Der minnen loep

Van ongheoirlofde minne

Die scriven soude int openbaer

Dat elken mensche te wille waer,
Die soude vro op moeten staen.
God en heeft so nye ghedaen
Dat allen menschen wel ghenoechde.
Dat hi na sinen wille voechde
Dat en ghenoechde den menschen nye.
Dat vintmen wael in Genezie
Ende in Moyses ander boecken.
Wat woud icket dan verzoucken
Elken mensche te wille te spreken?
Die sorghe wil ic laten steken
Ende dichten na mijns selves sin.
Ist dat ic yet scrive hier in
Dat den enen of oec den anderen
Niet en ghenoecht, die mach gaen wanderen
Ende latent anderen luden lezen,
Dien dit donct bequamelic wesen.
Het en is niet onbequaem
Te scriven van eer ende van schaem,
Van goede te scriven ende van quade.
Men moet van onraet ende van rade
Ende van ghecken bi wilen scriven
Ende oick van guede ende van quade wiven,
Op datmen deen van dander scheyde.
Men moet ymmer weten beyde,
Salmen teen voer tander kyesen.
Men mach gheen eer daer by verliesen
Datmen schandelike dinghen lest.
Hoe soudmen weten welc waer tbest,
Daer en most quaet onder sijn?
Waer alle dinck goet ende fijn,
Soe en soudmen nerghent vinden quaet.
Mit allen dinghen dattet dus staet.
Had onrecht ye gheweest doot,
Rechts en hadde ghesijn gheen noot.
Waer gheen schande, so en waer gheen eer.
Waer gheen knecht, so en waer gheen heer.
Sal die doecht hoghe staen,
Diltheit moeter onder gaen.
Bij onghevoeghe kentmen tghevoech.
Den verstandelen ist ghenoech
Gheseit mit corten overlope.
Ic en hebbe des ghenen hope,
Dat ic dit wercskijn sal volbringhen
Onghestraft van zonderlinghen
Menschen die van wille sijn.
Nochtan so meynt die redene mijn
Van ongheoerlofder vulre minnen
Te spreken ende van wat sinnen
Dat menschen voertijts hebben gheweest.
Die vander quader niet en leest,
Die en weet niet wat die goede is,
Ende sal hi sgoets werden ghewis,
Soe moet hi ymmer tquade kennen
Ende schuwent dan mit allen sinnen.
Hoe salmen weten der minnen macht,
Men en moet eerst weten hoer gheslacht,
Hoe menich vierndeel dat si heeft
Ende hoe elc van vieren leeft?
Dat moetmen weten by minen vermoede.
Dat quade woent vaste bijden goede,
Die schande woenet bijder eer,
Onverstant woent bijder leer.
Sal goede minne werden beseten,
So moetmen wel hoer zwacheit weten,
Op datmen die mit naersten scuwe
Ende hoer doecht vaste truwe.

Minne die ongheoerloft heet

Heeft ghewrocht wel menich leet.
Si is in allen graden quaet.
Daer om ist recht datmense haet.
Twaer oeck schade ende yammer groot,
Waer si niet arm ende ghinghe om broot:
Want waer si rijck, sy schendet al,
Dat is off ymmer wesen sal.
Si sijn doch alle vermaledijt
Van Goeds monde, des seker zijt,
Die sulker minne ye gheploghen
Ende al die daer om al smarte doghen.
Want wye dat sulke minne drecht,
Die verboert sijn lijff mit recht,
Als God selver ons doet weten.
Het en sal doch ghene minne heten,
Want het is een duvelye.
Doch is sy van manieren drye.
Die eerste is onsprekelike.
Dander is bekant dier ghelijck.
Die derde is sondich ende quaet;
Mer natuer werct die daet.
Die eerste is der naturen teghen:
Daer om soe heeftse God versleghen
Menich ende menigherhande
Mit vier, mit sulfer ende mit brande.
Vijff steden dede hi versincken,
Om datmens langhe soude ghedincken
Ende anxte draghen voer die plaghe.
Nochtan so doetmense alle daghe
In Ytalyen openbaer
Ende en achten der schanden niet een haer.
Die sonde laet ic staen bezyden:
God billic en souds niet lyden.
Die valsche luden, die vule honden
Leven meest in sulker zonden
Ende en schamen hem des niet.
Ter werlt en is gheen vulre diet.
Wiven te slaen dat donct hem eer.
Die mannen schelden ymmermeer;
Mer sy en willen niet ten zwaerde.
Het sijn rechte ghieren van aerde.
Goet te gaderen tallen tijden
Ende hongher groot daer om te lijden,
Hoeren nabueren oec te schenden,
Dese dinghen sy doen mit ghenenden:
Ende nymmermeer te spreken duecht
Vander wijfliker yuecht,
Dat hebben sy al natuerlic in.
Onghetru so is al hoer sin.
Si en sijn nerghent toe bereyt,
Dan tot groter herrenscheit.
Verraet, verghiffenisse, loghentael
Ende roverye hebben die sale
Van Ytalyen al beseten.
Dat en wort hem nymmermeer verweten,
Dan alle daghen ende alle uren.
Daer sijn die scoonste creaturen
Van vrouwen, diemen vinden mach,
Ende waer die meest sijn int ghelach
Daer sijn altoes die vulste mannen.
Tis wonder dat God van danne
Ymmermeer sijn toern off haelt.
Doch si worden wael betaelt:
Want God plaechtse alle daghe
Mit menigherhande zware slaghe.
Sy en sijn nymmermeer, tot gheenre tijt,
Sonder oerloghe offte strijt:
Die een pertye dander yaecht:
Sy en sijn nymmermeer ongheplaecht.
Ten is gheen volck, dat donckt my,
Dat billicx meer te bescimpen sy:
Ende nu willen dese onwaerde sotten
Alle der werlt bespotten,
Dats him van aerde in gheboren.
Hier aff en willen wy niet meer horen:
Want die materi is hatelick.
Doch die vrouwen [sijn] suverlick,
Sedich ende bequaem te minnen;
Maer men macher niet an winnen.
Si leven veel in onghemoede.
Dat doen dwanc sloten ende nauwe hoede.

Die ander maniere van deser minnen

En salmen oick voer gheen liefte kinnen:
Want het is een beestelic leven,
Dat oick niet lichtelic en is verghe ven.
Het is in woerden ende in daden
Van kersten menschen te versmaden.
Het is den heyden bet ghelijck
Dan den luden van kerstenrijck:
Want die heyden ende die honde
Kavelen even veel die zonde.
Dat is mit beesten omme te gaen
Ende liefden daer te legghen aen.
Het is hier voertijts wael gheschiet
Onder theydelike ghediet,
Want sy en houden ewe noch wit,
Dan dat him der ghenoechden sit,
Dat doen sy na hoers selfs behaghen.
Hier voertijts, in ouden daghen,
Alsomen inden geesten lest,
So heeft eens conincx dochter gheweest,
Die Pasipeus was gheheten.
Haer vader was Minos van Creten.
Pasypeus, dese creatuer,
Was van menscheliker natuer
So onghetempert ende blindt,
Dat sy enen stier heeft ghesint,
Daer sy hoer ghenuechte mede dreef.
Om dier vreemtheyt ic dit screeff,
Want het is een wonderlic dinck.
Altoes si bijden stier ghinc,
In bosscher, in anger ende in weyden
Ende plach hem schoen gras te bereyden,
Haver ende dat hem wael voede.
Dus was die stier in haren moede.
Gheens mannes en roecte si
Ende bleeff altoes den stier bi.
So onnatuerlic was dat wijff,
Dat si hoer menschelike lijff
Voechde tot eens be[e]stes vrede.
Nu hoert wonder wat si dede.
Die vrouwen en sullen hem toirnen niet
Om dat ic scrive dat is gheschiet.
Al dede dat wijff ontemelike daet,
Ten zwacket niet die wijflike staet.
Off een man waer een verrader,
Dair om en sullen die mannen allegader
Sulker ondaet niet ontghelden,
Wantmen dier ghelijc vindet selden.
Dese Pasipheus dede maken
Van houte ende van linnen laken
Een coe recht ghecontrafeyt
Mit eenre coehuyt ombeleyt.
Daer scickede si hoer selven in
Ghevueghet na horen vulen sin.
Die stier, die hoer so stont in waerden
Voer allen menschen opter aerden,
Bekende daer des beestes schijn
Als off si levende hadde ghesijn:
Die vrouwe ontfinck daer opten pas.
Dus plachsi daghelicx hoer ghedwas
Mitten stier also te driven
Ende plach steets by hem te bliven,
Tot datsi der vrucht ghenas,
Dat boven als een mensche was
Ende beneden als een stier
Ende wort een gruwelic groot dier,
Als ghi hier voer wael hebt ghehoirt,
Dattet menighen man heeft ghemoert.
Mar Thezeus ghinc hem aen
Bijder hulpe van Adriaen
Ende heeftet ter doot ghebracht.
Dit was een wonderlike jacht,
Die dit wijff int harte droech,
Doe si hoer mitten stier besloech.
Hadde[t] die duvel niet ghedaen,
Sy en haddes nymmermeer bestaen.
Maer twas al een duvelye.
Hoerre Goden ende heerscappie
Ende alle datsi bedreven
Daer was die duvel bi bescreven.
Die afgoden regierden trijcke:
Daer om leefden si ghemeenlike.
Ic hope dat huden opter vaert
Nyemant en is van sulker aert.
Oft God wil so en isser nu ter tijt,
Die leven mach in sulker vijt,
Ten waer alleen in heydenisse.
Die en staen niet in onse lesse:
Want si en houden ewe noch wet,
Dan een yghelic hem selven set,
Anders dan si afgoden eeren,
Daer die duvelen in regneren.
Daer na leven si ghemeenlick,
Want si sijn doch beestelic,
Ende van beesten moetmen wa[e]l
Spreken beestelike tael.

Alsmen van sulker leliker aert

Spreect, wort elck man vervaert
Ende hem gruwet altoes daer voren.
Daer om soe en scatet niet te horen,
Op dat die mensche in sinen moede
Daer voer draghe starcke hoede.
Want al hope ic dat des nyet en es,
So salmen ymmer duchten des,
Off die mensche woude tondeghen.
Want die menscheit is gheneghen
Tot alre quaetheit ende sonde.
Dat sprac God selver mitten monde,
Doe hi Noe te maken beval
Den arck ende doomde der werlt al.
Wy sijn al van eenre roede,
Mer elck van sonderlinghen bloede.
Al leven wy onder eenre zonnen,
Der luder sinnen sijn van menig her konnen.
So was die onghehuyr Sarffan
Van natueren een ghemelic man.
Van sinen onreynen aerde
Sal ic u segghen die ghevaerde.

Inder wildernissen van Cartagen

So woende in voerleden daghen
Van Hanibals gheslachte een man,
Van goeden rijck, ende hiete Farssan.
Dese hadde een hinde vercoren
Ende den Goden hadde hi ghezworen,
Dat [hi] met anders ghene wive
En soude leven in sinen live.
Des dreven die Goden feesten:
Want het waren bose gheesten,
Dien daer mede wael gheholpen was.
Waer hi bleef op enighen pas,
Daer was die hinde hem altoes bi.
Wanneer hi ruste so ruste si.
Enen halsbant van finen goude,
Als een coninck hebben soude,
Hadde hi hoer om den hals doen maken.
Daer an so had hi vast doen haken
Een gulden ketten, te maten lanck,
Daer hi die beeste mede dwanck.
Hi placher natuerlic bi te sijn.
Des dede hi enen quaden fijn.
Op een tijt was hi opghestaen
Ende soude met haer spacieren gaen
Inden woude, daer twas wilt,
Ende bij wilen die jagher hilt.
Daer onstack sijn vule lust,
Dat hi sijn dier bekennen must.
Die wile hijt dede, quam daer ter stont
Een yagher an mit menighen hont.
Die honden hebben twilt voersien
Ende setten hem toe mittien.
Die hinde hadde gaerne ghevloen;
Mer hi hiltse alsoe doon
Metter ketten, dat si en mochte.
Daer bleven si beyde int gheruchte.
Die honden hebben dat dier te reten
Ende him die kele aff ghebeten.
Daer bleeff hi legghen in ellende.
Alle quaetheit heeft dus een eynde.

Die derde manier is oec te laken;

Mer men macher wat off maken,
Want si volghet der naturen.
Oick machmen leyden haer staturen,
Op datsi inden derden graet
Bliven sonder vorder maet.
Maer waersi vorder gaen daer boven
So en ist nymmermeer te loven:
Want sy worden dan ter tijt
Van Gode slechs vermaledijt,
So Moyses scrijft, die prophete vroom,
Inden booc van Deutronoom.
Dese mach wael heten minne.
Al waersi beter uuten sinne
Dan daer in, tis doch lieft,
Bij wilen doch harde doen berieft
Ende wort so vestentlic ghehouden,
Datmense niet en mach ontvouden
Mit gheenre list noch gheenre boete.
Wat sondich is dats ghaerne zoete.
Dit is liefte die wart ghedraghen
Van enes bloedes zibben maghen,
Daer die maechschip soe na vlyet,
Dattet hem selven billicx verbiet,
Off dat yemant minnet stijff
Sijns vaders, ooms off broeders wijff
Off sijns neven die hem bestaet
Hinnen [l. Binnen] leden der rechter maet,
Off dat een wijff is sulke van sinnen,
Dat si liefte draecht ende minne
Tot hoirs mannes zibbes maghe.
Daer slaet minne blinde slaghe,
Daer sy die luden lieven doet
Daert by reden niet wesen en moet,
Ende maectse van herten coen,
Dat ongheoirloft is te doen
Ende grote schande is int gherucht:
Want die eer verliest hoer vrucht
Ende die zonde is so groot,
Datse die ziele slaet ter doot.
Doch daer om en laetmens niet,
Wanttet daghelicx meer gheschiet
Dan oirbairlic is, dat ducht ic;
Doch alre meest so vrucht ick,
Off dat vuer yet wort so heet,
Dat sy verliese[n] wize ende weet
Ende treden vorder dant behoirt:
Want hoirre is so vele versmoort,
Die mit desen zwaren dinghen
In voertijden omme ghinghen.
Daer meen ic u wat off te spreken,
Op dat ghi daer by neemt teken
Ende u sulker dinghen wacht,
Want si verderven ziele ende vacht.

Miletus was Phebus kint.

Die heeft Menanders dochter ghemint,
Die Tyana was gheheten.
Daer wan hi by, dat suldi weten,
Eenen zoon, die Caumis hiet
Ende ene dochter, van sinnen heet,
Die Biblides was ghenant.
Dese maghet droech enen brant
In liefden wise op horen broeder,
Dat sy bi wilen was verwoeder
Dan hoerre eeren wael bethaemde.
Si en achte schande noch schaemde,
Dan also veel myde sy,
Selve hem te comen bi
Om te segghen hoer meninghe;
Mer si screeff hem alle dinghe
So vriendelic als si conde visieren.
Caumis die was goedertieren,
Behendich ende wael ghesint
Ende dochte, die zijn suster mint
In sulker mate als sy hem dede,
Die brake teghen Gode den vrede:
Ende om dat hi in horen brieff
Wael kende, dat si hem hadde lieff
In overminnentlike[n] brande,
So woude hi breken sulke schande
Ende woude haer niet onwaerdelic
Antwoerden; mer haestelijck
Reet hi in vreemden enden,
Off die lieffte yet mochte wenden
Als sijs daghelicx niet en saghe:
Want tghesicht leyt menighe laghe,
Diemen wel veylich souden doergaen,
Lietet ghesicht sijn schieten staen.
Doe sy vernam, dat hi was voert,
So wort hoir hert so sere ghestoert,
Dat sy van groter minnen cracht
En conde ghedueren dach noch nacht.
Sij liep hem haestelic na te voet,
Als die ghene die is verwoet,
So langhe dat si te male verdwaelde
In enen woude, daer si betaelde
Den lesten schult van horen daghen.
Si hieff jammerlijck an te claghen,
Dat sij so doolde inden woude
Om enen, dien si gaerne soude
Voer allen mannen te wille sijn.
Van groten druck ende bernender pijn
Alsoe sij in wanhope viel,
Soe verderff sy beyde, lijff ende ziel.
Want sij en mocht niet langher lopen,
An enen boom ghinc si hoir knopen
Ende verhinc hoir selven daer.
Vrienden, nemet deser zaken waer
Ende wacht u voer die grote slaghe.
Nu moetic vraghen ene vraghe,
Off Caumis bet heeft ghedaen,
Dat hi die daet heeft wederstaen
Ende sij in wanhope is versmoert
Bij sijnre sculde, als ghi wael hoert:
Want hadde hi hoer te wille ghestaen,
Die liefte had licht cort vergaen:
Want soemen des speels meer hantiert,
Eer die hetten meer faelgeert,
Alsmen spreect int ghemeen.
Als dan die liefte waer worden cleen,
So hadden sij des affghestaen
Ende beyde penitencie ghedaen.
Haddet dan yet beter ghewe[e]st
Dat hi horen wille hadde volleest,
Die [l. Ende] si in sulker onverdulde
Niet en waer bij sinen schulde
Ghecomen totten bitteren dode?
Dese vraghe soude ic node
Solveren, want icx niet en kan;
Maer ic rade wijff ende man,
Dat sy bedwinghen hoir natuer
Teghen dat vyantlike vuyer:
Want in sulken schijn te sterven
Doet emmer ziele ende lijff verderven.

Theseus, coninc van Athenen,

Die Adrianam in groten wenen
Sterven lyet op een eylant,
Hadde enen zoen, wael becant,
Scoen, ghelatich ende bequaem:
Ypolitus soe was sijn naem.
Die coninghinne van Amazone
Was moeder van desen zone.
Nu creech Theseus een wijff daer na
Ende was gheheten Fedra,
Dochter conincx Minos van Creten,
Ende Adriana, suldi weten,
Was Fedren suster, deser vrouwen.
Si was lieflic aen te schouwen
Ende zeer schone voer anderen wiven.
Si voerde den brant an horen live
Van groter onghetemperder minne,
So vaste stont in horen sinne
Ypolitus, hoers mans zoen.
By wylen was hi ghewone
Mit hoer te spreken int ghemeyn;
Mer alssy hem hadde alleyn
So sprac si hem van minnen an
Ende hi ghinc altoes van hoer dan:
Want hi en wouder niet na horen,
Hi scuwede zeer sijns vaders toern
Ende oec die schande [die] daer off luut.
Op enen tijt soe was hi uut,
Dat hi niet en quam ter zale.
Si leet van liefde grote quale
Ende screeff hem enen brieff te hant,
Dat hi doch quame ints vaders lant,
Ende troesten toe zeer minnentlick,
Hoe dat sy wael heymelick
Te samen liefde mochten draghen,
Want nyemant en soude daer na vraghen
Om datsi was sijns vaders wijff,
Al hoir dinck ende hoir bedrijff
Soude in eren worden vertelt,
Want wes andere mit ghewelt
Of mit liste mosten stelen,
Des en dorsten si niet helen.
Ende waert datsi enen anderen minde,
Daer soude aff clappen dat ghesinde;
Mer mit him so mocht si wel
Openbaerlic driven spel
Ende leven in minnentliker vroechden,
Wantmen hem tot groter duechden
Prisen soude in elker stede
Dat hi sijnre moeyen vrienscap dede.
Si mochten leysten al hoir lusten:
Al waert dat si malcanderen kusten,
Nyemant en soude dat bedencken,
Ende alsoe souden sy allencken
Alle hoir ghenoechte vorderen moghen:
Want hi mocht hem vrilic toghen
Ende by hoer comen alst hem lust,
Dat een ander stelen must.
Ende si en mocht doch niet leven,
Hi en most hoir sine minne gheven.
Des waersi mit gansen sinne
Altoes bereyt tot sijnre minne.
Dus screef si hem zeer guetelic,
Ende hi versmadet wijsselic.
Want hi om alle die werlt gans
Niet en woude an sulken dans.
Doe si sach dat niet en bate,
Sochtsi weghe ende mate
Hoe si hem best verderven mucht.
Op een tijt quam si int [l. mit] gherucht
Voerden coninc, sinen vader,
Ende claechde hoe die verrader,
Ypolitus, haer hadde misdaen
Ende na hoerre minne hadde ghestaen
Ende onneren woude sijns vaders wijff.
Die coninc zwoer op sijn lijff,
Dat soude hem te quade vergaen.
Hi dede Ypolitum tasten aen
Ende heeften op een eylant
In ewigher ghi[sel]schip ghesant,
Om dat hi aldaer soude verderven
Ende in ellenden soude sterven.
Hi voer van daen in bedwanghe,
Ende als hi quam bider zee stranghe,
Viel die waghen van een steen
Ende hi brack sijn leden ontween.
Dyana maecten thant ghesont
Ende voerden mit hoer op die stont.
Daer bleeff hij bijder Godinne:
Want sy droech hem goede minne,
Om dat hi schoen was ende bequaem.
Si gaf hem enen anderen naem
Ende deden Byrbius heten.
Der boesheit en woudsi niet vergheten,
Die Fedra an him hadde ghedaen
Ende deedse van enen donre slaen,
Dat hoer den hals wort ghebroken.
Dus heeft Dyana dat ghewroken.
Sulke dinghen eysschen wrake:
Want het was ene valsche zake,
Dat sien brocht in sulck verdriet,
Om dat hi sinen vader niet
En woude vertoernen mit ontrouwe.
Sijn doecht wort hem gheloont mit rouwe,
Mit ellende ende mit verdriet;
Mer Dyana en woude des niet.
Si heeft him der doecht gheloont
Ende bij hoerre zijden ghecroont;
Mer Fedra creech alsulken danck
Als dier zake buert om lanck.

Aldus voer oeck Cenobea,

Eens conincx vrouwe, als ic versta.
Fineus hiet hi, verstaet dat.
Hi hadde te voren een wijff ghehadt,
Daer hi twee sonen aff behielt.
Chenobea was van sinnen wilt
Ende lyet hoer Venus so becoren,
Dat sy den enen leyde te voren
Van heymeliker minnen dade.
Doe die eerste dat versmade,
Sprac si den anderen des ghelijck
Mit sueten woerden suverlijck;
Doch weerde hijt mit starcken sinnen,
Dat hire en woude niet bekinnen,
Want hi ontsach sijns vaders toorn.
Doesi sach, dattet al verloren
Was, wat si hem beyden bat,
Wort sy den jonghen zeer ghehat
Ende claechde den vader over beyde,
Dat si hoir ter oncuusheyde
Wouden dwinghen beyde gader.
Dat vertoornde zeer den vader
Ende dede hem beyden uutsteken
Hoir oghen, sonder meer bespreken.
Die Goeden en woudens niet ghehinghen,
Dattie zaken soe verghinghen,
Sonder wrake daer off te gheschien:
Want Fineus verloos sijn sien,
Om dat hi blint hadde ghemaect
Ende sijn kinder valschelic besaeckt.
Als hi vanden Goden heeft verstaen,
Dat hi onrecht hadde ghedaen,
Sijns selfs wijff te hant hi sende
Op een eylant in ellende.
Daer starfsy cort in wanhopen.
Dus mostse dier ondaet becopen,
Als recht was ende redelijck.
Daer om seg ic u naerstelic,
Dat ghi u dier zaken hoedet,
Want ghi dat selve wael vermoedet,
Dat God des niet en wil ghetemen,
Dattet goeden eynde mach nemen.
Het mach wael ene wile staen;
Mer altoes salt him evel gaen,
Off sy worden ewelijck
Verdoomt inder hellen rijck,
Ist dattet him hier wael vergaet.
Om God, uwer dier zake ontslaet
Ende seghent u voir sulken duvel:
Want seker, ghi eet een quaet suvel,
Wildi sulck werck hantieren.
Laet die heylighe daghen [te] vieren
Ende breect die viere anders wair.
Laet vader, oom ende broeder thair
Behouden, datsi houden moeten:
Het staet op alte zware boeten
Wairmen daer over treden wil.
Tis al naerst ende gheen spil:
Want spil pleecht ghenoechliken te enden;
Mer dit brinct een in zwaer miswenden.
Doch oft inden sinnen si,
Datmenre niet en mach verbi,
Stondet dan op een reyne maet,
In doechden, sonder zwacke daet
Ende si horen mannen hilden trouwe,
So sloech ict noch ter bester vouwe:
Want minne is blint ende vlieghet snel,
Dat weten wy allegader wel,
Ende menich wert gheschoten schier
Mitter heter minnen vier
Eer hi weet waer hijt heeft,
Soe dat hi moet leven ende leeft
In liefden dwanghe lude ende stil
Ende moet hem voeghen hoer te wil:
Want hi hem selven niet en can
Bedwinghen, als een ander man,
Dien die minne niet en dwinghet.
Si mocht wel wesen onbevlinghet
Ende vloeyen uut een reyne beke,
Dese minne daer ic aff spreke;
Mer si is nochtan best ghescuwet:
Want die mene man niet en ghetruwet,
Dat si in doecht floreren mach,
Om dat so sondich is tghescach.
So meynen si dat die vyant
Veel meer bedrivet in dat lant,
Dan in anderen slechten steden,
Ende dat die brant van lusticheden
Haestelic aldaer ontstect.
Dits dat den luden veel ghebrect.
Mer vele luden, jonck ende oudt,
Sorghen voer tsgraven spichout,
Des billix gheen node en dede.
Die lude en willen horen vrede
Niet laten om der luden baffen.
Nochtan die rades wil schaffen
Sal ymmer schuwen dat rumoir,
Datter ludet after ende voir.
Wilmen die vroechde laten rijcken,
So salmen die gheruchten wijken
Ende vinden heymelike vonden,
Datmen stoppe der clapper monde;
Mer die menighe is so dom,
Hi spreect: ‘Wat is my daerom?
En kan die clappers niet al ghestillen:
[Si] segghen dat si segghen willen.
Ic wil mijn ghenoechte scaffen
Ende en laten dat om nyemants straffen.’
Mer hoe doet dan die vrouwe waert,
Die in schanden wort vermaert?
Trouwen men sal so niet spreken.
Ghi sult dat mit bedwanghe breken.
Men moet bij wilen ymmer dinghen
Laten om der clapper singhen
Ende gheven hulp der heymelicheit,
Off die schande wart dicke breyt.

Scuwet deser minnen last

Ende jaechtse uut uwen sinnen vast.
Grijptsi een stadt in uwen herten,
Ghi lijdt daer omme schande ende smarte.
Absolon was qualic bedocht
Doe hi sijns vaders bedde versocht
Ende sondichde mit Davids wiven,
Alsoe die heilighe boecken scriven.
Dat en verghinc niet ongheplaecht.
Daer hi van Joab wort ghejaecht,
Quam hi onder enen boom ghereden,
So hi was lanc ende schoon van leden:
Daer bleef hi mitten haer an
Verwerret, die hoveerdighe man.
Sijn paert ontghinc him, hi bleef hanghen:
Joab selve quam daer gheganghen,
Die hooftman was van Davids heer,
Ende schoot Absolon drie speer
In sijn herte, dat hi verdarf,
Daer mede hi rechte loon verwarf.

Noch suldi van ghelike horen,

Hoe si hoir salicheit hebben verloren,
Die him sulker minne bewonden:
Want God plaecht gaerne die zonden,
Ende dese is noch meer te laken,
Dan die voer ghescreven zaken.
Een coninc in Arabien was
Gheheten Cynaran, als ic las.
Die hadde een dochter, schoon van leden
Ende vuerich was in allen zeden.
Mirra was hoer rechte naem.
Si haddes int herte selve schaem,
Dat sij ten vader liefte droech.
Dicke sij hoir daer om versloech.
Hoer sinne en woudts haar niet verdraghen
Sij en most den vader minne draghen.
Om alle die werlt so en dorst si niet
Claghen hoer minnentlic verdriet.
Op enen nacht is si op ghestaen
Ende woude haer selven verhangen gaen.
Hair voetster, die daer bi hoer lach,
Hoirde haer suchten ende hoir gheclach
Ende vraechde wes haer mochte deren.
Si seyde hoir hoirs herten gheren
Ende altemael hoet mit hoer stont,
Si waer van minnen al ghewont,
Si most bij horen vader wesen
Off nymmermeer den doot ghenesen.
Die voetster docht, doe sij dat hoerde:
Dat dese maecht hair selven moerde
Waer quaet, mochtment ande[r]s voeghen.
Si sprac: ‘Mirra, laet u ghenoeghen:
Ic sal u helpen, offt u vroemt,
Dat ghi bij uwen vader coomt
Ende hij en sal van u niet weten,
Wye ghi sijt ende hoe gheheten.’
Daer mede sij te vreden bleeff.
Die voetster dat alsoe bedreeff,
Als die coninc allene sliep,
Dat sij heymelic tot hem liep
Ende seyde hem van eenre maecht,
Die hoir horen noot hadde gheclaecht
Van minnen, die si tot hem droech.
Doe sprac die coninc ende loech:
‘Machse tot my comen hier?’
Die voetster sprac: ‘Sij comt wel schier;
Mer sy moet heymelic comen in.
Sy draecht op u soe starcken sin,
Dat si hoer scaemt des onghelimpe.’
Die coninc sprac in soeten schimpe:
‘Dat heymelic si ghenoecht mi wael.’
Sij quam bij duuster in die zael
Ende ghinc te bedde bijden vader.
Daer hadden si veel vroechden te gader
In dien sondeliken vrede.
Daer na die coninc comen dede
Een licht, dat hise mocht besien.
Doen tlicht quam, sach hi mittien,
Dattet Mirra, sijn dochter, was.
Een zwaert vant hi daer te pas
Ende soudse hebben te hant versleghen;
Mer haestelijck ende onghereghen
Uuter camer si ontvlo.
Die coninc was des seker onvro.
Des nachts toech si wech alleen
Ende behilt den buuck vol been.
In vreemden landen so doelde si,
Tot dat hoer tijt ghenaecte bij,
Dat sij ghenas van enen kinde,
Allene, zonder huusghesinde.
Dat kint leyde si te vondelinghe.
Het wort ghevonden wail gheringhe.
Twas zeer schoon ende wail ghedaen.
Rijcke luden nament aen
Ende voedent op mit haren goede.
Die moeder was oncuusch van moede
Ende starf in openbaren sonden.
Venus heeft dit kint ghevonden
Doe hi was een jonghelinc.
In hoerre minne si hem ontfinck
Ende wort Adonius gheheten.
Daer na wordt hi verbeten
Van enen beer in enen woude,
Daer hi een wilt jaghen soude.
Des was Venus zeer verwoet
Ende verwandelde sijn bloet
In eenre bloem, dat suldi weten,
Die noch Adonius is gheheten.

Besiet al omme hoe dat vergaet

Daer minne in sulker oerden staet.
Die wrede doot die heeft verslint
Beyde, moeder ende kint,
Om die vule onnamighe zede,
Dien si mit horen vader dede.
Tis wail een vreselic woert,
Datmen van sulken zaken hoort.
Een rechtveerdich menschelijck lijff,
Het si man off het sij wijff,
Dien mach gruwen sulker saghe.
Sal een minsche sijn sibbe maghe
Off sijnre maghe wijff of man
Minnen, wat is minne dan?
Minne sal een lieflic schijn
Tusschen vreemden luden sijn,
Datmen minnentlic sal draghen.
Tis waer, tusschen lieven maghen
Soe moet ymmer liefde staen;
Mar dat is anders te verstaen:
Ten is die rechte minne niet,
Die vroechde ghift ende oec verdriet,
Daer onse materie spreket aff.
Ghi vindet selden selck gheschaff,
Ten wort ghekeert in schande ende arch.
Jacob, die heylighe patriarch,
Doe hi van aertrijck soude verscheyden,
Woude hi sijn testament verbreyden
Ende dede al sijn kinder tsamen
Voir him comen. Doe si quamen,
Seyde hi elken sijn gheval,
Hoet him in dit aertsche dal
Na sijnre condicien soude vergaen.
Daer sij dus alle waren ghestaen,
Sprac hi tot sinen outsten zoon:
‘Ruben, du biste quaets ghewoen:
Du en sult niet worden groot van maghen.
Dijn slacht sal minderen allen daghen,
Ghelijc water sullen si vervloeyen,
Dijn gaerde sullen qualic groeyen,
Om dattu dijns vaders camer
Op sloeghes mit dinen hamer
Ende hebs dijns vaders bedde ontreynt.’
Die heylighe scrifte niet en meynt,
Dat Ruben alleen soude becopen;
Mer alle die ghene, die daer in lopen,
Om te vorderen sulke minne,
Die waren mede in Jacobs sinne,
Doe hi sprac dat harde woert,
Daert menich mensche heeft ghehoert.
Dus so plaghen sy te varen,
Die him mit sulker minne ghenaren,
Ende ten is seker niet vreemde:
Want het is een grote scheemde,
Daer grote schande ende schade of coemt.
Eersaem liefde eerlick vroomt.

Hoe wael dat sonde ende schande is,

Soe was doch Semiramis,
Van Babilone die coninghinne,
So onghetempert inden sinne,
Waer sy sach enen schonen man
Daer most si mit ghenoechten an
Ende alssy sijnre hadde ghenoech
Bevalsy datmen doot sloech.
Hier mede so en lietsi haer niet gheno[e]ghen,
Si en most hoir noch tot dinghen vueghen,
Die hatelic sijn ende onghewoen.
Si hadde enen frisschen jonghen zoon.
Die wile hi was een jonghelinck
Soe dede sy mit him hoer dinck.
Hi wist wel dattet qualic lyet;
Mer hi en dorst hoer weygheren niet.
Bijde manlike lede
Mit yseren sine besluten dede,
Om dat anders ghene wive
Spelen en soude[n] mit sinen live.
Een sloetel was ghemaect daer toe:
Dien droech si allene doe.
Wanneer sy bij hem woude wesen
So ontsloet si tslot mit desen
Ende als si sijnre hadde ghenoten
Most hi weder inden sloten.
Dit waren duvelike sinnen,
Te leven in alsulker minnen.
Dit wijff was wail [van] sinnen blint,
Dat si mit hoirs selfs kint
In sulker wijs te leven plach,
Dat nyeman des ghelijck en slach [l. sach].
Dus was die jonghe qualick daer an;
Mer doe hi lancsam wart een man
En woude hijs niet langher lijden
Ende creech vrienden teren tyden,
Die him holpen, so dat hi
Vanden sloten is worden vry.
Hi reet van daen al dat hi mocht
Ende verre vreemde lande versocht.
Si volchde him na, waer sine vernam
Dat hi in enighe lande quam.
Hy docht, hi soude so verre vlyen,
Dat syen nymmermeer en soude sien
Ende toech te Thrier indie stadt.
Doe Semiramis vernam dat,
Is si hem noch ghevolghet na.
Dit mach wel sijn, als ic versta,
Bet dan drie ende twintich hondert
Milen, oeck wyen dat verwondert,
Tusschen Thrier ende Babylone.
Doe sy quam bij haren zone,
Gheerde si noch sijnre voere
Ende dat hi noch mit hair thuuswert voere.
Sij ghinghen tsamen, na hoerre zede,
In eenre heymeliker stede
In alsulken minnen schijn,
Als ofsy vreudelic souden sijn.
Die zoen die moeder zwanck ter aerde
Ende doerstacse mit enen zwaerde.
Sulken eynde creech die vrouwe
Van hoerre vulre minnen scouwe.
Dus was dat edel wijff verbaest
Ende op horen zoon verdwaest.
Nochtan was si so wijs ende vroet
Ende droech soe keyserliken moet,
Datsi allene regierde trijck
Als een coninc gheweldelijck
Ende ommemuyrde Babilone
Mit toernen ende poerten schone
So hoech, so starck, so rijckelijck,
Dat nye mensche en sach des ghelijck.
Si wan Carthage ende vele lande:
Dies menich coninc hadde schande;
Doch maecte hoir die liefde so sot,
Dat sise bracht in sdodes pot,
Als ghi wael claerlic hebt ghehoert.
Een yghelijc mensche wacht him voert,
Alsoe wael die man als wijff,
Dat ghi niet en mint dat lijff,
Dat vanden uwen is ghecomen
Ende van u nature heeft ghenomen.
Het luut alte over hatelijck;
Mer wairt so inder werlt rijck
Gheschepen, dattet oirbair wair,
So waert godlijc ende claer,
Alst bij Adams tijden was.
Doe en was nyemant int aertsche gras,
Dan Adam, Eva ende hoer kinder,
Doe wast oirbaer ende gheen hinder:
Want het most doch wesen soe,
Datsi natuerlic waren vro
Mit malcander, suster ende broeder.
Dat leerde him vader ende moeder.
Dit woude die goede God ghehinghen,
Om die werlt te volbringhen.
Dus heeft die Godheit oick gheleden
Voer goet, dat Loths dochteren deden.
Doe dat lant verzoncken was,
Doe meenden sy entelic das,
Dat alle die werlt verghinc te gader
Sonder sy ende hoir vader.
Die moeder wart tot enen steen
Verwandelt, want si int ghemeen
Overhorich was horen man.
Die maechden ghinghen den vader an
Ende maecten droncken vanden wijn,
Om dat hi onwetende soude sijn.
Des nachts ghinghen sy by hem beyde
Ende elck hoer biden vader leyde.
Daer mede dede hi so sijn dinghen,
Dat sy beyde kint ontfinghen.
Dit deden si in meninghe goet,
Om dat dat menschelike bloet
Niet te mael en soude vergaen:
Want sy meynden sonder waen,
Datter nyemant en ware ghebleven
Dan si drie int aertsche leven.
In sulker wise ist wael te prisen;
Mar die in quader boesheit rysen
Ende tot sulker vulre daet
Hem selven gheven, dats al quaet,
Sondelic, schandelic ende te schuwen.
Elken mensche sal daer voer gruwen:
Want tversoeckt in allen hoecken,
Overleest al u boecken,
Ghi vindet dat si alle twaren
Qualick ende vulick hebben ghevaren.
Besiet die vyanttlike lesse
Vander quader Herodyadesse,
Die bij hoers mans broeder sat
Ende infirmeerde hem daer toe in dat,
Dat die guede sinte Johan
Wart ghedoot, die heilighe man:
Want si hoer dochter also leerde,
Dat si sinte Jans hoeft begheerde.
Want Herodes loefde haer,
Wes sy begheerde dat hoir wair,
Daer si om danste ende spranck.
Dat duert horen erven vele te lanck.
Die yammer, siecte ende quale,
Die daer off bleeff, die sietmen wale
Alle jaer in sinte Jans feeste.
Die plaghe donct my sijn die meeste.
God loont den gueden mitter doecht:
Die quade laet hi onverhoecht.
Sullen wy minnen in onsen daghen,
Soe laet ons Gode liefte draghen
Ende scuwen sondelike daet.
Hij is wijs, diet quade laet.

Eens conincx dochter van rijcken moede

Leefde oick in sulker woede,
Dat si mit bernentlike minne
Horen broeder droech in sinne.
Canaces was die maecht gheheten.
Hoer vader was, dat suldi weten,
Een coninc ende hiete Colus.
Hoer broeder hete Machareus.
Hi minde sijnre suster mede
So ghierichlike als si hem dede:
Het was in beyden even starck.
Was dat niet eens duvels werck?
Canaces was vol alre duecht,
So lieflijck ende van soeter yoecht,
Als wijf op eerden wesen mucht,
Hadsi verseten dit gherucht.
So langhe speelde si mitten broeder,
Dat si wert eens kints moeder.
Doe sij der vruchten was ghenesen,
Hoerde die coninc gheluut mit desen,
Als tgheween van enen kinde.
Hi sende te hant van sinen ghesinde,
Om te vernemen daer off bescheyt.
Doe wort him alle dinck gheseyt.
Machareus die wert vervaert
Ende reet van daen in vreemden aert,
Ende als dit Colus vernam,
Wert hi verwoet ende zeer gram.
Mit erren moede ghinc hi tot haer
Ende gaf hoer enen swaert aldaer.
Mit naersten heeft hi haer gheboden,
Dat si hoer selven soude doden
Ende dat kint dede hi int wout
Draghen inder beesten ghewout.
Dit zwaert sette si bi hoir al bloet;
Mer eer sy hoer gaf totter doot,
Screeff sy horen broeder ende lieff
So sueten vriendeliken brieff
Ende so yammerlijck van woerde,
Als ic ye in scriften hoerde,
Na dat Ovidius doet verslach
In sijnre epistolen, daer ict sach.
Te scriven waert vele moeyelijck;
Mar sy badt him vriendelijck,
Na dien dat hoer kijndekijn
Verloren waer in sulken schijn
Ende sy hem emmer volghen soude,
Dat hijt ghebeente gaderen woude
Ende doense in enen tonne te samen,
Daer si die ewighe ruste namen,
Ende badt hem, dat hi hem hoede
Voer sijns vaders onghemoede.
Dus bleven daer in jammers noot
Kint ende moeder beyde doot.

Van desen saken meer te spreken,

Wil ic hier mede laten steken;
Mer noch een pointkijn is daer bij,
Dat alle ongheoerloft sy:
Dats cracht ende weldighe moet,
Die men an vrouwen ende maechden doet
Die is te schuwen ymmer zeer.
Dat en is minne noch lieflijck eer;
Het is een boeflike ghenoecht,
Daer nyemant mede en is ghevuecht,
Ende si bringhet in groten nijdt,
Onvrede, oirloghe ende strijt,
Als wael scheen an Amone,
Coninc Davids oudste zone,
Die mit crafte ende ghewelt
Thamer, sijnre suster, bij hem helt
Ende deder mede sinen hontschen aert,
Ende nader daet hadde hise onwaert.
Ic en hoerde nye van vulre daet
Te spreken inder naturen staet:
Want hi hadde him sieck ghemaect,
Des quam tot hem die wael gheraect,
Die sijn suster natuerlijck was
Ende vande him inder siecten pas.
Guetlic is si bi hem gheseten
Om hem te doen een luttel eten.
Sijn knecht dede hi buten staen
Ende vercrachte die wail ghedaen,
Die zeer weemoedich van hem ghinck.
Hi stietse van hem, in waren dinck,
Mit groter onwaerdicheide,
Dat hoir alre weeste dede.
Sij schoerde haer cleder ende weende zeer.
Daer quam Absolon, die heer,
Die was hoir volle broeder,
Want si hadden ene moeder.
Hi vraechde Thamer, wat haer waer.
Sij seyde him die zake al claer.
Hi sprac: ‘Suster, zwijcht al stille.
Coomt mit my: tis myn wille,
Dat ghi woont in minen hove.’
Op een tijt wast een dach van love,
Datmen die scapen souden scheren
Absolons, des groten heeren,
Ende op sulke daghen meest
Hilden si werscap ende feest.
Alle sijn broederen had hi ten eten.
Sinen knechten dede hi te weten,
Als die maeltijt ware ghedaen,
Dat sy Amon souden slaen
Ende anders der broederen gheen.
Si deden so, als dat wael scheen:
Want Amon bleeff dair legghen doot.
Die ander en leden ghenen noot.
Dus wart die craft aldaer ghewroken.
Noch segghe ic, als ic hebbe ghesproken:
Tis onrecht, datmen hem beclaecht,
Want hi heeft een reyne maecht
Weder horen danck ghemint
Ende was daer toe sijns vaders kint,
Ende doe hi haer dus hadde ghenoten,
Dede hise uter camer stoten
Ende wort hoir onwaert after dien,
Dat hise nye en woude aensien.
Dese boesheit was drierehande,
Die hi dede mit groter schande:
Te recht is dese wrake gheschiet.
O vrienden, sulke dinghen vliet.

Sulke dinghen niet te vlyen,

Daer moet onrecht af gheschien:
Want craft ende dading van ghewelt
Sijn so overdadich ghetelt,
Dat sy niet en konnen vergaen
Daer en wort wrake op ghedaen.
Want doe die werlt niet harde langhe
En hadde ghestaen in horen ganghe,
Doe wort wrake ghedaen daer op.
Die heyligh[e] patriarche Jacop,
Doe hi quam inder Heyden lant,
Sijn gheslacht worde wide bekant.
Een stadt, gheheten Sychem,
Stont niet verre van hem.
Sijn dochter, die schone Dyna,
Ghinc wanderen bijder stat soe na,
Dat die van Sychem quamen uut
Ende haeldense in. Si sloech gheluut;
Ten bate niet: in sondighen schijn
Most sy him daer te wille sijn.
Oneerlic voeren si daer mede
Ende lietense weder uuten stede.
Mit ghescrey so quam si claghen,
Daer hoer broeders liepen jaghen,
Symeon ende oeck Levi,
Ende claechde him, hoe dat si
Te Sychem binnen hadde ghevaren.
Si gaderden van horen scharen
Ende ghesinde in stilre list,
Dats die vader niet en wist.
Levi ende Symeon
Wouden wrake daer doen.
Si meynden, dat die Sychemiten
Him nymmermeer en souden verwiten,
Dat hoir suster in sulken schijn
Him te wille hadde ghesijn.
Si ghinghen ruekeloes inder stede
Ende en gaven nyemande vrede;
Mar alle die mannen, cleyn ende groot,
Sloeghen si mit zwaerden doot
Ende streken weder thuus.
Die vader was des zeer confuus
Ende vertoernt om dat bedriven;
Mer twas gheschiet, tmoste bliven.
Also si beyden hadden ghesproken,
So hadden si die craft ghewroken.
Also die daet was hatelic,
So was die wrake schadelic.
Dus heb ict u voer gheseit,
Dat craft ende gheweldicheit
Maken nijt ende grote veede
Ende van lieven maken lede:
Ende daer om salmense vlitelic laten
Ende oick mit groten sinnen haten,
Up datmen ghenen toerne en werve
Ende die ziele niet en bederve.
Der sielen sterven is te verstaen
Alssy ten ewighen dode gaen.
In deser ongheoirlofder minnen
Salmen schuwen mit allen sinnen,
Datmen gheen liefte voert en sette,
Dan mit luden van Kersten wette.
Nyemant en laet hem verleyden
Van enighen Yoden of van Heyden.
Een man die mint een Yoedsch wijff
Ende natuerlic roert hoer lijff
Off een Heydens dier ghelijck,
Hi verdient rechtveerdelijck,
Datmen brande in een vier
Ghelijck oft waer een beestelic dier.
Des ghelijck een wijff verdiende,
Die so den Yoeden off Heyden diende.
So groten zonde ist ende schande,
Datmense rechten sal mitten brande.
Schuwet dat, ghi guede man.
Ghi, eerbaer wive, sietet an,
Hoe groot dat die misdaden sijn,
Diemen recht mit sulker pijn.
Vlyet die hatelicke stucken
Ende laet u eer niet ontplucken.
Behout dat bloemkijn eer vast,
Soe doedi uwer herten rast
Ende bloeyt in loventliker wonne,
Soe moechdi als die bernende zonne
Claerlijck lichten, onbevlect,
Ombewimpelt, ombedect
Ende vrilic treden voert,
Onberucht van yemants woert.
Al ist dat die nyders baffen,
Daer en hebt niet mede te schaffen.
Des ghi der daet ontschuldich sijt,
So bloeyt u eer tot alre tijt.

In dusdanigher minnen stucken

Doncket mi selden wael ghelucken.
So ic meer hoir van haren zaken,
So si my meer staen te laken:
Want ick en siese niet wel varen,
Diet hoir in dat ghelach vertaren.
Waert so rackelic ende so guet
Als edele liefde ende reyne moet,
Die niet en gheren in horen spise
Dan reyne cruden van goeden prise,
Sij en souden emmer so niet sterven
Ende so yammerlijck bederven.
Doch noch seg ic als ic seyde:
Leefden si in reynre weyde
Ende lieten die grove stoppelen staen,
Daer sy die bloemkijn mede verslaen
Ende dat menschelike cruut
Niet en wyesse ter aerden uut,
So mochtment noch verantwoirden wat.
Noch huden sdaghes valt wel dat,
Dat manne ende maechdekijn,
Die malcander sibbe sijn,
Lichte wael malcander gonnen
In soeter minnentliker wonnen,
Die niet en wouden anders wenschen,
Dan te leven, als goede menschen
In reynre liefde pleghen te doen;
Mer het is een vreemt faetsoen,
Den soen te leven mitter moeder
Off die suster mitten broeder
Off die vader mitter dochter.
Doch die wech is altoes sochter,
Scoonre ende bet ghetreden,
Die gaet totter helscher stede,
Dan die wech ten hemel waert.
Dat is een wonderlijck ghevaert.
Altoes sijn wy meer gheneghen
Boverie ende quaet te pleghen,
Dan te wercken guede zaken.
Nochtan souden wy gaerne naken
Der schoenre stat, die hoghe staet,
Ende die moet al mit gueder daet
Ghewonnen sijn, salmense vinden.
Dus lere ic mannen, wiven, kinden,
Dat wy lelike sonden vlyen,
Diemen naerstelike sal ontsien
Ende so overhatelic luden
Overal, int noert, int suden.
Sonde te doen is menschelic,
Die te beteren is godlic.
Moetet emmer ghesondicht sijn,
Soe laet ons doen cleyn sondekijn,
Die men heet ghenadelic.
Ende wye van moede is so rijck,
Dat hi moet minnen van naturen,
Die minne doch sulke creaturen
Als hi mit eren minnen mach
Ende scuwe den groten blinden slach
Ende vlye dat hatelicke woert,
Daermen so vele leets off hoert.
Ende moetet anders emmer wesen,
Soe bid ic vriendelic dien ende desen,
Dat sijt also heymelic schicken,
Dat die melders niet en micken,
Op dat die weelde blive verholen
Ende die sonde Gode bevolen;
Maer punctet, off ghi moecht, daerbij,
Dattet sonder sonde si.