Dagboek 1549-1602

[p. 1]

Dagboek van Jan de Pottre.

¹

Alsmen screef M.III^c ende LVII, begonst men die nyeve vesten te maken ende aen te legghen te Bruxsel.

Alsmen screef M.III^c LXVII, viel sinte Claes-torre te Bruxsel.

Alsmen screef M.III^c LXXV, woert de borch te Vilvorden ghemaeckt.

Alsmen screef M.III^c ende LXXIX, wonnen die van Ghent Brugghe op den III^den van mey.

Alsmen screef M.IIII^c ende I, was 't stadthuys te Bruxsel aengheleet te maeken ende begost.

Als men screef M.CCCC ende IIII, waest groote brant te Bruxsel ter Capellen, doen de scaerlaeken-maekers afbrande wel xiiii^c wullen ghetuwen ende xxiiii^c huysen.

Als men screef M.IIII^c ende V wort die voute afghedaen op Couwenberghe te Bruxsel ende de dooden ontgraven ende tot sinte Goedelen begraven.

Alsmen screef M.IIII ende VI, sterf doude vrou Susanne, hertoginne van Brabant te Bruxsel.

1 Het eigenlyk gezeide Dagboek is voorgegaen van deze kortbondige aenteekeningen, die om zoo te zeggen de inleiding van het werk zelve uitmaken tot het jaer 1550.

[p. 2]

Int selve jaer wert haer neve mijnheere Anthonius ontfanghen als onse hertoghe van Brabant.

Alsmen screef M.IIII^c ende VII, wert die hertoghe van Orliens doot gheslaeghen te Parijs.

Alsmen screef M.IIII^c ende IX, hude hertoghe Anthonius van Brabant te Bruesele.

Alsmen screef M.IIII^c ende XV, bleef hertoghe Anthonius van Brabant te Blangis ¹ in de grote strijt.

Int selve jaer wert hertoeghe Jan, sijn zone, ontfanghen als hertoeghe van Brabant.

Int jaer M.IIII^c XIX bleef hertoghe Jan van Bourgonden in Vranckrijck op een casteel Montreul ² valschelijck verraden ende vermoort.

Int selve jaer woert Philips sijn zoone ontfanghen als grave van Vlaenderen.

Als men screef M.IIII^c XXIIII weert Breyne ³ ghedestrueert.

Alsmen screef M.IIII^c XXXII was groote onrust tusschen Brussele, Antwerpen teghen Mechelen.

Alsmen screef M.IIII^c XXXIII, wort hertoghe Philips van Bourgondien (Hertoge) van Brabant ontfanghen ende oock in Hollant, Zeelant ende Henegouwe.

Alsmen screef M.IIII^c XL, worde ghemaeckt de vi huesse op de groote mert die de stadt dede maeken, als de Cluese ende de Boche, enz.

Alsmen screef M.IIII^c XLIX, begost ierstwerf de bedewaert tonser Lieve Vrouwe van Scote ⁴ bueten Brussel, dat nu ghedestruert is int jaer LXXIX van de ghereformede, ende de bruers veriaecht; het waeren sartrosen ⁵, ende woenen nu binnen Brussel aen de drie molen.

1 De slag van Azincourt.

2 Montereau.

3 De stad Braine-le-Château.

4 Scheut-kapel.

5 Chartreuzen.

[p. 3]

Alsmen screef M.IIII^c LV, weert den inghel sinte Machiel ghestelt boven op der stadthuys- (torre) te Bruxsel tsander-dachs nae sinte Marien Magdalenen dach.

Alsmen screef M.IIII^c LXIII, soe wert het cloester vande predijcacie ghesticht in de Ridderstraete.

Als men screef M.IIII^c LXVII, destruerde de hertoghe van Brabant, hertoghe Karel, al gheheel 't lant van Ludicke ende dede hen allen haer porten ende mueren afwerpen ende benam hem alle haer vrijheeden ende previlesien ende oude rechten.

Int jaer LXVIII, rebellerde sij noch, ende doen quam den hertoghe Karle met den coeninck van Vrancrijk voer Ludiek ende worpent al averrecht ende pijlerdent ¹ al ende sloeghent al doot dat sij vonden, sonder vrou ende kinderen.

Alsmen screef M.IIII^c LXXIIII waert ierstwerf gheordeneert ende inghestelt van hertoeghe Karle het parlement tot Mechelen.

Alsmen screef M.IIII^c LXXVI, bleef de hertoghe Karle vor Nansij.

Int selve jaer ontfinck Joffrou Marie zijn dochter dese lande met swaeren druck. Anno LXXVII troude mijnheer Maximiliaen Joffrou Marie.

Als men screef M.IIII^c LXXXVI, was de II^{e 2}jaermert te Bruxsel ingheset ende wtgheroepen met trompetten te poyen wt, die de conick van Rome ons hertoge ghegeven heeft ende ons verlent; ende dierste mart was tsanderdach na Assencions-dach, anno LXXXVII, de twede na sinte Lucas-dag; het was hertoghe Maximiliaen de conick van Roome.

³De twede hertoeghe Jan, die was zeer fel ende felder

1 Plunderden.

2 Tweede.

3 Dit is geschreven uut eenen anderen boeck.
Nota van DE POTTER.
Men vindt in dit ingelaste stuk, dat zeer onnauwkeurig schynt overgeschreven te zyn, klaerblykelyke sporen van dichtmaet en rymen.

[p. 4]

dan zijn vaeder, van manieren stuer, ende fel op de ghemeynte voerwaer ghesayt, ende achteghe luttel dat is de waerheyt. Die ghemeinte van Bruxsel, hij tonder dede tusschen Bruxsel ende de stadt van Vilvorde in de bemde groene ende sloechse doot die hertoghe coene in haere lijne cleederen dat sij quamen hem ten ghenaden nae betaemen, daer hij oneerlijck inne dede, want ten was gheen vromicheden.

Ende gaf te Brussel tregement den vii gheslechten, sij u bekent, ende dat wt elcke gheslechten rijke een scepen soude sijn eewelijcke, ende dat die vii gheslachten souwen alle die officien, wilt mij onthouwen, maken die hoerde totter selver stadt, sonder den over-amman, verstat dat, ende dat den amman niet en mach coemen in den stadt-raet.

Dese hertoghe die ick u verclare, hielt vele oorloghe teghen die stadt van Mechelen hoge die hij belegerde ende wan; haren capiteyn den vromen man vinghen die van Bruessel die bonwerkers claer ende leeverden den hertoghe eerbaer. Als dit ghesciede screef men duysent III^c ende eene.

Alsmen screef M.III^c XLV jaer was te Bruxsel ghemaeckt het cloester van Sinte Claren bij d'Obbruesel-poerte ¹; int jaer XV^c LXXVIII woerde afghebrocken, alst ghestaen hadde II^c xxxiii jaeren.

Duesent III^c XLVIII quam onse lieve Vrouwe van Antwerpen op de Savelle ² te Bruessel staen

Dusent III^c LXIX berde men die Joden te Bruxsele die dat heylich sacrament ghestolen hadden ende jammerlijck duerwont, aen de aercken.

Duesent III^c LXXIX, waren die heeren van de stadt ter vensteren wtgheworpen te Loven.

1 S^t Gillis, by Brussel.

2 Op den Zavel.

[p. 5]

Int selve Jaer was Bruessel besloeten metten buyten mueren.

Duesent III^c LXXXI sloech de werck-clocke eerstwerf te Bruessele op sinte Claes-avont.

Duesent III^c LXXXIII begost men die poerte t'Obbruessele te maken.

Duesent IIII^c XX waren die eerste Raets lieden ghemaeckt te Bruessele ¹.

Duesent IIII^c LXXXIX was te Bruessele die alder grootste sterfte die daer noyt gheweest en hadde; daer sterfer, int selve jaer wel XXX^m. Ende eene sch. deder twe ende was weder afgeset,... ende was den alderdierste tijt die noyt man sach. Een sister corens gout xxx sch. daernae xxiii sch. daernae xx, langhen tijt.

Duesent V^c XVII, begost men tbroothuys te Bruessel te maeken op de merkt. Ende was wel gepijlt; int jaer XVIIII woerde het fondament gheleet.

Duesent V^c XXIII op sint Mateus-dach quam subijt eene groten vorst. Ende alle coren vervroes in Vlaenderen ende in Brabant ende in Henegouwe ende in meer ander plaetsen alsoe dat terde deel niet en quam te voerschijn.

Duesent V^c XXIIII, inde somer raysde de coninck van Vrankrijck Franciscus in Italien met zeer groote macht ende met veel van sijnen principalen edelen ende capiteynen, leggende sijn ciege voer die stadt van Pavyen. Ende hem is ghevolgt oock met groote macht, hertoghe van Borbon, in den naem van den keyser Karolus als oudste capiteyn; ende naer veel scharmutschen ende fayten van orloghe onderlinghe, op Sinte Mattijs-dach a^o XXV des nachts voer den

1 Hier schynt het ingelaste stuk te eindigen

[p. 6]

daghe, heeft Borbon met zijnen volcke die chiegie bevochten, ende daer hunne groote moort ghedaen ende die coninck van Vrankrijcke gevanghen ende oock den coninck van Navarre ende meer dan XL groote capiteynen; ende verloeren alle huer tinte ende paveloenen ende alle de juvelen ende schat ende artellerye, ende daer bleven, soe ghevanghen soe doet, meer dan xxiiii^m mannen ende van 't keyservolck en was niemant ghevanghen ende maer doot hondert ende vijftich personen; gheloeft moet God zijn!

Int jaer XV^c XXXI was groote beruerte te Bruessele op Sinte Machiels-dach soe dat alle dambachten achterbleven ende en wouwen met huren kersen niet gaen, om dat die rintmesters die policie van den biere opgeset hadden sonder consent vanden natien, want de kutte ¹ hadde sij opgheset i ort iii mijten dat maer i ort plach te gelden.

Int selve jaer van XV^c XXXI den viii dach van oustmaent was groote beruerte of oploop te Bruxsel om corens wille, want coren zeer dier was, waer omme veel huyssen beroeft waren, ende het duerde twee daghen ende eene nacht, waer omme die scutters inde waepen waren, ende daer was ghemaekt een galge op te mert ende sommege waren ghehanghen ende somighe gherecht, ende die man om wyens ² wille dat toequam, moeste maeken eenen man nae hem int Corenhuys ende die man hiet Jan Murre. Die welcke ierst bij quam, dur pijlijcke kinderen, die vochten ende wirpen, deen den ander bonetten, in thuijs van eenen correncooper, gheheten Jan Morre, die men sayde dat den dierentijt int coren maekte; soe zijn eenighe boeven hier bij ghevallen, die de vaten van den voerdoen ³ bert afstieten, ende ten eynde soe is den hoop

1 Keete.

2 Wiens.

3 Voordeur.

[p. 7]

ghewassen, soo dat zij tgheel huys pilierden ende van daer een ander tot twee of drij coerenvercoepers, ende de gheheele stadt worde beroert, soe dat men die poorte moeste slueten, oft die gheheele stad hadde berooft ende bedorven gheworde van den buytenvolcke, daer wordden Roye halssen ghemaeckt tot twelffven toe, ende daer stont wel sesse weken lanck een galge op de mert ende daer wortter vier ofte vijve aengehanghen.

Int jaer XV^c XXXII quam Tantwerpen een vremde siecte die men hiet de swetende siecte, inde maent van september voer sinte Machiel-dach, ende van dier siecte storven wel duysent menschen, ende die lieden waren zeer ververt van die siekte, ende corts daernae, droecht men omme te Bruxsel theylich sacrament van miraculen ende niemant en sterf daer van dier siekte, ende het dede groote miraculen in dien tijde.

Int jaer van XV^c XXXIII brack men af de oude choer van de sacrament ende ginck maken eenen nieuwen choer metten ghelde van sheylich sacraments offerande, ende men wasser over meer dan vii jaer eer hij volmaekt was, ende hij coste als hij volmaekt was, xxii^m gulden, zonder datter noch aen te maeken bleef.

Int jaer anno XV^c XXXVIII smieten die van Gint ¹ haren overdecken doot om dat hij der coneginne yet gegeven hadde sonder haerlieden consent, ende daerom quamer een groote muterye in stadt, soe dat mender gheen remede en wiste, ende die coneginne screef den keyser int Spaenien, ende als de keyser dat verhoorde soe quam hij hastelijck wt Spaenien, duer Vranckrijk ende was van veel steden besconcken ende

1 Gent.

[p. 8]

alsoe saen als hij quam te Gent dede hij punieren die muytmakers ende maeckte daer een casteel binnen Gent op de plaerse daer sinte Bavs clootster plach te staen.

Int jaer ons Heeren XV^c XLII wasser groote noot in alle Brabant, want daer quam een capiteyn geheeten Merten van Rossem, die welcke vergaedert wel duesent peertvolck ende XVIII^m voetknechten, als uuten lande van Geldere, van Gulicke ende van Cleve, waer omme de conick van Vranckrijck hem menich duesent crone gesonden hadde om al dat volck te betaelen, ende aldus sijn gecoemen eerst in de Kempenen als vrinden, ende als sij al over dwater waren, doen lieten sij hem eerst kennen ende begoesten daer veel dorpen te verbranden, scattende, ende aldus sijn sij commen voer den Bossche, voer Antwerpen, ende sij sijn zeer beschaempt gheweest ende hebben het dorp van Waelem ende Dueffel afgebrant ende alsoe ghecoemen voer Lueven, maer die van Lueven scotender veel doot, soo datse van daer trocken naer Vranckrijck.

Int selve jaer trocken ons lieden int lant van Gulick ende int lant van Cleve ende wonnen veel castelen van de jonckers die met Merten van Rossem ghetrocken waeren.

Int jaer XV^c XLIII doen want onsen keyser Karolus tgheheel lant van Gelder, doer dat hij de stadt van Dueren ierst want, gheleghen int lant van Gulic. Die geldersche die maynden dat de keyser doot was, want hij langhe in Spaenien gheweest hadde, daer hij hem seer stille ghehouden hadde, alsoo dat men oever al mainde dat hij doot was, ende doen sayden die van Dueren: Maeck goet vier, de caubelauwe es hier, set boeter int vier, want sij geckten mede, ander niet hij en was doot, dat hem namaels wel suer op quam; want doen de stadt ghewonnen was, soe vermoerde men al datter in

[p. 9]

de stadt was, spaerde alleenlijck die vrouwen ende kinderen. Alsoe doen hij 't lant van Gulic al ghewonnen hadde, soo quam de keyser int Gelderlant voer Remonde, die hem ter stont opgaf, ende soe voerts alle dander steeden; men sayde doen dat de keyser bij hem hadde 1x duesent voetknechten ende ix dusend perden.

Int jaer XLIIJ, in junio, was de keyser te Mets, in Loreynen, met zeer groote gheweldyghe macht van volcs, daer duck Dalve oever-cappiteyn af was, maer daer en woert niet bedreven ende het volck die storf van armoede, want men en lacher maer voer, men en bestoermt niet ins ¹ de stadt; want de over-cappitaen niet hebben en woude, forgende ² te veel volck int stormen van de stadt te laeten; men sayde doen datter bat dan XXX duesent mannen van onsen volck daer bleven van ermoede doot; hadden sij bestormt, daer en soude so veele niet ghebleven hebben, maer men woude segghen dat de capetain katelinke speelde met den coninck van Vrancrijck.

Int jaer XLVI den VII^sten in Oust es te Mechelen gheschiet een deerlijck jammer van de poyer in de Sant-poorten, alsoo dat deur tempeest van donder ende groote blixem daer in es gheslaeghe bij quaede fortuyne, dat de porte es gheborsten tot groote cracht, dat de stucken ende steenen, balcken ende stoffe sijn ghevloeghen over al die stadt, ende is dese selve poorte wt den grondt wech ghevloghen totten fondamente toe, dat de palighe wten water tsanderdaechs op boomen tot Neckerspoel zijn vonden hanghende; hier af is een groote ontalijcke scaede, moort ende lijden inde stadt

1 Eens.

2 Vreezende: van het Hoogduitsch: furchtende.

[p. 10]

geschiedt, menich huys bedorven, sommeghe gans bedorven ende noch boven al menich mensche doot ghebleven ende gequets, soo dat men dit jammer ende ongeval sal ghedencken te Mechelen ende elders soe langhe als Mechelen wesen sal; elck meynde dat die gheheel werelt verginck. Daer quaem soo veel volcx wt Loeven ende Bruxsel, Liere ende Antwerpen ende van ander plaetsen om dit wonder te sien, oft proessijcie gheweest hadde, wel acht daeghe lanck.

In XV^c L den XVI^ste junio begoest men ons nieuwe scepvaert te graven ¹.

1 Hier volgde een soort van tafel der stoffen in het Dagboek behandeld, ook door De Pottre geschreven. Daer de daerin aengehaelde punten met de bladzyden van de nu gedrukte kronyk in geene betrekking meer staen, hebben wy niet gemeend deze tafel hier te moeten opnemen; zy is bloot, in eene andere bewoording, de kortbondige herhaling van het geen in het Dagboek staet; dus levert zy geen belang op.