kan men hier met een meisje beginnen? Ik ken de geschiedenis der crematoria, levend is hier nog niemand vandaan gekomen, noch van de transporten, noch van het Sonderkommando, wij zijn het twaalfde in de rij van de Sonderkommando's.

Er blijft niet veel tijd over om te piekeren. Oberscharführer Mussfeld die zijn gewoonte getrouw het werk inspecteert, verschijnt. Bij het voorbijgaan langs de open deur, ziet hij onze groep. Hij komt naderbij en vraagt wat hier gebeurt en reeds ziet hij het op de bank liggende meisje. Ik wenk mijn metgezellen heen te gaan. Ikzelf wil het onmogelijke

[p. 44]

proberen. Drie maanden onder een gemeenschappelijk dak hebben tussen ons een bijzondere situatie ontwikkeld. De Duitsers hebben de eigenschap, dat zij die mensen, die iets kunnen, zelfs in het K.Z. waarderen, zo lang zij deze nodig hebben. Zo is het ook met de schoenmakers, kleermakers, timmerlieden en bankwerkers. Bij onze regelmatige bijeenkomsten heb ik kunnen vaststellen, dat hij mijn vakkennis als arts, die sectie verricht, hoog schat. Hij weet dat ik assistent van de eerste arts van het K.Z. ben, voor wie iedereen siddert en met de ijdelheid van zijn volk, beschouwt hij Dr. Mengele als een der grootste vertegenwoordigers van de Duitse medische wetenschap. Het in de door gas in de dood zenden van honderdduizenden Joden acht hij een vaderlandse plicht. Het werk in de ontleedzaal dient volgens hem de vooruitgang der Duitse medische wetenschap. Daar profiteer ik immers ook van als medewerker van de ontleedzaal. Hij bezoekt mij vaak in de ontleedkamer en wij praten dan over politiek, de oorlogstoestand en vele andere vraagstukken. Ik heb ook gemerkt, dat hij mijn bloedige arbeid in de ontleedkamer in zeker opzicht als verwant werk beschouwt. Hij is de Kommandant en ‘Opperschutter’ van Crematorium I. Twee mannen helpen hem nog bij het neerschieten. Door een nekschot voeren zij de liquidatie uit van hen, die uit andere delen van het kamp geselecteerd werden, ofwel voor ‘hersteldoeleinden’ uit andere kampen hierheen waren gezonden, indien hun aantal de 500 niet overschrijdt. Derhalve worden zij door een nekschot afgemaakt, omdat de gaskamers alleen voor vernietiging van grotere mensenmassa's gebruikt worden. Men heeft net zoveel gas nodig of men nu 500 of 3000 mensen wil vermoorden. Ook de Rode-Kruisauto met de twee gasbeulen hoeft daarom niet extra uit te rijden. Ook voor de kleren hoeft bij een kleine hoeveelheid de vrachtauto niet opzettelijk uitgezonden worden. Deze redenen leiden tot het invoeren van het nekschot.

Kalm vertelde ik hem de ontzettende gebeurtenis met het jonge meisje. Ik herinner hem eraan, dat dit kind het ontkledingsvertrek en de dood in de gaskamer heeft overleefd. Hoe het om haar heen donker werd, hoe zij ook iets van het

[p. 45]

Cyclongas inademde, slechts daarom iets, omdat haar zwakke lichaam door de nog met de dood strijdende mensen met het gezicht tegen de vloer werd gedrukt en dit deel toevallig nat was geweest. Deze natte vlek verhinderde, dat het gas in haar longen kwam. Men dient namelijk te weten, dat Cyclongas in een nat medium niet werkt.

Dit alles breng ik te berde en ik verzoek hem het meisje te helpen. Hij luistert aandachtig en vraagt dan, hoe ik dit denk op te lossen. Dat weet ik zelf niet en ik zie aan zijn gezicht, dat ik hem voor een moeilijk vraagstuk heb geplaatst. Hier in het crematorium kan zij niet blijven! Er was wel een mogelijkheid, namelijk wij brengen haar naar de poort, daar werken bij de wegenaanleg altijd vrij grote vrouwenkommando's. Zij zou dan tussen hen in moeten gaan en als zij dan 's avonds in het kamp terugkeren, kon zij ook in een barak onderdak vinden en over alles wat met haar was gebeurd, zwijgen. Onder zovele duizenden zou dit niet opvallen, omdat velen elkaar immers wederzijds niet kennen.

Indien dit meisje drie of vier jaar ouder was geweest, zou dit ook wel lukken. Van een 20-jarig meisje kan men reeds zoveel ernst en voorzichtigheid verwachten, dat zij zich bewust is van de gunstige omstandigheden waaraan zij haar leven te danken heeft en hiervan niemand iets vertelt. Zij zou dan ook als die duizend anderen hopen en wachten. Dit was ook het standpunt van Mussfeld, maar bij de naïeviteit van een 16-jarig kind kan men zoiets niet veronderstellen, zij zou aan de eerste de beste vertellen, wat zij gezien en meegemaakt heeft. Zoiets blijft niet lang verborgen, het wordt bekend en dan zijn wij alle drie verloren.

Een kwartier later werd zij naar de voorruimte van het ketelhuis gebracht, beter gezegd geleid, daar krijgt zij - niet van Mussfeld, hij had iemand anders gezonden - het nekschot.