Der minnen loep

Hier beghint dat anderde boeck als vander goeder reynre minnen.

Reghel, oirde ende leringhe

Verchieren tijtlike dinghen,
Soe wael als die gheestelike,
Ende elck na sijn ghelike.
Want also een gheestelick man
Sculdich is te houden an
Reghel, disciplijn ende oirde,
Wil hi scuwen schandes boorde,
So sal een yghelick waerlic man,
Die lijff ende sinne ye ghewan
Ende oick elc doeghende schamel wijff
Hoir rechte reghel houden stijff
Ende die oerde van goeder minne.
Ja die sulck sijn van sinne,
Dat sy liefde moeten draghen
Off dair in setten hoir behaghen
Ende van naturen sijn ghestelt
Minne te draghen mit ghewelt.
Die menighe him dair toe gheeft,
Des hi int herte niet en heeft.
Die en gheefter niet omme goet [l. hoet] vaert.
Al dwaelt hi uuten rechten aert
So keert hi weder sinen moet:
Die beteringhe donct him wesen goet.
Mer dat en donct den ghenen niet,
Die daer wee off is gheschiet.
Soudet daer altoes op staen
Alsmen mit wanckel hadde misdaen
Ende men alle den somer uut
Gheplucket hadde een vreemd cruut,
Datmen dan des winters soude
Weder comen also houde
Ende plucken die matelieven?
Trouwen, trouwen, sulke dieven
Stelen dair sy moghen gaen.
Maer ick en raets[e] niet te ontfaen.
Ghi vrouwen, eernstelick daer op ghist:
Heeft hi mit wille eens ghemist,
Hi speelt dat spil wel anderwerff.
Menichfolt noch nye en sterff.
Wye dat eenwerff heeft gheraest,
Sijn aensicht staet altoes verbaest.
In deser minne van soeter roke
Daer wy aff dichten dese sproke,
Daer moet wancke sijn verdriven [l. verdreven].
In steder truwen moetmen leven.
Alle die sinnen ende ghedachten
Sullen oetmoedich ende sachte
Staen in reynre schamelheit.
Dit is die minne, die wael leit
Druc ende sorghe can verdriven.
Dese minne staet op een bliven:
Tscheyden dat is hier verwaten.
Dese en loopt niet after straten
Met enen lyedekijn om broot.
Tfondament is starck ende groot,
Daer sy so vestentlijck op staet,
Dat sy niet van steden en gaet.
Si leyt int herte besloten vast,
Daer sy so suetelick op rast
Ende soe vriendelic wert ghevoedet,
Dat sy en wagghelt noch en woedet.
Dat is die rechte edele minne,
Die bloeyet inder gueden sinne,
Die elck anderen truwelic dienen
Ende onverscheiden liefte lienen,
Die beyde in hoirs herten lant
Draghen den minnentliken bant,
Even vuerich ende even vast.
Sinnich [l. Enich] is hoer beyder last.
Die lampen branden daer ghelijck.
Si sijn oick beyde even rijck,
Al wair sy van eens conincx croon
Ende hi dan waer eens coopmans soon.
Dese minne gheliket al:
Si maect van enen berghe een dal
Ende die dalen can si hoghen,
Dat machmen daghelix sien mit oghen.
Wes den enen doncket goet
Dat prijst die ander in sinen moet:
Wes deen den anderen niet en gan
Daer en wil die ander oick niet an.
Si en hebben nymmermeer gheschil:
Wes doen [l. deen] begheert dander wil:
Elck is den anderen wael ghemick.
Aldus plaghen mijn bruut ende ick
Elck mit anderen eens te leven.
Vreuchden veel cond sy mi gheven:
Ic leefde vro in soeter hopen.
Daer na wort si soe moede van lopen,
Dat haer na nuwer spisen luste.
Doe viel ic neder op die ruste
Ende liet ander luden jaghen,
Die vorsche honden te bringhen plaghen.
Ic stack van lande minen schuut
Ende voer thuus; mijn tijt was uut.
Hoe wael si mijnre hoer ontsloech,
Nochtan gondic hoer dat si loech,
Ende reet te velde om nuwe lust,
Sint icker doch ontberen must.
Mijn tijt en was niet ewelic durich.
Ic was in tijde vro ende vuerich,
Doe die sonne lichte scheen;
Mar zeder dat die maen green
Ende Ave Mary was gheluut,
Doe wort dat vuer ghegoten uut
Int leste vanden avontstonde,
Soe dattet nye sint en conde
Weder branden noch verlichten.
Nu wil wy voert van saken dichten,
Die onser materien roeren an
Ende vertellen u een ghewan
Van tween edelen gueden minschen,
Die rechte minne nae allen winschen
Ghelijcke droeghen inder tijt
Ende worden beyde hoirs lives quijt.
Dat dede die craft der groter minne,
Daer sy truwelijck leefden inne.

Voirmaels, inder ouder stont,

Upter zee van Ellespont,
Soe woende een coninc van Abiden.
Over die zee, ter ander zijden,
Woende die coninc van Sestoen.
Die van Abijden had enen zoen,
Scoon, starck ende wael gheraect,
In doechden zedich ende volmaect:
Leander was hi gheheten.
Die ander coninc, suldi weten,
Had een dochter suverlijck,
Doerluchtich, schoon ende doechdentlijck.
Dese twee waren so ghesint,
Dat elc anderen heeft ghemint
Mit ziele ende mitter ganser doecht.
Elck was van anderen zeer verhoecht.
Sij branden beyde van groter minne,
Die sy droeghen in haren sinne.
Die liefte en mocht niet beter sijn,
Alsoe sy deden wael aenschijn.
Die zee was diep ende niet te wijt
Ende Leander, des zeker sijt,
Was so machtich inden leden,
Dat hij die zee tot sulken steden
Mit sinen armen over zwam,
So dattet nyemant en vernam
Dat die liefte in beyden was.
Want twas een ghemeen repas,
Vandaen mit schepen over te varen:
Tvolck plach daer mit groten scharen
Te vergaderen op dat zant
Ende voeren over in Zesten lant.
Leander en wort daer nye ghesien,
Dat hi over voer mittien
Off mit desen tenigher ure.
Die schone wijflike creature,
Die van veel doechden hadde prijs,
Hadde enen knecht, gheleert ende wijs.
Als hoir die minne maecte banghe,
Ende die ridder merrede langhe
Dat hij niet en quam tot haer,
Sende si den bode aldair
Mit eenre bootscap die sy maecte,
(Dat konde wael die waelgheraecte)
Ende als hij den bode vernam,
Des nachts hi dan over zwam
Tot sijnre minnentliker vrouwe,
Die hi minde in ganser trouwe,
Sonder enigherhande fael.
Des zo ghetruwede sy hem wael
Ende dede hem alles des ghelijck,
Wes hi oick gheerde op eerden rijck.
Na dat sy vermocht in eren
Deed sy him guetlic sonder weren:
Want hoir meninghe ende die sijn
Die stonden in gheliken schijn
Ende alle hoer zaken waren goet
Ende onverscheyden inden moet.
Nu ghevielt eens, dat dat meer
Van stormen was verbolghen zeer
Ende wayde een onverdrachlic wijnt,
Soe dat hi niet en was ghesint
Over te waden in dier noot,
Want hi beyaghen mocht die doot.
Doch duyerde die storm so langhe,
Dat him sijn herte wert so banghe,
Dat hi szwemmens woude bestaen:
Want sijn herte docht him ontgaen,
So zeer beghonde him te verlanghen.
Sijn armen liet hi int water hanghen:
Al naect spranck hi in die baren bloot.
Die storm was zwaer, die stroem liep groot.
Haddet gheweest ghevuechlic weder,
Hi haddet ghezwommen ghins ende weder;
Mer nu en condijs niet ghelengen:
Die stroom en woudes niet ghehenghen.
Die waghen sloeghen hem inden mont
Ende hij verdranck in corter stont.
Hier binnen wert dat water linde
Ende tweder stillede vanden winde.
Die maecht mit hoerre zoeter hant
Screeff een brieff ende heeft ghesant
Horen trouwen bode over tmeer
Tot Leander den groten heer.
Den brieff, dien sij hem oversende,
Also Ovidius hoer legende
In epistolen heeft bescreven,
Die hout aldus ghelijck ende even.
Die sin daer off is recht aldus.
‘Den minnentliken Abydeus
Sende ic, Adonis van Zesten rijck,
Dusent grueten guetelijck.
Du alre liefste salich man,
Hoe moechstu wesen nu daer an,
Dattu so langhe hebs ghebeyt
Te comen daer dijn herte leyt,
Daer du dijn ruste plaghes te zoecken?
Als du comes uut dinen hoecken,
Als alle dijn leden sijn moede ende mat
Ende du van twater bist worden nat,
Ghedenck hoe ic dan plach te comen,
Als ic dijns zwem[m]ens hebbe vernomen,
Dattu biste comen ant lant,
So come ic lieflic alte hant
Bereyt mit drueghen blancken laken,
Dijn zuete leden druuch te maken:
Ic druck di vriendelic in minen armen,
Dijn schone lijff te verwarmen:
Goede cleyder, te maken [l. maten] heit,
Heb ic di alle weghe bereyt.
Soe gaen wy op die camer schoon,
Ghechiert als een conincx troen.
Twe lieve minnentlike monde
Versamenen him wel menighe stonde.
Al die ghenuechte, gunst ende vrede,
Die ye wijff enen goeden man dede,
Doe ic mit zueter lusten di.
So de[e]stu lieflic weder my.
Die ene borst verwarmt den ander.
Waer blivestu, mijn trute Leander,
Dattu nu dus langhe marres
Ende my dijn waerde lieff [l. lijff] ontverres,
Daer alle mijn troost ende toeverlaet
Ende alle mijn salicheit an staet?
Ach, wat mach die sake sijn,
Dattu verghetes die havene mijn,
Die du tot so menighen sommen
Manlic over hebs ghezwommen?
Off di dijn vader aldaer lettet
Om enighe saken die hem ansettet?
Off toern, off siecte, off enich verdriet?
Off nuwe minne? des en ghelove ic niet.
Die stede ongheveynsde truwe
Ende vast ghelove, die ic buwe
In dy, ende du oick in my,
Die blive ghedurich sonder sij,
Sonder ymmermeer te breken.
Nu en weet ic meer wat spreken.
O Leander, liefste man,
Du mach wel wesen [bet] daer an
Dan ic allene salich wijff.
Ghi, mannen, hebt doch tijt verdrijff.
Ghi rijdet mitten honden jaghen,
End mitten voghelen tallen daghen:
Nu sidi inder oefeningh der wapen,
Isset mit leyen ofte papen:
Ghi stichtet ymmer een ghelach,
Daer ghi mede verdrijft den dach:
Ende ick, scamel jonghe deerne,
Soude bij wilen lachen gheerne;
Mer sint my niet ghebueren en mach,
Dan stille te sitten alle den dach,
Soe en weet ic niet beters op eerden,
Dan minne te draghen, macht mi weerden,
Als ic hope dattet zal:
Want mijn ghetruwen settic al
In di, Leander, zonder wanch,
End oick en gheer gheen wissel ganch.
So en doestu oick, dat weetic wael.
Des nachts sit ic in onser zael
Mit onser moeder Romadis,
Die onser minnen heelster is.
Si helpt mi waken alden nacht,
Als ic dijnre coomste wacht:
Si troest my, als ic mismoedich bin.
Bij wilen coomt my inden sin,
Dat my donckt dat ic wat hore:
So lopic gherade totter dore
Ende meyne dattu bist ghecomen.
Als ic dan niet en hebbe vernomen,
So valt mijn hert in drucke zwaer,
Ende alle weghe heb ic vaer,
Dat di leyde mach gheschien;
Ende om dattu teyken moghes sien,
Soe doe ic altoes sonder letten
Opten toerne een kaerse setten,
Alsoe ic hebbe van ghewoent,
Op dattu blives onghehoont.
Als my die vake dan bestaet
Ende twater an die mure slaet,
Soe waen ic alle weghe dan
Dattu daer biste, mijn liefste man.
Wat ic lope en vinde niet.
O wy! wat is my gheschiet!
Ic wachte, ic wake, twort my zuyer;
Ic sitte dromende bijden vuyer:
My donct dan dattu by mi bist,
Dat alle gader niet en ist.
Als ic dan weder wakende werde,
So sitte ic noch bijden haerde
Ende droghe die schone sachte doecken.
O wy! ic mach dat water vloeken,
Dat so onstuyer heeft gheweest
Van groten storme ende tempeest.
Du, soete lieve waerde ridder,
Al soud my vallen noch so bitter
Ende so hert dat langhe beyden,
Soe en wil doch vanden lande niet scheyden
Eer die zee saftmoedich wort:
Want al valt my tbeyden hart,
Ic beyde liever noch een jaer,
Dan di misschiede van een haer.
Mijn lijden waer een lijdelic noot;
Mer dattu werven souds den doot,
Daer waer ic ymmer bij bederft.
Mij donct al rede mijn herte sterft
Van anxte dat ic des ghewaghe.
O menschen [l. mensche] liefst! verwacht die daghe,
Thent die waghen sijn ghezoetet.
Mijn herte di dusent stonde gruetet.
Ic bidde dijnre waerder manheit,
Sint du mij gheves cont ende leyt,
Dat goede antwoerde worde my
Ende dat Leander die bode sy.’
Dit was die sin van horen brieve,
Die si sende horen lieve.
Daer mede toech die bode vandaen;
Mer nyemant en heeft den brief ontfaen.

Doe die bode over quam,

Van Leander hi niet en vernam.
Tot Abyden ghinc die maer,
Dat Leander verloren waer.
Si meynden, dat ene Godinne
Aen hoer hem ghetoghen had bij minne
Om dat hi soe goedelijck was.
Elck man truerde int pallas.
Die vader dreef oic groten rouwe.
Hier en binnen is die joncfrouwe
After uuten hove ghegaen
Wanderen op des meres baen,
Ende Roemadis hoir voetster mede.
Daer quamen sy op ene stede,
Daer hi doot was anghecomen.
Als dat die juffrou heeft vernomen,
Die yammer screy, die sij daer teelde,
Dat zuete lieflike beelde,
Ende dien rou dien sy daer dreeff,
Die wanic dat nye clerck en scre[e]ff.
Die leyde claghentlike woerde,
Die sy sprac eer therte schoerde,
Dat onverduldich hande wriven,
Dat waer veel te lanc te scriven.
Tgheclach was groot ende over groot.
Si sprac: ‘ O wy! du hebs den doot
Om mijnre liefden wil beyaecht,
Dat allen Goden si gheclaecht:
Hoe soude mijn herte nu ghedoghen,
Dat ic voert soude leven moghen
Sonder di in deser tijt!
O wy, o wy! mijn herte splijt!’
Sprac die roede suete mont.
Si custen meer dan dusent stont,
Den doden lichaem, daer hi lach.
Dicke riep sy: ‘ o wy! o wach!
Wat sal ic doen? off waer? off hoe?’
Der moeder sprac si truerlic toe,
Om dat sise quyt woude wesen,
(Want mit sterven woud sy ghenesen)
Ende beval hoer op te gaen
Ende den luden te doen verstaen,
Dat si quamen sonder falen
Om den lichaem in te halen.
Die moeder volchde hoir gheboden.
Te hant nam sy den doden
Ende droechen, als een rasende wijff,
Daer die stroom was diep ende stijff.
Daer spranc sy mit hem in dat meer
Ende loonde hem mit gheliker weer.
Also si hadde[n] ghelijc ghemint
Ende altoes waren ghelijc ghesint,
So woudsy ghelijc hem sterven
Ende nymmermeer nuwe minne werven.
Die rouwe, die daer wert ghedreven,
Die en is hier niet bescreven:
Want elk mach dencken wel,
Wat rouwe in dat lant ghevel.
O edel vrouwe ende goede man,
Hier salmen truwelic deyncken an.
Hier liet truwe truwe bliken.
Der truwen en woude sy niet bezwiken.
Die wile si leefden waren sy
Onverscheiden ende wandels vry:
Dus sijn sy inder lesten noot
Onghescheiden ghebleven doot.
Daer wrocht Venus den rechten aert.
Nochtan waer beter tlijff ghespaert,
Also als ic voer hebbe bescreven.
Men mach wel in lieften leven
Ende leven in rechtveerdighe minne
In live, in herte, in moede, in sinne,
Ende dat elc draghe groten laste
Mit sijns herten liefste gaste,
Sonder, off die ene storve,
Dat die ander slijfs verdorve.
Trouwen, dat en prisic niet.
Nochtan ist wel meer gheschiet.
Die avontuyer ghehenghet vele,
Dat den menighen ghelt die kele.
Den menighen schiet in minnen leet
Mit onsinnigher haesticheit,
Den menighen bij onverdulde.
Sulc en betaelt niet sijn schulde
Als hi soude na liefden lopen:
So valt dic ander in wanhopen.
Mistroest den menighen doet gaen
Als hi liever bleve staen.
Sulke saken brenghen voort
Dat deen danders herte moert,
Ende sonderlinghe bose tonghen,
Die altoes nydelic hebben ghedronghen
Goeder minne, waer sise wisten.
Merct wat sochte si boser listen,
Van Bourgoigne die hartoghinne,
Opten ridder, die goede minne
Droech in herten wanckels vrij
Ter burchgravinnen van Virgi.
Die edele maghet ende joncfrou
Minde den ridder mit sulker trou,
Dat si voer alle der werlt vrie
Te wesen koes sine amye.
Ende hi diende haer suete ende sochte,
Mit alle der truwen dien hi mochte,
Heymelic in stilre list,
Datter nyemant off en wist.
Si leefden mit ghenoechlicheiden,
Mit groter lust ende vrede,
Tot dat ene leyde tonghe brack
Hoir liefte, blijschap ende ghemack.
O wee, valsche tonghen blat,
Dat altoes snepper is ende rat
Te spreken arch van goeden dinghen,
Ende gheen goet en connen inghen,
Al en saghen si nummer quaet!
Wopen over dat valsche zaet,
Dat so wijde wert ghesaeyt
Ende nummer en wert off ghemayet!
Doch bij wile so sterven sy:
Soe lacht die edele minne vry.
Dese moghende lantsvrouwe
Sprac den ridder an op trouwe
Heymelic om sijnre minne.
Die ridder dacht in sinen sinne,
Het waer emmer een cranck room,
Dat hi sijnre minne bloom,
Die so louter bloeyende stont,
Setten soude op een ander gront
Ende minnen sijns heren wijff,
Die him ghetruede guet ende lijff:
Soe dat hi hoer weder seyde
Die lieft den si hem voren leyde,
Ende en woud haer gheven gheen consent,
Want hi waerre bij gheschent
Alst sinen heer quaem te voren.
Oick soud sijs hebben toern,
Die liefste was in sinen moet,
Dien hi om alle der werlt guet
Niet en woude hebben vertoernt.
Die vrou ghelijc enen stier ghehoirnt
Ghinc van hem verbolghen zeer.
Thoirnlic ghinc sy thoren heer,
Den hertoghe van Bourgoingne goet.
Ene grote claghe sy hem doet
Over den ridder erentrijck
Ende beloechen valschelijck.
Sy seyde dat hi hoer aen lach
Van minne altoes nacht ende dach
Ende en lietse rusten nymmermeer.
Doe dat hoerde die goede heer,
Seyde hi: ‘ Heeft hi dat ghesproken?
Dat wort an sinen live ghewroken.’
Die hertoghe kende den ridder wael,
Dat hi was goet alte mael;
Hij deden heymelic bij hem comen,
Ende seyde: ‘ Ridder, ic heb vernomen,
Dat ghi uwer vrouwen, minen wive,
Wout hebben gheschent an horen live,
Had sijt u willen consenteren.
Soudy so mijn wijff onteeren?
Des en ghetruwe ic u niet toe.’
‘Ghenadighe heer, ic seg u hoe,’
Sprac die ridder zeer beganghen,
‘Hoe dat mit allen is verganghen,
Sal ic u vertellen waerlijc.’
Hij verantwoerde hem so claerlijck
Ende ontschuldichde hem alsoe,
Dats die hertoghe wel was vro,
Ende bedancte den goeden man.
Doch ghinc hi hem scharpelic an
Ende woude weten sine minne,
Up dat die hertoghe in sinen sinne
Hem des anders te bet verdroeghe.
Hi stont in zwaren onghevoeghe,
Dat hi sine minne moste melden,
Dat men pleecht te doen soe selden;
Doch om te doden tquade vermoeden
Woude hi sinen here den sin bevroeden,
Ende voerden mit hem op eenre vaert,
Daer hi der dinghen zeker waert
Ende sach sijn nichte, ende oick den hont
Die him der zaken maecte kont.
Die hertoghe loefde him sekerlijck
Wel te hebben [l. helen] ewelijck.
Haddet gheweten die cuyssche smael,
Si hadde verganghen, weet ic wail.
Nochtan wes die ridder deed,
Was bij bedwanghe ende naersticheed
Vanden hertoghe sinen heer.
Oick truerde des sijn herte zeer.
Dair na als die hertoghe quam
Dair hi sijn goede wijff vernam,
Rechte voirt hi hoer verweet,
Dat sy lueghen hadde gheseet.
Si seyde: ‘ Heer, hoe weet ghi dat?’
Hij sprac: ‘ Ic weet wel hoe ende wat,
Ende waer sijn liefte is gheleghen.
Tot u so en is hi niet gheneghen,
Noch en gheert niet uwe minne,
Mer mijn nichte, die burchgravinne,
Heeft sijn hert ende is des machtich.
Mer ic zweer by Gode waerachtich,
Die vander maghet wort ghebairt,
Ist dat ghij dit openbaert,
Off mijnre nichten dit verwijt,
Ghij wert daer omme uwes lives quyt.’
Nu moechdi hebben wel ghehoert
Hoe die zaken eynden voirt:
Want tgheviel in enen hove,
Dat die hertoghe van groten love
Mit rijcken kosten dede houden,
Daer sy bij een dansen zouden,
Soe verweet die hartoghinne
Der joncfrouwen van hoirre minne
Ende vergat hoirs heren woert.
Die joncfrouwe wart so seer ghestoert
Ende mismoedich vander dinck,
Dat sij in eenre camer ghinck,
Ende dreeff misbaer ende hantgheslach,
Daer ene ziecke joncfrouwe lach,
Die alle hoer claghe alleen hoerde.
Hoe sy daer in hoir sonden smoirde
Van groten minnentliken we
Dat hebdi lichte ghelesen mee.
Die ridder dair na bij hoir quam,
Ende als hise doot vernam,
Soe dochte hi wane quam die zake,
Ende dede over hem selven die wrake.
Een zwairt hy doer sijn herte viel.
God hebbe hoire beyder ziel!
Doe sy beyde te samen leefden,
In liefden sy ghelike zweefden,
Ende soe sy leefden enichlijck,
Sijn sy ghestorven beyde ghelijck.
Dat was der vuerigher minnen dwanck,
Die beyde herten daer toe wranck,
Dat deen om sanders wille sterff
Ende elck van anderen loon ghewerff.
Ach hoe edel was die lieft!
Hoe vast bezeghelt ende bebrieft
Was sy! nochtan wert hoir leven
Nye beseghelt noch bescreven,
Alsoe die menighe dat glosieren.
Die hertoghe was goedertieren;
Mer hy wert fel als een serpent
Doe hi hoirde dat fondament
Van deser yammerliker zake.
Zeer vertoernt ende tonghemake
Ghinck hi daer hi vant sijn wijff
Ende heeft haar ghenomen tlijff
Alsoe hi haer hadde ghezworen.
Nu hebben dese drie tlijff verloren
Bij clappers tonghen; wat doen wy dan?
Daer voer wacht u, wijff ende man,
Dat ghi niet en coemt in schaden
Bijder valscher tonghen bladen:
Want men vint gheen soe boes venijn
Als rechte clappers tonghen sijn.
Tonde [l. Tonghe] breect doch lijff ende been.
Dat pleechmen te segghen int ghemeen,
Die veel clapt dat hi veel liecht.
Veel te lieghen zeer bedriecht.
Wye niet en wil sijn bedroghen
Die wacht hem vander clapper loghen.
Hoirre is so veel in allen straten,
Men canse leyder niet ghehaten [l. ghelaten]:
Want quaet saet heeft alle weghe
Wael te wassen goede deghe,
Ende tgoede wort vanden quade
Veel verwonnen: dat is scade.
Tquade is so wijde versparret
Datter elck man an verwarret.

Van deser minne van goeder vrucht

Soude ic spreken; maer ic ducht,
Dat mij die ghene sullen begripen,
Die veel liever mit Metkijn pijpen
Ende gaerner houden after aen,
Dan sy mitter minnen vaen
Eerlic soude gaen te stride.
Doch wat ic daer om lijde,
Ic prise der edelre minnen zaken
Ende wouder noch wel meer off smaken [l. maken],
Waer ic in konsten scharp geslepen.
Virgilius die wert begrepen,
Ende menich ander, in horen dichten,
Van vulen ongheleerden wichten,
Diet verbeteren niet en konden.
Men heeft doch dick ende wael ghevonden
Dat die rued den wijnt verbaft
Ende een gheck sijn wiser straft.
Soudment daer om laten bliven
Goede dinghen te bescriven,
Dat en docht my niet wesen nut.
Als ic oud bin ende verdut
Ende die oghen werden bont
Soe verde als my God tleven gont,
So en sallicx niet hantieren konnen.
Men sal mi ymmer billicx gonnen,
Dat ic arbeyde op minen kost
Die wile ic hebbe sin ende lost.
Wye dese woerden niet en ghenueghen,
Die mach hem tanderen saken vueghen
Ende laten dit liet onghesonghen.
Daer en is doch nyemant toe ghedwonghen
Te lesen dinghen die hi laect.
Ende zeker, wes ic hebbe ghemaect,
Dats opt verbeteren al ghedaen
Den gheenre dies him bet verstaen.
Ic houde my voer een menschelic romp,
Onverstandel, ruyde ende stomp,
Ende kenne een yghelic voer mijn wiser.
Mer die wetsteen maect een yser
Scarp: nochtan so en is hij
Selve niet scharp, dat doncket my.
Die wijngaert stam is ruyd ende groff:
Dies niet kende en gaefs gheen loff:
So durre is hi ende onghemaect.
Nochtan soe worter off ghemaect
Die soete natheit vanden wijn.
Al bin ic stomp, vanden [l. van] ruden schijn,
Daer om en suldi my niet versmaden
Off u mijn sinnen tbeste raden.

Die soe edel sijn van herten,

Dat sy hem der minnen smarten
Vertroesten willen inder tijt,
Ende verwachten dat jolijt
Ende die ghenoechte die minne gheeft,
Die sullen verstaen wattet in heeft.
Want rude menschen van grover aert,
Die sommighe volghen des ploeghes staert,
Die ten water varen visschen,
Die tvleysch houden opten disschen,
Smede die dat yser bluffen,
Spitter, delver mit horen muffen,
Monick, schipper, waghenaren,
Tymmerluyden, molenaren,
Plackers ende die vetten die huden,
Ende anders vele der ambochtsluden,
Van sulken en heb ic nye ghehoert
Datse die minne ye heeft ghemoert,
Als sy die edel luden doet.
Daer omme seg ic uut minen moet,
Dat minne, daer wy dus off lesen,
Moet een edel zake wesen,
Wantsy mit nyemant ghemeen en heeft,
Dan mitten ghenen die edelic leeft,
Off daermen guede daden off hoirt,
Off die is van goeder gheboort,
Off die van naturen edel sijn
Ende van duechdentliken schijn,
Reyn, cuysch, subtijl van sinnen,
Die eerbaer sijn ende tru van binnen,
Lustelic, guet, van sinen [l. finen] aerde,
Off bete[me]lijck sijn ten zwaerde
Ende der wapen gaerne behaghen,
Off die hoir liefde heymelic draghen
Ende huefsch sijn in horen manieren
Ende die hem zedelic regieren
Mit wijsheit ende mit zueter list.
Dit sijn sy, daer die minne op ghist,
Ende diese noot tot horen huse.
Mar die gheburen van groven huse,
Die mitten gueden altoes schimpen,
Ende spreken arch mitten onghelimpen
Van alre minnentliker doecht
Daer ons [l. en is] die minne niet off en [l. off] verhuecht;
Want sy haten bloedelijck
Alle die minnen doechdentlijck.
Des machmen exempel nemen wael
Aen heer Nytert van Ruwendael.

Reyne minne, die stedelic blueyet

Ende in edelen herten grueyet,
Die salmen houden onbevlecket,
Ende elck zal bliven ongheghecket
Vanden anderen ende onbelistet.
Waer reyne minne int herte nistet
Daer off coemt alle reynicheit.
Waert anders, daer off quaem alle leyt.
Goede gunste ende suete woerde,
Vriendelic sien, ghelike accoerde
Houden die rechte minne staen.
Men salre niet veel naerre gaen.
Die eer sal ymmer sijn besorcht,
Datse onsuverheit niet en worcht.
Dese goede minne is wail bekant
Onder den gueden int Duutssche lant;
Mer Lombaert, Engelsche ende Wael
Verstaen hem selden sulker tael.
Hoir landen hebben een ander wet,
Dan ons die minne heeft gheset;
Doch moghen daer wel sommighe sijn,
Die van herten sijn so fijn,
Dat sy wail die dueghet mercken
Ende na gherechte liefde wercken.
Mer over berch en sijn sij niet.
Si soecken thoen al bijden stiet.
Luttel droecht off reynicheit,
Luttel tru off stedicheit
Ende luttel waerheit suldi vinden
Onder der Ytalianen kinden.
Want ic kenne wel hoer manieren.
Die vrouwen sijn daer guedertieren,
Sedich, simpel ende devoet;
Mer reynicheit is dair al doot.
God gheve hem heyl ende goede sinne,
Die gaerne draghet reyne minne.

Minne die rechtveerdich is

Heeft vier graden, sijts ghewis,
Daer ic u off wil doen verstaen
Datmen wael moet opwerts gaen
[Vanden eersten totten anderen,
Ende voirt totten derden wanderen.
Des hebben wij oirloff al ghenomen.
Mer totten vierden grade te comen,
Dats verboden in onser wet,
Die reyne minne heeft gheset.
Totten vierden, hoechsten grade
En climmet nyemant sonder scade.
Daer om verbied ic daer te wercken.
Mer wort die prince vander kercken
Daer om versocht, als reden gheeft,
Die dan zijn brieve daer of heeft
Ende mitten hantvesten mach bewijsen,
Die mach wel vrijlic opwaert rijsen
Ende treden over den derden graet.
Seker het waer anders quaet.
Na dien dat ic van graden ruer,
So wil ic segghen die figuer,
Waer op dat die graden staen.
Die eerste is int anevaen
Van gueder minnen zuet ghewellet,
Dats als een mensche so is ghestellet,
Dat hi den anderen gaerne siet.
Wairmen enich gheselscap pliet,
Indien dat zij is op ter stede,
So gaet hi daer gaerne mede.
Mit ghelate, mit lieflijc zyen,
Mit guetelijck spreken int ghemyen,
Of mit een drucken by der hant,
So wart zijs zeker ende becant,
Dat hem hoir minne wee beraet.
Van duechden zijs dan niet en laet,
Heeft zij niet anders inden zin,
Si en gunnet hem hoirre min
Ende loent hem zijnre duechden daet.
Dan crijcht die minne hoir eerste graet.
Dese en heeft noch gheen ghewelt,
Dan opter straten of op dat velt,
Onder ander gheselscap ghemeen.
Mer niet en comen zij alleen,
Dan alsmen dus spacieren gaet,
Die een sit, die ander staet,
So treden zij ter zijden uut
Ende spreken quanshuys over luyt;
Mer als alle man lude spreect,
Dan seyt hi hoir wes hem ghebreect;
Mer die woirden en hoortmen niet.
Te rechte hi dan omme siet,
Of daer yemant is gheveynst,
So spreken zij dan van Bouwijns heynst:
Een vriendelic drucken bijder hant
Wart hem beyden daer becant.
Mit sulker vruechden sceyden zij,
Hoir ghelove so gheert hij.
Verbonden so worden zij dan te samen.
Onderlinghe zij dan ramen,
Hoe zij bi wijlen mitten oghen
Lieflijc sien ende mercken moghen.
So gaet hi openbaerlijck wanderen
Sedelic mit enen anderen
Voirden huyse daer zij woent.
Siet hi dan die hoghe ghecroent,
So wast zijn hart in groter vroechden,
Ende zij oec in ghelijcken doechden
Scencke [l. Scenckt] hem dan een lieflijc wencken,
Dat hi des nachts daer om moet dencken.
Hier op zo zijn zij wael ghemoet
Ende hopen twart noch alle goet.
Sijn zij in kercken of in cluusen,
Die cat siet altoos na den musen.
Dus draghen zij die lieve min
In horen eersten aenbeghin.
Oeck ghevalt bi wijlen wael,
Dat zij van rechter minnen quael
Bi horen segghen ende bi vraghen,
Die malcander nye en saghen,
Daer den menighen of is gheschiet
Jammer, leyt ende groet verdriet,
Alsmen wael vernemen mach
By enen exempel, dat ghescach
Enen vorste ende een vorstinne,
Die leefden in alsulker minnen.

Het was in tijden hier te voren

Een edel vorst ende hoech gheboren.
Hollant had hi mit recht beseten,
Grave Florijs was hi gheheten
Ende was in zijnre tijt vermaert
Voer enen den besten in hogher aert,
Die was inden kerstenre ewe.
Aern, paeu, lam end lewe,
Dien vier was hi wael ghelijck.
Een edel vrou, van doechden rijck,
Die van Cleermont was gravinne,
Van vormen schoon, van sueten zinne,
Hadde so ghesint den vromen man
Om rechte doecht die daer lach an,
Dat zij last int herte ghecreech,
Dat zij duechdentlijcke versweech.
Mer zij bracht daer toe haren heer,
Dat hi doer zijns hoves eer
Enen rijcken tornoy dede roepen.
Die mare dede hi wyde loepen
Mit erauden ende ander boden,
Die die vreemde heren noden,
Also als dat is ghewoenlijck.
Dit dede die vrouwe erentrijck,
Want si kende den edelen grave,
Van duechden so rijck ende van have,
Als hi den hoff hadde vernomen,
Dat hi daer entelic soude comen:
Want hi des plach in menighen rijck.
Oeck screef zij hem doechdentlijck
Den laste die hoir int harte wranck,
Dat hem oec meest te ryden dwanck.
Hi trat in reynre minnen oirden
Ende screef antwoerde mit sueten woerden,
Dat hijt gairne ende vruntlijc dede,
Wes hoir ghenuechte was ende vrede.
Die tijt quam, datmen reet te hove.
Veel goeder mannen van groter love
Bracht hi mit hem op dat velt.
Hi sloech daer neder zijn ghetelt
Mit groten coste bijder stat.
Des anderen daghes die grave op sat
Ende reet vorstelijck ter baen,
Daer hijt so wael heeft ghedaen,
Dat die vrouwen ghemeenlijck
Gaven loff den vorste rijck
Ende spraken vele van zijnre doecht.
Des wort die vrouwe zeer verhoecht,
Dat zij den ghenen hoirde prijsen,
Die hoir in vroechden dede rijsen.
Die grave van Cleermont lach aldaer
Bij der vrouwe: want hi was zwaer
Van live ende oec van daghen mede,
Ende socht ghemac ende vrede;
Mer wreet en airnst was hi altoos.
Die vrouwe sprac wat rokeloes
Een minlic woerdekijn sonder hoede
Vanden grave van frisschen moede,
Die so ridderlijck tornierde,
Des doch hoir harte te mael faelgierde
Doe si hoir selven wael bedacht.
Op sulke dinghen die nyder wacht,
Waer datmen eerbaerheit sal scaffen,
Altijt hoe hise mach ghestraffen.
Die heer selve dat woirt versan,
Dat uutten edelen herte ran,
Ende heeftet int quade ghekeert,
Also die felle altoes begheert
Vanden gueden te maken quaet,
Daer guede vroechde zeer bi vergaet.
Hi sprac der vrouwen airnstelic toe
Ende seyde: ‘ Vrouwe, ic sye wel, hoe
Ende op wyen ghij sijt ghesint;
Mer die ghene die gij mint
Sal huyden varen zijn leste vaert.’
Die felle vorst ghincg nederwaert
Ende dede oeck zijn wapen an
Ende vergaderde alle zijn man,
Also hi selve daer here was,
Ende verlaechde wael te pas
Den Hollantscen vorst mit groten last
Ende sloechen doet, den edelen gast,
Die hi billijcken soude eren.
Die [l. Des] toornde zeer den vreemden heren,
Want het gheschiede mit snelre achte,
So datter hem nyemant voir en wachte,
Doch wort hij ridderlijck ghewroken.
Hier of is ghenoech ghesproken.
Die salighe hoech gheboren vrouwe
Dreef in hoer moet so starcken rouwe,
Dat mense na den selven dach
Nye lachen noch verblyden en sach;
Mer starf daer na in corter stont,
Want si int herte was ghewont,
Daer hoer of quam des dodes quael.
Nochtan moechdi gheloven wael,
Dat sy nie tot horen daghen
Malcander en spraken noch en saghen],
Dan hise scouwen mocht daer boven
Die wile dat helmen stoven;
Mer sy hem nye tot ghenen stonden,
Hij en hadde die helm int hoeft ghebonden.
Nochtan so bleven sy dus int strick.
Nu merct hoe ende in wat stick
Ende in wat grade dat si sijn
Ghecomen in des dodes pijn.
Die rijcke vorst van hoghen naem,
Die nie en dede der minnen schaem
Ende nye dan duecht en heeft gheyaecht,
Wort ten dode dus verla[e]cht
Ende is ghestorven doer die minne,
Eer hi ghecomen is daer inne.
My dunct dat hy nauwelic heeft
Der minnen eerste graet beleeft,
Want hem die wech wert ondergaen
Doe hi te clymmen hadde bestaen.
Mar daer die een den anderen scouwet
Ende mit verbande wort ghebouwet
Der minnen ene vaste zale
Mit mont, mit hant, mit zuete tale,
Daer wort die liefde mede gheent
Op een lustelic fondament.
Waer also die liefte staet,
Daer es sij inden eersten graet,
Daer duert sy oick bij wilen langhe,
Eer sy clymt ten hogheren ganghe
Ende sterft dicke in sulken staet
Eer sy ten anderen grade gaet;
Daer ich u nu wil aff beduden
Exempel van tween jonghen luden,
Die storven inden eersten grade,
Dat waerlic yammer was ende schade.

In ouden geesten van Babylone

Heb ic ghelesen hystorien schone.
Sonderlinghe so deynck ic nu
Om ene: die wil ic segghen u.
Twee hoghe vorsten vanden rijck,
Die van coemsten waren ghelijck,
Woenden beyde in een straet,
Huus an huus, mit een plate.
Die een had enen jonghen zoen,
Die guet was, eerbaer ende schoen
Ende was gheheten Pyramus.
Die ander, die int naeste huus
Woende, had een dochter goet,
Zedich, schoen ende wael ghemoet,
Lustelijck en[de] zeer bequaem:
Tisbes was hoir rechte naem.
Dese twee malcanderen dienden,
Dat nyemant en wiste van horen vrienden.
Hoe sy elck anderen woenden bij,
Soe en waren sy nochtan nye so vry,
Dat sy malcanderen int ghemeen
Dorsten spreken groot off cleen.
Want als deen den anderen sach,
So sloech vrou Venus haren slach,
Dat deen off dander al verkeerde
Ende sijn verwen al muteerde,
So dat sij daer om mosten laten
Yet te spreken opter straten.
Een cleyn veynsterkijn, wijt ende ront,
Dat twisschen beyden muren stont,
Mit yseren tralyen vast ghewracht,
Daer plaghen sy, alst was bij nacht,
In heymeliker vergaderinghen
Te vercallen haren dinghen.
Dat was alle die vroechde en[de] heyl,
Die deen vanden anderen creech te deyl.
Mit woerden ende mit lieflic sien
Plach him beyden goet te gheschien.
Dat veynster was so cleyn ende dick,
Dattet hem was onghemick:
Den mont en mochten si niet lenen.
Des morghens scheyden sy van enen.
Hoe lanc, hoe cout die nachten waren,
Daer te staen was al hoir gharen.
Sy en quamen nye ten anderen grade,
Dat was yammer ende schade.
Op een tijt sy noch versaemden
Voer dat veynster, daer sy raemden
Ende overdroghen mit malcanderen,
Dat sy te samen wouden wanderen
Des morghens vro buten der stede,
Om te meren horen vrede,
Tot ene fonteyne, die daer stont
In enen bossche van bloemen bont,
Also alst was in sMeyes tijt.
Des morghens vro, des zeker sijt,
Also als hair verlanghede zeer,
Was Thysbes vroe indie weer
Ende meynde Piramus wair voir.
Liselicken sloetstu [l. sloetsi] die doer
Ende lyep tot dier fonteynen
Haestelic: sy was alleynen.
Enen mantel sy om hoir sloech,
Sij en wist niet dat was so vroech.
Als sy bijder fonteynen quam,
Uuten woude dat sy vernam
Ene lewinne, comende daer
Ende nam der fonteynen waer.
Te hant sach sy haer coomste wel
Ende liep van danen harde snel,
Want sy ontsach des beestes moet,
Om dat haer tanden waren bebloet,
Dat was anxtelic an te sien.
Eer hoir die beeste conde ghesien,
Was si ghelopen alte hant
In een hol dat sij daer vant,
Een spelonca van ene steen.
Daer ghinc sy sitten in alleen,
En van anxte, die si leet,
So ontviel haer haer overste cleet,
Also haestelic liep sij int gat;
Sij en sorchde niet voer dat.
Als die lewinne hadde ghedroncken,
Ghencsi vast al omme roncken
Ende nam den wech te woude waert.
Thant so is hoir verbairt
Die heucke, die opten weghe lach:
Ende also vro als sy die sach,
Ghinc sise schoren ende rijten
Ende mitten bloedighen tanden bijten.
Si wreeffse duen teghen der aerden.
Daer mede ghinc sy hoirre vairden.
Tisbes was in groten vaer,
Off die lewinne quaem tot hair,
Dat sij dan ymmer ware doot.
Dus en roerde sy cleyn noch groot
Ende hilt hoir stilre dan een muys.
Nu comt die goede Pyramus
Ende droech een zwaert van goeden oirde,
Als goede mannen toe behoerde.
Hij verhoechde hem dusen stont
Upten minnentliken vont,
Die hi hoepte te vinden dair
Sitten bijder fonteynen claer,
Off dat sy ymmer comen soude,
Dair an hi twivelen niet en woude.
Als hy den clede quam ghehende,
Dat hi harde wael bekende,
Ende sach dat bloedich ende gheschoert,
Ende alle die sticken sicht ende spoert,
Hij wart bleec ende onghemoet.
Van drucke wort hi halff verwoet
Ende meynde datter hadde gheweest
Een leeu, wolff off ander beest,
Die Thisbes aldair hadde verslonden.
Groot jammer dreeff hi daer ten stonden,
Hi nam die stucken vanden clede
Ende vergaderdse op ene stede
Ende kustse off sijt selff hadde ghesijn
Ende sprac:‘ och soete vriendinne mijn,
Lieve alre liefste waerde maghet!
Wat helpet nu seer gheclaghet?
Dit yammer heb ic di gheworven,
Dattu om minent wil sijste ghestorven.
Doer mijn vervolch, doer mine bede
Bistu ghecomen hier ter stede,
Daer du hebs den doot ghesmaect.
Nu bin ic van vrienden naect
Ende bin inder werlt alleen.
Wy leefden samentlic ghemeen,
Hoe soudet nu voeghen my
Allene te leven sonder dy?
Neen, dair en mach niet off comen.’
Mittien heeft hi sijn zweert ghenomen
Ende heeft hem doer sijn lijff ghesteken.
Daer most dat edele herte breken,
Daer hem toe dwanck die reyne minne,
Die hi droech tot sine vriendinne.
Onlanghe als dit is gheschiet,
Thisbes al omme hoirt ende siet
Ende meynt dat dier is wech ghegaen.
Sij ghinc een stucxkijn voerwaert aen:
Daer sach sy Pyramus legghen doot.
Daer hieff [si] ghescrey ende jammer groot.
Si wranck die suver witte hande,
Hoir gheclach was menigherhande,
Si custe den doden an sinen mont
Droeflic meer dan dusent stont.
‘O wee, o wee,’ sprac sy, die tsairt,
‘Wat is meer [l. mi], arme deerne, verbaert!
Ic hadde ghehoept up svroechdens stuck:
Nu vindic alle leyt ende druck.
Die liefste, die ye my ghewairt,
Die is ghestorven op deser vaert
Bij mijnre schult. Wat mach ic bet,
Dan mede te sterven onghelet,
Op dat [ic] ewelick bij hem blive.’
Sij toech dat zwaert uut sinen live,
Daer sy hoer lichaem mede doerstack,
So dat haer dat edele herte brack
Ende viel mit horen live opt sijn.
Dus gaf sy hoer selven medecijn
Teghen der bitter rouwen slach,
Die hair so zwaer int herte lach.
Och hoe edel ende volmaect
Ende van alre zwacheit naect
Was die liefte van desen paren,
Die in haren reynen jonghen jaren
Storven doer der minnen quael
Ende sijn ghedoot mit enen stael.
Och hoe menich isser noch
Ghebleven inden selven troch,
Die ic niet al bescriven en can!
O minne draghers, siet dit an,
Wat dene om des anders wille dede,
Die onderlinghe soe luttel vrede,
Soe weynich vroechden ye ghecreghen.
Want ten was so niet gheleghen,
Dat sy minlic ye te samen
Boven den eersten graet ye quamen.
Ghi sijt al heter in uwen rade;
Coemdi totten anderen grade,
Ende wort u dan die derde niet
Rechtevoirt eert u verdriet,
Soe donckt u dat ghi niet en wint.
Waren die vroukijns soe ghesint
Dat sy u langhe lieten lopen
Ende ghecten u mit groten hopen,
Na dien dat ghij dus haestich sijt,
Soe deden sy u rechte vijt.
Mer zedighe mannen, die tallen tijden
Entelick mitten vroukijns lijden
Ende verbeyden langhe daghen
Schamelick nader vrouwen behaghen
Ende bidden altoes huefschelic voirt,
Dier bede sal emmer sijn ghehoirt:
Die vrouwen sullen dat aansien
Ende laten hem wat guets gheschien.
Die inden eersten graet vol langhe
Heeft ghestaen bij lieften bedwanghe
Ende naden anderen oetmoedelijc wach[t],
Die soude emmer bi[l]lijcx sijn gheacht
Ende ten anderen werden ghevuyrt:
Wat wye wail lijdet ende wail bezuyrt,
Dien sal dat zuete mit rechte vromen
Wanneer sijn tijt is omme ghecomen.

Die ander graet steet inden gairde.

Daer gheet sy spelen, die zuete wairde;
So comt hair vrynt ende tredet dair in
Ende gruetse mit enen zueten sin
Ende sy hem weder vrundelijc.
Die woerden vallen dair suverlijck.
Malcanderen nemen sy bijder hant,
Dusent vroechden werden dair bekant,
Elck ghift te kennen sijn ghedwanck,
Die woerdekijns gheven zuet gheclanck,
Elck spreect wes dander gheerne hoirt
Ende brinct dat also lieflic voirt
Als hi dat best gheramen can.
So plucken sy dair die bloemkijns dan
Ende gheven malcander des teen gave,
Dat sy ontfanghen voir rijcke have.
Dat vriendelic drucken bijder hant
Mae[c]t van beyden enen bant.
Mit praten ende mit lieflic cozen
Breken sy die rode rosen.
Dit nemen sy voer grote lust
Ende yghelic hert dair wel op rust.
Aldus so driven sy haer ghenoecht,
Ter tijt toe, dattet God soe vuecht,
Dattet tijt is daen te scheyden.
So spreken sij onder hem beyden
Ende ramen ander daghe ende stonde.
So varen sy ten roden monde
Ende maken een vriendelijc ghescheyt,
Dat him beyden doch is leyt;
Mar wanttet ymmer wesen moet,
So saften sy den truerighen moet
Ende verhoghen hem opt weder comen.
Mit dier hope soe wart ghenomen
Oerloff ende scheyden dan
Ende yghelic gaet in sijn gheban.
Daer op rusten sy alte wael,
Ende elken donct, dat hi een grael
Van grote salde ghewonnen heeft,
So dat hi lieflic ende vrolic leeft.
Him donct him en mach niet deren,
Ende al dat him mach bezweren,
Dat verghet hi doer dat pant,
Dat hi inden gairde vant.
So spreect hi allen vrouwen loff,
Doer die wonne, die inden hoff
Hadde gheweest, doe hi daer was
Ende die rijcheit vant int gras.
Dus heeft sijn hert een zuet verdrach.
Als sy dan op enighen dach
Comen elc anderen te ghemoete
So condelic wert dair ene gruete
Also hem elc voer anderen midet:
Want die natuer des niet [en] ghelidet
Sij en moeten wandelen hoir ghelaet
Ander verwe off anden ghelaet.
Daer om een roeckeloes ghemoet
In sulken dinghen dicwijl doet,
Datter sommighen wert bekant,
Datter minne steit int lant.
Want Ovidius heeft bescreven:
‘Die ghene die in minne leven
En connen houden [gheen] ghelaet;’
Mer nochtan, dat wel verstaet,
So is die een zedigher veel
Dan dander is in sulken speel.
Die luden en sijn niet even wijs.
Daerom gheve ic der wijsheit prijs,
Die wael bedecket menighen daet,
Des hem die gheck niet en verstaet.
Van desen is ghenoech gheseit.
Waer dus die liefte wart gheleit,
Daer is minne inden anderen graet,
Daer sy dicke bliven staet
Menighen tijt ende langhe daghen,
Eer sy coomt tot hogheren slaghen,
So dat die goede menschen duck
Sterven in dit selve stuck,
Eer sy den anderen graet vernemen.
Dier is veel tusschen [Bonnen] ende Bremen,
Die nymmermeer ander graet en werven
Ende willen gaerne dair in sterven.
Want tgheluck is so onghelijck.
Het is die menighe op eertrijck
So duldich so wesmen hem an leyt,
Het dunckt him guet, al waert een leyt.
Des anders [l. andere] hebben dusen stuck,
Een wair him groot gheluck.
Elken is die vroechde so groot
Als sy him dunckt na sijn ghenoet.
So grote vroechde heeft Peterkijn
Mit Metkijn off mit Nezekijn,
Als een hertoghe mit sijnre vrouwen,
Die hem doet ghenoechte bouwen.
So bleven die twee ghelieven steken
Ende storven beyde ghelijck,
Dat was die burchgravinne rijck
Van Virgi, die schone joncfrouwe,
Ende die ridder vol van [t]rouwe
Dair ic voer off hebbe gheseit.
Nu soe bin ic voert bereyt
Te spreken vanden derden graet,
Up wat ghevaerde dat hi staet
Ende wat vroechden hi can gheven
Den ghenen die dair inne leven.

Eerst beghintmen opter straet,

Daer na men inden gaerde gaet,
Ten derden gaetmen daer boven,
Soemen in cameren plach te hoven
Mit truwen vrienden heymelick,
Behouden alder eeren strick.
Alssy in sulker vrienscap staen,
Dat deen wort minnentlic ontfaen
Van sinen lieven wederpaer
Ende wort in liefliker waer
Mit volre gunste wel ontfanghen,
Mit sueten armen ombevanghen,
Soe gaetet anden derden grade.
Des en heeft nyemant schade,
Dan die valsche nydighe man,
Die nyemant der ghenuechten en gan.
Want daer en wort nyemant, des ghelovet,
Van ere noch van goede berovet.
Up een koetskijn vallen sy
Ende sijn alre sorghen vrij:
Het dunct hem sijn een paradijs.
Mer is enich van hem beyden wijs,
So meen ic datter sorghe is bij,
Op [dat]ter sorghes nootlijck sy.
Doch wes mit sorghen is ghestolen,
Dat is zuet ende blijff verholen.
Daer legghen sy in groter lust:
Menichwerff wart dair ghecust,
Die lipkijns werden gheconreydet,
Vroechden meret, trueren beydet,
Menich guetlic, lieflic woert
Wort van beyden daer ghehoert,
Vriendelick drucken sy die armen,
In gueder vroechden sy hem warmen,
Lachende blencken dair die oghen,
Elck anderen troest van allen doghen:
Al waer hi sieck ende onghesont
Elck ghenase in sulker stont.
Die witte kele ende wancskijn root
Machmen handelen dair al bloot.
Die borstkijns machmen wel an stoten,
Sijn sy niet te vast besloten,
Ende byeden hem gueden dach.
Daer off en sal men gheen gheclach
Maken ander vrouwen zijden;
Elck sal anderen vollentlike blijden
Ende doen mit gonsten uptien til
Alle dat sijn vruntkijn wil,
Sonder te sterven als sy plaghen.
Wes ic seg dat salmen waghen
Altoes behouden lijff ende eer.
Tgoet is gaende ende wandelbe[c]r.
Al is machtich die pennic,
Minne verwint doch alle dinck.
Woude daer yemant teghen segghen,
Dien woud ic mit reden neder legghen.
Dit is van minne die derde graet.
Die vierde is op een ander maet.
Mar eer daer off woerden luden,
So willic u noch eerst beduden
Een corte historic van hem twien,
Die oick, na dat ic hebbe ghesien,
Liefden [l. Leefden] inder minnen stact
Ende storven inden derden graet.
Hadden die Goden hem ghegont,
Dat ghecomen hadde die stont,
Die hoirre twe by wilen gheren,
Sy hadden sonder wanch mit eren
Inden vierden graet ghecomen.
Mar valsche tonghen hebbent benomen,
Die sien altoes om haer beyach,
Daer ic u aff sal doen verslach.

Voertijts woende binnen Rome

Een rijck edelinc ende vrome,
Die machtich was, wy lesen dus,
Ende was gheheten Paulicius.
Mit corten reden seg ic u dat
Hi wort verdreven uter stadt,
Bij zaken wantmen gaf hem scolde
Dat die keyserinne solde
Mit hem te schicken hebben ghehadt.
Hi toech van danen sinen pat
In Griecken, onder enen heer,
Dair hi bleeff in groter eer.
Want goets ghenoech ende groot ghesinde
Hadde hij, dat hij seer minde.
Die coninc, als ic can gheweten,
Was Henedorius gheheten.
Hem was lieve tot desen gast:
Al quamer meer, hij naemse vast.
Goede, rijcke onderzaten
Cleden wel des heren straten.
Hij regneerde int selve lant,
Daer Parys Helenen prant.
Paulucius, dese edel Romaen,
Had enen soen, heet Quintillaen,
Die lustelic, jonc ende lustich was,
Schoen van leden ende wail te pas
Ende en was out mer twintich jaer.
Nu was des conincx vrouwe aldair
so rechte schoen ende suverlyc,
Dat hoirs ghenoet in enighen rijck
Niet en was, als ic versta
Ende was gheheten Pernella.
Hoghes daghes, alsmen vierde,
So plach te comen die wael gechierde
Inden tempel, daer sy stont
Harde ant pallas, ende was ront
Ghetymmert ende also ghewrocht,
Dat zy uut hoerre camer mocht
Altoes inden tempel gaen
Sonder yemants weder staen.
Up enen tijt alst was ghewoen
So quam Paulucius mit sinen zoen
Eerlich ganghen inden tempel.
Die soen was sedich ende sempel,
So schoen, so frisch in allen sijn wesen,
Dat alle man om sach na desen.
Penella, die coninghinne schoon,
Sach oic den vader ende den zoon,
Die beyde waren wail gheleert
Ende rijckelijck ghehabitueert.
Dese jonghe Quintiliaen
Ghinc bij sinen vader staen,
Dair hij die vrouwe mochte sien.
Sijn oghe liet hi dairwairts vlyen
Sedelick, sonder wanghelaet,
Als een die hem wail verstaet.
Bij wilen sach sij opten jonghen;
Mer noch en was sy niet bedwonghen
Van lieften van enighen man,
Die ye menschen name ghewan.
Wanneer die vrouwe op hem sach,
So docht hem dat een vuerich slach
Recht mids in sijn herte brande.
Die vrouwe ten laesten wail bekande,
Na dat sy ghemercken conde,
Dat die jonghe man hair wail gonde.
Dat viel te twee stonden ofte drien
Datsi malcanderen plaghen te sien,
So dat die vrouwe wert ghevanghen
Ende heeft minnentlic ontfanghen
Tgheschut, dat uut sinen oghen
In hairre herten quam ghevloghen.
Die brant wert starck ende lieflic brande,
Si leefden ghelijck in liefden bande,
Ende hi vernam oic wail ter stont
Dat sij was int herte ghewont.
Si was in menighen ghedachte,
Wat weghe, wat liste sy best wrachte
Dat sy hem spreken moch[te].
Hij leefde slecht in wanghedochte
Ende hij meynde dat hi nymmermeer deghe,
Gheluc noch heyl van hoir en creghe:
Want hi en dorstes niet ghenenden
Bode off brieve an hoir te senden,
Om dat hy hoer soe onghelijck was.
Penella op een tijt sat ende las,
Datmen die liefde vordert wel
Mit enen gueden heel ghesel.
Nu so hadde die vrouwe een camer wijff,
Den si ghetruwede eer ende lijff
Ende was gheheten Balotides.
Penella seyde hoer die les,
Hoe si int herte was ghewont,
Ende si dede haer op die stont
Zweren, dat sijs nymmermeer
En melde, duer der Goden eer,
Ende bat hair vriendelic aldaer,
Dat sy des jonghen name waer
Als sy heymelicste mochte,
Ende seyde wes haer goet dochte,
Dat hi inden tempel quaem
Ende hoirre aldair waer naem.
Sij dede dat haer die vrouwe heet;
Mar het was haer int herte leet.
Nye van doechden; mer sy woude
Dat sy enen anderen minnen soude,
Daer sy bate off soude ontfaen.
Die bootschap heeft sy wail ghedaen.
Den tijt bescheyde si hem also,
Ende dat soud sijn voer daghe vro.
Die jonghe vorst ont der joncfrou wael
Ende dancte haer der zueter tael.
Sijn hert was vro en[de] vreuchden rijc
Ende verwachte den tijt oetmoedelijck
Ende quam aldair op sinen dach
Soe vroe dat nyemant des en sach,
Ende [si] wachte mede die stonde wael
Als die oick van groter quael
Woude nemen medecijn:
Hoirre gheen en mochte blijder sijn.
Twee monden, beyde zuet ende root,
Deden malcander vrienscap groot,
Elck den anderen in armen dructe,
Elck docht dat hem zeer wail ghelucte.
Die zuete woirden die sy spraken
En kan ic niet int scrifte maken.
Die tijt en mocht niet wesen lanck:
Een scheyden daer him beyden dwanck.
Die coninc, die daer droech die croen,
Hadde eens broeders zoen,
Folkas was die name sijn.
Dese valsche malandrijn
Droech minne op sijns oems wijff,
(Dat dede hoir minnentlic schoen lijff)
Ende hadde Balotides gheseit
Dien bant, die hem int herte leyt,
Ende sy gheloefde him, sonder waen,
Si soudet der vrouwen doen verstaen.
Mair mids dat die coninghinne
Anderswair hadde gheleit hoir minne
Soe en dorst zij hoir dair van niet spreken
Ende dus so liet sy dat zwaert steken.
Op een tijt vraechde hoir Folkas,
Hoe dattet mit dien dinghen was?
Sij sprac:‘ Heer, laet sijn u jacht.
Het is om niet dat ghi veel wacht:
Mijn vrou is anders sins ghesint.
Mit enen jonghen dien sij mint,
Daer drijft zij hair ghenoechte mede.
Ic sal u segghen stont ende stede
Wanneer dattes meer gheschiet.’
‘Doet my dat ende lates niet,’
Sprac Folkas totten bosen wive.
Dese coninck, daer ic aff scrive,
Hadde een oirloghe in handen,
So dat die beste van sinen landen
Een deel te velde souden tijden,
Ende Quintiliaen soud mede rijden.
Doe dochte hi in sinen moet:
‘Oirloff ghenomen dat waer goet,’
Ende pijnde dat hi sprac
Balotides, die valsche lack,
Die der vrouwen heeft gheseit,
Dat him Quintiliaen bereyt
Mede te trecken inden heer
Ende dat hi hadde groten gheer
Hair te spreken, wairt hoir ghenaem.
Die vrouwe gheerde dat hi quaem,
Want haer daer na verlanghede zeer.
Balotides dede enen keer
Tot Quintiliaen ende seide him soe,
Dat hi quame des morghens vro.
Den tijt wachte hij behendelijck
Ende Penella des ghelijck.
Daer si inden tempel spraken
Overdroghen si hoer zaken
Dat sij inder camer ghinghen.
Daer vielen soete handelinghen.
Sij hadden hondert dusent vrouchden
In gueden minnentliken doechden.
Hij swoer hoir trouwe onverbroken.
Des ghelijck heeft sij ghesproken,
Waer[t] dat hair die Goden gonden
Dat sij woirde onghebonden,
Si soude worden sijn echte wijff.
Dat zwoer sy opter Goden lijff.
Dus laghen sy in groter weelde[n]
Lieflic mit malcander ende speelde[n].
Die vroechde brachtse in sulken ruste,
Dat hem beyde slapens luste.
Balotides, die wrede rebas,
Liep totten schalken Folkas
Ende seyde him alle dese dinck.
Folkas haeste him ten coninck
Ende seyde hem dese mere.
Die coninc was in twivele zere,
Want hi tsinen daghen nye en vernam
Dat sijn wijff na minne zwam;
Doch hi volchde Folkas rade
Ende ghinc mede ten camenade,
Daer sise beyde hebben ghevonden,
In lieven armen vast ghebonden:
Deen mont an dander druct.
Folkas te hant sijn mes uut ruct
Ende bij des conincx bevelen
Doerstack hi beyde die suete kelen,
Die nie en daden ander daet
Meer dan hier bescreven staet,
(Wopen over tvalsche wijff,
Die him beyden nam het lijff
Dat him God hadde ghegheven!)
Ende sijn dus samentlick ghebleven
Inder minnen derde graet.
Wacht u vrienden voer sulken raet,
Wacht u voer valsche woerden mede:
Goede hoede brinct goede vrede.

Vanden graden spreken wy voert.

Ghi hebt wail vanden eersten ghehoirt,
Hoe hi opter straten ghinck.
Die ander men inden gaerde vint,
In die camer die derde staet,
Die vierde opten bedde gaet.
Mar dat is anders te verstaen.
Die in die derde grade gaen
Rueren tbedde wel bij tijden,
Dat is ghedect in allen sijden,
Boven, midden ende beneden.
Dat machmen doen ende al mit reden,
Dat en is trechte bedde niet,
Dair die vierde graet toe vlyet.
Die beyde sijn van tween sinnen;
Deen is van buten, dander van binnen.
So wye dat gaet opt bedde van buten
Die en mach gheen minne sluten
Sij en blijft al inden derden graet.
Daer en is arch noch misdaet.
Dat bedde van buten machmen bueken
Sonder yet dair inne te brueken;
Want eer die hout hoir crenskijn vast.
Mer die nyder brouwet last
Ende die clapper backet leyt,
Hoe wael het mitten dinghen steyt.
Sien sy sulver ende gout,
Si maker off vermolsent hout.
Wat goet is segghen sy voer quaet.
Daer omme hoet u voer dat saet.
Den vierden graet en sal gheen man
Mit bescheyde hem nemen an,
Ten moet mit sulker voirwairde sijn
Als ons bescrivet dat Latijn.
Dat bedde datten vierden maect
Is van allen decsel naect,
Begheerlic, zuet, zaft ende blanck,
Nieste breet, te maten lanck,
Bloot ende suverlijc bereyt,
Daer gheen decsel op en leet
Van wollen noch van linnen laken
Noch bonte cleder vanden raecken
Noch camcaet noch syden doecken,
Dat gheen man en moet bezoecken,
Ten sy den ghenen dan bekant
Die rechter is indes gheestes lant.
Verneme diet vernemen wil,
Ic en segghe niet meer op desen til;
Mar daer voer wachte hem elc ghepair,
Dat dat bedde van hogher waer
Niet roeckelois en werde versocht.
Al waert oick datment werven mocht,
Niemant en zal des begheren
Ten sy mit rechte ende mit eeren.
Het valt soe veel in menighen steden,
Wanneer soe dattet wort ghetreden
Over die derde graet van minnen,
Dat dan die liefte beghint te dinnen
Ende die zueticheit gaet aff.
Dat schone coern wert een caff,
Die brant wort daer mede ghelesschet,
Die claerheit wort zeer aff ghewesschet,
Dat weder wart duuster dan,
So volchter druc ende lijden an.
Die vroukijns bliven inden sorghen,
Ende die mannen lopen hem vermorghen
Hier, aldair en[de] over al.
Hij verzoucket berch ende dal,
So langhe dat hi wat nuwes vint,
Daer hi van nuwes op wert ghesint.
Dat eerste is dan al vergheten,
Dat heeft die vierde graet verbeten,
Die der zueter minnen brande
Van eeren heeft ghebracht te scande,
Daer hem billic een goet man
Naerstelic sal wachten van,
Ende my heeft zeker wonder groot,
Dat eens goetmans ghenoet
Hem der hetten niet en hoedet.
Want natuer ons des bevroedet,
Als wy so verre ghecomen sijn,
Dat wy in minnentliken schijn
Mit goeden wiven sijn verbonden,
Sullen wy mit handen ende monden
Hoer gans ghelove segghen ende houden
Mit herte ende sinne onghespouden:
Alle dat hoir live begharen
Sullen wy volleysten sonder sparen:
Daer en sal nyemant liever sijn
Dan dien du hebste int herte dijn.
Also salt sijn mit elken man,
Die sinen live der eren gan.
Hoe soude dan yemant sijn so bois,
Dat hi die liefte die hy ye coys
Scenden soude ende makense quaet
Die him so hoghe inden moede staet,
Ende ontreynen dat schone yuweel
Dat hij minde boven enich deel?
Seker, dochten dit die gheen
Die hem stoten an desen steen,
Si souden waerlic gaen besijden
Ende enen beteren wech omme lijden.
Reyne minne die is te prisen,
Want sy doet alle vroechden risen
Ende sy sijn vrij van alre daet,
Al spreect een bose nyder quaet.
Si sijn so vrij op hoirre duecht,
Dat sy niet en worden onthuecht.
Si bliven vro ende en achten niet
Die stralen die die clapper schiet.
Al heeft die clapboghe grote macht,
Die reyne liefte en slaets gheen acht.
Een yghelic wacht hem quader daet.
Der loghentael wert ymmer raet.
Hadde Fillis, die vrouwe schoen,
Des ghehoet mit Demofoen,
Hadde Medea, die suete maecht,
Van Jason niet ghesijn verlaecht,
Hadde Adriana gheschuwet dat wack
Doe Theseus hoer bedde brack,
Hadde Dydamya ghesijn behende
Doe Achilles hoer bekende,
Hadde Oenoene verdocht die dinghen
Doe sij ende Parijs te bedde ghinghen,
Hadde Kanates ghebruuct wijshede
Doe sij hoirs broeders wille dede,
Had Mirra reyne minne ghedraghen
Doe sij horen vader woude behaghen,
Had Dido in hoer eer ghebleven
Doe hoer Eneas woude begheven,
Alle dese vrouwen voirnoemt
Mochten hem des hebben beroemt;
Mer sij hebbent selve bedorven
Ende sijn van rouwe al ghestorven.
Dit comter off van sulker marct.
Als deen den anderen niet en starct,
Mit rechte trouwe, die daer gheboirt,
Soe is die melck te mael vergoert.
Mer doetmen soe ic hebbe ghescreven,
So volcht daer een ghenoechlic leven.
Na dat die luden sijn ghesint,
Die ene schelt, die ander mint.

Off my yemant woude straffen,

Soe en wil ic niet dair tegen haffen,
Ic en wil des wel gheloven,
Dat sij bij wilen treden boven
Ende leven inden vierden graet,
Daer nochtan liefte vaste staet
In truwen, sonder wanckels leyt,
In gansen ghelove ende stedicheit,
Ende leven heymelic in een,
Soe dat nyemant, groot noch cleen,
En weet van hoirre beyder zaken
Of mense prisen sal off laken,
Ende nyemant en weet zeker des
Off sij reyn off anders es,
Ende meynen oick in horen moet
Dat sij reyn is ende goet,
Ende node malcander schenden souden,
Want sijt voer reyne minne houden
Daer die gonst vast is ghebonden
Ende bernende wasset tallen stonden
Mit truwer liefte sonder wanch
Ende elc dient op heyls danck
Ende elc scuwet duen des anders leyt,
Elc is tot allen tijden bereyt
Te doen mit ganser herten vrij
So wes des anders begheerte sy.
Die man die meynt, so een guet wijff
Vorder over ghift hoer lijff
Ende meer om sinen wille doet,
Soe hi van rechten schulden moet
Te duenre sijn tot hair verbonden
Hoir te dienen tallen stonden:
Want men seit mit veel te lienen
Machmen billic wail verdienen.
Dat guede wijff meynt oick mede,
Is hoir vrient van edelre zede
Ende si veel doet om sinen wil,
Soe moet hi ymmer, lude en stil,
Dat verd[i]enen ende over deyncken,
Hoe sy hoer selven gheert te creyncken
Om hem te starcken ende te hueghen.
Sij meynen trouwen, tis al lueghen,
Seit yemant dat sij anders leven,
Dan rechte minne heeft ghegheven.
Si meynen dat hoir dinck is claer,
Want sy malcander segghen waer.
Si en willen mit woerden niet betalen,
Hoerre gheen en wil den anderen falen:
Lijff, guet ende alle dienstbairheit
Is den anderen altoes bereyt.
In deser opinien bliven sij
Ende meynen datse lovelic sy.
Dat wy segghen van reynen dinghen
Houden sij voer queteringhen,
Ende dat reyne minnen oirde
Niet en is dan schone woerde,
Des elck man heeft soe veel te bat
Als van enen verloren schat.
Dus leven si in hoir ghenuecht,
Ter tijt toe dattet God soe vuecht,
Dat sij ter echtscap moghen raken,
Want daer up doen sy dese saken,
Dats al hoir antwoirde diemen vint,
Anders waer hoer sake blint.
Maer na dat ic my laet wisen,
So en salmen dat billicx niet prisen:
Dats als een wijff van goeden naem
Hoir selven set in sulker taem
So moet ymmer die eer zwacken,
Ende off sijt alzo heymelic zacken
Dattet nyemant en gaet van monde,
So isset doch een dootlike sonde,
Daerment billicx om laten sal.
Noch een sonderling gheval
Wetic, daer ment om sal laten.
Twee goede menschen, die hem saten
Malcanderen minnentlike [te] dienen
Up sulke hope ende mienen,
Dat him God noch gonnen mach,
Te leven sulken blijden dach,
Dat sij malcander echte werden,
Dien waert alte zuer te harden
Ende thongerbeen te cluven
Sonder spise over te prueven.
Want alset dan ter maeltijt quaem,
So soudet sijn soe veel bequaem
Die zuete [spise] mit hongher te eten,
Dat alle die hongher dan wair vergheten,
Die ye te voren hadde ghesijn.
Mit groter lust in lieven schijn
Soudmen dan grote beten biten,
Van outs en soudmen niet verwiten,
Alle dinck soud wesen nu.
Om sulker vreuchden seg ic u
Datment soude laten mede.
Mer oft hem so leecht in die lede
Dat sijs laten niet en willen,
So bid ic dat sijs guetlic stillen
Ende houdent also heymelic,
Dat die ere blive rijck
Ter werlt, al ist voer Gode zonde:
Sij beterent na tot enighen stonde.
Sinte Pouwels seit int ghemeen:
‘Wilmens dan niet coken reen
So latet doch verholen sijn.’
Mer dit is die lesse mijn,
Datmen tpruefsel aff sal laten:
Het sal verblijden ende baten.

Ic wil des gheloven wail,

Dat voertijts tot sommigen mael
Ganse liefde in truwen fijn
Tusschen den ghenen heeft ghesijn,
Die stonden in dat vierde slot.
Elck dient bij sonder sinen God.
Soe wael dient Gode Hein ende Han,
Ghelijck doet een begheven man,
Al staet die een in hogher scouwe.
Ic wil van overdraghender trouwe
Segghen, dair ic off hebbe ghehoirt,
Ende is een waerachtich woert,
Als ons die geesten claer belyen.
In ouden stont was in Suryen
Een coninc moghende ende vry:
Demetrius soe hetede hi.
Dat rijck had hi in sinen handen
Ende was bekant in menighen landen.
Nu was dair een eerbair wijff,
Die horen knecht beroefde tlijff;
Mer dat quam onnoselic toe
Ende ic wil u segghen hoe.
Dat guede wijff was nuwelijc
Weduwe gheworden ende was rijck.
Sabina so was sij gheheten.
Van horen ghestande suldi weten.
Een weynich [l. eynich] vruntkijn hadsi vercoren,
Vrisch, niet rijck, maer wail gheboren,
Daer sij veel vreuchden mede dreeff,
Want hi hoer tru ende stede ble[e]ff.
Ic versta wel dat hi was
Gheheten Floridamas.
Elck was den anderen wel te wille.
Sij hadden heymelic en[de] stille
Malcanderen ghedient menigen dach:
Nu, sint davonture versach,
Dat si allene was ende vrij
Uten bande, so woude sy
Hoeren lieven vrient teen manne trouwen,
Ende dede enen schonen camer buwen
Ende dien costelijck bemalen,
Om hem rijckelick tonthalen.
Op een tijt sij daer boven ghinc,
Daer die wercluden deden hoir dinck,
Ende raecte ymmer mitten voet
Enen bile, die beneden woet
Ende viel den knecht op sijn hoeft,
Dattet recht midden wert ghecloeft.
Die knecht most daer verliesen tlijff.
Daer wort ghevanghen tgoede wijff.
Men leydse vast in sekeren banden:
Want naden recht vanden lande
So hadsi dat lijff verboert.
Floridamas was seer ghestuert,
Sijn herte dochte hem al verganghen
Om dat Sabina was ghevanghen.
In groten druck en[de] sorghen
Ghinc hi wanderen alle morghen
Inden tempel ende bat den goden,
Dat sij hoer hulpen uuten noden.
Hi en conde hoer helpen noch daren,
Want hi en dorst niet openbaren
Dat him int herte was so banghe.
Inden karker lach si langhe:
Want, om dat si was vermaert
In eren ende van goeder aert,
So en deedmen hoer gheen haestichede
Mit rechte an live noch an lede;
Mer haer leven lach dair an.
Up een tijt sprac sij den man,
Die meyster was vanden ghevangen
Ende seyde: ‘ Vrient, nu wilt doch ganghen
Totten coninc op desen til
Ende bidt hem, off hi comen wil
Spreken mit enen ghevanghen wive.’
Die meester zwoer bij sinen live,
Na dien dat hoir dat was ghenaem
Hi soudet doen, watter off quaem:
Si waer so dueghende ende so edel,
Liet hi dat, hi waer een snedel.
Dus liep hi totten coninc schier
Ende seyde hem die manier
Als hem Sabina hadde ghebeden.
Die coninc lachende ghinc beneden
Dueghentlic ende woude horen
Wat dat wijfkijn hadde voren.
Hij vraechde, wat dat waer haer noot.
Sij sprac: ‘ Edel vorste groet,
Al hebbe ic hier ghewoent mijn daghe,
Ic bin hier vreemt van maghe,
Gheen kinder soe en heb ic mede.
Ic wort gheboren van deser stede
Omtrent viertich deser milen:
Ic woude gaerne darwairts ylen
Om te maken mijn testament.
Mijn ouders woenen dair omtrent:
Ic woude mijn stucken gheerne reyden,
Dat sij mit lieve van ene scheyden
Ende deylen mochten minen goede
Sonder twist off onghemoede.
Woudi my uwen oerloff gonnen
Tot dat vijftien daghe omme ronnen,
Ic woude hier weder comen an
Sonder twivel, ende sterven dan
Alst u docht wesen rechtens tijt.’
Dit docht den coninc nuwe vijt,
Dat dit wijff dach woude gheren,
Ende antwoerde haer half in scheren.
‘Wijfkijn,’ sprac die coninck goet,
‘Du biste selve des wail vroet,
Dat recht moet hebben sinen loop;
Mer hebstu erghent enighen hoop
Off enich ghetru an enen vrient,
Die du so wail moechs hebben ghedient,
Dat hi een verbant ane ghinghe
Die wile du dedes dine dinghe
Ende quame voer di hier inder hecht,
Ende soude dulden sulken recht,
Dattu selve soudes ghedoghen,
Oftu niet weder en quaems voer oghen:
Vindes du sulken vrient int leven,
So sal ick di oirloff gheven,
Also du hebs begheert an my.’
Die coninc meynde wel, dat sy
Nymmermeer die mensche en vonde,
Die hem voer hair also verbonde.
Te hant heeft sij een bode ghesent
Om Floridamas haren vrent,
Die dair tot hair quam te hant.
Vriendelick nam sy hem bijder hant
Ende sprack hem toe van deser dinck,
Die hoir wail gonde die coninck,
Op dat si enen vrient mochte vinden,
Die him dair voer hair woude verbinden.
Die trouwe was so groot in beyden,
Dat die zake was goet te reyden.
Hij dede al dat sij hem bat
Ende hij ghinc sitten daer sij sat.
Die coninck gaff den wivekijn
Vijftien daghen lanck termijn.
Waert dat sy binnen dier tijt
Niet weder en quaem, des seker sijt,
So soude Floridamas tlijff
Verloren hebben voer dat wijff.
Och! hoe wael kende hi die trouwe,
Die sy droech, die doeghende vrouwe!
Hine twivelde niet dair an,
Si en souden wail verlossenen dan.
Ende off des doch niet en viel,
Soe was hi noch ghevreest sijn siel,
Want hi liever hadde te sterven,
Dan sy vanden live soude bederven.
En was dat gheen ghetruwe da[e]t,
Soe en weet ic niet waer truwe staet.
Al waren sy in die vierde line,
Noch prisic [bet] die lieve Sabine
Dan Hecuba, die moerderinne,
Off enighe ghelike hoerre sinne.
Ic blijffs daer bij tot alre stonde,
Dat manslacht, moirt, is me[e]rre zonde,
Ende verradelike daet,
Die ans [l. an] smannes live gaet,
Dan die natuerlicke ghenoecht
Diemen oick in sonden vuecht.
Daer en mach my niemant bringhen aff;
Maer ic en prise niet [e]en caff,
Datmen tproefsel mint [l. nimt] te voren,
Daermen twachten heeft vercoren.
Dat gaet daer hene. Nu is Sabine
Ghelossent uut des karckers pine.
Den dach heeft sy an ghenomen
Ende is tot horen maghen ghecomen,
Dien harde lede was te moede
Om hoirre vanghenisse ende armoede,
Dair sy onnoselicken in quam.
Hoir erfnamen sy bij een nam
Ende beschickede al hoir zaken
Als sy bescheydelicste conde naken.
Goets tijts voerden lesten dach
Ghebuerde dair een groot beclach.
Si nam oerloff an horen bloede
Ende keerde weder, die waerde goede,
Ende woude lossenen haren vrient,
Die hoir in trouwen hadde ghedient.
Veel liever had zy te sterven
Dan Floridamas te derven.
Doe sij weder quam inder stadt,
Dat volck wort al van wonder mat.
Die mare ghinc thans voerden coninc,
Dien sere verwonderde van dese dinck,
Want hi nye en hadde ghehoirt
Van sulker truwen spreken voert.
Sabina haeste haer ten hove
Voirden coninc van groten love
Ende gheerde datmen Floridamas
Lossede uut der va[n]ghenis kas,
Want sy weder woude gaen
Ende laten hair inden yser slaen
Also sy danen was ghescheyden.
Die coninc hietse een luttel beyden
Ende sachse mit goeden oghen an:
Hi bedochte die trouwe vanden man,
Dien hi dede sine vriendinne
Ende als hi ghewoech die starcke minne
Die twisschen beyden stont so vast,
Dat elck liever hadde den last
Dan dander dair in waer ghebleven,
Sprac hi:‘ Ic wil dit al vergheven,
Wijff, dattu moechs hebben misdaen,
Up dat die minne mach bliven staen,
Dairmen billic off spreken sal
Ende lovent over die werlt al.
Ic gheve di weder lijff ende leven;
Mar du sals goede soene gheven
Des doden maghen, na dat buert
Ende van ghewoenten dat behoirt.
Alsmen goede ghewoente doet,
Mit recht dan nyemant claghen en moet.
Wyen dat vol gheschiet mit recht
Ende mit goeder ghewoente echt
Die heeft billicx niet te claghen.’
Floridamas wart uut gheslaghen.
Sij waren beyde zeer verhuecht
Ende danckeden den coninc sijnre doecht,
Die hi ghenadelic hadde ghedaen
Ende sijn beyde thuus ghegaen:
Want mit deser vreemder maer
Soe worden hoir saken openbair,
Soe dat sy daer rechte voert
Malcanderen truweden in die poort.
Hoer vrienden waren in vroechden ru,
Die oude vreuchde wart weder nu,
Ende dreven menighe vreuchden scijn
Recht off het nye en hadde ghesijn.
Daer was trouwe ende trouwe was daer,
Die minne was guet ende vreuchden baer.
Al was sy inden vierden graet,
Soghedaen en was niet quaet.

Salighe vrouwen ende goede man,

Ontfanct dese woirden ende dey[n]cter an.
Sluutse vast in uwen sinne,
Wildi volghen waerlike minne.
Want wildi dencken dese leer,
Ghi en verdolet nymmermeer;
Mer versmadi desen sanck
Ende doet roeckelosen anevanck,
Sekerlijc, tis seer te duchten,
Ghi reyt u sorghen ende suchten.
Ic heb u recht der minnen aert
Eens deels bescreven onghespaert,
Hoe groet, hoe diep si is ende lanck
Ende waer op steet die hoechste ganck,
Hoe verre datmen mit eren sal
Wanderen inder minnen dal.
Den arbeit doe ic voerden jonghen,
Die daer lichte in sijn ghespronghen
Ter minnen, sonder groot beraet,
Dair veel leyts aff te comen staet
Alse [l. Als sise] niet te rechte en draghen.
Sonder wijsheit veel te jaghen
Maect arbeit groet ende cleen ghewin,
Ende dat bedrucket seer den sin:
Want wie veel arbeyt sonder danck,
Dien donct den tijt altoes te lanck.
Hier om, dat sy hem dan te bet
Voersien van alles dat hem let,
Soe hebbe ic desen vier graden
Toe gheschicket vier wise raden,
Die hulpen sullen ende leren
Den, die hem ter minnen keren:
Dat sijn vier volmaecte doechden,
Die rechte minne in volre vrocchden
Risen doen up alre vaert.
Elken enen graet bewaert.
Dat sijn mate ende wijsheit,
Starcheit ende rechtveerdicheit.
Mate hout den eersten graet,
Wijsheit den anderen wel bi staet,
Starcheit ghift den derden moet,
Rechtveerdicheit is den vierden guet.
Soe wye in enich vanden graden
Is, die neme te sinen staden
Den raet, die totten grade behoirt.
Wye inden eersten ringhet voert,
Daer meest onsedicheit in valt,
Die sal hebben in sijn behalt
Mate, waer hi hene gaet:
Want waer een dinck op maten staet
Daer en can gheen onmaet hebben macht.
Valtet hem anders dan hi ghedacht,
Hij en es onsedich noch onverduldich:
Die schult, die hem die minne is sculdich,
Die wart hem vrilic wail betaelt,
Des hi van mate niet en faelt.
Huefscheit ghevoedert mit zedicheit
Dat is maten omme cleyt.
Hier toe behoirt die verwe groen:
Want mate is een hope coen,
Ende mate doet hope vast houden
Ende alle haesticheit vercouden.
Groen is doch een anevanck:
Daer om so ist die rechte ganck,
Waer nuwe minne wert gheleyt,
Dat sy mit groenen sy vercleyt,
Salmen voldoen den rechten aert;
Mer elck een sijn ghenuechte gaert.

Soe wye den anderen graet beleeft

Die moet sien so dat hi heeft
Wijsheit tot sinen hoghen rade:
Want alsmen gaet ten anderen grade
Soe behoeftmen die meeste hoede
Voirder clapper ende nyders roede,
Die altoes legghen nauwe laghen.
Condi dan wijsheit by u draghen,
Soe en sal u ghecheit niet verheren;
Wijsheit sal u den wech wel leren,
Ist dat ghi doelt buten pade.
Daer om neemt wijsheit tuwen rade.
Anxt, voerdacht ende heymelicheit
Dat sijn der wijsheit beste cleyt.
Die sullen sijn van verwen wit:
Want wijsheit die is onbesmit
Ende wil datmen reyn coke
Op dat die ghecheit niet en smoke:
Want soude ghecheit smoken veel,
Die wijsheit smoerde in hoer keel.
Daer om suldi die wijsheit draghen
Mit reynre claerheit ombeslaghen.
Hebdi ghemaect een ghec opset,
Daer ghy mede moecht werden belet,
Dat sal u wijsheit mit horen cleyde
Breken ende beter reyden.
Daer schade off soude hebben ghecomen
Dat heeft die wijsheit dick benomen.
Wise mannen salmen soecken,
Die omme sien in allen hoecken
Ende altois sijn wail verdacht
Off enich melder op hem wacht.
Men sal reyne mannen kiesen,
Die node eer ende loff verliesen,
Die heymelic sijn van wiser vormen
Ende wael enen gaert commen formen,
Daer dat li[e]ve wederpair
Sit ende neemt der coomsten wair.
Wes men an heft mittie vroede
Dat eyndet gaerne al int goede.
Een edel man, wijs ende vroet,
Die hoesschelic draghet sinen moet,
Die scamel is, in dienste bereyt,
Die doechdentlijck na eren steyt,
Wail ghesien in elken hoff
Ende altoes spreect den vrouwen loff,
Dien salmen guetelic ontfaen,
Wye hi is ende hoe ghedaen.
Dat is hi die men sal bewarmen
Inden lieven blancken armen.
Aensiet die doecht ende niet die schoont,
Off ghi wert daer bij ghehoent.
Had Parijs die schoonte niet vercoren,
Troyen waer noch onverloren.
Laet die doecht hoirs selfs ghenieten:
Dat en sal ny[e]mant verdrieten,
Dan den ghenen, die doecht haten.
Ghi, goede wiven, ghi moet u saten
Emmer te minnen die edel goede
Bij eenre sake die ic bevroede.
Want ist dat ghi die goede ontfaet
Ende schuwet die ghene die sijn quaet,
Ghi sult alle die werlt doen groeyen
In doechden ende in eren bloeyen.
Want als die zwacke dat verstaen,
Dat ghij die goede trecket aen
Ende gont hem uwer minnen croen,
So sal elc man staen na loon
Ende saten him naerstelike ter duecht,
Up dat hi oec mach sijn verhuecht;
Alle boesheit sal hi schuwen
Ende in doechden hem vernuwen
Ende worden erentrijck ende goet.
Besiet wat wonder dat ghi doet
Ende hoe hoechlic dat ghi breyt
U eer ende uwe lovelicheit,
Als ghi tganse lant purgiert
Ende alle man ter dueghet stiert.
Des verdiendi Goeds hulde,
Want sy worden bij uwer schulde
Uut archeyt totter doech[t] ghestelt.
Een predicker, die loopt after tfelt
Ende predict in cloesteren ende in kercken
En doet niet soe veel goeder wercken
Als ghi doet mit sulker voeghe.
Elcs guets mans hert mit rechte loeghe,
Waert dat ghi dat wout beghinnen
Die guede in sulker wijs te minnen
Als ghi mit rechte wel doen sult.
Hier om so lijt ende hebt verdult,
Hout u vaste an die vroomste
Ende en siet niet an die coomste,
Mer siet die doecht die hem maect schoen,
Laet hem verdienen der salden croen.
Ghij mannen, doet oic des ghelijc,
So wordi salich ende vreuchden rijck.
Kiest die doecht voer alle guet,
Daermen eerlijc draecht den moet.
Wildi na die schoonheit kiesen
Ende laten die doecht hoer loon verliesen,
Soe gaet ghi op een wanckel brugghe.
Die schone vintmen vele stugghe,
Overdwaelsch ende hoevaerdich,
Onbekennende ende onwaerdich.
Goede mannen sy versmaden,
Die niet en sijn van hoghen staden.
Nauwelijck en willen sy hoirs ghelijck,
Off sy en sijn dan over rijck.
Die overschoen sijn ende jonck,
Die sijn so druetich ende so pronck,
Alle man dunct hem sijn te cleyn.
Soe maken sij hem dan ghemeyn
Mit heren die hoir beter sijn
Ende crijghen dan een quaden fijn,
Daer sij een mantel off behouden,
Die beter waer onghegouden.
Twaer seker schade voeren si bet.
Mij dunct, na mines sinnes wet,
Dat een gadelijck wijff hoveerdich
En is niet twe peren waerdich:
Want tis dat onbequaemste dier,
Dat twisschen Rome is ende hier.
Sinte Gregorius selve bescreeft
In eenre lessen die hi ons gheeft,
So wye der hoverdyen min
Draghen off hebben inden sin,
Soe wy suverlicker sijn bereyt
Totter minnen zoeticheit,
Saftmoedicheit hoert daer bij,
Hoedanich dat die minne sij.
Al wair een wijff een hoghe vorstinne,
Die lustich waer, van waerden sinne,
Ende hadsi dan daer bij hoveerde,
So en waer haer duecht van gheenre waerde:
Want hoveerdye stinct voer Gode.
Mer oetmoet so soud ic laten node:
Die voecht zeer wael den vrouwen goet,
Die daer draghen frisschen moet,
Ende oic mannen van goeder waerde.
Tscheelt veel oetmoet ende hoveerde.

Die inden derde grade woent,

Tis seer ghevreest hi en wert gheloont
Off hi en hout sijn wederpaer,
Regneert starcheit niet aldair:
Want alst meest is te doen,
Salmen in starcheit wesen coen:
Eer ghi naerre den vijanden sijt,
Soe u meer ghenaket strijt.
In striden salmen wesen starck:
Ic meen in deser minnen parck,
Daer sy twee tsamen legghen bemueyrt
Ende elck den anderen lieflic rueyrt
Met arm, mit mond, mit lieflic drucken.
In desen minnentliken stucken
Salmen stark ende machtich wesen
Te wederbinden sulke vresen
Als dair off moghen comen voert.
Ghi hebt bij wilen wel ghehoert,
A[l]st vuer is in sijn heetsten branden
So moet menre toe mit allen handen
Ende starckeliken weder staen,
Off het wil al vorder gaen.
Ghecrijcht dat hert enen zwacken waen,
Dat sullen die sinnen weder staen.
Des menschen hert gheert dicke quaet
Dat hi mit crachte weder staet.
Dus salmen dat mit vlijte keren
Ende mit starcken moede weren
Dat die brant gheen schade en doe:
Manlic salmen gaen daer toe.
Teghen der sinnen ane vechten
Salmen een bannier op rechten,
Die van schamelheit is ghemaect.
Si is goet ende onghelaect
Ende heeft craft int wederstaen
Voer alle dander die omme gaen.
Blijschap sal daer wesen mede:
Want blijschap ende schamelhede
Dat sijn die clede van verwen roet,
Die starckheit draghen inder noot.
Roit dat is een vrolic brant,
Die die minne bringt int lant.
Wil crancheit uuten wege glijden
So sal blijschap daer teghen striden
Ende nemen schamelheit te hulp,
Soe en gavicker niet om een schulp
Om al dat crancheit soude wercken.
Blijschap doet die sinnen stercken,
Dat hij altoes vrolick leeft
Wanneer dat hi gheen twifel en heeft
An sijnre vrouwen reynicheit.
Brinct dat hem gheens druckes leyt,
So moet hij ymmer vrolic wesen:
Die vroechde starct hem in desen,
Dat hi mit schamelheit verweert
Datter nyemant en worde onteert.
Wye dat vuer soe draghen can
Dat hem nyemant en brandet daer an
Mer like wael blijft inden brande,
Die mach billic in elken lande
Root draghen mit ghelimpe:
Want hi ten aernste ende ten schimpe
Altoes vrilic voert mach gaen
Daer anderen souden bliven staen.
Vanden vierden graet te spreken
Laet ic hier op dese tijt steken;
Mer ic sals u maken cont,
Des my God dat leven gont,
Hier after in dat vierde boeck:
Daer wil ich des nemen roeck.
Want dat is gheoirlofde minne,
Dair ick aff spreken wil mit sinne.
Wye enich van desen graden vier
Beseten heeft, die soecke al hier
Ende sie wat hulpe hem is nutte,
Dair hi sijn liefte mede beschutte,
Up dat hise te rechte draghe
Ende vrolic leve al sijn daghe.

Een, die mensch is ende man

Ende emmer wil der lieften an,
Want menich is van sulker aert,
Wat him daer in weder vaert,
Hij mint ende wil oick minnen mede
So langhe hi lijff heeft ende oick lede,
Ende sal die liefte mit hem vueren
In sijn graff, ter lester uren,
So si hem dwersch int herte leyt.
Off him dan tvolghen wort ontseyt
Ende si sijnre niet en acht
Daer al sijn hert op rust ende wacht,
Ic weet bij ander luden wail
Dat hi dan leeft in zwaerre quael.
Al gheert een man bij wilen een
Die hi begheert, hi spreect al neen
Dat hi veel clopt ende waer gheerne in.
Soe hebben die vrouwen oick een sin.
Si en willense niet al in laten,
Die daer volghen inder straten.
Elck kiest gaern des hem ghenoecht,
Ende off een hem also ghevuecht
Dat hi clopt voer eens doven duer
Ende staet jaer ende dach daer voer
Ende verderft yan hongher groot,
Mocht hi niet liever wesen doot?
Daer om so ist een hart gheclach
Te duken onder der minnen slach,
Want si slaet so misselijck.
Dicke wert een in minnen rijck
Ende verwerft des hi begaert:
Een ander siel ende lijff vertaert,
Hi bidt, hi jaecht jaer ende daghe,
Hi soecket list ende nauwe laghe,
Ende wat hi drijft, hi en kan doch niet
Vercrighen des hi gaerne siet.
Soe is hi een onverduldich man.
Die dan den sin muteren can
Ende rijden up een ander velt
Besien hoe dat dair is ghestelt,
Oft hem daer yet bet ghelucket,
Die heeft der wijsheit wel gheplucket.
Vint hijt dan goet, hi blive aldair:
Want dat hi minde hondert jair
Daermen sijnre niet en wil,
Soe waert al verloren spil.
Die minne staet op avontuer,
Ende wye dan lopen wil teghen die muyer
Mitten hoefde, die machet breken:
So soud men hem des schande spreken
Totter scade die hi hilt.
Minne is tam, bi wilen wilt,
By wilen is si guet te vanghen,
By wilen wil sy al ontganghen:
Minne siet wail, al is si blint;
Want si wil hebben dat si mint,
Si en gheert niet die hoer minnen.
Ic en conder nye ghewinnen,
Hoe lustich ic ye was off jonck:
Nye en dranck ich den zoeten dronck.
Socht ic westweert off int zuut,
Die goede vrou was altoes uut.
Socht icse verre in orienten,
So was sy emmer uut om renten.
Sochtich an die noerder zijde,
Soe verloes ic mijn ghetijde.
Mijn vyant was die avontuyer:
Ic sochtet soet, ic vant dat zuyer:
Lieff zocht ich, ich vant dat leyt.
Dus liep ich, arm man, lanch ende breyt.
Ghinc ic opwaert, ghinc ic neder,
Het was altoes een onstuyer weder.
Wat ich bat mit goeliken woerden,
Die wint quam altoes uuten noerden
Mit enen storm, die was so groot,
Dat hi sloech alle die bloemkijns doot,
Daer ghenade uut plach te vloeyen.
Had ic ryemen, ic mochte roeyen;
Mer ich en mocht nerghen over varen.
Dit mach den menighen oick verbaren,
Ducht ich veel in desen daghen,
Die emmer willen sijn ghedraghen
Ende si sijn te veel zwaer van ghewichte.
Desen radic in mijn ghedichte,
Dat sij zoecken over al.
Misselijc waer sy goet gheval
Werven moghen mitter duecht.
Des nu nyemant en is verhuecht;
Mer men gheert nu al die schoont.
Daer mede werden zij dick ghehoont.
Want icker my niet voer en hoede:
Ic hadde ghemeent, dat die goede
Ander goeden hadden ghemint.
Nu en vant icse soe niet ghesint.
Duecht, oetmoedicheit noch smeken
En conde dair nerghent na ghereken.
Vrienscap, eer ende schamelheit,
Huefscheit, lieve ende dienstbaerheit,
Lieflic bidden ende zuete woird
En mochten nye werden ghehoirt.
Eer meer ghevolcht, eer min gheworven.
Ghenade ende troest waren al ghestorven
Ende hebben langhe doot gheweest.
Doe ich voelde dese tempeest
Ende dat sy so langhe duyerde,
Beryet ic my ende lach ende kuyrde
Ende meende in goeder wacht te staen
Des tharde weder ware ghedaen.
Dair na heb ic so langhe ghewacht
Reghen, storm ende duyster nacht,
Haghel, wint ende luttel sonnen,
Dat my die daghen hebben verwonnen
Ende hebbe so langhe opt mijn gheteert,
Datmen mijnre nu niet en begheert.
Dus ist dat icket laten moet:
Want my die tijt op zwichten doet.
Waer ich gadelic, lustich ende schoon
Ende ich kond singhen zoet ghedoon,
Waer ich rijck jonck ende spillich,
Fri[s]ch, als ic mocht wesen billich,
Waert dat my God der salden gonde
Ende ich dan schoon spreken konde:
Mocht ich hoir dan berechten weer,
Men souden my dan licht achten meer.
Ja waert my dan soe bekant
Dat ic mocht soecken Venus lant -
Mer neen, ic wander neder waert:
Die hoghe berghen sijn mi te hart
Die overlanden te verzoecken.
Ic moet my voert houden in hoecken:
Want viertich jaren sijn gheleden.
Ich moet bij graden neder treden
Ende nymmermeer na minne staen.
So leyde heeft si my ghedaen.
Dus so heb ic u wat gheseit
Van mijnre armen doricheit;
Mair du, wail lieve eerbair man,
Sin dit bat ende deynck hier an.
Int verbeyden sultu ouden
Ende tvuer sal wail vercouden:
So wortstu vanden sorghe vrij.
Weetstu niet bet, soe volghe my.

List ende behendighe zaken,

Daermen liefde mede mach maken
En sijn in minnen niet verboden.
Die him daer mede wil beroeden,
Mach mit list ende abele dinghen
Die vroukijns wael bi wilen bringhen
Datmenre off ghewerft den zeghe,
Des men anders niet wail en creghe;
Mer trouwen men en mach nyemant dwinghen
Der minnen diskant te singhen,
Want dats verboden ende quaet.
Daer om elck man dat dwinghen laet.
Wye mit crachte ende ghewelt
Off mit dwanghe die vrouwen velt,
Comter claghe vanden wive,
Dat gaet den man an sinen live
Nae Goedes ende des keysers recht.
Voertijts inder Yueden gheslecht,
Twee valsche papen hadden verlaecht
Zuzanna, die men schone saecht,
Ter stede dair sy was ghegaen
Om hair hoeft aldair te dwaen
Ende was in eynen schoenen boemgaert,
Daer sij mit hoirre schalker aert
Heymelijck waren in ghecomen.
Als Zuzanna den heeft vernomen
Was hoer harde wee te moede:
Want sij docht, die schone goede,
Dat sij emmer sloot die poort.
Si gaven haer menich listich woert
Ende gheerden wille van horen live.
Mit corten woerden ict u scrive,
Spraken sij mit woerden plat uut,
Sij soude werden hoirre beyder bruut
Ende soude doen al hoer ghenueghen,
Ofsy wouden hair overtughen,
Segghen dat sise hadden ghevonden
Mit enen man in sulken sonden.
Suzanna stont in groten vresen.
Si dochte: ‘doe ic enich van desen,
Soe bin ic doot off plat gheschent.
Ic neme liever dat my God sent
Ende weygher hem die dorpernye,
Oick wat torment ic dair om lye.’
Hoirs dreyghens set si hoir te vreden
Ende seyde, dat sijs niet en dede.
Si riep ende maecte gheluut,
Dat alle die naburen quamen uut.
Nu waren dese papen wail gheloeft:
Want sy waren der luden hooft.
Daer seyden sy, dat si Suzanne
Hadden begrepen mit enen manne
Ende was after wech ghelopen.
Dat volck quam daer mit groten hopen,
Om dat Suzanna was vermaert
Voer enen wijff van goeder aert,
Soe dattet den luden zeer vervreemde.
Daer most sij gaen in groter scheemde
Alle die stat duer, ghevanghen.
Daer quam Daniel gheganghen,
Die heylighe prophete Goeds
Ende him verdroot des groten noids,
Daer die juffrou [in] was ghebracht.
Hi was oick moeghende ende wel gheacht
Ende alle guede wiven ende mannen
Waren te doghen mit Suzannen.
Die papen ende die vander wet
Wouden Suzannen sonder let
Ghesteent hebben buten der stat.
Daniel vraechde: ‘wat is dat?’
Also hi daer was wail ghehoirt
So tuefden si alle na sijn woert:
Al was hi jonc, hi was ontsien.
Die papen seyden hem mittien,
Hoe dat Suzanna int openbaer
In sulker sonden ghevonden waer
Ende dat so hadden sij beyde ghesien:
Daer om so soude trecht gheschien.
Als Daniel dit heeft ghehoirt
So nam hi bij hem rechtevoirt
Die rechthouders vander stede
Ende sommighe vanden besten mede
Ende die twee papen dede hi scheyden
Ende nam den enen van hem beyden:
Hij vraechde hem claerlijc om die stede,
Onder wat boem dat si misdede?
Hij seyde: ‘twas onder een pijn boem:’
Want hi nam der zaken goem.
Dien dede hi an zijde gaen
Ende ghinc doe den anderen aen
Mit sulker vraghe als dander was.
Hij sprac: ‘nyemant en twivel das,
Onder een pruumboem was tgheleyde
Doe sprac Daniel ende seyde:
‘In uwen halze hebdijt gheloghen!’
Hi dede Suzanna comen voer oghen
Te segghen hoe dattet es gheschiet.
Si seyde twaer ende en loech niet.
Daer worden die valsche onghehuyr
Ter doet ghebracht ter selver ure.
Sij lijden daer alle haer opset
Ende worden ghesteent al nader wet.
Dus creghen sij hoir rechte loon
Na hoirre valscheit ende hoon.
Suzanna wart gheleyt tharen hove
Ende bleeff in eren ende love
Mit groter chierheit ende vreuchde.
Dus ghenoot si hoerre doechde.

Wacht u te dwinghen goede wijff,

Wildi behouden eer ende lijff.
Waer die minne wort ghedwonghen
Daer wort dicwijl quaet ghesonghen.
Parijs Helenen mit crachten wan
Ende ontvoerdse haren man,
Die hem alle die vrienschap dede
Dien hi conde, ende alle die vrede.
Daer quam quaets aff also veel,
Dattet den menighen gout die keel.
Doch wil ic wel gheloven das,
Dattet int leste hoir wille was.
Men mach gheen wijff up ghenen thil
Bringhen daer si niet wesen en wil,
Heeft si tonghe, voet ofte hande.
Wye des bestaet verwervet schande.
Mer list ende minlike rade,
Subtile vonden ende guetlike dade
Moetmen vrilic ordoneren
Om die sinnen te verkeren,
Daer die vrouwen soe duen staen.
Ten donct my niet wesen misdaen
Datmen goede woerden vorwet
Daermen harde spise mede morwet
Ende datmen rame medecijn
Teghen onverdrachlike pijn,
Als een subtijl joncman eens dede,
Daer hi bij warff sijns herten vrede,
Des ic u nu wil maken vroet.
Twas recht edel ende goet.

Voertijts, inder ouder ee,

Was een maecht, heet Cydipe,
Begheven in Dyanen tempel.
Si was schoen, guetlic ende sempel
Ende leefde dair in sulker wonne
Volna als mit ons doet een nonne.
Een jonc man lustich ende bequaem,
Atonsius was sinen naem,
Die eerbaer was ende hoefsch van zeden,
Dese droech die minne in alle sijn leden
So starck, so vuerich ende also vast,
So dat hi dach noch nacht en rast.
Dat dede hem dese joncfrou waert.
Si was van edelre rijcker aert
Ende hi was van slechter coomste;
Mer wair hi was, hi was die vroomste,
So edel was hi van manieren,
Duechdelic ende guedertieren.
Langhe volchde hi haer in guete.
Dat kende wail die lieve zuete,
Oick so en twivelde hoer niet,
Dat him hoir minne dede verdriet.
Si gonde him wael heymelijck;
Mer omme dat sy was gheestelick
Soe was si altois in vaer
Dattet horen vrienden tondanck waer,
So dat si him altois weygherde;
Doch lach hi altoes ende heygherde
Omtrent den tempel ende dair bij
Ende visierde altoes, hoe hi
Mochte comen hoir te spreken.
Daer omme visierde hi nauwe treken.
Somwijl, als die tijt ghelach,
Ghevielt wel, dat hise sach
Ende sprack hoir vriendeliken toe.
Nu wil ic u segghen, hoe
Dat hi hem halp uut sulker noot.
Hi nam enen schonen appel roet
Ende screff mit letteren aldair in
Twe veersen van deser sin:
‘Ic, Cydipe, ghelove dy,
Atonsius, mine trouwe vrij,
Dat zweer ic di bijder Godynnen,
Dyane, mine meesterinnen
Ende ic sal tot di comen uut
Om te bliven dijn echte bruut.’
Desen appel warp hi ter stede
Daer si te doen plach hoer ghebede.
Op enen tijt als sij daer quam
Ende den appel schoen vernam,
So dochtet haer een guetlic vont.
Die letteren las sy daer ter stont,
Die dair in stonden ghescreven,
Daer sy him trouwe mede heeft ghegheven.
Als sijt bedacht in haren sin
Wat die woorden hadden in,
Doe dochtsi watsi hadde ghedaen.
Die woerden mosten te bande gaen,
Off si most menedich sijn
Dyanen, der Godinnen fijn.
Cort daer na, als hi vernam
Dat sij inder capellen quam,
Pijnde hi hem by haer te comen
Ende vraechde off sy yet hadde vernomen
Van enen roden appel ront,
Daer wat in ghescreven stont
Ende off sijt yet hadde ghelesen
Wat ghescreven stont in desen?
Si sprac, ‘ja,’ mit zueten woerden.
‘Soe maen ic u, by uwer oerden,’
Sprack hi, ‘dat ghi doet voert aene
Dat ghi ghezworen hebt Dyane.
Ic hope, ghi sijt so voldedich,
Dat ghi niet en wert menedich.’
Si sprack mit sinnen onverkeert:
‘Ghi hebt u lessen wail gheleert;
Ic en tijts nyemant dan minen oghen,
Dat ic mit sien dus bin bedroghen
Dat ic den heilighen hebbe ghezworen.
Dadics niet, ic bleve verloren.
Ic come tavont, inder nacht,
Tot uwen huse: daer mijnre wacht.’
Dus creech hi mit sijnre list
Hoer trouwe, eer sijt selver wist.
Dit te doen is onverboden
Ende wes men looft den goden
Dat salmen houden sonder wanch.
Noch weet ic een ander ganch,
Die een goet man listelic dede,
Daer hi ghecreech ene vrouwe mede.

In Griecken voertijts was gheseten

Een coninck rijck ende was gheheten
Enomaus in Griexscher tael.
Een dochter had hi, die soe wael
Eene waghen [conde] toe bereyden
Ende so snelle voerwaerts leyden,
Dat nyemant en was hoirs ghelijc
In dat ganse coninckrijck.
Dese joncfrou was, als ic versta,
Gheheten Ypodomya.
Si was te mael suverlijck,
Wael ghedaen ende moedes rijck.
Die coninc hadde uut doen senden
Ende ghecondicht in allen enden,
Soe wye dat mennen conde den waghen
Ende se sneller voerwaert jaghen
Dan sijn dochter jaghen conde,
Die soudse hebben uptie stonde
Ende behouden tot sinen wive.
Nye en was man van moeder live
Diet hoer off conde ghewinnen,
Also subtijl was sy van sinnen.
Als sy horen waghen haestelic mende,
So bleven dander int afterende.
Pelops, des edelen man Tantalis soen,
Was listich, moedich ende schoen
Ende socht raet in alle hoecken
Hoe hij die juffrou mochte vercloecken.
Hij bedacht hem wail ende reet aldair.
Nu hadde dese juffrou een waghenair,
Die meester was van horen saken
Ende plach den waghen toe te maken
Also dat sijt alle man ontdede
Mit mennen tot enigher stede.
Altoes so want die juffrouwe dus.
Dese waghenair hiet Mirthous.
Pelops sprac den wagheman
Ende ghinc hem mit gheloften an
Ende woude him gheven goets ghenoech,
Op dat hi him dat ghevoech
Dede int reyden vanden waghen,
Dat hij der juffrou voer mocht jaghen.
Die waghenair hem weder zeede,
Dat hijs om ghelt niet en dede;
Mer op dat hi hem een dinck gonne
Woud hi hem helpen dat hijt wonne.
Pelops vraechde: ‘Wats die sake?’
Mirthous seyde: ‘Hebdi die rake,
Dat ghi verwint die vrouwe mijn,
So wil ic selve brudegom sijn
Den eersten nacht al heymelic.’
Pelops antwoerde: ‘Sekerlijck,
Du sulter off hebben dinen wille.’
Mirthous sprac: ‘Nu zwijch al stille,
Ic sal u helpen dat ghijt wint
Ende [sult] vercrighen dat ghi mint.’
Mirthous ghinc ende brack die asse
Ende heeldse weder an mit wasse,
Dat niet harde vast en helt.
Des daghes alsmen quam opt velt,
Ypodomia en sorchde niet
Dat hoir die loosheit was gheschiet.
Elck ghinc sitten op sijn waghen
Ende als sy begonden duen te jaghen
So brack ontween Ypodomien as.
Pelops, die seer vrolic was,
Yaechde vaste voert mit haesticheit
Totter stede daert was gheseit.
Mitten cortsten, hij wan den strijt
Ende die coninck wart sijn dochter quijt.
Pelops creechse mit sulker list,
Daer die vader luttel off wist.
Had hise mit liste niet ghewonnen,
Dat heyl waer hem al ontronnen.
Mirthous, diese heeft vercoft,
Quam tot Pelops om sijn beloft.
Pelops seyde: ‘Laet di ghenueghen;
Ic sal di tavont bi haer vueghen.’
Pelops was starck ende groot;
Des avonts, als die tijt gheboot
Datt Myrthous weder quam,
Inden arm datten Pelops nam
Ende warpen in een diep meer,
Dat hi nye en keerde weer.
Noch is dat water, suldi weten,
Die Mirtoissche zee gheheten.
Pelops hadde wel meer belooft
Eer hem dat cleynoet waer beroeft.
Hi loofde hem veel, sonder falen:
Want hi woude qualic betalen.
Die schult stont oic op sulken pas,
Dat hi quaet te betalen was.
Onredelic eysschen van enighen dinghen
Macct onredelike betalinghe.
Soe wye dat mit onreden menghet,
Die avontuer dat gheerne henghet
Dat onreden hem soe besletert,
So dat hijs selden wort verbetert.
Die boeve en schaemde hem niet te gheren
Eens conincx dochter te onneren.
Danck moet hebben Pelops vleysch,
Dat hi hem loonde na sijn eysch.

Also hier voer ghescreven staet

So sijn die vrouwen te dwinghen quaet;
Doch en ist niet al te laken
Een luttel dwanghes mit list te maken:
Want Ovidius wil dat lijden,
Dat jonghe maechden tsommighen tijden
Werden ontscaect van goeden mannen
Ende volchden harde node nochtanne,
So worden sy in corter stont
Van nuwer liefden soe ghewont,
Dat sy te blijven sijn bereet,
Het sij den ouderen lieff off leet.
Al wasset hem int eerste banghe,
Dat dede ontsich ende douder dwanghe
Ende als si uut dier dwanghe sijn
So leven si in blijden aenschijn.
Men moet den sommighen helpen, daer
Hi node is ende gheerne waer.
Die willighe soude gheerne gaen;
Mer ontsich doetse stille staen
Ende dat ontsich is hart te breken;
Maer hulpe moet men daer om toespreken.
Hulp breect sorghe ende ducht
Ende werpt den anxt in gheenre lucht.
Hulpe sterket den hoveerden.
Met hulpe machet al goet werden,
Dat sonder hulp in vresen staet.
Goede hulpe is troest ende raet.
Sonder hulp is een ellendich.
God, die schepper veel behendich,
Doe hi gheschapen hadde den man,
So sciep hi een wijff daer an:
Want hi spract [l. sprac], ten was niet goet
Alleen te wesen int ghemoet.
Hulp is een ontfanclic troest,
Die den menighen heeft verlost
Uut druc, uut sorghe ende uut leyde
Ende uut menighen arbeyde.
By hulpe gaet menighe zake voirt,
Die sonder hulpe bleve versmoort.
Dus salmen dicke die vrouwen mede
Bij wilen lossenen van die stede,
Daer sy so duen ghevanghen staen,
Dat si liever waren van daen;
Mer die hulpe sal emmer sijn
In duechden ende in eren fijn.

Achilles, die wile hi was

Frisch ende inder meechden pas,
Sonder baert ende suverlijck,
Was hi eenre vrouwen ghelijck.
Sijn ouderen hem besteden
Buten slands, bij eenre reden,
Te wonen mit Lycomedis,
Daer hi niet bekent en is.
Wijffs ghewaden droech hi an.
Daer woende die jonghe man
Ende nyemant en wist anders dair,
Dan hi ene juffrou waer.
Hi was so sedich int ghelaet,
Dat hem nyemant en gonde quaet.
Licomedis was over rijck
Ende hadde een dochter suverlijck,
Dydamya was sy gheheten.
Op een tijt, dat suldi weten,
Ghevielt dat daer veel gasten waren,
So dat sy hem mosten paren.
Achilles die wort doer sijn duecht
Bij Dydamia ghevuecht.
Des nachts als sij te bedde quamen
Ende laghen aldair naect tsamen
Doe waren sij harde onghelijck.
Achilles maectet ontschamelijck
Ende trat over den derden graet.
Die juffrou wort daer omme quaet
Ende was teghen hem onwaerdich
Om dat hi hadde gheweest onaerdich;
Maer sy en claechde over hem niet
Noch sy en seyde wes hoer gheschiet.
Cort daer na so quam Ulixes
Om te soecken den vromen Achilles,
Dat hij quaem int Griecsche heer
Om te wesen hoer overste eer.
Het was hem overwair gheseit,
Dat hi wijfflic was ghecleyt
Ende woende in Lycomedis huys.
Ulixes die was zeer confuus
Ende mit twifelen beseten,
Hoe hij bescheydelic soude weten,
Wye Acchilles waer off niet.
Nu hoirt hier, hoe hi hem beriet.
Hij maecte hem in een coepmans wizc
Ende cofte van alrehande prise
Cleynoden ende marserye,
Die den vrouwen waren nye.
Voert so coft hi een schoon zwaert,
Dat veel gheldes wel was waert,
Ende harnasch van goeder smede.
Dit nam Ulixes alle mede
Ende ghinc voer Lycomedis doer
Ende ondede sinen crame daer voer.
Daer quamen alle mannen ende vrouwen
Om die marserye te schouwen.
Elck besach dat hem ghenuechde.
Acchilles hem oic dair mede vuechde
Mitten anderen vrouwen te gaen
Daer die mersman was ghestaen.
Die vrouwen besaghen die juwelen,
Die behoirden thoren spelen.
Achilles trat ter syden waert
Ende besach dat schone zwaert;
Mer hij en dorstes niet wel handelen
Ende sijn ghelaet begonde te wandelen,
So groot ghenuecht had hi dair in.
Ulixes docht in sinen sin,
Die juffrou waer so groot van leden
Ende so manlic van horen seden,
Dattet Achilles moste wesen,
Ende vraechde rechtevoirt mit desen:
‘Juffrou, behaecht u dit harnasch wael?’
Achilles antwoerde in stilre tael:
‘Meester, het donct my wesen goet,’
Ende hem veranderde al sijn bloet.
Ulixes sprac tot him alleen
Ende maenden upter Goden leen,
Dat hi hem seyde rechte dair,
Off hy yet Achilles waer.
Achilles en dorstet laten niet
Ende seyde al wes hem waer gheschiet.
Ulixes die wert vro ende blijde
Ende nam Acchilles uuter sijde
Ende dede hem mannen clederen maken,
Alst behoirde tot sinen saken.
Hij was een die vroomste man,
Die ye van moeder live quam.
Inden hove quam die maer,
Dat Acchilles een man waer,
Die daer voer maecht hadde ghegaen
Ende dat hi trecken soude van daen
Striden in dat Troyssche lant.
Nu alder eerst ontstack die brant,
Die Dydamya droech int herte.
Dat lede woert dede haer smerte,
Dat hi van dane soude varen.
Doe berouwedet hair int waren,
Dat sy hem onwaerde hadde ghedaen.
Die liefte heeft hoir thert bevaen,
Dat sy gheduren niet en conde
Soe minnentlic alssy hem gonde.
Achilles bleeff int dorp beneden
Tot dat sijn cleder waren ghesneden
Ende volmaect, dus bleeff hi daer
Ende Ulixes die nam sijnre waer.
Doe hij manlic was ghecleyt
Ende te varen al bereyt,
Ghinck hi boven inden hoff,
Omme te nemen oerloff,
An heren, vrouwen ende ghesinde.
Dydamya, die was mit kinde
Ende hadde him onwaerdich gheweest,
Die dede hem vrienscap ende feest
Ende hadde [gherne mit hem] ghevaren.
Hi seyde: ‘neen, ic wil u sparen,
Want ghi hebt mijn liefte ghespaert
Ende hebt my ghehadt onwaert
Seder dat ic u eerst diende.’
Hij nam oirloff an die vriende
Ende voer henen sijnre gas.
Hoer liet hi bliven daer sy was:
Doe sy woude en woude hi niet.
Des ghelijcs is dicke gheschiet.
Dus valt wael, dat die vrouwen eerst
Toernich sijn mit groten neerst
Ende gaen biten opten toem
Die wile die man des neemt goom
Ende brinct den man mit dier onwaerde
Uut alre liefliker ghevaerde,
Dat him alle dinck wert onsoet;
Ten lesten wandelt sy den moet,
Als die man des heeft vergheten:
So moet sy dan alleen gaen eten
Om dat sy ghenen gast en heeft.
In onghemoede sy dan leeft,
Dat hoer onbekenthede heeft ghedaen,
Alsoet mit Dydamia is vergaen.
Doe sijt so verre hadde ghebracht
Dat liefde was uut sijn ghedacht,
Doe minde sy hem in groter waerde
Ende woude mit hem hoirre vaerde.
Doe loonde hi hoer onredelichede:
Want het was mit onbescheide
Dat sy die toerne op hem droech.
Een luttel toerns is doch ghenoech
Wanneer den vrouwen is misdaen;
Mer dat en sal niet langhe staen,
Dats den man oick niet en verdriet.
Doe die saken waren gheschiet
Van Dydamya ende Achilles,
Wat baet was doe veel gheschilles
Ende veel onghelaets te driven?
Het moste doch gheschiet bliven.
Wat mochtsi doe bet hebben ghedaen,
Dan dat sien vriendelic hadde ontfaen
Ende hadden heymelic ghebleven
In enen minnentliken leven?
Si hadden lichte an hoir ghetoghen,
Hij en hadde van haer niet scheyden moghen:
Soe hadde sij in groten rusten
Bij hem ghebleven in soeten lusten.
Nu is hoir tgheluc ontronnen:
Dat heeft sy mit onweerde ghewonnen.
Nu ist hoir leet dat sijt ye dede.
Doe sy der saken was te vreden
Dat hi horen bedde nakede
Ende gheen claghe daer off en makede,
Doe soude sij hem billic voertaen
Vreuchde ende vrede hebben ghedaen:
Want alset staet in sulken schijn,
So en sal billic gheen ander sijn,
Daer men vrienschap off behoeft.
Tis beter een dan meer gheproeft.
Een mach billic wesen goet:
Mer wye daer over set den voet
Die wil der eren wech vergheten
Ende is qualic opgheseten.

Ghy, goede vrouwen ende eerbair wive,

Slaet doch acht uwen waerden live,
Weest guetelic, zedich alle mannen
Ende volghet der edelre Suzanne,
Diet al verwan mit horen doecht:
Weest upter wijfflicheit verhuecht.
Die u bedrijcht mit valschen hoon,
Vrilick, hi crijcht daer na sijn loon.
Stadi mit yemant in belove,
Wildi sijn van goeden love,
So hout hem sijn belofte vast:
Want ghi beyde daer up rast.
Mit anderen suldi guetelic leven
Ende woerden om woerden gheven;
Mer in gheenre gheloefliker maten,
Dat sy hem yet daer up verlaten.
Daer ghij sijt, daer houwet stede
Mit volre vrienschap ende vrede.
Toecht an nyemant ghene onweerde;
Mer vindi yemant van quaden aerde,
Vlyet daer aff, schuwet sijn ghemoet.
Ghi mannen, hebt oick frisschen moet
Ende weest bij wilen [een] weynich coen
Te schaffen datmen mit eren sal doen
Ende daer die eer int voerste staet.
Enen cleynen toern wort ymmer raet.
Een man bij wijlen ontscaect een wijff,
So toirnt sy hoer in al hoer lijff.
Daer na hoir herte so omme keert,
Dat sy anders niet en gheert
Dan al te doen dat hem is lieff,
Ghelijc Dydamia screef den brieff.
Condijs anders niet ghebreken,
So moechdi const ende list toe spreken:
Die sijn doch beter toe ghesproken,
Dan thert van groter wee ghebroken:
Als Neptanabus te doen plach
Ende Olimpia gaerne sach,
Des groten Alexanders moeder.
Hi was in zwarten consten vroeder
Dan yemant anders diemen wiste.
Mit sijnre meysterliker liste
So werf hi sijns herten gheer
Ende verweerdet wijslic mitter eer:
Want dat Olimpia wort verdult
Des gafmen den Goeden schult,
Ende wes doe die Goden deden
Was goet ende eerlic tallen steden.
Neptanabus uut Libien quam
In Griecken lant, daer hi vernam,
Dat was Olympia, die schone,
Eens conincx wijff van Machedone.
Hi wort te richt in al dat lant
Voer enen wisen meester bekant,
Soe dat hi quam tot enen tijden
Te sitten bijder vrouwen zijden,
Die was soe utermaten schoon,
Dat sy van schoonten droech die crone
Voer alle die in Griecken waren.
Hy begonde te verclaren
Ende te spreken suverlijck
Van groten zaken wonderlijck
Ende wes den coninc soude gheschien.
Doe vraechde die schone vrouwe mittien,
Off hij yet wiste van hoirre ghevairde
Ende hoe sy in deser aerde
Horen tijt soude regneren.
‘Vrouwe,’ sprac hi, ‘mit groter eeren
Suldi uwen tijt toe bringhen.
Die Goden hebben vreemde dinghen
Mit u te schaffen inder tijt.
Ic wil dat ghy des zeker sijt,
Een God heeft u hert ende sin ghegheven
Ende wil natuerlic mit u leven,
Ende hi sal in wonderliker formen
Te nacht in dese camer stormen;
Mer weest sonder anxt ende blijde,
Hij sal comen bij uwer zijde
Ende winnen an u een kint,
Dat vanden Goden sal sijn ghemint
Ende sal alle die werlt dwinghen
Datmenre ewelic off sal singhen.
Wanneer hi coomt, so swijcht al stille
Ende laten doen al sinen wille.
Die Goeden willen dattet gheschie:
Want sulck wonder en gheschiede nye.’
Die vrouwe sprac in soeten schijn:
‘Der Goden wille dat is die mijn,
Dier en can ich niet weder staen.’
Neptanabus is van dane ghegaen
Ende verwachte die avontstonde.
Hij dede als hij zeer wael konde
Ende verschiep hem vriendelic
Tot enen drake coninclijck,
Groot ende schoen van alle ghebair,
Glymmende off hi gulden wair,
Mit vloghelen als paewes vederen.
Purpur, lazuer waren sine clederen:
Sijn hooft was menschelijc, over schoon:
Daer op had hi enen gulden croen,
Gheschepen nae eens hanes cam,
Zaft haer ghelijck een lam
Ende al vergult oft waer een inghel.
Des nachts quam hi over die chinghel
Ende stormde daer ter veynster in
Omme te rueren der vrouwen sin.
Daer ghinc hi bijder schoenre legghen
Ende dede des ic en can ghesegghen.
Sij waende dattet was een God;
Mer neen, hi hilt mit haer sijn spot.
Doch sulken kint worter off ontfanghen
Als dair die woirden off waren gheganghen.
Dus heeft hi mit list gheworven,
Daer die menigh om is ghestorven.
Hadde hijt mit consten niet ghemaect,
Hi en hadder nymmermeer an gheraect.

List ende const sijn goet gheleert.

Die menich worter bij gheleert [l. gheeert]:
Schande worter bij verholen.
Neptanabus heeft der vrouwen ghestolen
Hoir eer ende bleeff schandes vrij:
Want mitter selver list heeft hij
Die zake ghedect ende bleeff in eren.
Want doet [l. doe] tgherucht begonde te meren
Over des conincx huysghesinde
Dat die vrouwe was mit kinde,
Doe ghinc tgherucht oick mede
Dattet God selve dede,
Ende wes die Goden plaghen te vueghen
Daer lyet hem een yghelic mede ghenuegen.
Hoir eer floreerde veel te meer.
Phillips toernde hem int eerste zeer;
Mer doe hi vanden Goden vernam,
Die zake hem doe wail bequam:
Hi dochte, God deet hem te eren.
Dus plach hi die vrouwe te visiteren,
Die schoonste van al Griecken lant,
Ende wat hi dede, twas al bekant
Dat hoir die Goeden hadden vercoren.
Hi lyet hem bij wilen sien en horen
Inder camer openbaerlijck
Als hi den Goden was ghelijck.
Hij quam eens inder camer ghegaen,
Daer Phillips selve was bi ghestaen,
Oft een groet paeu hadde ghesijn,
Mit eenre croen van gouden fijn,
So chierlic, dattet was wonder groot
Ende leyde in horen schoot
Sijn hoeft ende dre[e]ff alte schoen ghelaet.
Die coninc ende alle sijn raet
Waren vervaert ende stonden stille
Ende lieten hem doen al sine wille.
Si saghen wel, ten mocht niet sijn
Dan te recht een godlic schijn.
Stille sonder enich gheluut
Maecte hi hem te veynster uut.
After dien was die coninck
Wael te vreden deser dinck
Ende dede der vrouwen grote ruste
Ende lyet haer hebben wes haer luste,
Als wail betaemt der coninghinnen.
Dustanighe saken, wilt versinnen,
Sijn der vrouwen eer mede ghesterket,
Off ghi yet zwackes werct.
Eert die vrouwen, waerde man,
Ende die su[l]ker konsten niet en can,
Als nyemant huden sdaghes en doet,
Die werde bedacht in sinen moet,
Dat hi der vrouwen ere wachte
Mit anderen liste ende ghescachte,
Als men vele wel heeft ghevonden
Noch huden ende in ouden stonden,
Dier ic u een deel wil saghen;
Want zuete woirden doen behagen,
Daer wy rade uut nemen moeghen,
Die te schimpe ende te aernste doghen.

Te Romen in die stat heb ic ghesien

Enen groten ronden steen
Ende was na enen hoefde ghemaect.
Mond ende tand scharp ghehaect
Hadde die steen, suldi weten,
Ende is die steen des tuuchs gheheten.
Als yemant in saken wort bedraghen
So en dorst mens nergent vorder vraghen;
Mer voer den steen wort hi gheleyt,
Die men die sake aenseit,
Ende stack sijn hant inden mont.
Daer zwoer hi voer die zake ter stont.
Swoer hi dan enen quaden eet,
Die steen die hant te mael off beet
Ghelijc sij aff ghesneden waer.
Op enen tijt so gheviel daer,
Dat een frisch jonc gheselle
Ende was gheheten Romanelle
Minde ene suverlike vrouwe
Ende si hem in ghesteder trouwe.
Hoe verre si waren inden graden
Des en kan ic niet gheraden.
Paulina soe was si gheheten.
Het wort haren man ghedaen te weten,
Men hadde sulke ganghe ghesien,
Dat si seker minne moste plien;
Mer gheen bescheit en wisten sij.
Die manne woude wesen twivels vry
Ende seidet sinen wive ane,
Si moster voerden steen om gaen.
Paulina sprac: ‘Verdraecht my des,
Wanttet seker lueghene es;
Doch wildijt emmer hebben ghedaen,
So wil icker gaerne gaen.’
Des avonts poechdesi sulken raet,
Dat Romanel quam tot hoir laet.
Daer seidese [l. seide] si hem hoet was gheschiet.
Hi troestese ende seyde: ‘Verslaet u niet:
Ghi [sult] lossenen uwen hant
Ende hi sal dair om werden ghescant.
Morghen als ghi dair wart gaet,
So sal ic lopen bider straet,
Vermaect als een gheboren dwaes
Ende doen den luden veel solaes:
Ic sal my seer hatelijck
Maken ende vule vanden slijck.
Als ghi coemt daert [l. daer] tvolc is meest,
So sal ic, als een dom beest,
U bevaen in minen armen
Ende ghi sult roepen dan: “Wacharmen!”
Ic sal u cussen an uwen mont
Ende lopen weder wech ter stont.
Dan so suldi vrilic zweren
Sonder verwe te muteren,
Dat ghi nye man en waert bij
Dan uwen echten man ende my.’
Aldus ghevielt: die vont was claer.
Romanel quam smorghens dair.
Eer sy te zweren conde comen
Heeft hise wel vierwarff ghenomen
Ende ghedruct in sinen armen,
Dat sy telken riep: ‘Wacharmen!’
Ende heeftse also dicke ghecust
Datmen daer off weren must.
Sij stack hoir hant inden steen
Ende zwoer daer, dat ne gheen
Man hoer lijff hadde ghenaect,
Dan dien dwaes die daer liep naect
Ende hoirs selves echte man.
Hoir hant soe haelde si weder an
Ongheschaet ende onghebeten.
Doe wort hoir man lelic verweten
Van horen vrienden ende maghen
Ende wouden hem hebben gheslaghen,
Haddent vrienden niet belet,
Soe datter ene soene wert gheset,
Dair die man doe zoende mede
Voer die confuus die hi hoer dede.
Dus heeft die man den daet ontgouden
Ende tgoede wijff hant ende eer behouden.
Leefden sy eerlic off in sonden,
Die list was emmer goet ghevonden,
Daer sy hoer eer mede behilt.
Het is emmer een edel schilt,
Daermen bij behouden mach
Eer, lijff, goet, op enen dach.
Ten is gheen wijff so onghestede,
Waert dat sij anders dan wael dede,
Ic en gonde haer wael dat sij
In eren bleve ende schandes vrij:
Het donct my doch so guetlic luden
Datmen duecht spreect vanden luden.

Noch seg ic van enen vonde,

Daer ene vrou tot eenre stonde
Mede ghebleven is in die eer,
Die lieffde [l. leefde] inder minnen keer,
Rackelic ende wail beleyt.
In ganser liefden ende stedicheit
Had sy enen eerbaren man ghesint,
Die was eens rijckes burghers kint
Te Graen, in die goede stat.
Wes die een den anderen bat
Dat wort ghedaen mit loutren wille,
Eerlijck, huefschelick ende stille.
Si was uter maten schoon:
Voer alle die vrouwen droech si den croen,
Die binnen Graen waren gheseten.
Samyte soe was sy gheheten:
Astenborch so hiet die man,
Daer veel doechden laghen an.
Twisschen Schieren [l. Stieren] ende Hongheryen
So leyt Graen, dat hoir ic lyen.
Een wise heelghesellinne,
Dueghende ende scharp van sinne,
Hadden si in horen saken,
Den ich niet en can ghelaken,
Want icker duecht off hebbe ghehoirt.
Nu was een rechter inder poort
Ende was gheheten Oldegheer,
Die mit barnentliker gheer
Na Samiten liefde ranck.
Si woude in eens mannes dwanck
Leven, dien si was verbonden.
Si was weduwij tot dien stonden
Ende was hem tru in steder pas,
Hoe wail dat hi ghebonden was.
Die rechter deder zeer na volghen.
Zij en achte des niet: hi wart verbolghen.
Hi hadde wael heymelic verstaen,
Dat Astenborch, die wail ghedaen,
Zweefde in hoirre minnen pat
Ende dien was die rechter ghehat
Ende dochte, woud si sijns niet,
Hij soudse schennen, hoet gheschiet.
Menighen raet heeft hi ghesocht,
Hoe hise best verderven mocht.
Twe valsche ghetughen heeft hi vercreghen,
Die seggen souden tallen weghen,
Wes hi woude hebben gheseit.
Up enen nacht is hi bereyt
Ende is tot horen huse ghegaen.
Hi deedse vanden bedde op staen
Ende vraechde, waer dat waer hoir gast?
Si sprac: ‘Ic heb alleyn gherast,
Gheens gastes so en heb ic ghewacht.
Wat soecti hier dus inder nacht?’
Hij sprac: ‘Dat suldi wel verstaen:
Ghi moet ghevanghen mit mi gaen.’
Sy sprac: ‘Des name ic wel verdrach,
Heer rechter, wacht doch anden dach
Ende wilt my voer die luden beschulden.’
Wat si most doghen ende dulden!
Si most gaen int ghevanghen huus.
Des morghens dede hi hair confuus
Ende dede den luden te verstaen,
Dat hise in overspil hadde ghevaen
Mit sulken man ende dat hi woude
Over haer rechten, als hi soude
Teerst dat die recht dach quame.
Laurina was der vrouwen name,
Die heelgheselle was van him beyden.
Op een tijt ghinc si hoer bereyden
Mit enen heucke over slaghen,
Als doen die ghene die rouwe draghen,
Dat sij quaet was te bekennen.
Met spise ende dranc ghinc si vast mennen
Ende droech der vrouwen dat
Daer sy in die duusterhede sat.
Si mocht gaen onghebonden,
Mar vast ghesloten tallen stonden.
Het was oick so duuster daer,
Datter nyemant en mochte sien claer.
Die knecht, die die ghevanghen bewaerde,
En sloech gheen achte op hoir ghevaerde
Ende lietse tot hair inne gaen
Ende bleeff buten voer die doere staen
Om dat hise weder sluten soude.
Stille sprac sy, als die boude:
‘Beslaet u in desen mantel wel,
Off icket waer ende nyemant el.
Gaet ghi recht uut also ic come:
Ic sal hier bliven ende nemens gome.
Draecht die sloetel ende die canne
Ende gaet zedeliken van danne
Tot minen huse off icket wair.
Gaet vrilic ende en hebt gheen vaer.’
Sij dede also ende ghinc van daen.
Die knechte lietse hene gaen
Ende en hoede him voerden wissel niet,
Die daer binnen was gheschiet.
Si ghinc hoirre straten rechtevoirt
Ende ondede Laurinen poert.
Daer bleeff si in tot anden dach
Datmen daer te rechten plach.
Doemen die vierschaer soude beslaen,
Alle die stat quam daer ghegaen,
Bedroeft ende in groten rouwen
Om Samyte, der gueder vrouwen,
Daermen nye anders off en hoirde,
Dan eer ende lovelike woirde.
Astenborch was uuter stede,
Om dat die rechter mede
Hem hadde bedraghen inder daet,
Dat al valsch was ende quaet.
Doet quam ander tijt van rechte,
Soe ghinghen des bosen rechters knechte,
Om te halen dat goede wijff,
Diemen verwisen soude hoir lijff.
Als Laurina ghinder quam
Ende mense wail sach ende vernam,
Soe verwonderde seer den luden.
Die rechter sprac: ‘Wat sout beduden?
Dit en is dat rechte wijff niet.’
Die knecht die sprac: ‘Wats gheschiet?
Dear en is ander wijff en gheen.’
Doe sprac Laurina ende green:
‘Wat wijff, valsch man, so bin ick,
Dattu my dus houdes in dijn strick?
Ende wat wijff is Samitte,
Die nye van man en hoerde verwitte
Ende sij is die beste vander stede?
Om dat ic alle die waerhede
Desen luden sal doen bekant
Soe bin ic hier van Marien ghesant.
Du biste ongherechtich ende loes.
Dijn vule herte Samyten vercoes,
Om dattu mit hoir woutste leven
Boesliken ende in sonden sneven,
Ende om dattu van hoer worts versmaet,
Hebstu ghevonden desen raet,
Dattuse schennen woudes mit wille.
Du quames bij nachte, heymelike, stille,
Tot horen huse om hoir te vanghen:
God heeft voersien, si is ontganghen,
Ic en weet hoe ick hier bin ghecomen.’
Als dat die ghemeynte heeft vernomen,
Wart dair een groot rumoer verbaert.
Die rechter haeste te heyme waert
Ende reet heymelic uuter stede.
Daer na die ghemeente so veel dede,
Dat him sijn dienste wort verdraghen
Ende wert daer na gheloont mit slaghen:
Want Astenborch was machtich daer
Ende nam op een tijt sijnre waer
Ende las hem sijn endel veers.
Aldus betaeldmen hem sijn traveers.
Wye mit valscheyden den anderen hoont,
Die wort daer dicke mede gheloont.
Dus heeft die goede, wise Laurijn
Samyten verloost van sdodes pijn
Mit hoirre wijsheit ende list,
Dat nyemant daer off en wist.
Daer om donct my veel schelen
Mit wisen luden te gaen spelen,
Bij dattet is mitten ghecken,
Die selve altoes die slapers wecken.
Al en woudent die luden weten niet
Of him wat heymelicx ware gheschiet,
So wil hi doch datment weet,
Want hi en versinnet niet dat leet,
Datter namaels off mach comen.
Mitten wisen raet ghenomen
Dat is oirbairlic ende goet;
Mer wesmen mitten sotten doet
Dat plecht gheerne altoes te wanden
In druck, in schade off in schanden.

Deser exempelen vintmen wel meer,

Die in behoudenisse wijfliker eer
Uut cloecken sinnen sijn ghesproten.
Daer omme scrijff icse onverdroten,
Want icse den vrienden scheynck
Up dat een yghelic daer aen denck.
Die dese off ander listen wil leren
Die machse wel int goede keren
Ende in duechdeliken wercken.
Wat schaet leren ende mercken?
Ten was nyman van wiser list,
Die gheen goet ende quaet en wist.
Dese listighe, nauwe vonde,
Daer ic u hier aff oirkonde,
Sijn int beste dus gheraemt,
Om dat vrouwen onverschaemt
Blijven souden ende gheeert,
Die men gheerne hadde ghedeert
Buten schulde, so deynck ick.
So nauwe en deynck ic niet dit stick,
Dat icker yet voer zweren wil;
Mer ist openbaer off stil,
Ic blive daer bi op alre vaert,
Dat vrouwen eer is goet bewaert.
Den goeden sijn wy schuldich dat
Te eren voer gout ende alle schat,
Want sy sijn waerdich alre wonnen.
Den anderen salmen oic dat gonnen
Om dat sy sijn van wives aerde.
Die zuete wijflike gaerde
Is so begheerlich inden mensch,
Al had een alder werlt wensch
Ende had hi gheen ghenoecht van vrouwen,
Soe waert een huus ghemaect van rouwen.
Sonder vrouwen en is gheen vreuchde.
Sullen wy dan niet eer en[de] doechde
Bewisen allen wijfliken beelden,
Die in suker lusteliker weelden
Houden die manlike staet?
Ende off een dede een zwacke daet,
Soudmen daer om die vrouwen schuwen,
Die alle die werlt in vreuchden nuwen?
Ic lijde datter vrouwen schoont
Heeft my meer dan eens ghehoont.
Soudic daer omme anderen wiven
Scaemt, schande off oneer scriven?
Seker het ware grote onghelimp,
Off my een vroukijn dede schimp,
Waer alle die werlt dan gheghecket;
Mer menich voghel is so ghebecket,
Al en saghe hi nymmermeer zwacke daet
Hij songhe tallen tijden quaet.
Doet hem een roeck een herrenscheit,
Hij wenschet allen crayen leyt.

Te Parijs, an die plaetse Mabbaert,

Woende een man van go[e]der aert,
Die ene huefsche schone vrouwe
Diende in minnentliker trouwe
Ende plaghen te samen in soeter lucht
Te leven, alst hem ghebueren mocht.
Tgheviel dat eens die jonghelinc
Voer der vrouwen dore ghinc
Ende hadde gheerne sijn bij hair.
Die weert wart der ganghen ghewair
Ende vernam wael an sijn ghelaet
Dat hem therte ten huse wert staet.
Hij docht: ‘dese man meent mijn wijff.’
Hij verclede hem als een ketijff,
Als off hij een knecht hadde ghesijn.
Hij riep den jonghen man stillekijn,
Dat hij in quame rechte voirt,
Want him bevolen was die poort
Ende sijn vrouwe na him wacht.
Die jonghe man ghinc in, onverdacht,
Ende hoepte op een vreuchden vont.
Die waert die leyde hem ter stont
Daer after, daer sijn knechten waren.
Doe ghinct an een droeflijc misbaren,
Want het was inder paerden stal
Dat hem schiede dat ongheval.
Daer stont een ronde kiste groot,
Daermen die haver in besloet.
Daer worpen sy den jonghen in.
Die weert en dede meer noch min,
Dan hi die kiste sluten dede,
Ende leyde die sloetel ter selver stede
Daer hi altoes te legghen plach.
Hi haeste zeer in sijn beyach
Ende liep tot horen maghen
Om over sijn wijff te claghen.
Binnen desen so comt die juffrou,
Die hem beyden was ghetrou,
Ende sal den beesten tfoeder gheven.
Die kist ontsloot si mitter even,
Daer sij den even [l. jonghelinc] in vant.
Hi sprac: ‘Haelt u vrouwe te hant.’
Si dede also. Die vrouwe quam daer
Ende was voer him in sorghen zwair.
Hij toechde hoer vriendelic ghelaet
Ende teelden enen corten raet.
Enen ezel, die daer stont,
Worpen si in die kiste ront
Ende slotense vast weder toe.
Een cleen ghenuechtkijn hadden sy doe,
Want hem en dochte aldaer gheen beyden.
Dus so sijn sy haestelic ghescheyden.
Cort daer na so comt die man
Mit sinen zwagheren, Hein ende Jan,
Wouter ende Claes mit sinen vrienden
Ende meynen daer den man te vinden.
Elck hadde enen groten stock ghevat,
Daer sy hem mede wouden maken mat
Ende sijn ribben ontween stoten.
Die waert die heeft die kist ontsloten.
Hy sprac: ‘Siet toe ende slater na,
Dat hi ons emmer niet en ontgae.’
Als sy den ezel ghinder sien,
Ghinghen sy den zwagher toe mittien
Ende sloeghen wel te maten zeer
Ende seyden: ‘Dat ghi dese onneer
Onser nichten doet, den goeden wive,
Dat suldi ghelden mitten live.’
Hi riep ende sanck grote ghenade,
Want hi des nymmermeer en dade.
Si lieten hem doe rusten voert.
Die mare ghinc wijde in die poort.
Die man hads schande ende zeer
Ende tgoede wijff bleeff in die eer.
Weder sy schulde hadde off en gheen
Daer toe en seg ic ja noch neen.
Waermen soe twivelt int sermoen
Salmen der eeren een hulpe doen
Ende sterken altois die ere voirt,
Al waer si oic wail halff versmoort.
Dus wort dit mit liste gheworven,
Dat die vrouwe bleeff onverdorven.
Is dat niet een salich raet,
Daer die eer bi bliven staet?
Wat hadde yemant daer an ghewonnen,
Dat si der eren waer ontronnen?

Sulke list ende nauwe ganghe

Moetmen inder liefden dwanghe
Bij wilen sueken ende vinden.
Die coninc sat boven inder linden,
Doe [die] coninghinne reyne,
Ysalde, sat opter fonteyne
In soeter lust mit Tristram.
Ende doe sij sconincx hoeft vernam,
Deedsi Tristram neder crommen
Ende wijsde hem waer die visken zwommen.
Daer sach hijt ende nam des goom
Dat die coninc sat opten boom.
Die list vant daer die edele vrouwe.
Doe spraken sy van goeder trouwe,
Die elc man doen soude sijn heer
Ende hoe een yghelike vrouwe van eer
Horen echten man lieven soude.
Tristram wenschede, dat hi woude
Dat die coninc dair bij hem waer.
Si spraken beyde openbair
Vanden coninck so veel doechde,
Dat hem die coninck zeer verhuechde
Ende hadde afterdien goet ghetrouwe
Tot Trijstram ende sijnre vrouwe.
Die vrouwen sijn listich van vonde
Wanneer zij willen gaen ten gronde
Ende sijt mit naersten nemen ane,
Als Laurine heeft ghedaen,
Die was listich ende ghetrouwe.
Oick so was eens ridders vrouwe
In Hijspaengen, die seer minde
Enen jonghelinc van horen ghesinde
Ende om datsi tquade vermoeden
Voer horen here woude verhoeden,
So vantsi enen corten raet.
Op enen avont, dat verstaet,
Als die beddeganc quam aen,
Deedsi horen vruntkijn vore gaen
In die waerderoebe heymelike.
Die heer, alst was ghewoenlike,
Ghinc te bedde: so dede sy mede.
‘Here, wildi mi ene bede
Doen?’ sprac si, die waerde vrouwe.
‘Ja ic,’ sprac hi, ‘bi mijnre trouwe.’
‘Maer u schiltknape van uwen live,
Waer ic gae off wat ic drive,
En laet my nymmermeer mit vreden.
Om liefde heeft hi mi ghebeden
Ende gheert dat ic hem weder minne.
Ic hads verdriet in minen sinne
Ende so ics niet en conde voergaen,
So heb ic hem gheloofte ghedaen,
Dat ic tot hem sal comen te nacht
Inden boomgaert, daer hi my wacht.
Nu biddic u alte vriendelic,
Dat ghi u maket mijns ghelijck
Ende doet mine cleder aen.
Eenen doecke suldi opt hovet slaen,
So sal hi meynen dat icket bin.
Daer suldi horen sinen sin
Vander liefte dien hi tot my draecht.’
Den heer dit alte wael behaecht.
Hi haeste hem als een vrolic man
Ende toech der vrouwen cleder an
Ende bereyde hem als een wijff.
Die vrouwe beval hem emmer stijff,
Off hi ten eersten niet en quame,
Dat hi sijnre waer name,
Want hi emmer comen must.
Hi sprac: ‘zwijcht al stille ende hout u rust.
Ic sal na hem houden wacht,
Al soud icker sitten alle den nacht.’
Die stede deedsi him oick verstaen,
Waer hi sitten soude gaen.
Hi ghinc ter eenre doeren uut:
Die vrouwe dander dore ontsluut
Ende nam bij haer den lieven gast,
Daer si malcander groten rast
Ende menighen vrienschap deden
In groter ghenuechten ende in vreden.
Doe sij tmeestendeel vander nacht
Ghebruket hadden zuet ende zacht,
Doe seyde sy hem alle ghevaerde
Ende sprac: ‘Gaet ghi nu inden gaerde
Ende hebt enen omme wech gheraemt
Recht off ghi over die mure quaemt.
Gaet him mit enen stocke toe
Ende segghet: valsche vrouwe, hoe
Sidi soe coene, dat ghi hier coomt?
Ende spreket also dattet u vroomt
Ende dat wy voert altoes
Vergaderen moghen sorghelois.’
Die jonghe was starck ende snel:
Hi meynde, hi sout bewaren wel.
Vrolich was hi ende ghinc van daen,
Daer hi den ridder vant staen.
Hi sprac: ‘Ja vrouwe, sidi daer?
Ghi hebt mijns wail ghenomen wair,
Ghi hebt uwen dach wael ghehouden;
Mer dat wart u wail vergouden.
Dit heb ic u op een prueven ghedaen.
Nu weet ic wat ghi sijt voert aen.
Had my ter herten eernst gheweest,
Ghi en had den dach licht niet gheleeft.
Minen heer en wil ic gheen ontrou
Doen aen sijns selfs vrou,
Oft God wil, nu noch nymmermeer.
Nu gaet weder tminen heer
Ende blijft bij uwen gueden man.’
Mittien sloech hi den onsalighen an
Mit enen stock om sijn lijff,
Dat hi stan als een siek wijff.
Hi sprac: ‘Die duvel woude uwer eren!
Aldus sal ic u comen leren
Tot vreemden mannen inden gaert.’
Die ridder liep ter camer waert,
Die knaep volghede hem na mit slaghen,
Want hi en dorst niet ghewaghen
Wye hi was, mer hi liep vast voort.
Doe hi in was sloot hi die poort.
Die knape over die mure clam,
Ende als die ridder boven quam
Vraechde die vrouwe: ‘Lieve here, hoe soe?’
‘Ach vrou!’. sprac hi, ‘Ic bin onvro;
Doch bin ich der maren blide.
Mijn hooft, mijn rugghe, mijn lenden, mijn zijde
Sijn my al ontween ghesleghen.
Die knape is een edel deghen.
Hi is goet, rechtveerdich ende trouwe:
Hi sal u dienen aldus, vrouwe,
Ende u lijff ende ere bewaren.
Aldus heb ic daer mede ghevaren.’
Dit was een list van eenre vrouwen.
Die man wort hardelic gheblouwen
Ende si creech stonde ende rume stede
Te bruken haer ghenoechde ende vrede,
Daer si oic mede haer eer behilt:
Want haer man was wael ghestilt,
Dat hi hem zeer wail liet ghenueghen.
Scande comt van onghevueghen.
Onghevoech doet schant ontdecken
Ende doet slapende wolven wecken,
Dat sy so verre ende lude hulen
Die daet en mach niet langher schulen.
Melden, lieghen dan gaen voren.
So heeft die eer hair macht verloren.
Mer alsijt beyde wijslic vueghen
Dat hem alle man laet ghenoeghen,
Also dese twe hebben ghedaen,
So mochtet langhe verholen staen,
Ende also langhe alst heymelic sij
So is eer altoes daer bij.
Die vrouwen weten list ghenoech,
Als sise bruken mit ghevoech.
Want hem een zake ter herten gaet,
So weten sij altoes goeden raet;
Mer alssi dan onwillich sijn
So en weten si nau een radekijn.
Men seit, mit onwillighen paerden
Ist quaet ploeghen inder aerden.

Men moet bi wilen vinden raet,

Daer die minne bluete staet,
Dat die eer an elke syde
Niet en verliese hoir ghesmide.
Die eer en doech niet begheven,
In wat grade datsi leven.
Doetmen anders dan ter reden,
Worter erghent overghetreden
Ende volchmen niet die rechte roede,
Dat vergheve God, die goede.
Ic en cans niet ondersoecken;
Mer dien willic emmer vloecken,
Die yemant schent, nacht of dach,
In dien dat hijt wel beteren mach.
David socht enen nauwen raet;
Mer die was sondich ende quaet:
Doch vertoornde hi onsen Heer
Om te behouden eens wives eer.
Dat was Barsabee, die schone,
Daer hi by wan Salomone,
Als die Bibel dat beduut.
Hier off so ist spreken uut.
Dit is gheseit van list te zoecken.
Waer liefte staet in enighen hoecken,
Daer sulke [l. sullen] list ende wijsheit
Altoes in hulpe sijn bereyt.
Heymelicheit ende goeden raet
Hoghen zeer der minnen staet.
Dese doen die liefte groeyen
Ende in groter vruechden bloeyen.
Heb dise niet so ist doch verloren:
Wanttet wort distel, al saydi coern.
Mit liste doetmen menighen stucken,
Die anders niet wael en souden ghelucken.
List doet oic op menighen dach
Des die cracht niet doen en mach.
Ghewelt maect vyantschap ende strijt:
Mit liste soentmen menighen nijt.
Wes men mit ghewelde doet
Dat bringhet toern ende weder moet;
Mar dat [mit] liste wert ghedaen
Pleech wel lichtelic te vergaen.
Want craft dat is hoveerdicheit;
Mer list die soect oetmoedicheit.
Wye gheweldelic hem gheneert
Dat is die gheen die strijdens gheert;
Mer list die soecket subtilen sinnen,
Daer sy den moet mede mach verwinnen.
Hier om so schuwet ghewelt ende cracht,
Want si voeden vyantschap ende haft.
List wort dicke wail verdraghen.
Men spreect doch, consten sijn goet te dragen.

Is een man soe duen ghebonden,

Dat him die minne slaet grote wonden,
Ende hi hant noch voet en heeft,
Die hi tot enigher weer gheeft,
Noch oick en weet ghenen raet
Hoe hise alder best wederstaet,
Soe en wetic daer niet beters teghen,
Dan dat ghi soect in allen weghen
Enen goeden heymeliken vrient,
Daer ghi off moecht werden ghedient,
Tsy enen man off een wijff,
Mer liever eens goeds mannes lijff
Up dat ghi des sijt van stade,
Die sal sijn subtijl van rade,
Ghetru ende oick die ere mint,
Heymelick ende wail ghesint,
Die wail kent der minnen perkel,
Wael spreken can ende mercken,
Die wael wachten can den tijt,
Ende die oick niet en is benijt
Ter stede daer hi wanderen moet
Ende die mit list sijn dinghen doet,
Die oick vrienden troesten can
Als sy cranckelic sijn daer an,
Ende wail oick mede een soen can maken
Als verwerret staen die saken,
Want hi mach vrilic gaen ende spreken
Daer ghi moet duken ende smeken,
Hij mach gaen tot allen tijden
Daer ghi u schaemt den ganck te lijden.
Waermen wil die minne zoecken
Daer moetmen des gheselles roecken.
Hi is quaet al dair tontberen
Daerment schaffen wil mit eren.
Waermen comanschepe doet
Dair is die middelaer alte guet.
Een doet bij wilen mit een ghesel,
Hi en dedes allene nymmermeer wel.
Alle recht heeft hulpes noot.
Wat mach dan doen die minne groot,
Die boven alle rechte staet?
Bi welker minne [l. Bi sulker hulp] die liefte staet,
Die bi wilen soude vergaen,
Soude dair nyemant tusschen gaen.
Achilles hadde doot ghebleven,
Had him Patroculus niet gheheven
Ende troesten als hi mismoedich was.
Horrestis leefde in sulken pas,
Dat hi bi wilen was verwoet;
Mer Pallades gaf hem weder moet,
Ende bi sinen wisen troost
Wert hi alte male verloost.
Elck denck selve hoe dat staet.
Wanneer dattet enen qualic gaet
Ende nerghent ghenen troost en vint
Aen den ghenen die hi mint,
Wat mach hem beter sijn op eerden,
Dan een vrient van goeder weerden,
Die him trou is totter doot
Ende him gheeft troost in sulker noot?
Want nyemant sonder troest en mach
Volstandich sijn in dat ghelach.
Wie dat enich is alleen
Die heeft weynich troost off gheen.
Ymmer neemt die hulpe mede;
Mer siet mit groter naerstichede,
Dat ghi den ghenen kent voer guet
In truwe, in list ende in steden moet,
Dien ghi u heymelicheit beveelt,
Dat hi u vroechde niet en steelt
Ende aen hem niet en trecke
Uwe pottaedse mitten specke.
Want sommighe nemen bootscap aen
Voer enen vrient aldair te gaen,
Hij verghet des vriendes woort
Ende helpt hem selven indie poort.
Also dede Neufrades,
Die mit sulker valscher les
Sinen vrient in rouwen bracht,
Die him alles goedes toe ghedacht.

Neufrades was schalc ende lois

Ende dochte in sinen moet altoes,
Hoe hi mocht wercken boverye,
Valsheit ende verraderie,
Ende int aensien vanden menschen
Soe en condmen gheen beter wenschen
Van rade, van dade, van zedicheit,
Van sinnen ende van simpelheit.
Soe wail gheleec hi den gueden,
Datmen nict anders en conde vermoeden.
Voir sulke luden hem nyemant en mach
Verhoeden, noch voer sulken slach
Als hi in Amons saken sloech.
Twaer te segghen lanc ghenoech,
Hoe Amon ende Siccola
Malcanderen in liefden volchden na;
Mar die valscheit van Neufrades
Sal ic u segghen, can ic des.
Amon was een vrissche jonghe,
Rijck, edel ende van huefscher tonghe.
Hi was vry ende onghewijft.
Der minnen craft, die wonder drijft,
Lach him so duen in sinen moet
Van eenre die schoon was ende goet,
Eerbair, salich ende oick rijck.
Hoir herte had si des ghelijck
Den goeden Amon al ghegheven
In rechten minnentliken leven,
Mit groter gonst, mit reynre sinnen,
Alsoe die goede plaghen te minnen.
Siccola was der vrouwen naem.
Menighen list ende menighen raem
Wort gheraemt an beyden sijden.
Ten bate niet, sy mostent lijden:
Haer goede man en wouts niet henghen,
Dat veel luden tot haer ghenghen
Off dat si oick veel uut quam;
Mer Neufrades, dat valsche lam,
Die was des goetmans naghebuyr
Ende was van ypocrijts natuer,
Soe dats die goedeman niet en ghist
Dat Neufrades volbracht sijn list.
Hij was in dit minnentlic lijden
Heel ghesel an beyden siden,
Elck ghetruwede hem ganselijck;
Mer hij hem diende valschelijck.
Also die lollaerts gaerne pleghen,
So heeft dese vule onghedeghen
Minne an Siccola gheleyt,
Ende was hi hem beyden seyt
Gheloefden sy mit goeder herten.
Die minne begonde hem te smerten:
Hi docht al om sijns selves sake.
Up een tijt quam hi hoer te sprake
Ende visierde lueghenen groot,
Hoe dat Amon hoer ontboet
Sinen toern ende sine [on]minne
Ende dat si was uut sinen sinne,
Want hi van haer hadde ghesien
Daer hair schande off soude gheschien,
Si waer een lois, ontruwe wijff
Ende him was lede in al sijn lijff
Dat si him ye dus lieve wart.
Dus maecte hi den peper hart
Ende ghincse mit groten lueghenen an,
Daer sij so groten rouwe om ghewan,
Dat hair herte dochte breken.
Dus en woude hi niet meer spreken.
Op een ander tijt quam hi noch weder
Ende maectet hoir noch leder
Dan hi te voren hadde ghedaen
Ende maecte hoir te verstaen,
Dat sij Amon weder soude
Sijn clennoden senden van goude,
Die hi hoir lieflic hadde ghegont.
Siccola die gaff hem ter stont
Die juwelen weder te bringhen,
Want sy gheloifde him alder dinghen.
Si leet groten druck ende scheemde
Ende het hadde hoir alte vreemde
Hoe dat scheyden quam so fel:
Want si kende hoir selven wel
Ontschuldich in allen saken,
Daer hi hoer mede mochte wraken;
Doch na dien dat him so waer
Te moede dat hij woud van hair
Ende dat him hoir minne verdroet,
So most sij lijden doch den noot
Ende troesten hair selven mit ghemoede
Als sy best conde, die waerde goede.
Nu ghinc desen verrader boude
Daer hi Amon vinden soude
Ende sprac daer sulck onghevoeghe,
Hoe dat Siccola him verdroeghe
Sulker minne als si te voren
Him gheloeft hadde ende ghezworen
Ende dede him noch veel meer verstaen
Dan hi Siccola hadde ghedaen.
Dit hadde Amon alte vreemde,
Wantet ymmer niet en beteemde
Te scheyden sonder sake off reden.
Want hi en hadde te gheenre steden
Nye ghesijn in enighen gheruchte
Des sij hoir billix belghen mochte:
Want oick sijn herte stont in eren
Te leven altijt na hoir begheren
Ende al te doen wes hair ghenoecht,
Want davontuer dus heeft ghevuecht.
‘Ic ducht oic dat ghijt hebt verdient,’
Sprac die onghetrouwe vrient,
‘Ic hadde gaern ten besten ghesproken,
Mer sij begonde mij te bestoken:
Ic was blide dat iese liet.
Gheloefdijs niet, nu, so besiet,
Hier sijn u cleynoden ende juwelen.
Dese gaff si my dus an deelen
Ende hietse my u weder bringhen,
Want si en woude mit uwen dinghen
Niet becommert sijn voert aen.’
Doe begondet eerst te gaen
Aen Amons hertwerck ende pijn.
Doch seydi hi: ‘Moetet emmer siju,
Soe moet ict heymelick liden dan
Ende troesten my als ic best kan.’
Dat scheyden was him een zwaer dinck.
Truerende hi afterwaert ghinck.
Hy sorcht, hi claecht, hi sucht, hi gist,
Die cleynoden wan hi uter kist,
Die si hem voermaels hadde ghegheven.
Die bode die dit heeft bedreven
Namse heymelic onder sijn cleder
Om die hoer te bringhen weder.
Hi sprac: ‘Lieve Neufrades,
Na dattet dus gheschepen es,
Dat sy my weder heeft ghesant
Die cleynoden van mijnre hant,
Die ic hoer in trouwen gonde,
So gaet weder op die stonde
Ende brinct haer weder haer juwelen,
Die ic ye nam bij haerre bevelen,
Ende groetse my, off sijt wil horen.’
Neufrades liep vaste voren,
Want hem blide was totter saken,
Ende ghincket daer noch qualiker maken,
So hi van woerden was behende.
Hi sprac: ‘Der lieften is een ende.
Hi beval my tot enen teyken,
Dat ic u weder soude reycken
Die ghiften die ghi hem eens sendet.
Nu mercket off hi is ghewendet.’
Doe wort hoir hert in sorghen rijck.
Neufrades troestse suetelic.
Hi begonde haer an te legghen
Ende van sijnre liefte te segghen,
Want si waer van soe edelen stade,
Twaer groot jammer ende schade
Zoudsi niet in minnen zweven:
Hij woude truwelic mit haer leven,
Wes sij woude dat soude gheschien.
Hi sprac van desen ende van dien
Ende gaf hoer menich vriendelic woort
Daer si zeder weynich na hoirt:
Wanttet hoir niet en was te sinne,
Meer te draghen enighe minne.
Si hieten huefschelic thuuswert gaen;
Mar hi en woude niet van daen.
Doe toechde hi sinen valschen aert
Ende maecte dat goede wijff vervaert,
Alse pleghen die ypocriten,
Ende hi begonde hoer te verwiten
Ende sprac: ‘Weeti niet, Siccola,
Dat ic altoes, voer en[de] na,
Gheweten heb uwe heymelicheit?
Dit wort uwen man gheseit,
Dat ghi sijt ene valsche vrouwe
Ende hem ghedaen hebt onghetrouwe
Mit Amon van Damyaten.
Off ghi sult uwe onwaerde laten
Ende vueghen u te minen wille,
Off ic wil gaen te hant al stille
Ende segghent uwen goeden man.’
Nu isser Siccola qualic an:
Want sij wist wael ende twas waer,
Dat Amon was hair liefste kair;
Mer in alder lieften staet
Was si onschuldich zwacker daet.
Doch si kende hoirs mannes hoift,
Dat hi Neufrades wail gheloeft
Ende brocht hi hem an van overspel,
Dat waer emmer op hair keel
Off ewelic gheschant te sijn.
Si was in zeer bedructen aenschijn
Ende sorchde welc dat haer waer tbeste:
Doch bedacht sy hair int leste,
Dat beter waer een heymelike zonde
Dan an te gaen die dootlike wonde.
Een van beyden most emmer wesen.
Die valsche schalc creech mit desen
Alle dat sijn vule herte begheerde
Ende ghinc van daen al sijnre veerde.
Dus heeft die bose druut ghebrouwen
Twisschen Amon ende sijnre vrouwen,
Die malcanderen lieflic gonden,
Dat sy van een nu sijn ontbonden
Ende boetscap droech voer him selven.
Schandelic moetmen bedelven
Alle die sijn van sulker aert.
Wacht u wel, ghi vrouwen waert,
Ende oic ghi, waildadighe man,
Als ghi den heelghesel neemt an.
Neemt Patrokel ende Pylades;
Mer wacht u nau voer Neufrades
Ende voir Balotides, dat wijff,
Die booste die ye ontfinck lijff.
Si dede Penella ende Quintilliaen
Jammerlijck moorden ende verslaen;
Mair Laurina, die dede wail,
Die halp Samyten uuter quael,
Daer si doot waer ghebleven
Hadsi hoer ghenen raet ghegheven.

O edel reyne wijfflick aert,

Louter bloeyende, schone gaert,
Daer alle lusten comen uut,
Daer vreuchde menichfoldich spruut!
O lieve, suete, waerde vrouwen,
Laet die minlike oghen schouwen.
O salighe wonnentlike beelden,
Die alle die werlt hout in weelden,
Al sijdi alre eren weerdich,
Weest op tvoerdeel niet hoveerdich.
Ic bidde u voir desen jonghen,
Die leven inder yuechden spronghen,
Want mijn tijt is veel gheleden,
Dat ghise setten wilt in vreden
Dien ghi weerdich vind der wonnen.
Daer op weest altoes versonnen
Mit list, mit wijsheide ende mit rade,
Also ic u hier mit gueder stade
Van punte te punte heb bescreven.
Helpt die tijtlike luden leven
Die wile ghi staet inder tijt.
Weest vriendelic, guetelic ende zonder nijt.
Ondect die lieflike aenghesichten
Ende wiltse niet te duen bezwichten,
Datmen die zoete wangskijns root
Schouwen mach in liefden noot.
Laet die luchtende carbonkel
Schieten vuerighe langhe vonkel,
Dat dat ganse lant ontsteke
Ende een yghelic hert in vroechden queke.
Daer willic vrilic raden toe,
Op datmen der eren niet misdoe.
Een meester van groter leren konstich,
Die van rechter herten is so wangonstich,
Dat hi nyemant voert en leret,
Wat is hi van sijnre consten vermeerret?
Hi sal sijn kunst breyden ende widen,
Soe wort hi vermeert in allen sijden.
Jonghe rosen inden knoppen,
Frissch[e] maechden, die hem bestoppen
Ende bewimpelen mit een cleyt,
Wyen gheven si vruechde off lusticheit?
Och, laet die zoete luchteren queyncken
Ende wilt trouwen vrienden ghedencken.
Gheeft troest die wijl ghi machtich sijt
Ende verdrivet mitten tijden den tijt.
Weest ontfarmich ende ghenadich.
Weest troestsamich ende gheradich.
Laet u niet so langhe volghen,
Dat dat zuete werde verzwolghen.
Wildi lieven, so gaet aen,
Off latet mit allen staen.
Blijft op u woert ende hout ghestede.
Bannet wanckel uuter stede.
Mochtet na minen willen ganghen,
Wanckel die waer langhe ghehanghen.
Laet goede mannen u gunste werven,
Dat sij van leyde niet en sterven
Ende ghij oic u leven hout.
Deynct al omme hoe menichfout
Dat sy bescreven staen hier inne,
Die sijn ghestorven doer die minne.
Weest tru ende guetelic enen vriende,
Also die zoete Amelye diende
Den edelen Willem van Brabant,
Stout, vroem ende wail bekant,
Die stom was ende wort ghesteken.
Sij dede hem meesterlike spreken
En[de] tyser, dat vanden spere brac,
Dat him langhe int herte stack,
Toech si uut bijden enden
Mit horen lieven witten henden,
Daer hi ganselic off wort ghenesen.
Dus suldi alle meysters wesen
Ende gheven rijcke medecijn
Teghen alle wantroestes pijn,
Die menich hert ten dode jaecht.
Sigonne, die duerluchtighe maecht,
Die beter was dan sommich ander,
Troeste den Symiate lander
Mit allen guetesten die si mucht.
Wat dede Ysalde, die edel vrucht,
Die Tristram trooste in alre noot
Ende bleef selve mit hem doot?
Zybelye van Zweden zuverlijck
Troeste Aetsert minnentlijck
Ende ghinc der rechter minnen pat.
Wat bate Anazartes dat,
Dat Ysus hem selven verhinck?
Het was een onghenadich dinck,
Sint si hem tlijff had moghen behouden,
Dat sij des niet en woude ghewouden.
Wat baet is an een stueren sin,
Daer heil, salicheit noch ghewin
Noch gheenre leye goet off en comt
Ende gheen hoirre beyden en vroemt?
Het valt bij wilen ende duck,
Datter veel vallen op een stuck.
Veel goeder mannen ringhen rive
Nader minnen van enen wive,
Si salt hem allen weder segghen:
Ten lesten sal si liefte legghen
Anden snootsten van hem allen
Ende sal daer mede inder asschen vallen.
Dit sien wy daghelicx gheschien.
Sulken onwille moet ghi vlyen
Ende houden u altoes ant beste.
Een yghelijc mijn lessen veste,
Die ic hier voren hebbe ghescreven,
So suldi altoes in vroechden leven
Die wijl ghi u ter minnen keert.
Wael ghevest is wael gheleert.

Nyemant en eppe dat voir onneer,

Dat ic den luden van minnen leer,
Die ter minnen sijn ghestelt.
Een schaepharder leert opt [l. op] tfelt
Ende leert fleuyten ende pypen maken,
Een smit spreect van sinen saken,
Een paep leert sijn ghetide lesen;
Mer een minre is ducke in vresen,
Die hem der dinghen niet en verstaet.
Datmense lere donct mij goet raet.
Want vrouwen minne is altoes durich,
Si heeft altoes gheweset vuerich
Seder der werlt eerste beghinnen,
Ende altois salmen draghen minne
Ende sal staen in hogher weerden
Also langhe als menschen sijn op eerden.
Ic blive daer bij, als dat vergaet
Dat dan die wer[l]t niet langher en staet
Noch in eren noch in doechden
Noch in schaemten noch in vroechden,
Ende manheit, wil ic vrilic segghen,
Moet dan emmer neder legghen.
Sal minne vergaen, dat waer wonder,
So laghen alle die wise tonder:
Want si segghen sonderlinghe,
Dat minne verwinnet alle dinghe.
Sal sijt dan al verwinnen even,
Soe moet sijt emmer alle verleven.
Daer om seg ic u, wael versint,
Dat minne alle dinc verwint
Wes is off ye was off wesen sal.
Mar Goeds minne gaet boven al.

Explicit liber secundus

Sequitur vero tercius.