Der minnen loep

Der minnen loep.

Sint dat God op eerden hait

Gheschapen menigher konne stait
Ende sonderlinghe natuer der menschen,
Die hi na zijns selves wenschen
Recht natuerlic heeft ghebeeldet,
Den enen weeldelic gheweeldet
Ende den anderen arm ghelaten,
So sijn des gheestes caritaten
Seder verre ende wyde ghevloghen
Mit heyten lichten vuerighen loghen,
Ende hebben verlicht der menschen sinnen,
Den eynen buten, den anderen binnen,
Mit konsten die menigherhande sijn,
Als alle der werlt is aenschijn,
Daer hi mede woude gheliken
Dem [l. Den] armen schemper bij den rijcken.
Want heeft die rijcke des schattes gonst,
So heeft die arme den rijcken konst,
Daer hijt den rijcken mede ontdoet.
Sij ghijft [l. ghyft] hem wijsheit ende oick moet;
Hy wordt gheeert in allen steden,
Als die rijcke mit ghiericheden
Sit versmoert bij sinen schat
Ende en gheert dit noch dat,
Dan ghelt, dat is al sijn begheringhe:
Hy en wil konst, Latijn, noch leringhe,
Noch der poeten lessen horen.
Trouwen, sy waren hier te voren
Anders ghesint, die vrome man,
Dier ic wael veel ghenoemen kan.
Sij sochten konst ende hoghe lere,
Des men him noch spreken eere
Ende oick doen sal, also langhe
Als die planeten gaen hoer ganghe.
Konsten die sijn menigherley.
Mijn konst en prisic niet een eey:
Doch donct my prisens weerdich wesen,
Datmen kan scriven ende lesen
Ende te maten Latijn verstaen.
Daer om heb ic ter scole ghegaen.
Van logijck ende philosophie,
Als ic die rechte waerheit lye,
So ist dat ic niet veel en verstae;
Maer die goede oude gramatica
Heb ic onthouden in minen brieff:
Wist icse bet, het waer mij lieff.
Poetryen ende oude gesten
Heb ic zeer begheert te vesten:
Want ander konsten sijn my te hoghe,
Ic en can sye niet mit minen oghe
Scouwen noch den sin gronderen.
Die Godlicheit te contempleren,
Dat lact ic den theologinen,
Ende den meysteren van medicinen
Sullen der siecken nutscap roecken;
Den legisten laet ic hoer boecken
Over studeren ende vesten
Mit horen codicen ende digesten,
Ende der philosophien listen
Bevele ic den constighen artisten,
Die allen [l. Dien alle] konsten te diensten staen.
Dat wil ic tughen mit Peter Hispaen.
Poeten ende historien zanck
Sijn mijn sinnen wael ghemanck.
Daer om so wil [ic] daer van dichten:
Want mine ghenoechten moet ic stichten
In allen ghenoechliken dinghen,
Die goede wiven vroechden aen bringhen,
Op dat die minnentlike schone,
Die aller vrouwen is ene croene,
Tijtkortinghe daer bij ghecrighe:
Daer ic huden meer aff zwighe,
Want vesper is over langhe gheluut.
God gheve haer dusentwerff saluut,
Die my den moet te hoghen plach
Doet was misse tijt aenden dach.

Ic, man ende scriver vanden bloede,

Die wile ic hadde die yseren roede
Ende rechter was in svorsten lant,
Wart ic int hoghe rijck ghesant,
Om eenre ghewerff in stilre list,
Daer dackerman niet off en wist.
Ic bleef daer langher dan een jaer.
Alsoe wast my bewant aldaer:
By wilen so ghinghe ic spasieren
Op eenre lopender rivieren,
Om te verdriven melancolye.
Des viel ic in een fantasie,
Dair ic ghinc inder werlt hoift
Ende mijnre ghenoechten was beroeft,
Soe dat ic sach in eens gheestes wise
Ene joncfrou van hoghen prise
By my comen staen te hant.
Si vloech mit vloghelen over tlant.
Een bloedich speer ende een roit vuir
Voerde di[e] schone creatuer.
Hoer oghen waren verbonden beyde
Mit enen suveren witten cleyde.
Ghechiert was hoir hovet schone
Mit eenre costeliker crone.
Si ghinc tot my ende sprac ter stont:
‘Segghe, vrient, bistu onghesont?
Wes truerstu? laet dijn sorghen varen!
Die avontuer salt wail bewaren.
Du moets my doen een bede cleyn.’
- ‘Gheerne,’ sprac ic, ‘vrouwe reyn.’
- ‘Sich omme,’ sprac die wael ghedaen,
‘Du machs hier sien veel templen staen,
Daer ic ende andre Goden ende Godinnen
Voertijts pleghen te wonen binnen.
Daer plachmen alrehande spele
Te hantieren, groit ende vele,
Van jonghen mannen ende maechden,
Die hem selven wael behaechden
Ende goede minne droeghen.
By wilen si in vroechden loeghen,
By wilen leden si torment.
Versin di wael ende denck omtrent.
Nym die poeten in dijn memori
Ende besich menigherconne histori,
Die si van minnen hebben bescreven.
Ic wilse di inden sinne gheven,
Op dattuse voert moghes berechten
Vrouwen, ridderen ende knechten,
Die niet weten wat minne sy.
Ic bin Venus, die minne vrij.
Bescrijft in dijn ghedichte voert
Wat du van minne hebs ghehoert,
Hoedanich is der minnen loep
Ende hoe vaste si bindet den knoep,
Wat sy voertijts heeft ghedaen
Ende hoet den menighen is vergaen:
Op datsi leren moghen dair by,
Wat liefte is ende wat minne sy.’

Doe my die scone vrouwe bat,

Mocht ic hoir qualic weygeren dat,
Ic en dade billicx hoer begheren:
Want vrienden moghen dair by leren,
Willen si den text versinnen,
Hoe si by maten sullen minnen
Ende die liefte sedelic draghen,
Ghetempert, mit lijdsamighen slaghen,
Op dat si gheluc ende heyl
Daer an ghewinnen tot horen deyl.
Der vrouwe worde ic balde quijt.
Alleyne brukede ic daer den tijt
Ende wart denckende om ende om
Na Gallum ende Ovidium,
Die meystere waren van hoghen doen,
Appellee ende Anachreon,
Coris ende Calimachijs,
Tibullus ende Arathijs.
Dese hebben vele van minne gheweten.
Sapho en dochte niet vergheten:
Die was een edel joncfrou goet,
Van sinnen wijs, van consten vroet,
Die veel van minnentlike zaken
Scone gesten plach te maken.
Nu heb ic selver vast ghesien,
Hier van desen ende daer van dien,
Ende der dinghen veel besocht,
Eer icket haer toe heb ghebrocht.
Gheluckes weynich is my verbaert
Van lieften ende van minlic aert;
Maer van lyden ende van node
Heb ic ghehouden die ghebode,
Die daer in te harden sijn.
Onheyl was alle weghe mijn.
Wes ic jaechde was onghevanghen;
Doch en ist niet al ontganghen.
Wort my gheen lieff, so creech ic leyt:
Wes ic begheerde was onbereyt.
Dus heb ic mede te danse ghegaen;
Mer onheyl doet my avestaen.

Hier van is nu ghenoech ghehoert.

Die honden heeft die jaghen voert:
Ic wil tot dier materien gaen.
Den jonghen gheve ic te verstaen
Wat liefte is, als ic best kan.
Men sal gheloven den beproefden man.
Doch wil ic nyemant ter minnen noden
Noch te houden hoir gheboden:
Want minne is een lastelic last,
Die minne draghet zelden rast,
Ende is ene sorchlike zake
Vol van nyde ende onghemake.
Daer om een [l. en] darff ics nyemant raden;
Maer wye mit liefte is gheladen
Ende ymmer der minnen dienen wil,
Dien radic tbest in allen til.
Want na dat ic vinde in boecken
Ende oick na mijns sels versoecken,
Soe is liefde een hartelic bant,
Ghebonden sonder voet off hant,
Diemen niet ontbinden en mach
Mit tanden, tanghe noch hamerslach
Noch mit gheenrehande dinghen.
Liefte can horen dragher dwinghen
Sonder spreken, vele meer
Dan meyster, vrouwe ofte heer,
Vader, moeder off rechters dwanch
Off papen predicken, cort off lanch.
Minne is liefte ende liefte is minne:
Twierleye woerden, ghelijc van sinnen.
Wes men van lieften wil ghewaghen,
Dat wart der minnen toeghedraghen.
Minne is een lastelic guet.
Wye minne draecht in sinen moet,
Die laet alle dinghe varen
Ende volghet slechs der minnen scharen.
Die minne maect hem alsoe mat,
Dat hi en weet noch dit noch dat.
Minne is blint ende blindet voert
Alle dat hoer toe behoert.
Ledighe luden moghen minnen;
Maer die sijn lijftocht moet winnen
Mit aernste ende mit hantarbeyde,
Wil die volghen der minnen zede,
So blijft hi slechs daer by verloren.
Arme luden, wacht u daer voren!
Minne is van vele manieren.
Gode voer al te glorificieren,
Te vruchten, te eeren mit allen sinne,
Dat heten wi godlike minne.
Die ghelijct der caritate:
Een yghelic mensche, na sinen state,
Mi[n]t sinen vader ende moeder,
Omen, susteren ende broeder,
Neven, nichten, vrienden ende maghen:
Dat wercken der naturen slaghen.
Soe is een ander minne dan:
Want een yghelic, wijff off man,
Mint dat him ghenoechlic valt,
Rijcheit, lant, water ende walt,
Daer him nutschip off mach comen,
Goeden, die den menighen vromen,
Duerbair cleynoot, sulver, goudt,
Ghesteynten, paerlen menichfout,
Harnasch, cleder ende paerde,
Wat schoen is ende van goeder waerde,
Voghelen, honden ende ander diere.
Dus is die minne menighertiere.
Een yghelic mint oick sinen here
Ende doet sinen meyster ere,
Die hem doeghet heeft ghedaen.
Van deser minne laet ic staen
Ende wil vander ander spreken,
Die menich herte heeft doen breken,
Hoe vele wonders dat si werct,
Als een yghelic siet ende merct;
Soe dat dit boeckskijn heten moet
Der Minnen Loop, dat donct my guet.

Rechte mynnentlike minne,

Die den menschen inden zinne
Verwerret lecht ende ghestricket
Ende sijn hert daer aff ghequicket,
Dats een verbant der herten twee,
Die mit wael ende oeck mit wee
Malcander lieven ende minnen
Mit voller gonst, mit allen sinnen,
Mit allen datsi konnen ghedencken,
In herte, in moede, sonder mencken.
Die een in sanders herte leyt,
Si en hebben onderling gheen ghescheit,
Alle dinc is hem beyden ghemeyn,
Twee herten werden enich eyn.
Dien dese minne rueret an,
Dat sullen wesen wijff ende man,
Die malcander lieflic dienen
Ende onvoirbroken liefte lienen
Ende mit malcander avonturen
Lijff, goet, zoete mitten zueren
Ende sijn mit herten onverscheyden.
Gheen discoort en is in beyden,
Dan des den enen wael ghenoecht,
Daer toe him die ander vuecht,
Dueghentlic, mit gueden sinne,
Als temelic is in steder minne.
Die liefte, daer si rechtveerdich si,
Sal wesen tru ende wandels vry.
Wanneer si wandelt horen pas,
So segghe ic dat dair minne was
Ende is int wenden doot ghebleven.
Dese minne doet vrolic leven,
Si doet sorghen, si doet singhen,
Si doet troeren, si doet springhen,
Si maect siec, si maect ghesont.
Wyen si te rechte heeft ghewont,
Soe ic my des bevroeden can,
Dat mach wael sijn een suchtich man.
Is sie oick wijff ofte maecht,
Daer wert int herte duck gheclaecht.
Menich suchten, menich lyden
Wort ghehart an beyden zijden,
Daer si beyde ghelike quellen
Ende him minnentlic verzellen.
Als beyde lampen ghelike branden,
Soe moet die liefte in vreuchden wanden.
Al valtet lijden dicwijl groot,
Het is doch een ghevuechlic noot
Alst ghelike ruert him beyden.
Die liefte en mach oic nymmermeer leyden
So langhe als si ghelike weecht
Ende deen des anders wille pleecht;
Mer want [l. wan] si leven in twe ghedracht
Ende deen den anderen niet en acht,
Wil deen cort, die ander wil lanck,
So valter dan een wisselganc,
Daer si mede worden ghescheyden.
Bij wilen valtet twisschen beyden,
Dat deen in truwen blijft ghestede
Ende crijcht den coorts in alle sijn leden.
Him waer beter wel die doot:
Wantet lijden valt him alsoe groot,
Dat hi ten dode wert ghequelt.
Des dander al in schimp vertelt
Ende singhet van sijnre nuwer minnen;
Des menighe edele vorstinne
Ende oick mede menich edel man
Den doot gheworven heeft daer an.
Daer omme ic u exempel scrive
Van enen edelen truwen wive,
Op dat een yghelic him bedare
Ende wijslic minne sijn wederpare.

Inder stat van Rodopee,

Gheleghen opter wilder zee,
So was ene coninghinne gheseten,
Fillis so was si gheheten,
Hovesch, lieflic ende guet,
Scoen ende rijc, van sinnen vroet.
Si regierde gheweldichlick
Alle dat Rodopeyssche rijck.
Het gheviel op enen pas,
Doe Troeyen ghedestrueert was,
Dat Demofon quam ghevaren
In enen schepe mit sijnre scharen,
Als hi voer Troyen hadde gheweest,
So dat int water viel tempeest,
Dat hi te lande varen most.
Doen hi quam an slandes kust
Ende die vrouwe dat versan,
Dat daer eens conincx zoen quam an,
Is si hem eerlic teghen ghegaen
Ende heeften vriendelic ontfaen,
Als temelic was, in horen hove,
Dat chierlic was van groten love.
Die storme duerde lang ende zere.
Die vrouwe sach den groten here
Mit minnentliken oghen an.
So dede oick die edel man.
Dat gheschut van sridders oghen
Bracht die vrouwe in lieflic doghen.
Die bant wort daer al duen ghewronghen,
Daer ic hier voer off hebbe ghesonghen.
Si wordens eens van herte ende sinne.
Fillis, die edele coninghinne,
Heeft Demofon te male ghegheven
Hoir lijff, hoer guet, hoer sin, hoer leven.
Onghemannet was si allene.
Theseus, die coninc van Athene,
Was vader van Demofone.
Die minnentlike vrouwe schone
Hantierde vriendelic horen gast:
Daer en was sorghe, leyt, noch last,
Die [wijle] dat hi bij hoer duerde,
Datsi namaels zeer bezuerde.
Si gheloefde hem lijfs ende eren:
Sijn ghenoechte was hoer begheren:
Elc den anderen guetlic dede
Volle vrienscap ende vrede.
Si zwoeren deen den anderen trouwe,
So wail die vorste als die vrouwe:
By sinen Goden ende bi eeren
Gheloifde hi dair weder te keren
Binnen vier manenschijn
Ende hoir echte man te sijn.
Die storm verghinc na twaelff daghen,
Dat weder begonde hem te behaghen,
Dat meer wort slecht ende ghevoeghe:
Wat baet dat ic u veel ghewoeghe?
Dair wort bereyt te schepe wairt.
Die jonghelinc reyde sine vaert:
tAthenen wairt was sijn begheren,
Om sinen vader te visiteren.
Een scheyden musten si bezueren,
Die hoich gheboren creaturen.
Dat viel him hart ende onghevoeghe:
Twater liep daer over doghen drueghe.
Vriendelic oirloff wart ghenomen
Van dien tween edelen ende vromen.
Doch bleeff die vrouwe in goeden hoip:
Als die tijt sinen ommeloip
Van vier maenschijn hadde ghedaen,
So soud si weder troest ontfaen
Ende loon van hoirre minnen stam.
Mer doen die heelt te heyme quam,
Dat harde verre was van daen,
Heeft hi ene nuwe minne bestaen,
Die him te punte was gheseten.
Die goede Fillis wart al vergheten,
Als huden menich wert ghedaen.
Cort wil ict u overslaen:
Die schine vanden vier maenden
Ghinghen omme ende waenden.
Demofon was anghenomen,
Ende heeft vergheten twedercomen:
Van sijnre coomsten vernam men niet.
Des doechde Fillis zwaer verdriet;
Si ghen[c] spasieren bider zee,
Hair was utermaten wee,
Hair dochte hair herte woude breken,
Qualic conde si ghespreken.
Si claechde hoir leyt, als si best mochte,
Dat Demofon hoirs niet en rochte.
Si sprac: ‘O Demofon! o wach,
O wee, dat ic dy ye ghesach!
O valsche man, o onghehuyr,
O truweloze creatuir!
Schaemdi voer der Goden list,
Dien du meynedich worden bist.
Waer om doetstu den Goden schande?
Du hebbes opgherecht dijn hande;
Du lieghes, ende ic verderve.
O Pallas, Jupiter ende Meynerve,
Juno, Venus ende Dyane!
Vierwarff is die lichte mane
Hair ghecomen ende ghegaen,
Ende Demofon, heb ic verstaen,
Is mit nuwer liefte ghecleyt.
Dat brinct my in een sterflic leyt.
Helpt my beclaghen, vrouwen, maechden,
Die ye na rechter liefde yaechden!
Bescreyt my als ic bin ghestorven!
Dit heeft my Demofon gheworven.
Claecht al over den valschen man!
Ic sie veel schepen comen an;
Mer sijn schip en coomt hier niet.
O wee! wat is my nu gheschiet?
O Demofon, meynedich vorst,
Hoe sere mi na dijn liefte dorst,
Du en wils niet comen hier tot mi:
Ic moet over die zee tot di.
O wee! ic bin alleen, ellendich:
Mijn lijff [l. lief] is wech ende nymmermeer wendich.
Het is om niet, al dat ic claghe.
Adieu mijn stadt, vrund ende maghe!
Die liefte brect mijn herte ontwee.’
Mittien so spranc si inder zee
Ende verdranc, die edele vrouwe.
Daer wort ghedreven zwaren rouwe,
Als wail betamelic was ende reden.
Dats wail gheschiet tot anderen steden,
Daer minne wrocht alsulke daet.
Daer om scrivic u minen raet,
Dat ghi wiselic minnen sult,
Ende lyden een heymelic verdult
Wanneer u ontrouwe wedervaert.
Die ziele moet ymmer sijn ghespaert.
Om sulc wee te bliven doot,
Dat en docht mi sijn gheen noot,
Na dat icker off heb onthouden,
Op dat die ziele bleve behouden.
Dat salmen minnentlic versinnen
Ende dair mede den dwanc verwinnen.
Men sal altoes een beter hopen:
Die tijt mach alte misselic lopen.
Dat huden misset, dat raket morghen.
Laet wantroest hoerselven worghen:
Mishopet niet, doer Goeds eere,
Ende volghet in allen minen lere.

Die ghene die sijn in jonghen daghen

Ende volcomen liefte draghen,
Den radic dat si scuwen ymmer
Enicheit, wantsi brinct kommer
In herte, in moede ende in sinne.
Went ghise [l. Want ghi] moecht des worden inne
Ende selver proeven bij ghelijcke;
Hadde dese coninghinne rijcke
Bij hoer ghehadt gheselscap goet
Oft enen mensche, die hoir den moet
Ghewandelt hadde mit soeten troest,
Sy ware vander doot verloost:
Want een mensche haddet wael benomen,
Dat dair toe en ware niet ghecomen.
Daer omme so scuwet eynicheit:
Want si brinct bij wilen leyt.
Si wercket veel melancolyen,
Sy doet ziele ende lijff vertyen
Ende doet zere die zinnen crencken,
Als een yghelic wael mach dencken.

Van minne boert my wael te spreken,

Die menich herte heeft doen breken.
Om dat wijslic te verhoeden,
Sal ict u bi exempel vroeden,
Die in voertijden sijn gheschiet,
Op dat ghi scuwet ende vlyet
Die onghetemperde, hete minne,
Die soe verdorret des mensches sinne,
Dat si soe onghedoechsaem sijn
Vander liefden vuerighe schijn,
Dat sy daer omme siele ende lijff
Waghen, beyde man ende wijff.
Dat schiede ooc meest inder Heyden tijden:
Die mochten min dat sterven myden
Dan wy: want si dat vast gheloefden,
Wanneer si him hoirs lijffs beroefden,
Dat si dan lijfflic alte samen
In een ander werlt quamen.
Wan[t] het is noch huden mede
Over al Heydenscip ene zede,
Als coninc off hoghe vorsten sterven,
So plachmen him daer bij te werven
Horen heymelicsten camerlinc
Ende merryen melck, dits ware dinck:
Die graeftmen mede mitten here.
Dat houden si voer grote eere.
Want si meynen, twaer grote schande,
Dat hoer heer in enen anderen lande
Comen soude sonder ghesinde
Ende sonder dranc diemen minde:
Want melc van merrien houden si daer
Voerden edelsten dranck voirwaer,
Diemen den heren schencken mach.
Nu come ic weder op mijn gheclach,
Te spreken vander minnen aert,
Die menigherhande ghevonden waert,
Gheoerloefde, goede ende ongheoirloft
Ende ghecke minne, die heeft becoft
Menich edelinc hier te voren,
Als ghi namaels wael sult horen,
Ende hier voer wael hebt verstaen,
Hoe dat mit Fillis is vergaen.
Daer bij so machmens sijn ghewis
Dat ducke een ghecke minne is,
Die nochtan wael gheoerloft si.
Fillis was van mannen vry,
Ende wes si dede, heeft si ghedaen
Op trouwe, die daer was ghegaen;
Mer dat si dede, onlovelic wast:
Want si verliefde op enen gast,
Den si hoer lijff ende have boot
Ende en wiste cleyn noch groot,
Wye hi was ende hoe gheheten.
Oick was hi hoer so verre gheseten,
Dat him nymmermeer en stont
Te comen op hoirs landes gront.
Dair omme soe wast wael ghecke minne.
Dat heeft die waerde coninghinne
Mitten live dier becoft.
Dit heeft Venus aldair ghewrocht.
Des speels can si wael wercken mee.

Colcos leghet opter zee,

Ende [is] nu Rodes gheheten.
Daer was voertijts ingheseten
Een coninc, Oetes was sijn name.
Hi hadde een dochter zeer bequaem,
Lustelyck, scoen, van rijcker konst;
Want sij bijder Goden gonst
Van nygromantien meester was.
Altois studeerde si ende las
Die wile si was in svaders hoff.
Verre was des conincx loff,
Om eenre zaken wil, vermaert.
Enen schat, duerbair ende wairt,
Hadde hi besloten ende vast bemuirt,
Den menich goetman hadde besuirt
Ende tlijff gheset in groten verliese.
Het was een ram mit enen gulden vliese.
Dat hadde die coninc doen besluten,
Mitter nygromancschen virtuten,
In also stercker vryer hoede,
Dattet nyemant tot sinen goede
Ghewinnen en mocht, als ic versta,
Dan allene Medea,
Des conincx dochter, daer ic aff scrive.
Daer worter menich vanden live
Beroift, die wouden avonturen
Tvlies te winnen uter muren.
Want wye den schatte soude ghenaken,
Die most vechten teghen draken
Ende teghen ossen, die vuer bliesen,
Dat dede den heelden tlijff verliesen.
Noch wasser veel meer wonders aen,
Dat mi te lanc is te verslaen:
So datter nyemant an en quam,
Hi en moster bliven doot off lam
Ende mit schanden van dane varen.
Dit gheduerde langhe jaren,
Datmen dit vlyes uut allen hoecken
Om wael daet plach te versoucken.

In Thesalyen, die rijcke stadt,

Een groot gheweldich coninc sat,
Ende was gheheten Peleus.
Op een tijt bedocht hi hem dus:
Hi hadde wael over vele daghen
Van den gulden vlyes horen ghewaghen
Ende om te crighen dat selve vlyes,
Dat dair in stack groot verlyes,
Want wye hem des ye onderwant,
Die verloes sijn lijff te hant.
Nu hadde hi enen neve goet,
Jason, die frissche wail ghemoet,
Die starc ende vroom was ter wapen.
Alle die ridderen ende knapen
Vanden rijcke die minden hem zere
Ende daden him waerdicheit ende eere:
Soe doeghende was hi talre tijt.
Des hadde die coninc grote nijdt;
Doch dede hi sijn schone ghebare,
Recht off him lieve daer toe waire.
Jason, dese ridder schone,
Was recht erfnamen vander crone;
Want die coninc was van hogher waerden
Ende en hadde ghenen zoon op aerden.
Dus haddi alle weghe ducht,
Dat him Jason verdriven mucht,
Ende ghinc visieren talre tijt,
Hoe hi Jason mocht werden quijt.
Op een tijt so was daer ghehovet,
So dat een yghelic him belovet.
Vrouwen, heren, waren daer vele
Ghecomen tot des coninex spele.
Daer was menich vromel man.
Doe sprac die coninc Jason an
Voir alle die heren van groter machte.
Dat dede hi uut valscher ghedachte,
Om dat him Jason soude schamen
Voerden heren ende vrouwen tsamen,
Ende seyde vriendelic: ‘Neve Jason,
Ghi sijt jonck, starck ende schoon,
Juwe vromicheit is wide vermaert.
Een dinc mijn herte zeer begaert:
Mocht ghi dat bringhen in onsen rijck,
Soe en waer nyemant uwes ghelijck
Van vromicheit ende waeldaden,
Ende souden u comen te staden
Namaels; want dat rijcke mijn
Sal na mijnre doot u zijn:
Want icx doch nyemant bet en gan.
Ende moechdi mi daer helpen an,
Dat mijn begheerde warde vervult,
(Als ic hope dat ghi wael sult,
Want ghi sijt so wael ghedaen,
Dat u gheen dinck mach wederstaen),
Up dat ghi wilt ghenenden des,
So ghelove ic u alhier ghewes
Voer alle die ghene die hier sijn,
Dat halff dat conincrijcke mijn
U sal sijn die wile ic leve,
Dat zweer ic u, mijn lieve neve:
Na mijnre tijt ist doch al uwe.’
A[y] hoert die valsche ontruwe
Van desen onghehuyren coninc,
Die den edelen jonghelinc
Brenghen wil in alsulker noet,
Daermen te werven plach den doot,
Ende sprect hem aldus hoechliken an
Voer alle die vrouwen ende hoghe man.
Jason sprac, die vrome coen:
‘Heer oom, ic wilt al gaerne doen,
In dien dat ghi mij berecht
Scepen, ridderen ende knecht,
Als sulke reysen toe betaemt.’
- ‘Neve, hoe ghi dat selve raemt,
Sal ic u doen volcomelic,’
Sprac die coninc gheveynsdelic.
Mit corten reden wil ic u tellen,
Hoe Jason voer mit sinen ghesellen
Te Colcos, om dat gulden vlyes.
Hi was vrolic, jonc ende ries
Ende sorchde luttel voer den stoot,
Die hem bringhen mocht ter doot.

Die coninc Oetes wortes ghewaer,

Dat vreemde gasten quamen daer.
Him wart gheseit in sijn pallas,
Datter eens conincx zone was.
Hij ghinc hem teghen hoefschelic
Ende ontfincken vriendelick.
Medea, die suverlike maecht,
Heeft Jason alrede verlaecht
Ende hi hoer weder mitter minne.
Daer sijn sijs eens worden van sinne.
Si pogheden beyde [om] sulken list,
Dat Jason wael hoer camer wist.
Si was vol eren ende doecht
Ende hoir ontfarmede sijnre joecht,
Dat him die draken souden ontliven.
Snachs plach hi bi hoer te bliven
Heymelic, alst avontmael
Was ghegheten inden zael.
Daer dreven si al hoer ghenoecht,
Als sulken jonghen luden vuecht,
Nader ghewoenten die was doe.
In groter weelden waren sy vroe.
Een yghelic socht des anders vrede,
Wes deen begheerde dander dede.
Sy gaf hem crude ende meesterye,
Caractere ende toverye,
Daer hi mede soude stormen
Die helsche ossen ende wormen
Ende wijsde hem alle die weghe,
Dat hi dat gulden vlyes ghecreghe.
Dus halp si hem an syaders schat,
Ende daer toe alle dat
Si crighen conde, dat namsi mede
Ende voer mit Jason uuter stede.
Daer liet si vader ende lant,
Ende nam him menich duerbair pant,
Die schone stadt ende alle dat rijck,
Daer si off was rechtveerdelijck
Erfghenaem van alre boirt,
Ende voer mit horen gasten voert,
Heymelick inder duuster nacht.
Dit wracht aldaer der minnen cracht:
Dat hoir ten quaetsten na verghinc.
Want sie dede een ghecke dinck,
Doe sy inder minnen last
Soe haestelic ghinc mit horen gast
Ende liet vader, moeder ende vrende,
Om enen die sy niet en kende.
Hoet hoer ten lesten is vergaen,
Suldi hier after wael verstaen.

Groet ghebrec daer dicke of coemt,

Dat den menschen luttel vroomt
Ende worter alinghe mede gheschent,
Als daventuir ten quaetsten went,
Dats een haestich anevanc
Ter minnen. Ach! wat quader ganc
Gaet die menighe mit sienden oghen,
Dat hi him brinct in scharpen doghen,
Ende meynt te bouwen enen sconen gaert,
Daer dicke een netelbusch of waert.
Mit oirloff spreke ic tot den vrouwen:
Want ic doet in goeden trouwen,
Om die te waernen van onghelimpe.
Menich vroukijn spreect in schimpe
Tot enen jonghen geckelijn:
‘Vrient! du moets mijn boelkijn sijn,
Desen Mey ende langher niet.’
Soe is daer liever wael gheschiet.
Wanneer si heeft enen somer gheck,
So gaet sijn lijff al queck, al queck,
Ende bringhet hoer dan een meyen rijs,
Recht off hi seide: ‘Wildijs? wildijs?’
So gaet hi, als die jonghen plien,
Ende wil sijn nuwe vrienden sien.
Hem is tot sinen nuwen heemde
So lieve, ende him is so vreemde,
Dat hi den boel ghecreech so wel.
So heeft hi dan een heel ghesel,
Die van Sottighem is gheboren,
(Want ic heb dicke segghen horen,
Dat ghelike mint ghelike)
Den seit hi dan al heymelike,
Hoe dat hi een boel heeft,
Die al na sinen wille leeft.
So wil hi darwaert hene gaen,
Off hise erghent mach sien staen,
Die harde weynich na him waeckt.
Siet hise dan, soe ist wael ghemaect,
Dan isser alte wael ghepepen.
So sal hi dan sijn gheselle gaen slepen
Inden wijn; daer ghaen si sitten.
Die wile hi zweeft in deser hitten,
So werpt hi sijn arm in die lucht
Ende maect een heerlic gherucht:
‘Wy hou! ic heb minen boel ghesien!
Huden en mach mi niet misschien!’
Vrolic is hi mit ghesanghe.
So vraghen die ander also langhe,
Dattet die heelghesel al seit,
Wair dat Hannen sin op steit.
Des wondert den ghesellen dan
Ende segghen: ‘Is Hannen alsulken man?’
Ende dat hoert Hannen alte gaern,
Dat die ghesellen der taveerne
Weten van sijnre minnen staet,
Dat hi so schonen boel haet.
Dit gaet dan voert doer alle die stadt.
Hoe luttel weet die joncfrou dat,
Die mit boerteliken woerden
Ghecomen is in sulker oerden,
Dat si int gherucht moet staen.
Nu moet sijt ymmer hebben ghedaen,
Weder si schulde heeft ofte gheen.
Dus wortet na ghekeert in ween,
Dat sij lachende heeft ghesproken,
Ende wort an hoer te recht ghewroken,
Dat si mit doren omme gaet.
O eerbaer wiven! dat verstaet:
Wye him neder werpt inden slijck,
Hi wart vul slikich bij ghelijck.
Wye mit zwinen wil omme gaen,
Daer leert hi wael gnorren aen.
Wye mit ghecken leven wil,
Die moet hantieren ghecken spil.
Wye mit kynder levens pliet,
Kintscheit brinct hem int verdriet.
Slaet die doren van uwer hant,
Wildi behouden der eren pant.
Die gheck en wil niet sijn ghedoret.
Loefdi him wat ende hi dat horet,
Dat suldi moeten houden vast,
Of hi brinct u daer om in last.
Versiet u wel ende volcht mijn scriven.
Ic hebt ghehoert van goeden wiven,
Die daer sorchlic over claechden,
Ende mi oick om raet vraechden,
Hoe sij der ghecken worden quijt:
Want si volchden talre tijt
Ende en lieten nymmermeer af,
Om een goetwoert datmen him gaf,
Dat sij him billicx niet en souden
Aentrecken noch aen houden.
Die ghecken sijn lichtelic aen te vaerden;
Mer quijt machmense qualic waerden.
Daer om so wilt die ghecken scuwen
Ende den wisen u eer betruwen.
Watmen mit ghecken wil bestaen
Moet ymmer gheckelic vergaen.
Dat scheen wael an die schone Perne,
Die alte zonderlinghe ghaerne
Mit enen gheck te boerden plach:
Daer ic u aff sal doen verslach.

Men spreect ghemeenlic onverholen:

Mit stercken sotten is quaet folen.
Dat suldi weten ende niet wanen;
Want wijlneer was in Tuskanen
Een schone maghet, seer bequaem,
Perna was horen rechten naem,
Van edeler aert ende rijck van guede,
Lustelich ende frisch van moede.
Een gheck, gheheten Thirobinus,
Verkeerde veel tot horen huus
Ende plach die joncfrou boel te heten.
In schimpe deedsi him oec weten,
Dat hi alleen hoer boelkijn waer,
(Des si doch niet en meynde een haer).
Dus hadde Perna hoer solaes
Mitten groten jonghen dwaes.
Hot viel, dat Perna was ghegaen
Afterwaert om hoir hoeft te dwaen.
Die gheck quam daer ende vantse alleyne.
Tehant sprac die goede reyne,
Die gheen arch noch quaet en dacht:
‘Wane, boel? wye heeft u hier ghebracht?
Wye seyde u dat ic was alhier?
Sit hier neder bijden vier
Ende dient my thent ic hebbe ghedaen.’
Mittien is hi hoer toe ghegaen
Ende dructse vast in sinen arm.
Die goede joncfrou dacht: wacharm!
Hoe vaer ic nu mit desen sotte?
Trouwen het ghinc daer uten spotte.
Mit crachte swanch hise totter aerden:
Dair is die maghet wijf ghewaerden.
Si riep ende dreeff groot gheluut;
Ten bate niet, die boert ghinc uut.
Die joncfrou heeft een kint ontfanghen
Ende die doer is wech gheganghen.
Daer bleeff si sitten in groten leyde.
Ten lesten ghinc si in Goeds gheleyde
Ende streeck wech mit droevigher list,
Dat niemant vanden huse en wist,
Wairwaert datsi nam een eynde.
Langhe doelde si in ellende,
So si in vreemde lande was,
Ter tijt toe dat si skinds ghenas.
In enen woude si ghelach,
Dairt nyemant en wiste noch en sach;
Ende als si denckende wart omtrent,
Hoe si hoer selven hadde gheschent
Ende so lastelic was voirdoert,
So heeftsi eersten tkint versmoert
Ende hoir selven na verhanghen.
Dus ist hoir mitten dwaes verganghen.
Hadsi den gheck niet an ghelocket,
So en waer dat speelkijn niet gherockent.
O salighe wive! denct daer an!
Ende ghi, magheden sonder man,
Ende wacht u wel voer Thirobuus,
Dat ghi niet en wart confuus!
Laet die stompe doren lopen,
Dat ghi niet [en] derft wanhopen,
Als die guede Perna dede,
Die starff in onverduldichede.
Wanneer dat ghi ten danse gaet,
So siet wail om, wye bi u staet,
Ende neemt den ghenen bijder hant,
Die u in doechden is bekant
Ende u mach leren off ghi dwaelt.
Van him so wordi wael betaelt
Ende crijchter eer ende vreude bi.
Seg ic u recht, so volghes my.

Men mach mercken ende versinnen

Wat van ghecker lude minnen
Ghecomen is ende hoe menich leit
Ghesciet is bijder haesticheit.
Hadde Paris, di[e] jonghe man,
Enen wisen rock ghetoghen an,
Doe hi sijn ghecke sporen speen [l. spien]
Ende ymme[r] Helena woude sien,
Soe waer Troeyen, die edele stadt,
Onverderft ende onghemat;
Sijn vader ende oick sijn moeder,
Hector ende alle sijn broeder
Ende ander menich vorste guet,
Die daer om hebben ghestort hoer bloet,
Die waren alle te live ghebleven.
Het was him doch te voren ghescreven,
Voer hi tot Menelaus an
Ende naem Helena van horen man,
Dat Troyen daer om soude vergaen.
Mer sinen ghecken dommen waen
Woude hi daer om niet laten aff
Ende en achte nyemants raet een caff.
Alsoe en willen die dwase jonghe,
Die sijn in horen eersten spronghe,
Om nyemants wille laten bliven,
Si en willen horen wille driven.
Si en sorghen niet daer voren,
Ofs die vrouwen ghecrighen toirn
Of dat si in onvrede leven;
Dat coomt him al ghelijck ende even.
Weder si schanden hebben aff [l. off] eer,
Des en ruecken si min noch meer,
Op datsi werven dat si jaghen.
Salmen die rechte waerheit saghen,
Het valt dicke bider vrouwen schulde,
Dat si leven in onghedulde:
Want ic kenne, die wijflijck list
Soect alle weghe dat spillic ist,
Jonck ende schoen van aenghescouwe.
Weder si guet sijn off ontrouwe,
Doren ofte wijs van sinne,
Huefsch off van loser minne,
Dorper ofte schamel man,
Dat en siet die wijflicheit niet an.
Sint dat siet [l. sijt], leyder, niet an en sien,
Soe moet bij wilen daer gheschien
Dat beter after waer ghebleven.
Wes daer bij tijden wert gheweven,
En weten die van Delf niet al.
God gheve him heyl ende goet gheval,
Die heymelic, huefsch ende schamel sijn,
Wanneer him boert der minnen schijn.

Niemant en straffe mine sprake,

Dat ic die jonghe doren lake,
Om dat ic van daghen sij.
Ic bin doch aller minnen vrij:
Wes ye gheleefde, dat is doch doot
In mi; mer doe die tijt gheboot
Dat ic mede ter heyden ghinc,
Doe dede ic als een jonghelinc.
Mi docht, ic maectet alte wale;
Mer had ic gheconnen dese tale,
Die ic mit jaren hebbe gheleert,
Ic woudet wel bet hebbe ghekeert.
Dus weet icket bij naturen,
Hoe die jonghen den tuyn bemuren:
Want die twee weghen heeft bestaen,
Die weet wail, welc best is ghegaen.
Daer om en verstatet niet in toern.
Ic hebbe ghelaect den jonghen doren,
Op dat hoer elc guet salich wijff
Daer voren hoede ende houde stijff.
Die jonghe wise en lakic niet:
Want het is dicke ghesien ende gheschiet,
Dat een guet eerbaer jonghe
Meer wijsheit hadde in sin ende in tonghe,
Dan sulc die ouder was van daghen.
So moghen dan die vroukijn vraghen,
Hoe sy die jonghen sullen kennen,
Die guet fijn [l. sijn] ende out van sinnen?
Trouwen, daer om is voer ghesproken,
Dat haesticheit heeft dicke ghebroken,
Dat wael gheheel hadde ghebleven,
Haddet sinnicheit bedreven
Mit goeden sinnen ende sacht.
Mit heymeliken vrienden wael bedacht
Salmen wijslic zoecken raet
Ende vernemen eens mannes staet.
Niet verre van huus en salmen riden:
So machmen weten tallen tijden
Ende vernemen van sinen ghevaerde,
Van sijnre coomst, van sinen aerde,
Weder hi goet si ofte boes,
Weder hi truwe si ofte loes,
Weder hi listich is off ront
Ende off hi heeft enen hoefschen mont,
Of hi enen gueden adem heeft,
Of hi in lieften heeft gheleeft,
Of hi die vrouwen gaerne eert
Ende wes dat hi meest heeft gheleert.
In gheselscap ende in spele
Salmen horen sinen kele,
Of si hevet goet gheclanc,
Ende off hi lijden mach bedwanck,
Of hi milde ende eerbair si
Ende off hi helen can daer bi.
Niet lichtelic salmen anegaen,
Voir datmen claerlic heeft verstaen,
Of hi wetende is off geck
Of dat hi hevet enich ghebreck.
Wairmen dan tghestant sulck vint,
Dat hi billic sal sijn ghemint
Van vrouwen ende van goeden man,
Den salmen vriendelic nemen an
Ende herberghen den waerden gast
Ende sluten inder herten vast,
Ten ware of hi worde onstedich,
So suldi u des maken ledich
Ende gheven hem vrilic sinen sack:
Soe doedi u selven groot ghemack.
Want soudi quelen ende leven onsacht
Om enen die uwer niet [en] acht,
Als vele der vrouwen hebben ghedaen,
Dat soude u te leyde vergaen,
Als ghi van Fillis hebt ghehoert
Ende van anderen sult horen voert,
Die him lijfs ende goeds verdorven
Ende in wantroiste storven.

Een coninc was, inder ouder ee,

Gheseten tot Thiri opter zee,
Machtich ende van schatte rijck.
Hi hadde een wijff, was suverlijck,
Doeghend ende van goeder aert,
Die horen man hadde lieff ende waert:
Dydo heb icse horen noemen.
Op een tijt so is ghecomen
Pymalion, die hoer broeder was,
Verlaechde den coninc op een pas
Ende heeften daer ter doot ghesleghen
Lastelic [l. haestelic], als verraders pleghen,
Om dat hi hebben woude den schat.
Mer Dido vernam wail dat
Ende vloich mitten schatte van dan,
Voir hoiren broeder, den tyran:
Want si sijns niet en dorst verbeiden.
Si voer, dat God haer most gheleyden,
Ende si quam an, als ic versta,
Inden landen van Affrica,
Daer Serbas coninc was ende here.
Si en dede min noch meer,
Dan si bleeff daer bijden cant
Vander zee ende cofte lant
Teghen den coninc, also veel,
Als een ossen huut al gheheel
Omme soude moghen gaen.
Die coninc was in sulken waen,
Want een ossenhuut is cleyn,
Ende meynde, dat waer een luttic pleyn,
Dat een ossenhuut sloghe al omme
Ende gaft hoer om een cleyne somme.
Daer deedse die huut omme snyden,
Van den enen ende ten anderen siden
Ende dede daer aff een ryemkijn maken,
So smal als men dat conde gheraken,
Daer si tlant mede omme mat
Ende tymmerde daer ene grote stadt,
Die Cartago wart ghenant.
Daer na, doe Troyen was verbrant,
Quam Eneas mit sijnre scharen
Al dolende tot Cartago ghevaren,
Also hi daer uut was verdreven,
Doe dander doot waren ghebleven.
Hi woude wesen in Ytalyen.
Dat lant en soude hem niet falien.
Want die Goden dedent hem verstaen,
Dat hi him daer neder soude slaen
Ende soude regneren in dat lant.
Voer Dydo quam die maer te hant,
Dat daer een vorste ghecomen waer,
Te schepe, mit eenre groter schaer.
Si heeften vriendelic ontfaen
Ende sijn te samen op ghegaen.
Daer wart een haestich anevanc
Van liefden, die hem beyden dwanck
Ende gheckelic wort bestaen,
Als dicke vrouwen hebben ghedaen
Ende oick mannen dier ghelijcke.
Dat hoff was costelic ende rijcke,
Dien om liefte wil wart ghehouden,
Als sulke luden billicx souden.
Die vrouwe heeft veel over [hem] ghedaen:
Want eerst heeft si den gast ontfaen
In horen huse guetelic
Ende dair na op hoer bedde rijck,
Daer si mit vroechden overdroeghen
Ende vriendelic mit malcander loeghen.
Dat duerde ene langhe spaci,
Dat elck was doen in sanders graci:
So heet waren der minnen glesten.
Dydo meynde in horen besten,
Dat Eneas daer bliven woude
Ende hoer te wive nemen soude,
So waer hi coninc daer ghebleven:
Dat hadde si hem gaerne ghegheven.
Mer neyn, ten was sijn meninghe niet.
Mit sinen vrienden hi him beriet,
So dat hi in Ytalyen woude,
Want hi daer regneren soude,
Als him die Goden hadden gheseit.
Die schepen worden toeghereyt:
Die hoghe waghen ghinghen si snyden.
Gheerne wouden [l. woude] si mit him tijden;
Mar hoir gheselschap hi versmade.
Dat dede hi bijder Goden rade.
Een zwaert gaf hi hoir in die hant,
Doe hi van daen ruymede tlant.
Groet ghescrey ende misbare
Dreef die minnentlike care.
Wenende stoet si, sere bedruct.
Hoe minnentlike hoer herte smuct
Na horen lieven leyden gast,
Dien si so lieflic ende vast
Verkoren hadde bij Venus dwanghe!
Si stont ende sach him nae soe langhe,
Als si die schepe mochten sien.
Van dane ghinc si doe mittien,
So sere bedruct, dat alle man
Groten jammer sach dair an.
Doe si wail sach dat die here
Tot hoer en dede gheen wederkere,
Ende alle hope gaf verloren,
Do[e] ghenc si haestelic op ten toern
Ende dede stoken enen brant.
Dat zwaert nam si in horen hant,
Dat haer Eneas selve gaf.
Hoirs lijfs en acht si niet een kaff:
Want scheiden dede hoir sulken smart,
Dat si dat zwaert viel duer hoer hart
Ende storte mittien in dat vuer.
Daer bleeff die schone creatuir
Verdorven doer der minnen bant,
Dat sy te pulver wort verbrant.
Dat dede onghedoechsaemheit,
Die inder bernerder liefte leyt
Ende hart is te wederbinden.
Die wederbant is hart te vinden,
Ende off hi al ghevonden wart,
So is der rechter minnen zwaert
Alsoe scharp ende stijff daer teghen,
Dattet niet ghelijck en is te weghen,
Ten si mit groter wijsheit dan,
Off daer en coemt niet anders van
Dan wanhoep, druck ende sorghe groot,
Daer den mensche off comt die doot.

In desen ende an anderen mede

So machmen vinden die waerhede
Van den ic voren hebbe gheseit,
Als vander minnen haesticheit,
Datmen die voer alle dinck
Scuwen sal an elken rinck
Ende verbeyden tijts ghenoech,
Ghelijck als ic hier voer ghewoech.
Ende also ic den vrouwen rade,
Soe radic ic oick in rechten cade [l. rade]
Allen goeden mannen mede,
Dat si hem wachten voer haestichede
Inder lieften anevanck:
Want die minnentlike dwanck
Beloipt den mannen wail soe zere
Als vrouwen, ende bij wilen mere.
Ende ymmer wacht u wael, ghi manne,
Coemdi inder liefden spanne,
Dat ghi u vroukijn wail leert kinnen,
Off sy yet wanckel is van sinnen.
Wanckels vele is inden menschen.
Had ict van Gode, ic woude wenschen,
Waer si twee in liefden leefden,
Dat si beyde ghelijcke beefden
Ende ghelike hetten droeghen,
Ghelike truerden, ghelike loeghen,
Ende [of] den enen yet gheschiede,
Dat dander him ten besten riede
Ende droeghen beyde den last ghelijck:
Soe waer alle die werlt rijck.

Isis was een jonck Romaen,

Sedich, hoesch ende wel ghedaen,
Van slechter burgher aert gheboren.
Een joncfrou haddi uutvercoren,
Schoen ende guet, van edelre stam:
Si was gheheten, als ic vernam,
Anazartes, die zoete maecht.
Ysis heeft hoer sijn noot gheclaecht
Ende den brant te kennen ghegheven,
Daer hi staets in plach te zweven:
Dat was die brant van hoerre minnen,
Die him sijn hert ontstack van binnen,
Soe dat him alle dinck was ontseit,
Dan sorghe, verdriet ende hertelic leyt.
Die minne die dede him wee ende banghe.
Om ghenade volchde hi langhe.
Wat hi menichfoudelic claeghde,
Die joncfrou luttel daer na vraechde.
Hi sprac in truerliken done:
‘O Anazartes! wairde schone!
Troost my, ic bin u eyghen knecht.
Troest ghi mi niet, ghi hebt onrecht.
Wat baet comt u van mijnre doot,
Daer mi toe brinct der minnen noot?
Seker, tsterven is mi bereyt,
Laet ghi my bliven in dit leyt.’
Die juffrou sprac: ‘Vaert als ghi moecht;
Van my en wardi niet verhoghet.’
Dus schiet hi onghetroest van daen,
Ende si versmade den gueden man,
Om dat hy hoer was onghelijck.
Menich suchten, menich versijck
Ghenc over sijn bedructe hert.
Des nachts alset duister wart,
Want hi so onghedoechsaem was,
Ghinc hi allene sijnre gas
Ende verhinc hem voer hoer poort.
[Dit hebdij nu mede ghehoort,
Hoe haestelijck dat Ysis
In onverdult ghevallen is,
Om een wantroest, dat hem gheschiede.
Mit groeter aernst ic u bediede
Dat gi u daer voer hoet ende wacht.
Al ist datmen u niet en acht
Ten eersten, ten anderen of ten derden,
Ten vierden reys macht al goet werden.
Die vrouwen willen zijn ghebeden.
Si hebben natuerlijck in van seeden,
Dat sy hem somwijl droetich houden,
Wanneer die tijt des wil ghewouden;
So comter wael alsulken weder,
Dat zij ghetoghen worden neder.
Al zijn zij bi wylen derten,
Het staet hem oeck wael inder herten.
Ter aventuer het mach gheschyen,
Dat zij bi wylen segghen neen;
Si wouden dattet waer een ja.
Lieve vrienden, als ic versta,
So en is gheen mensch so wijs op aerden,
Hy en verwandelt dic zijn ghevairden.
Die vrouwen zijn doch menschelijck:
Al spreken zij huden misselijck,
Des morghens zijn zij anders ghesint.
Het waeyt wel menigherleye wint,
Eer die roeke uutgancg heeft.
Daer om, syet dat gy wijslijck leeft,
Ende wacht den tijt mit sachten moede:
Het sal u wael vergaen te goede.

Haesticheyt heb ic ghelaect,

Ende haesticheyt ist, diet al maect,
Dat die menschen doer die minne
Lijf verliesen ende sinne.
Daer om so moetsij zijn ghelaeten.
Haesticheyt maect groene straten:
Haesticheyt brenct alle weghe
Onspoet, ende selden seghe.
Goet verdrach doet safte slapen,
Daermen veel sinnes mach raepen.
O edele herten, wilt verdraghen,
Ende leertet mit rypen sinne draghen.
Merct hoe menich jagher doet,
Die zijnre saken wael is vroet
Ende weet hoe hijt beghinnen sal.
Nochtans soe en vanghet hi niet al
Ten eersten, daer hi rennet na.
Het valt wel dicke, als ic versta,
Datmen drie reysen ofte vier
Jaghet na enen wilden dier:
Die vijfte reyse ist noch ontganghen;
Mer ter sester bleeft ghevanghen.
Denct doch om der sester loep,
Ende en valt in gheen wanhoep,
Of u ten eersten twilt ontgaet.
Een boem, die vast ghewortelt staet,
En valt ten eersten slaghe niet.
Het lijt die menighe groet verdriet
Eer hi werft daer hi na loept,
Nochtans dat hi stadelijck hoept
Te ghecrighen sijnre harten sake.
‘En dede hope, therte brake,’
Dat heb ic dicke horen saghen.
Ic wiste eens vijff ghesellen jaghen
Bet dan drie jaer inden grase
Na enen wilden witten hase,
Daer zij na hesten, breet ende lancg,
Ende leyden hem menighen nauwen ganck.
Int vierde jaer so bleeff hi mat.
O lieve vrienden, denct om dat!
Vangdij ten eersten slaghe niet,
Ende doet u tander jaer oeck verdriet,
Ten derden jaer so macht al keren.
Hi moet veel ghewins onberen,
Die den arbeyt scuwen wil.
Ende [een] die werven wil wonnen spil,
Een [l. Die] moet arbeyden ende ryden,
Selden rusten, ende lyden
Mit ancxste, mit sorghe, mit quale.
Wat leet Paertsevael doer den grale,
Eer hi des gheweldich wert!
Hem dunct, het valt hem veel te hart
Wat sy nu lyden, dese jonghe:
Si willen recht ten eersten spronghe
Vanghen twilt daer sy na ylen,
Of zy willen hem bywylen
In groten onverdulde verderven;
So willen zy van rouwen sterven,
So gaen sy dan in rechten mismoede
In een clooster onder die goede.
Daer en misdeden sy nyet an,
Stondet op een ander mate dan.
Doch des en can ic hem niet laken,
Ende vallen [l. valle] weder op onse saecken.
Wy en connen al gheen mongcken zijn.
Mer dit is die lere mijn:
So verre als gi minnen sult,
Dat gi ten eersten hebt verdult.
Oft u niet en ghinghe te wensche,
Lijt guetlijc, gij zijt doch mensche,
Wy sijn doch alle tot lyden gheboren.
Laet u gheen wantroest verdoeren,
Ende wacht den tijt mit wysen sinne.
Ghi wervet entelic uwen wille.

Des machmen mercken overluut,

Dat minne soect die beste uut,
Die edel zijn ende reyn van sinne.
Daer wilsy altijt wonen inne:
Want daer mach sij wat in wercken,
Ende in desen groeten stompen stercken
En mach zij winnen niet [e]en twinck.
Want dit is een proefelic dincg:
Al waert dat een huusbacken jonghe
Mit sijnre ongheslepenre tonghe
Yet guets worve an eenre vrouwen,
Twaren, mit alte cleynen rouwe
Soudi hi verliesen den soeten vont.
Hoe soude zijn herte worden ghewont?
Tfel is dicke, ten mach niet doer.
Al worde hi al gheset ter loer,
Ten soude hem dencken gheen verlies,
Dat hi verlore dat gulden vlies.
Die nutscap behaecht hem veel bat,
Dan roesen gaert ende bloemen scat:
Die staen hem luttel in ghedachten.
Een zwijn soude des weynich achten,
Datmen lelyen trade int slijck.
Van eenre vrouwen, groet ende rijck,
Sal ic u noch een saeck vertellen,
Hoe hoir die minne dede quellen,
Daer hoer oec haesticheyt toe bracht.
Wiltet houden in uwe ghedacht,
Op dat gy u lieve joecht
Te bet daer voer hueden moecht.

Eeus [mog. ook: Eeas] was een vorst doirluchtich,

Ghecomen tAthenen zeer gheduchtich,
Dair voirtijts die hoghe scole was
Ende men in allen kunsten las,
Ghelijck men nu doet te Parijs.
Een edel jonghe, van kunsten wijs,
Die Androgonus was ghenant,
Wort van Creten aldaer ghesant.
Conincg Minos was zijn vader,
Die tlant van Creten hilt algader.
Die jonghe wordt also kunsten rijck,
Dat die van Athenen ghemeenlijck
Hadden in hoirre herten nijt
Ende verwachteden op enen tijt,
Daer hi op tpallas toren gincg,
Om te besyen die vreemde dinck,
Die daer stonden ghemaginiert.
Daer worder sommighe toeghestiert,
Dien van boven worpen in die zee,
So dat hi brac zijn hals ontwee.
Minos heeft dese moort vernomen,
Ende is machtich over ghecomen,
Mit menighen ridder, stout ende scone,
Om te wreeken sinen sone,
Die so jammerlijck was vermoort.
Hi dede omlegghen die starcke poort.
Daer wort ghestormt dic ende vele:
Het gout die menighe daer die kele.
Langhe tijt so lach daer Minos
Ende verteerde menighen os,
Eer hi zijn wille creech aldaer.
Ten lesten warden si in vair,
Die van Athenen, ende dochten
Dat zijt niet wederstaen en mochten,
Ende ghinghen een dadinghe an
Mit coninck Minos, den hoghen man.
Hi ontfincse in ghenaden,
Mit voirwaerden, die zij hem daden.
Die voerwaerden sal ic hier bescriven,]
Mit oerlove van allen gueden wiven:
Nochtan so waer my tswighen sochter.
Pasiphos dat was Minos dochter,
Ende hadde ghewonnen bij enen stier
Een kint, dat was een anxtelic dier:
Minotaurus heeft sijt gheheten.
Hi plach menschen ende beesten teten.
Boven was hi een menschelic dier,
Ende beneden ghelijc een stier,
Groot ende wonderlic ghedaen.
Daer en mocht nyemant voer hem staen:
Wat voer hem quam, wast cleyn of groot,
Hi moerdet al ende brachtet ter doot.
Hi stont besloten binnen muren.
Men brocht hem teten tallen uren.
Minos begheerte ende sijn menen
Was, dat die van Athenen
Tot elker drie jaren enden
Vijff mannen souden senden
Tot Mynothaurus in Creten,
Om van him te sijn verbeten,
Him te beteringhe ende te eeren,
Off hi woudse destrueren.
Dat beloefden sij te hant
Ende zwoeren daer op een verbant.

Minos is van daen ghevaren.

Doe plaghen si tallen drien jaren
Luden te senden nader koir.
Op een tijt viel een groot rumoir
Tot Athenen in die stat:
Want die ghemeynte woude dat,
Datmen lot worpe dair om,
Wye trecken soude tot Mynothaurum.
Want die armen sendemen voert,
Die rijcken bleven binnen der poort.
Ten bate coninc noch sijn ghebot,
Voertganc moste hebben tlot.
Doe die jaren omme quamen
Ende men ten lote soude versamen,
So ghebuerdet des conincx zone,
Die starck, vroem was ende schone.
Theseus was die name sijn.
Hi moster een van viven [sijn],
Die mede in Creten souden varen.
Die guede coninc was out van jaren,
Hi dreeff rouwe ende hantgheslach,
Hi weende, hi truerde nacht ende dach
Om sinen soen, dien hi minde
Voer alle dat hi ye bekinde.
Hi voer van daen, die grote heer.
Die vader ghinc mede op dat meer.
Mit groten druc ende jammerhede
Wort daer van beyden een ghescheide.
Die hoghe zee ghinghen si snyden
Ende seylden hene sonder myden,
So dat si quamen an Creten lant.
Daer so worden si gheleyt te hant
Voerden coninc inder zale.
Daer wordt bevolen den ammirale,
Datmen daer mede dede
Als ghewoenlic was ende zede,
Die viere ghecreghen des dodes slach,
Elc bisonder op enen dach.
Ten vijften daghe gheboerdet dan
Theseus, den edelen man.
Om dat hi was van conincx bloede,
Soe wort hem ghedaen te guede
Enen schonen [l. Eenschone] camer, daerhi in lach
Tot dattet quam anden vijften dach.

Hier binnen soe heeften voirsien

Des rijckes conincx dochter een:
Adriana was hoer naem.
Si poechde zeer, hoe si best quaem
Te spreken mitten schonen gast.
Op enen avont heeft sijt ghepast
Bij des camerwaerde[r]s rade,
Dat sy te gader mit goeden stade
Malcander vriendelic onderspraken.
Daer sloten si der minnen zaken,
Mit gueden voirwaerden ende verbande,
Dat hise mit hem te sinen lande
Voeren soude bij sinen live
Ende nemen sie [l. se] ten echten wive.
Des leerde si hem alle die ganghe,
Hoe hi mit listen ende dwanghe
Minotaurus soude verslaen
Ende selve mitten live ontgaen.
Des vijften daghes, alst him ghebuert,
Wort hi den [l. ten] Minotauro ghevuert.
Sijn zwaert ende wapen nam hi mede:
Dat gondemen hem, want twas die zede.
Hi wart besloten in dat parck.
Sijn konst maect him die moet so starck,
Die him die schone hadde gheleert,
Dat him noch sorch noch anxt en deert.
Doe Minotaurus him teghen quam,
Sijn swaert hi in die hande nam
Ende ghinc him an mit sulken woerden,
Als tot dier saken behoerden
Ende him Adriana leerde,
So dat hi him van hem weerde.
Daer sloech hi den onghehuyren doot
Ende loste him selven uuter noot,
Danck heb die guede Adriane.
Des nachts al stille voer hi van dane
Ende nam mit him die salighe vrouwe.
Blijschap dreven si sonder rouwe
Doe sy waren inden schepe.
Men reyde toe die mast ende repe,
Si seylden hene doer den stranck.
Menich vriendelic ommevanck
Gheschiede daer mit groter vroechde.
Ten was niet vreemd dat hi verhoechde,
Want hi sijn lijff hadde ghevonden,
Dat ten dode was verbonden.
Doe sy inder wilder zee
Hadden gheseylt drie daghen off mee,
Quamen si aen een eylant,
Daer sy ghinghen op te hant,
Om aldair te nemen ruste.
Daer was een busch van soeter luste,
Daer in wart him logijst ghemaect.
Wat si des nachts bedreven naect,
Daer si laghen zoete ende sacht,
Daer en heb ic twaren niet op ghedacht.
Het was op trouwe wesmen dede.
Tgheselscap was in groten vrede,
Dat zij daer rusten mochten so:
Want sy der zee waren onvro.
Twee daghen namen sy den rust,
Ende leefden daer in soeten lust:
Want het was somer dach,
Datmen daer veel ghenoechten sach:
Berghe ende dale waren grone.
Des derden daghes, nader noene,
So ghinc die edele kuussche smael
Alleyne spaitseren in een dael,
Dair bloemkijn stonden menichfalt.
Die zonne en had daer gheen ghewalt,
Om dat die lover dichte stonden.
Een zuete stat heeft si ghevonden,
Dair sy hoir neder heeft ghestelt
Ende ghinc rusten op dat velt,
Soe dat haer die vake bestoet
Ende sliep, dat Gode ontfarmen moet.
Theseus dit vernam te hant
Ende ghereyden schip ende ghewant.
Vanden lande ruymde hi daer
Ende liet daer bliven die zoete kaer,
Dien [l. Die] hi op trouwe hadde verraden
Ende him gheleert hadde die paden,
Daer hi sijn lijff mede behelt.
Nu lecht Adriane opt velt
Ende en weet van deser reysen niet.
Dat schip heen doer dat water vlyet
Mit enen ghevoochliken winde.
Die zee was smolt, dat weder was linde.
Elck man ijlde tot sinen hove.
Dese eerbaer vrouwe van hogher love
Heeft haer vanden slape bedaert
Ende is ghegaen ter haven waert,
Daer si schip noch mensche en vant.
Te richt heeft sy dat schip bekant,
Daer sijt van verre int water sach.
Groot gheween ende hantgheslach
Dreef die edele vrouwe guet:
Dicke si int water woet
Ende woude sinen schepe volghen.
Half verwoet ende seer verbolghen,
Clam sy boven op een clip
Ende sach na dat wrede schip,
Dat hoir so valschelijc was ontvaren.
Si dreeff een jammerlic misbaren.
In groten druck, in sorghe, in wene
Stont dat edel hert allene.
Dien sy ghetruwede lijff ende guet
Heeft ghewandelt sinen moet:
Den sy gheloefde ganselijc
Heeft hoer ghehandelt bofelic.
Al was hi conincx zone gheboren,
So hadde hi hoer doch trouwe ghesworen,
Die hi lichtelic heeft vergheten.
Tis onrecht datmen him sal heten
Edel off van edelen name,
Die van naturen is onbequame
Ende van daden is onedel.
Wat soudmen prisen een schoen vedel,
Daer gheen snaren op en sijn,
Die huer gheluut maken fijn?
Sulke edelheit ic prise
Ghelijc die schoenheit van schoonre Lize,
Die huer eer verloren heeft
Ende alle mannen te dienste leeft.
Edelheit dats edel daet.
Het is een ghec, die anders raet.
Dus stont die minnentlike schone
Ende riep in yammerliken done:
‘O Theseus! bose man!
Wat is di hier gheleghen an,
Dat ic bij dinen schulde sterve
Ende van minen live verderve?
O wee! heb ic dit leyt verdient?
Ic halp di als een trouwe vrient:
Du keerste vyantscip tot my.
Teghen minen brueder halp ic di,
Daer du dijn lijff mede hebs behouden.
O wee! dat wort my wael vergouden!
Ic hebbe di volle liefte ghedaen:
Du laets mi hier alleyne staen.
O wrede man, o felle gast!
Hoe laetstu mi in sulken last
Ende bist van my gheworden wendich!
Du laets my arm wijff hier ellendich,
Inder zee, op een eylant,
Dair man noch wijff en is bekant,
Ende du wail weets in dinen moet,
Dat ic hier ymmer sterven moet.
Och Venus, vrou verradinne [l. verraderinne]!
Waer om so dwong di mine sinne
Te minnen den onghehuyren man,
Daer so vele onghetrouwe leghet an?
Hi heeft verslaghen minen brueder,
Ic heb ghelaten vader ende moeder,
Mijn lant, mijn rijcheit ende vrende,
Ende moet hier sterven in ellende,
Om dat ick volchde uwer leer!
O wy! o wach! en mach niet meer!’
Sprac dat minnenlike wijff
Ende warp mittien hoer schone lijff
Inder steylre rotsen neder.
Die zee ontfinc dat lichaem weder
Ende voerdet hene mitten vloede.
Daer verdranck die hoefsche guede,
Om dat si inder minnen pas
So heet ende onghedoechsam was.
Des anevanghes haestichede
Heeft hair ghebracht in sulken lede,
Als ghi hier lesen hebt ghehoert.
Ic bids u, weest soe niet verdoert
Ende niet ijlt so seer ter minnen.
Wilt u te voren wail versinnen
Ende kent den man eer ghi anegaet,
Off ghi doet u selven quaet.

By reden soude ic gaerne spreken.

Ghi moecht hier selve nemen teken
An Adriana, die wail gheleerde.
Doe sy hoer van [hoer] vrienden keerde
Ende sette hoer liefte doen ende vast
An enen verren vreemden gast,
Dien si en kende meer noch min,
Weder hi hadde enen stadighen sin,
Off dat hi wanckel was van herte
Ende off hi kende der minnen smerte,
Doe en wast wonder noch vremicheit,
Dat hoer dair off quam groot leyt.
Hadsi weten sijn ghestant,
Hoet him in herten was bewant
Ende wat liefte hi te heyme droech,
Die him van verre int herte loech
Ende hoe hi aldair verbonden was:
Had si gheweten alle das,
Si had hoer lichte bet beraden.
Mer als een mensche so is beladen,
Dat hi selve ghenen raet en weet
Ende nyemant segghen en wil sijn leet,
Die hem ten besten raden mocht,
Mer selve volbrenghet sijn ghedocht,
Weder het quaet sy ofte guet,
Dat is een zake, die ymmer moet
Bij wilen een quaet eynde ontfaen.
Die wise doen ons te verstaen;
Wes men zonder raedt ghenendet,
Wesel [l. Wesen] sal mit screyen gheendet.

Op dese zake wil ic wat thoeven:

Want my dunct dat sij behoeven
Leren, troest ende gueden raet,
Die leven inder minnen staet.
Al wort si dicwijl begonnen
Lichtelic ende onversonnen,
Het valt wael ende tgheschiet oick vake,
Dat si mit groten onghemake
Besloten wort in langher sorghe.
Des sette ic reden tot enen borghe.
Wes [een] selve hoert ende siet,
En can men hem ontvroeden niet.
O wee! hoe menich zoet behaghen
Heb ic ghesien in sommighen daghen,
Dat so ghenoechlic was van smake
Int eerste beghinsel vander sake,
Daer ic cortelic na vernam,
Dat die zoete honichstam
So zuer ende bitter was ghewarden,
Dattet nyemant en mocht gheharden!
Ende dat viel al in corter stont,
Dat si beyden waren ghewont
So zere, so doen, so hertelijck,
Dat nyemant en sach des ghelijck,
Ende worden beyde terstont ghenesen
Ende schoten voert mit ander pesen,
Elck in een bisonder lant,
Recht of si nye en hadden bekant
Deen den anderen; dat docht mi vreemde.
Seker ic segghe, dat cleyne scheemde
Was him beyden inden sinne,
Of die liefte was harde dinne.

Noch singhic voerwairt minen zanck.

Om te schuwen den heten dranck,
Die den mensche maect versmoort
Ende in lieften so verdoert,
Wil ic u gheven medicine
Teghen die verwerrede pine.
Niet dat ic u ghenesen can,
Off helpen uuter minnen ban,
(Des soudic my bewinden node);
Mer wildi volghen mijn ghebode,
Ghi sult u selven wael ontstelen
Menich onghevuechlic quelen
Ende menich hertzweer ende pijn.
Soe is die rechte medecijn,
Verbeyden, mate ende sinlicheit.
Hier off wil ic u doen bescheit.
Als ghi den ouden hont hoert bassen,
Soe hoert ende siet tot allen gassen.
Wye beproeft is, den gheloeft.
Si di in sinnen so verdoift
Ende ghi staet in sulken ghebu,
Dat ghi ymmer verre van u
Minnen wilt in vreemden steden,
So laet u doch dat sijn ghebeden
Ende settet wail in u ghedacht,
Op dat ghi doch uwes selves acht,
Ende doet versoeken al te voren,
Wye hi is ende waen gheboren,
Van wat zeden ende manieren,
Off hi bois is off guedertieren,
Huefsch off clapper off loghenaer,
Schamel off loes off drueghenair,
Sonderlinghe off hi yet heeft
Daer hi in lieften mede leeft.
Dat is tmeeste datmen sal gronden:
Want is hi mit yemande verbonden,
Dat him doet bruken vreuden spil,
Die en laet hi niet om dinen wil,
Al waerstu schoner veel dan sy.
Wairt oick dan also, dat hi
Hoir om dine wille lyet,
So en dorfstu daer an twivelen niet,
Hy en schiet di mitter selver strale.
Dair om salmen verbeyden wale
Ende volghen matelic den brant,
Tot dat die zeden sijn bekant
Ende die manieren vanden mensch.
Och! dat waer een hoghe wensch,
Alsmen den mensche saghe van buten,
Datmen dan al sijn virtuten
Ende sijn ghestande dair mede bekende!
Die menighe in loesheit is behende,
Die dan rechtveerdich soude sijn.
Dat soude beletten menighe pijn,
Die menich edel herte doghet.
Ghi, guede mannen, weest niet onthoghet,
Dat ic [u] dus verzoeken doe:
Want also wael spreke ic u toe,
Als den gueden salighen vrouwen.
Ghi sult mede al omme schouwen
Ende versoecken eens wives ghestant,
Soe ic ghesproken hebbe te hant.
Wes ic den vrouwen wise ende lere,
Dat gheve ic u in gheliker were:
Wanttet is te duchten, inden [l. in allen] tijden
Valt ghebreck in allen [l. beyden] zijden.

Als ghi dan den tijt hebt verbeit

Ende alle dinc [u] is gheseit
Van sinen wesen ende ghestande,
Dunct hi u dan soe guederhande
Ende onverbonden vry alleyn,
Van zeden hoefsch, van monde reyn,
Ende hi oec wijslic doet sijn dinck;
Twaren, dat is die jonghelinc,
Diemen in doechden minnen sal.
Beveelt him uwe zaken al.
Ghi sult van him bet sijn bewairt,
Dan off ghi selve schaffer waert.
Hi sal altijt sorghe draghen,
Hoe hi eere mach bejaghen
Ende uwe hulde vast ghewerven.
Hi soude liever lives derven,
Dan hi enighe zake hantierde,
Daer ghi van truwen mede faelgierde,
After dien mael ende stonde,
Dat ghi mit hande ende mit monde
Sijt verbonden int ghelove.
Waer hi coemt, in elken hove,
Maect hi der vrouwen ere breyt,
U te eren ende waerdicheit.
Hi en sal niet segghen wye ghi sijt,
Als die ghecke doet talre tijt,
Die sine minne maket condt
Voer elkerlijc, ist cat, ist hont.
Teghen u en wart hi nymmermeer koen.
Hi ducht alle weghe te misdoen.
Wat hi beghint ofte endet,
Ghi en wort nymmer van him gheschendet.
Hi is altijt eren ghier.
Onderdanich ende guedertier
Suldi him tallen stonden vinden.
Mit dien suldi u vast verbinden
Ende houden him een gans ghelove.
Een wijs man, guet ende rijck van love,
Die sal oick des ghenenden voert,
Wair hi een wijff van sulker boort
Vindet, ende van sulker daet,
Als hier voer bescreven staet,
Dat hi him daer an houde vast;
Soe en brinct him wandel gheen gast [l. ghenen last].
Dat leven heeft een groot behaghen,
Die ghenoechte sal overdraghen
Ende die minnentlike vrede,
Die deen den anderen telker stede
Bewizen sal in stilre waer.
Heymelicheit sal wesen daer
Tusschen beyde vast ghesloten,
Om der nyderen anestoten,
Die nacht ende dach daer op schulen
In schalken laghen ende in kulen,
Hi [l. Hoe] si die goede saken werren,
Ende ist, dat si yet sien van verren,
Daer sy nochtan niet off en weten,
So gaen si grimmen ende eten
Ende verteren hoirs selfs lijff,
Ter tijt toe dat si een guet wijff
Hebben gheschent off guede man.
So sijn si alte wael daer an,
Als sy guet gheselschap scheyden
Ende guede liefte doen verbeyden,
Die wail in doechden souden duren.
Want si sijn sulc van naturen,
Dat sy niet en konnen ghedoghen,
Dat luden malkander vrienscap toghen.
Al waren si maghen onderlinghe,
Si souden quaet van tguede singhen.
Ende wairwairts dat sy hene vlieghen,
Altois vallen si op hoir lieghen
Ende visieren nuwe mare.
Die duvel grijpse bijden hare
Ende vuerse mit hem inder hellen,
Alle die nyders mit horen ghesellen!
Hoe mach dat valsche wolves saet
Soe rechte boos sijn ende quaet,
Dat si niet ghelijden en konnen,
Dat goede menschen malcander gonnen?
Ende die scalke vos Reynaert,
Die mit clappen toecht sijn aert,
Die wil al segghen dat hi siet.
Hi soude borsten, dede hijs niet:
Want lieghen, drieghen, dats al sijn lijff.
Ghi, guede mannen ende salighe wijff,
Wildi uwer eren achten,
Voer wolff ende vos moeti u wachten.
Die wolff, dat is die nyder fel:
Die vos, dat is die clapper snel.
Ende scuwet alle die ghene die roemen.
God moetse alle drie verdoemen!

Dus seg ic, dat ghi sult verbeyden

Ende niet lichtelicke scheyden
Dat opset dat ghi heb[t] begrepen.
Ghi sultet wael an laten drepen
Ende seylen, als ghi hebt den wint,
Dair ghijt rechte diep wael kint.
Nu heb ic van mate voergheseit;
Daer aff wil ic u doen bescheit.
Ghetempert sal die liefte sijn.
Onghetemperde maect venijn,
Dat den mensche tleven neemt.
Mate in liefde wail betaemt.
Minne sal sijn te maten heet,
Te maten cout, ende wail ghesmeet.
Waer die brant is alte groot
Daer blijft dat hert van hetten doot:
Alte cout veryaecht die minne.
Vrou mate is een edel vorstinne.
So wes een mensche by maten doet
Dat moet bij reden wesen guet.
O goet wijff, want [l. wan] du hebs verbeit,
Dattu des mannes weselicheit
Hebs wael ondervonden claer,
So wil dijns selves nemen waer,
Dat dat vuer in dinen herte
Niet en brenghe so vuerighe smerte,
Off die man waer sulker eerde,
Dat hi diner niet en begheerde,
Dat ment moghe blasen uut.
Mer vindestu an sijn gheluut,
Dat hi him tot di wil voeghen
Ende leven slechs na dijn ghenoeghen,
Soe latet vlammen ende vrilick brenden:
Het wil dan al in vreuden wenden.
Du, bederman, wil dat oec scouwen;
Ic leerdi, ghelijc den vrouwen.

Noch straffe ic ene vrouwe guet,

Die schone was ende wail ghemoet,
Edel ende van guede rijck
Ende plach te wonen eenelick
Inden woude van Turkyen.
Horen name wil ic u lyen:
Oenoene was sy gheheten.
Niet verre van Troyen was si gheseten;
Mer na ghewoente der ouder tijt,
Soe woende si, des zeker sijt,
In wildernisse ende in haghen.
Hoer ghesinde stedelic plaghen
Scape ende ander beeste te waerden,
Die him inde[n] woude ghenaerden.
Si was jonck ende sonder vader,
Ende gheen gheselscap alte gader
So en hadde si mit enighen man,
Die ye ter werlt lijff ghewan.
Op een tijt gheviel een dinck,
Dat Pryamus, die Troyssche coninc,
Een kint ghecreech van Ecuba,
Sinen wive, als ic versta;
Ende die wile dat sijt droech,
Was een prophete, die ghewoech,
Dat dat kint soude verderven
Troyen ende voert bewerven
Sijns vaders ende sijnre broeder doot
Ende menighen ellendighen noet.
Doe dit kint gheboren was,
Pryamus woude eernstelic das
Ende gheboet der moede[r] doen,
Het ware dochter ofte soon,
Datmen[t] rechte voert versloeghe
Off inder wildernisse droeghe,
Daert mochte sijn verbeten,
Ende ghevent den beesten teten.
Doe dat kint ter werlt quam,
Die moeder dat seer qualic nam,
Dat hoer kint soude vergaen.
Enen wisen knecht sprac si aen
Ende bat him dat hi gheringhe
Inden woude daer mede ghinghe,
Op sulke doecht als si hem gan,
Ende bestedet enighe[n] man,
Diet op hielde tot sinen jaren:
Ende wes dat kint mochte vertaren,
Dat soude hi loven onghefaelt,
Het soude werden wel betaelt.
Oec dede si den bode te weten,
Dattet Alexander soude heten.
Die wise bode verstontet wel
Ende liep henen harde snel
Ter woestenyen mitten kinde.
Daer gheraecte hi an tghesinde,
Die Oenones quick bewaerden.
Enen man vant hi van gueder waerden,
Die nam dat kint an him, dat was schone,
Ende meynde te werven groten lone
Van sijnre vrouwen om den vont.
Hi lieper mede opter stondt
Ende brocht[et] siner jongher vrouwen.
Doe si dat kint begonde te schouwen,
So dochtet hoir so suverlijck,
Dat sijt hilt ghestedelic,
Alt offt hoirs selfs hadde ghesijn.
Alexander was die name fijn [l. sijn];
Mer des en woude si niet weten
Ende heeften Paris gheheten.
Die wile dat hi was een kint
Heeft si him moederlic ghemint;
Mer doe hi creech een manlic lijff
Doe woude si selver sijn sijn wijff.
Menighe ghenoechte ende weydspil
Hantierde si dick ende vil.
Die bossche leerde hi wail kennen
Mit sijnre liever ghesellinne.
Dicke sliepen si up tfelt
In blancken armen minnentlic gheselt.
Si versochten menighe stede
Om te meren vreuchde ende vrede.
Him beyde bloeyde der vreuden rijs,
So wail der maghet als Parijs.
Si en sochten niet dan vreude ende jacht
Ende leefden vrolic dach ende nacht.
Mitten boghe leerde hi schieten,
Das die dieren mosten ontnieten,
Die him int ghimoete quamen.
Menighe vreuchde hadden si tsamen.
Het dochte hem harde wael ghemaect,
Dat hi an hoer soe was gheraect.
Hi hadse zeer lief ende waert,
Ende alle dat sijn hert begaert,
Dat dede si mit zoeten sinne.
Des droech hi hoer ghetrouwe minne
So langhe als hi bij hoer duerde:
Dat si namaels wail besuerde.
Doe him meer jaren quamen aen
Ende die moeder hadde verstaen,
Dat hi te manne was ghedeghen
Ende was schoen ende volsleghen,
So heeft si sulken raet ghenomen,
Dat sy en tot haer dede comen
Ende lieten den vader sien.
Doe hij en sach, sprac hi mittien:
‘Dese vrucht waer qualick verloren.’
Hi bleef daer ende began te horen
Goet ende quaet ende leerde seer,
Als wail bethaemde sulken heer.
Alexander was vergheten;
Mer Parijs plachmen te heten.
Hi wort ghemint ende wael gheacht.
Altois hantierde hi die jacht.
Bij wilen reet hi opten pas,
Daer Oenoene woenachtich was,
Ende vernuwede daer die minne,
Die zeer koelde in sinen sinne,
Mids dat hi nu tallen daghen
Vrouwen sach ende schoen behaghen.
Up enen dach is hi ghereden
Mit sinen boghe in enicheden
Daer hi sach enen tempel staen.
Uuten tempel quamen ghegaen,
Wail ghechiert betamelic,
Drie Godinnen rijckelick.
Een gulden appel was daer becant:
Die gaven sij Parijs in die hant,
Ende baden him dat hi dien
Gave der schoonste van hem drien.
Dit waren Venus ende Pallas,
Ende Juno die derde was.
Gave hi Pallas den appel ront,
So soude hi tot alre stont
Winnen ende behouden zeghe
Ende in oirloghen hebben deghe.
Waert dat hij en Venus gave,
So soudi hi winnen tot sijnre have
Die schoonste vrouwe verre te voren,
Die ye ter werlt wert gheboren.
Waert dat hi Juno den appel dede,
So soude hi hebben gheluc ende vrede
Ende voerspoet totten groten goede.
Hi docht in sinen overmoede:
Hi woude Venus den appel gonnen;
Want daer mede had hi ghewonnen,
Dat hi soude hebben tscoonste wijff,
Die ye ontfinck op aerden lijff.
Dus was hi van herten blijde,
Te quader tijt an sijnre zijde.
Die guede salighe Oenoene
Doeghede in herten minlic we,
Om dat Parijs in langhen tijden
Nye en quam by hoerre zijden.
Oenoene wert al vergheten.
Parijs die is op gheseten
Ende heeft die schepen doen bereyden,
Datten Venus soude gheleyden,
Daer hi die schoonste vinden soude,
Dye hi ymmermeer hebben woude.
Doe [l. Hoe] hi doe van dane voer,
Hoe hi al Griecken brocht in ruer,
Hoe hi te Menelaus quam,
Die him vriendelic inne nam
Ende dede him eer ende groeten vrede,
Wat valscheit hi hem weder dede,
Doe hi ontvoerde sinen waert,
Daer hi gheen golt en hadde vertaert,
Sijn schone wijff, die hi wael loofde,
Ende hoe hi den rijcken tempel roefde,
Daer overgrote schat in was,
Ende sloech die lude vanden pas,
Die daer doot bleven legghen,
Ende al sonder waernen ende ontsegghen,
Dat waer my hier te langhe te scriven.
Mer Oenoene moste bliven
Allene in der woestenyen.
Si stont opt water, hoer ic lyen,
Doe Helena quam in ghevaren.
Si sprac: ‘God moetse al bewaren,
Sonder Helena, die valsche brant,
Daer Troyen by sal werden gheschant.
Och! in wat rouwe ende ellende
Sal dese blijscap nemen ende!
Dit ghescal ende dit festeren
Sal noch al in tranen keren.
An my en is niet veel belanck,
Al maect my die minne cranck,
Die my an Paris heeft ghehaect.
Van kinde heb ic di een man ghemaect.
Had icken int wout laten legghen,
Soen dorstic tleyde woert niet segghen.
Och! ic sie die leyde bruut,
Die mijn ghenoechte blaset uut!
Och! ic ward van sinnen blint!
Had ic bij mate nu ghemint,
Soe moch[t] ic nu mit goeder maten
Des valschen Parijs minne laten!
Mer neen, ic ghinc so haestelic an.
Inne wiste niet wye was die man:
Ic en wist niet, doe wy laghen int gras,
Dat hi van conincx bloede was.
Had ic ghekent den hoghen aert,
Ic hadde mi anders wail bewaert.’ -
Kinder mijn! dus ist gheschiet.
Hout mate in liefte ende en haest u niet.
Laet u mijn lere bliven innich,
Op dat ghi niet en wert ontsinnich,
Alst verghinc mit Oenoene,
Die van groter minnen wee
Rasende after die werlt liep,
Om dat Helena bij Parijs sliep.

Soe behoerter dan sinlicheit,

Op dattet lieve niet en werde leyt.
Men sal mit gueden wisen sinne
Draghen edele reyne minne,
Vuerich, tru, mit ganser stede.
Elck zal zuecken sanders vrede.
Niet lichtelic suldi gheloven
Den ghenen, die gheerne liefte roven:
Wantter dicke toern off coemt,
Die den luden luttel vroemt.
Wye alle gheclap gheloven wil,
Die doet hem selven toernes vil;
Doch moet wael tusschen vrunden sijn
Bij wilen een cleyn toernekijn.
Ende wye sal dat zoenen dan?
Dat sal die heymelike man,
Off een wetende wijff salt maken,
Die heelghesel is hoerre beyder zaken,
Dies men oic niet ontberen en mach,
Daer ic u off sal doen ghewach,
Wilt God, hier after, eer ict ende.
Hoe menich jammer en[de] miswende
Sijn ghevallen inder minnen,
Die zonder mate ende wise sinne
Rueckelois wort anghenomen.
O wat isser off ghecomen
Jammers ende ongheluckes,
Groits leyts ende druckes,
Daer men int eerst niet op en ghisset,
Alsmen begrijpt der minnen list!
Het heeft die menighe, daermen of leest,
Van vrouwen duen ghemint gheweest.
Hadden si gheweten sijn ghebreke,
Sij waren ghebleven uuten streke.

Isiphile ene vrouwe was

Van Lempnes, ende coninc Thoas
Was hoer vader natuerlijcke.
Doe Jason voer ten conincrijcke
Van Colcos, om dat gulden vlies,
Ende die wint him teghen blies,
So quam hi ander vrouwen lant.
Die haven lach andes meres cant,
So dat hi daer den opganc dede.
Die vrouwe dede him grote vrede.
Grote liefde leyde sy him an:
Want si was noch sonder man
Ende Jason was oick sonder wijff.
Hy dede aldaer een gheblijff
Van tween maenden, luttel meer;
Hi zwoer hoer truwe bij sijnre eer,
Ende gonden him den Goden namen,
Dat hij behouden weder quame,
Hi soudse mit him voeren uut,
Als wail betaemt eenre hogher bruut.
Hi voer henen sijnre straten
Ende heeft die vrouwe mit kinde ghelaten.
Dat mocht wael ghecke liefde wesen!
Nu hebdi voer wael horen lesen,
Hoe hi an Medea quam,
Die hoirs vaders rijcheit nam
Ende voer mit him in sijnre aert.
Tlant van Lempnes heeft hi ghespaert
Ende heeft Ysiphile vergheten.
Hadde die vrouwe goet gheweten
Van Jasons onghestadichede,
Si hadde ghelaten dat sy dede.
Nu ghinc sy onberaden voert
Ende gheloifde alle sine woert.
Si en kende sijn zeden noch sijn ghebair,
Weder hi loghen seyde off wair,
Sijn ontrouwe sy niet en versan,
Ende so sijt sonder raet began,
So ist verganghen Ysiphile.
Dat dede hoerre herten wee.
Doe hi daer niet an en quam,
Ende si alle tghestant vernam,
Dat hi Medea hadde ghehaelt,
Sprac si: ‘Nu bin ic wael betaelt
Vander vrienscap ende ghelove,
Die ic him dede in minen hove.
Medea, die daer mit him lijt,
Die moet sijn vermaledijt!
After der werlt moet si noch lopen,
Onzinnich ende in wanhopen,
Ende van hoirre kinder bloet
Moet si selver werden ghevoet!
Van horen handen moeten si sterven,
Ende selve in ellende verderven!’
Dese vloeke, die sy hoir dede,
Dat suldi weten voer waerhede,
Dat die der selver Medea
Alle gheschieden, als ghi hier na
Wael horen sult, wildijt besien.
Ysiphile ghinc op mittien
Ende ghenas cort daer na van kinde,
Dat si mit gueder herten minde.
Niet langhe en leefde die edele vrouwe;
Mer cort starf si van rechten rouwe.

Van anderen sal ic u seggen voirt:

Want als ghi vele dinghes hoirt,
So ghedenctijs ymmer wat.
Ghi coomt oick node inden pat,
Daer een ander qualic vaert.
Daer om seg ic u den aert
Van minnen, hoe si is ghestalt,
Ende wat bij wilen dair in valt,
Op dat ghi u jonghe yuecht
Te bet voir onraet hueden muecht
Ende van roekeloze ghecke minne.
Voertijts was een jonghe vorstinne,
Die hadde ene vader, als ic lye,
Ende was coninc van Achaye.
Nisis was die conincx name,
Ende die dochter zeer bequame
Was in Griexe gheheten Sille.
Op een tijt, bijder Goden wille,
Gheviel een waerachtich dinck,
Dat van Creten die coninc
Minos quam mit volke groot
Ende dede voer Achayen stoot,
Daer veel luden worden verslaghen.
Die stadt heeft hi al om beleghen
Ende duirde dair voir menighen dach.
Silla, die steeds int pallas lach,
Bij horen vader, daer si ruste
Ende wail hoir slevens luste,
Greep op een tijt inden sinne,
Dair si stont op svaders tinne,
Dat sy die vesten woude ommegaen
Ende sien dat heer van verren aen,
Dat dair lach in hoirs vaders lant.
Corts so worter een bestant
Gheraemt van enen helen daghe.
Wye dat brake verloir sijn craghe.
Dat wart an elken zijde ghecrieert.
Silla heeft hoer schone ghechiert
Mit harde costeliken ghewaden.
Hoir dienare heerlic voer hoir traden,
Ende na hoir volchden vele vrouwen.
Opter muren ghinghen sy scouwen
Die vreemde gast, die daer laghen,
Die oick veel naden vrouwen saghen.
Die ridderen, knechten ende goede man
Deden hem alle suverlic an.
Die heren hem oick andaden
Hoer beste clenoden ende ghewaden,
Ende reden spelen bijder muren,
Om te sien die schone figuren,
Die dair ghinghen optie veste.
Die coninc Minos ende die beste
Reden selve spelen daer.
Silla wart te hant ghewair,
Dat die coninc selve was,
Die daer voer hoer reet int gras
Ende was so costelic toe ghereyt,
Datmen wonder dair off seit.
Tehant so wort die vorstinne
Onsteken mitten conincx minne,
Ende poghede steets van dier tijt voort,
Hoe sy beste an sconincx boort
Mit ghenoechten mochte raken.
Dicke wandelde sij hoer zaken
Ende visierde menich gheraem,
Hoe sy heymelic bij him quaem.
Wes sy ghedacht en woude niet voert.
Hoer sinnen worden so ghestoirt
Ende so heit in vuerighe minnen,
Dat sy dacht in horen sinnen
Ende zwoer by horen bloede,
Het verghinghe te quade ofte goede,
Si soude him te wille sijn.
Ach! hoe starck was dat venijn,
Dat Venus schoet mit haren strale,
Ende dicke verkeert in groten quale!
Als deser Sille oick gheviel,
Die avontuerde lijff ende ziel,
Om enen man uut vreemden lande,
Den si levendich niet en kande,
Ende hoirs oick niet en achte een twinck.
Hier volbracht die minne hoir dinck
Ende is der maghet inghestammet.
Hoir herte brandet ende vlammet
In heyten mynnentliker schine
Ende dede hoer so sware pine,
Dat si gheduren niet en konde.
Si dacht ende raemde menigen stonde,
Ende fantaseerde dach ende nacht,
Hoe sijt beste te wercke bracht.
Wat si raemde en woude niet sluten.
Ten lesten lietsi die wijsheit buten,
Ende liet varen doecht ende eere,
Om dat si Minos, den groten here,
Te sinen wille woude behaghen,
In verderfnisse hoerre maghen,
Ende dachte, sy woude bij nachte gaen,
Ende horen vader thooft off slaen,
Ende schencken dat den hoghen man,
Dien si in ghecker minne ghesan:
So had hi doch alle sinen wille.
Dit docht die jonghe verwoede Sille,
Ende meynde dan mit him te varen,
Ende daer te bliven al hoer jaren
In vroechden ende in groter weelde;
Mer davontuer dat anders deelde,
Als ghi wael na sult verstaen.
Silla is des nachs ghegaen
Ende heeft den vader te bedde ghesocht,
Dair sy hoir opset heeft volbrocht.

Des morghens ghinc si heymelic uut

Ende boot den coninc groot saluut
Ende seyde: ‘Mijn alre liefste vrient,
Ic hebdi minnentlic ghedient.
Dat hoift van Nysus, die coninc vrij,
Heb ick alhier; dat schencke ic dy.
Du hebs nu doch dijn leyt verwonnen:
Voer desen dienst so wil my gonnen
Dat ic blijffen mach dijn wijff.
Het was mijn vader, dien ic tlijff
Om dijnre minnen wil hebbe ghenomen.’
Als dat die coninc heeft vernomen,
Wart hi vervaert in alle sijn lede,
Om dat hi sach die hardichede
Vander maecht ende dat hooft,
Dat sy horen vader hadde beroift.
Him gruelde dat hise anesach,
Ende alle dat volck, dat ghinder lach,
Verwonderden der onghenaden,
Die Silla mit wreden daden
Hadde ghetoicht an horen vader.
Theer toech van daen allegader.
Die coninc hadde sinen wille;
Dat hadde ghedaen die felle Sille,
Die horen vader hadde ghedoot,
Om enen, des sy nye en ghenoet.
Die coninc deedse binnen leyden:
Hy en woude hoir niet verbeyden,
Al hadde hi anxt voert bose wijff.
Hi docht sy soude hem nemen tlijff,
Voerde hise mit him sijnre vaerde,
Sint sy horen vader niet en spaerde.
Waer hy enighe sake dede,
Dier sy niet [en] waer te vrede
Ende hoir wanhaechde tenigher tijt,
Soe waer hi sijns lives quijt.
Die coninc was dies wael vroet,
Wanneer een mensche een boesheit doet,
Hy doetet wael ten anderen mael,
Die derde reyse doot hi [l. doet hijt] oock wail,
Bij wijlen volcht oick wail die vierde.
Die maghet onverduldelic tyerde,
Doe sy die schepen zeylen sach.
Mit groten rouwe ende hantgheslach
Liep si int water totten schepen,
Ende hilt vaste by den repen;
Mer men dede hoer hande ofslaen,
So dat sij te gronde is ghegaen,
Daer sij ontfinck van hoerre daet
Sulck loon als daer toe staet.
Ic hebbe van ghecke minne ghehoirt;
Mer nye en hoerd ic sulken woert,
Noch so overdwaelschen sin,
Als dese maghet hadde in,
Die om enen vreemden gast
Hoir selven bracht in sulken last,
Dien sy nie en hadde ghesien,
Noch en wist oick mede van dien
Weder hi hoir minde off niet.
Nu mercket wat hier is gheschiet
Bij dwaser roekeloser minne.
Had si den duvel inden sinne
Niet ghehadt, die jonghe schone,
Si en hadde nymmermeer die crone
Van horen vader also verdaen.
O salighe wiven, denct hier aen,
Ende versiet u wael, om God,
Datmen van u gheen bespot
En scrive, soe men doet alhier.
Weest sinnich, schamel, goedertier,
Huefsch ende guetelic over al,
Stede ende truwe daert wesen zal.
Van nyemande suldi spreken quaet.
Weest oetmoedich int ghelaet,
Van goeden woerden wel bewaert;
Ende wyen ghi vindet van sulker aert,
Dien suldi thueven ende letten
Ende op een zaft cussen setten.

Die ghene die minne willen draghen,

Dien radic datsi tallen daghen
Heymelic sijn in horen dinghen
Ende him selven wijslick dwinghen,
Dat si niet te vele en spreken
Ende wachten him voer melders treken.
Elck wacht him oick van wanekelen wiven,
Dat sij niet bedroghen en bliven.
Ghi vrouwen, hebt oeck vaste hoede
Teghen der mannen loze roede,
Daer sy bij wilen mede slaen.
Mer een dinck doe ic hier verstaen,
Dats, mit oerlove vanden vrouwen,
Sij en sijn niet al ghelijc in trouwen.
Der vroukijn sijn op deser tijt vele,
Die him gaerne vueghen tallen spele
Ende maken den meyster over al.
Him dunckt dat billic niet sijn en sal
Enich gheselscap inder stede,
Si en moeten daer wesen mede.
Sus rijden sij tallen banen in,
Ende dunct him roem in horen sin,
Dat sire vier off vive houden,
Die gheerne ontfanghen wesen souden.
Elken gheven si vriendelic ja:
So sijn sijs nochtan even na,
Ende nyemant en heeft van hoerre minne:
Want sijre gheen en heeft in sinne.
Die minne en is gans noch gheheelt,
Alsmen die liefte in delen deelt.
Sy rijden heen, si comen weder:
So scriven si mitter bloedigher veder.
Die antwoerde hebben sy alle guet,
Dair sy aff worden wail ghemoet.
Elck waent dat hi die liefste sy;
Mer die hoer was leste by,
Die heeft altois die liefste gheweest.
Van sulken vroukijn valtet meest,
Die sijn alsoe menichfoldich,
Datmen him int leste wert sculdich
Enen schult, diemen hem soe betailt,
Daer die ere bij faelt,
Ende worden confuus ende verschoven
Dat him gheen man en wil gheloven;
Mer elck man schuwet si inden dans
Ende seit: ‘Slaet off, si en is niet gans.’
O wee! wat heeft sy dan ghewonnen?
Als tghelove hoir is ontronnen,
Ende him elck guet man voer hoir wacht,
Heeft sijt dan niet wail ghewracht?
Twaer zeker schade dat si bet voere,
Sij en hadde loen na hoirre voerre.
Ghy mannen, wacht u mit ghelimp,
Dat ghi blijft uut horen schimp.
Ghi hebter u guet te hoeden voer:
Want waer ghi coemt, voer elken doer,
Suldi van hoir vernemen wael;
Want men kentse over al,
Die so menichfoldich sijn:
In cabretten ende opten wijn
Ende over al spreectmen daer aff.
Mer des en acht sy niet een kaff:
Sy bliven al opten ouden aert,
Tot dat die eer veel is vertaert.
Dat woert spreec ic mit droeven sinne:
Te tughe neme ic die coninghinne,
Die moeder is ende maghet mede.
God gonne ons dattet ghene zede
Werden en moet int ghemeyne:
Want waer dat der zeden eyne,
So soude die edele wijflick ere
Zwacken ende verganghen zere,
Dat God verhoede mitten besten!
Dese lere suldi vesten,
Ende sien wael toe an allen zijden:
Eyn enich vruntkijn doet verblijden.
Wanckel ende dese ghebreke
Van menichfolt dair ic [off] spreke,
Ducht ich, vallen meer in vrouwen
Dan men in mannen mach beschouwen.
Ja vrouwen die sijn menigherhande.
Men vint brueke in elken lande:
Die goede sijn op aller vrist
Sonder arch off zwacke list.
Pollexina die vintmen wal:
So vintmen Thays over al.
Penolipe mit duechden verwan:
Certes hoonde menighen man.
Fillis was van goeden speel:
Athalanca gheckeder veel.
Cydipes hilt wel hoer woert:
Phedra heefter veel verdoort.
Laodomia stont na eer:
Simiramis was wandelbeer.
Heranone die trouwe kois:
Cenobea was van herten lois.
Sara was van groten love:
Clitemestra was van onghelove.
Tisbes leefde in eren stijff:
Lucrecia was een wanckel wijff;
Ende Hije was goet ende gheduldich.
Dalida was menichfuldich.
Hester was van docchden guet:
Vasti hadde eenen valschen moet.
Delbora was wijs ende edel:
Jezabel streec die bose vedel.
Rachel bracht die doecht int lant:
Pasiphos wort te mael gheschant.
Cassandra was van gueden sinne:
Semele was van lozer minne.
Suzannde hadde een reyn lijff:
Orfennes was een boes wijff.
Sibilla was een salighe vrouwe:
Yota was boes ende onghetrouwe.
Ysalde was truwe ende ghenadich:
Leda was licht ende onghestadich.
Orianda stont in trouwen vast:
Teldis wandelde menighen gast.
Olimpia droech gesteden moet:
Ralotidis en was niet guet.
Sigonna was guet ende weerdich:
Lupa was ontrou ende hoveerdich.
Thamer was van edelre daet:
Herodyadis was al quaet.
Men heeft altois in ouden stonden
Ontrou ende ghebrec ghevonden:
So hebben oick altois die guede
Ghedaen na horen edelen bloede.
Die goeden en trecken hem niet aen
Wes die zwacken hebben ghedaen.

Virgilius was die wijste een

Van konsten, die ye verscheen;
Doch konste hi hem ghewachten niet,
Een wijff [en] brachten int verdriet
Ende dede hem ontru ende toern,
Daer doch hoir eer by wart verloren.
Wat wansi doe? dat vraghe ic u.
Dat wil ic hier bescriven nu,
Hoe Virgilius was daer an.
Hi was een eerbair goetlic man,
Van Rome eens vromen burghers kijnt,
Van mannen ende vrouwen wail ghemint.
Hi was wijs van hogher konst,
Ende leefde in eenre joncfrouwen gonst
Te Romen binnen, als ic versta,
Die was gheheten Lucrecia.
Mit truwen oghen sach hise aen,
Ende sy dede him oick verstaen,
Dat hi hoer herte hadde beseten.
Ghi, eerbaer luden, sult dat weten,
Men mach die vrouwen niet bedwinghen,
Nader manne wille te singhen;
Mer alst enen wive selve ghenoecht,
Dat sy hoer vriendelic heeft ghebuecht,
Te lieven enen goeden man,
Seyt hi hoir yet in truwen dan,
Dat salsi billic houden vast,
Off sy valt in schandes last.
Woerden sullen der daet gheliken
Onder den armen ende den rijcken,
Of die eer zal ghebreken.
Nu willic van Virgilius spreken.
Lucrecia was hoech van moede,
Ende men heltse in strengher hoede,
Dat si selden uutghinc.
Virgilius die ploech een dinck:
By nachte plach hi uut te gaen,
Ende ghinc onder enen toerne staen,
Daer die joncfrou te slapen plach.
In hoir veynster sy dan lach.
Daer ghinghen vriendelike woerde,
Die Virgilius gaerne hoerde,
Soe dat si overdroeghen daer,
Sij soude sijnre nemen waer.
Ene coerde soude si hebben bereyt,
An eenre mande vast beleyt,
Daer souden hi in sitten sonder falen
Ende sy soude opwaert halen,
Op dat sy mit malcanderen muchten
Vredelic leven sonder suchten.
Virgilius was der maren blijde.
Nauwe wacht hi opt ghetijde,
Ende alset quam ander stont,
Datmen vinden soude den vont,
Soe quam Virgilius op die stede,
Alsoe dat was sijn oude zede.
Die maghet heeften schier vernomen
En[de] is ten veynstere ghecomen;
Mer dien sy hadde in horen sinne
Bleeff verholen aldair binnen.
Die mande liet sy neder gaen.
Virgilius ghinc daer inne staen.
Die maecht nam hulpe an horen gast
Ende haelde boven op den last,
Tot dat hi was ten halven weghe,
Dat hi up noch neder en steghe.
Si lieten allene hanghen daer.
Hy nam vast des treckens waer
Ende waende opwert sijn ghetoghen;
Maer sijn waen heeft him bedroghen.
Hij meende dat sy moede was
Ende dat sy ruste enen pas:
Want hi ghetruwede hoir alre duecht.
Lucrecia heefter soe ghevuecht
Bij rade van hoir lieve vrenden,
Dat hi daer henck in miswende,
Thentet inden daghe was,
Dat alle man keerde bijder gas.
Daer henck die eersaem hoefsche knape,
Alle der werlt te aencape,
Dat onbetemelic was enen man,
Daer soe veel waerdicheit lach an.
Ten lesten wart hi aff ghelaten
Ende hi ghinc hene sijnre straten.
Die scande, die hi hadde behaelt,
Die most hi houden onghefaelt.
Hij docht, hi soudet alsoe wreken,
Men souder eweliken off spreken.
Hij was een overkonstenair
Van nygramacien, weet voirwair,
Ende plach te wercken wonder groot.
Op een tijt, als die wet gheboot,
So wast een naemkondich dach,
Die men hoghe te vieren plach,
Ende alle die lude, groot ende sempel,
Plaghen te gaen tot enen tempel
Bijden weghe van Lateraen,
Daer sy Jupiter baden aen.
Een groot steen noch aldair steet,
Daer alle man lijdt ende gheet:
Want ic hebben selve ghesien.
Wonder dede hi aldair gheschien.
Hij dede ene kenlike wrake,
Al wast ene schandelike sake;
Mer groten toern deet him bestaen,
Ende schaemte die him was ghedaen.
Mit oirlove alre goeder wive
Ist dattic die zake scrive,
Op dat him ander vrouwen hoeden
Ondoecht te doen den gueden.

Mit sijnre konst hi so vele dede,

Dat sy naect quam op die stede,
Ende opten steen so ghinc [si] staen.
Alle tvuyer was uut ghegaen,
Dat op die tijt was te Romen.
Daer mosten sij alle comen
Ende halen tvuyer uut horen lenden:
Ende om hoir te meer te schenden,
So dede hi comen Berthamas,
Die daer heymelic by hoir was
Doe Virgilius in die mande
Henck in schaemten ende in schande.
Die liep daer onder alle die lude,
Onghecleet, mit naecter hude,
Alse verwoet, onmenschelijck,
Ende werp Lucrecia mit slijck,
Also Virgilius daer maecte.
Dus was gheloont die ongheraecte
Vander ontrouwe ende valschede,
Die sy den onnoselen dede,
Die hoir alles goedes gonde
Mit alles dat hi mocht ende konde.
Ende ofsy sijnre niet en achte,
Waer om gafsy hem woerden sachte
Ende meyndes niet in horen sinne?
Was hoir niet om sine minne,
Waer om en hadsi niet gheseit:
‘Gaet wech, en bin noch niet bereyt,’
Off ‘Icken bin soe niet ghesint,
Dat ghi van my yet wert ghemint.’
Het is eerliker ende beter,
Dat donct my, bij sinte Peter,
Datmen seyt ten eersten in
Wesmen hevet inden sin,
Dan datmen schone woerden ghevet
Daermens int herte niet en hevet,
Ende gaen lieghen ende segghen
Dat wilde hazen eyer legghen,
Ende dat nye wolff schaep en beet.
Si segghen lieff ende menen leet,
Ende segghen ja ende menen neen,
Heb sire vele, so en heb sire gheen.
Wat sal die boverye ghedaen?
Daer om soe moeten sy ontfaen
Bij wilen schandeliken loon,
Alse Lucrecia, die schoon,
Hadde van horen lozen dade.
Doch wast jammer ende schade,
Dat sy so grote scande leet;
Mer ic woude wael, God weet,
Dat sijt redelic hadde ontgouden;
Mer gramscap en wouts niet ghewouden.
Wacht u, lieve vrouwen, voer dit,
Dat ghi u eer niet en besmit
Ende en ghecket ghenen goeden man,
Off u schennisse leyter an:
Want wye den anderen beschaemt,
Die wert ghegecket, hoement raemt.
Een goetman die ghegecket waert
Sonder verdient ende ombewaert,
Gheloeft my des volcomelic,
Hij denct bij wilen misselic.

Soe moghen dan die vrouwen spreken:

‘Dese mannen sijn van lozen treken,
Sij ghecken oick die vrouwen duck.
Als een wijff waent hebben gheluck
So en heeft sy nauwe [e]en hantvol zonnen.
Si werden oick wail dick verwonnen
Mit schonen woerden vanden man.’
Ay, dair is een antwoirde an!
Wat sy daer off veel bewaghen,
Die vrouwen en hebben niet te claghen.
Het moet doch anden vrouwen staen.
Om hoerre liefft ist al ghedaen.
Si vermoghen veel ende meer.
Twijff moet altoes wesen heer
Ende die man is altoes knecht,
Te spreken inder liefden recht,
Daer die minne slaet die clink.
In echtschap ist een ander dinck:
Daer sal die man een voecht wesen.
Dat laten wy staen, ende voirt van desen
Dat onser materien ane trecket.
Als een man een wijff beghecket,
Daer hi liefde mede pliet,
Dats een dinck dat selden schiet.
Dair om heb ic voir gheseyt,
Dat inder minnen lusticheit
Beteemt zeer wael, dat doncket my,
Dat dat wijff die beter zij
Van hoirre coomsten off van guede;
So leeft die man in frisschen moede
Ende hoept by hoer altoes te rysen.
Hoe hise loven mach ende prysen
Ende verbreyden mach hoir eer,
Daer toe voecht hi him altoes zeer.
Altoes ontsiet hi horen toern;
Nymmermeer en zalmen horen
Onhuefsch woerde uut sinen monde:
Want hi ducht telker stonde,
Waer[t] dat hi anders dan wael dede,
Sy soud vernemen opter stede
Ende soude hoir des toernen dan,
Soe waer hy een bedrucket man.
Mar als die vrouwen snoder sijn
Dan die man, in liefden schijn,
Dair af coemt den vrouwen smarten.
Hy denct altijt in sijnre herten
Dat hij niet misdoen en mach.
Wat dair in valt op sommighen dach
Dat en kan ich al gronden niet;
Doch ist dicwijlen wael gheschiet,
Dat een groot vorst ende heer
Ene snode juffrouwe minde zere
Ende brochtse in vorstinnen staet;
Mer dat is ene vreemde daet,
Die van hondert dusenden eyn
Nye en valt int aertsche pleyn.

Doch soe waern ic elken man,

Dat [hi] him wachte wael daer van,
Dat hi niet en werde gherecket
Ende van enen wive gheghecket,
Op dat hi niet en doe in toern
Dat veel nutter waer ontboren.
Ghi vrouwen, neemt dit voer goet.
Al valtet datmen u ontrou doet,
Daer en schiet niet off so grote wrake
Alsset doet vander mannen zake.
Een wijff die moetet heymelic lijden:
Een man die wil ter wrake tijden.
Want daer mach veel leets off comen,
Als ic in scriften hebbe vernomen,
Meer dan van enen off van tween,
Daer leyt of quam ende groot gheween.

Hier voermaels, inder ouder ee,

Woende optie Mirtoische zee
Ene moghende vrouwe, sijts ghewes,
Ende was gheheten Orfennes.
Die schalke Alamides was hoir vader,
Wail bekent voer een verrader.
Sy was moedich ende schoen,
Ende besat eens conincx croen.
Sij hadde een schoon chasteel, voer trueren
Wael ghevest mit marboren muren,
Ghelegen optes meres kant.
Hoir schoinheit was wide bekant.
Enen heymelicken vrient hadsi verkoren,
Van slechter ridder aert gheboren,
Die hoir int herte liefste was.
Gheheten was hy Odolyas.
Andander zijde vanden ghelfen
Woende die coninc van Philadelfen.
Die hadde enen enighen zoon,
Edel, doeghende ende schoon.
Sinen name vinden wy dus,
Dat hi hiete Calistomus,
Ende was een dootlic vyant
Des Odolyas voer ghenant.
Hy was guetlic inder tael,
Alle sijn leven vuechde him wail.
Alsoe hi weder ende voert
Van Orfennes hadde ghehoirt
Ende van hoirre schoonheit spreken,
Wort hi van hoirre liefte ontsteken.
Die brant him inder herten ghinck,
Soe dat hi en dachte om gheen dinck,
Dan hij hair mocht comen bij.
Dichten ende scriven so conde hij,
Ende hadde veel goeder sinnen.
Suverlike brieven van minnen
Screef hi hoer van sijnre quale,
Die sy ontfinck harde wale,
Ende den bode sy oick dede
Grote vrienschap ende vrede;
Mer heymelike seyde sy Odolyas,
Wat inden brieve ghescreven was;
Van waen hi quam ende van wyen,
Lietsy him allegader sien,
Ende by Odolyas rade
So dede sy grote onghenade:
Want sy him schone woerden leende,
Die sy int herte niet en meende,
Daer sy den gueden mede verriet.
Gode ontferms dat dat gheschiet!
Sy dede him valschelic weder weten,
Dat hij hoir herte hadde beseten
Ende waer mit sijnre liefde ghebonden,
Om dat sy tot veel stonden
Van sijnre schoonheit hadde ghehoirt,
Van sijnre duechdt ende hoghe gheboort,
Ende woude wail dat hoir God gonde,
Dat sy tsamen bij monde ende monde
Vriendelic mochten onderspreken.
Ay hoort dese valsche treken,
Ende dat grote onghelimpe,
Die dit wijff in bosen schimpe
Den edelen vorst heeft an ghescreven,
Dat beter achter waer ghebleven!
Wat lach der valschen wive dair an,
Dat sy an haer toeeh den man,
Den sy hoir liefde niet en gonde?
Die him dair voer hoeden conde
En wert ter werlt nye gheboren.
Alsoe soudmenre veel verdoren.
Die wise bode te heyme quam
Ende ghinck dair hij sijn heer vernam.
Den brieff so las die edel heer
Ende verblijde him harde zeer.
Hij dede him selven te verstaen,
Dat alle dinck was wel vergaen,
Ende hoepte van sijnre troesterinne
Loon tontfaen in goeder minne.
Och hoe luttel sorchde hi
Voer die valsche boevery,
Die sy in hoirre herten droech!
Hy was ghetroost, hy sanck, hi loech,
Hi vreuchde him der goeder meerre,
Vroechden vol was sijn ghebeerre,
Dien brief den hielt hi weerdelick,
Ende was in hope moedes rijck.

Daer na twaelff daghen of elve

Ghinc hy sitten scriven selve
Enen brieff uut sinen ghedochte,
Als hi suverlicste mochte,
Daer hi in roerde ende beghaerde,
Oft ghenoechde der schoonre waerde,
Dat hy by hoir heymelic
Mochte comen in horen rijck,
Ende dat sy selve raemde,
Hoe dat alre best bethaemde
Ende dat ymmer bleve verholen.
Die knecht die heeft him wech ghestolen
Wijsliken, mit snelre list,
Datter nyemant off en wist.
Over tmeer is hi ghecomen,
Dair hi die vrouwe heeft vernomen
Gaen spaetseren inden graze,
Allene buten den pallase.
Doe sine sach, ghinc sy him teghen.
Oetmoedelic is hi gheneghen
Voerder vrouwen op sinen knyen
Ende gaff hoir den brieff mittien,
Dien sy las ende ghinc van daen,
Ende dede Odolyas verstaen,
Datter een bode waer ghecomen
Van Calistomus den vromen.
Odolyas te hant daer quam,
Listeliken, datmens niet en vernam.
Heymelic was hij daer ende stille.
Die brieve besach hij tsinen wille,
Die Chalistomus hadde ghescreven.
Odolias heeft so bedreven,
Dat die vrouwe hem weder ontboot,
Des sy en meynde cleyn noch groot,
Dan omden gueden te verderven
Ende hoirs vriendes wille te werven.
Si ontboot him dat hi quame
Ende enen dienre mit him name,
Sonder meer, ende heymelic.
Stede ende stonde dier ghelijc
Heeft si him bescheiden wael,
Ende al mit schoonre loser tael.
Die bode maecte him optie vaert
Ende snelde tsinen here waert.
Als hi quam te sinen lande,
Calistomus, die goederhande,
Sachen mit goeden oghen ane
Ende heeften vriendelic ontfaen.
Him ghenuechde wail die antwoirde:
Want hi gheloefde hoer woerde,
Die sy mit valschen pennen screff.
Odolias by hoer steets bleeff,
Ende dede sijn dinck alst him ghenoechde.
Calistomus hem naerstelic vuechde
Te trecken heymelic bijder vrouwen.
Die bode die goet was ende ghetrouwe
Was sijn knape ende anders gheen.
Eens nachts, als die maen scheen,
Soe voer hi over, die edel heer,
Mit enen dienre, sonder meer,
Op dat haer te bet mocht ghenoeghen.
Wint ende weder waren ghevueghen,
So dat sy quamen ant ander lant,
Daer him dat chasteel wort becant.
Hi ghinc spaetsieren bijder stranghe
In enen woude, alsoe langhe
Dattet [anden] avonde droech.
Die bode ten chasteel sloech,
Daer hi die schone loze vant.
Sy nammen vriendelic byder hant
Ende vraechde him naden here sijn.
Hi sprac:‘ Edele vrouwe mijn,
Hy hout hier heymelic buten der vesten
Ende rust allene onder den esten:
Zeer mach him nae u verlanghen:
Alst u dunct tijt, so wil [ic] ganghen
Ende segghen hem wes is u wille.’
Orfennes sprac:‘ Ganc henen stille,
Ende als die tijt soe is bekint,
Dat die nacht den dach verwint,
So saltu mit hem comen hier,
After in dat groen vergier,
Dat lustelic steet opter zee.
Sijn langhe beyden doet my wee.
Daer sullen wy spreken onder ons beyden,
Ende dan sal icken boven leyden,
Ende vueghen onse ghenoechte te samen,
Als wy vriendelicste connen ramen.’
Die knecht was vro ende ghinc te hant
Daer hi sijn here allene vant,
Hopende, in enen gruenen angher.
Der goeder maren wart hi zwangher.
Hi verwachte den lieven tijt
Mit groter vroechden ende jolijt.

Alst quam anden avontstonde,

Dat die duisterheit begonde
Des daghes glesten te verdriven,
So began die vroechde te clyven
In Chalistomus ghedachte.
Harde listelic ende sachte
Ghinc hi inden schonen gaert,
Daer him die vrouwe off hadde verclaert.
Hi vant open poorte ende brugghe.
Sijn knecht volchde him opten rugghe.
Dat water liep ghelijc enen pijl.
Daer saten si enen gueden wijl
Ende saghen der rivieren vlucht.
Die mane scheen, claer als [l. was] die lucht,
Vol sterren was des hemels troen.
Ten lesten quam die vrouwe schoen
Mit rijcken abijt toe ghemaect.
Sy vant den ridder wel gheraect
Sitten daer hi hoers verbeyde.
Si dructen in horen armen beyde,
Ende leende him den roden mont
Meer dan vijff ende twintich stont
Seer vriendelic, ende sprac him an:
‘Weest willecoem, alre liefste man!
Ghi sijt mijn lieflic enich oirt.’
Wopen over dat valsche woert,
Dat uuter herten niet en quam!
Den edelen bijder hant sy nam
Ende leyden guetliken daer boven,
Daer sy heymelic plach te hoven,
In eenre camer suverlic,
Als wael betaemt den heren rijck.
Een rijckelic bedde hi daer sach,
Daer Odolyas onder lach
Ende wachte opten edelen man.
Daer wiste hi harde luttel van.
Die knecht bleeff [buten] ende was die vroomste
Om te wachten sijns heren coemste.
In vruechden vielen sy te samen
Opten bedde, daer sy namen
Elck van anderen sulc ghenuecht
Alst plach te wesen daert wel vuecht.
Die ridder alle sijns leits ghenas,
Ende als die sorghe minste was
Te richt stont Odolyas op
Ende sloech den ridder opten cop
Mit enen hamer, dat hi bleeff
Ende nye brieff daer na en screeff.
Daer gheschiede die valsche moert
Daer ich ye off hebbe ghehoirt.
Odolyas, die wrede tyran,
Heeft ghedoot den edelen man
Ende heeft tweerehande wrake
Volbracht mit eenre zake.
Noch en was hi niet te vreden,
Ende ghinc van boven tot beneden,
Ghecleet ende in sulken schijn,
Off hy camerlinc hadde ghesijn.
Den knecht dede hi verstaen,
Dat hi opwaert soude gaen.
Si ginghen beyde dair waert tsamen,
Ende als sy opter brugghe quamen
(Sonder hoede ghinc die knecht)
Odolyas heeft him te recht
Vander brugghe neder ghestoten,
Daer hi ter zeewairt is ghevloten.
Des ridders lichaem haelde hi mede
Ende werpt in terselver stede.
O wee der armer ghecker minnen,
Die die vorste droech in sinne,
Op eenre onghenadigher vrouwe,
Die loos was ende onghetrouwe!
Had hi mijnre lere ghedacht,
Daer ic hier voer aff hebbe ghesacht,
Ende hadde wael doen ondersoeken
Hoor ghestant in allen hoecken,
Ende hi gheweten hadde te voren
Dat sy enen anderen hadde vercoren,
Soe hadde hij ander[s] sijns bedacht
Ende voerden harden slach verwacht.
Nu ghinc hi gheclic daer toe
Ende en wist selve wat noch hoe.
Sonder [raet] ende sonder sin
Proefde hi sijns heyls ghewin,
Dat him gheckelic is vergaen.
Wacht u, wacht u wel voert aen,
Lieve vrienden, wacht u wael
Voerder wiven schone tael,
Die loesheit inder herten draghen!
Pijnt u altoes te bevraghen,
Wye si is ende hoe ghedaen,
Ende ymmer hoet u voerder waen,
Die u rasch bedrieghen mach.
Wacht u voer des wijfs gheclach,
Die uwen vyande is sibbe.
Men vint menighen quaden dribbe,
Mocht sy horen toern so wreken,
Sy soude u vriendelic aenspreken
Mit zueten liefliken woerden;
Mer si holp u liever moerden,
Saech sijs wech off hadde sijs macht.
Elck man daer hem voren wacht.
Neemt exempel an Achilles,
Die vroemste, ende die meer willes
Hadde bedreven int Troissche heer,
Dan enich ander vorst off heer.
Hi hadde Hector doot gheslegen.
Daer na wort hi vast beleghen
Mit vuerigher minne in sijn herte,
Die him dede menighe smarte,
Van der schoenre Pollexina.
Sijn liefde stont hoer in liefden na.
Hectors suster so was sy,
Schone, guet ende wandel vry.
Die historie waer te lanck
Hier aff te maken een gheclanc;
Doch seg ic u op deser stede,
Hoe Achilles volghen dede
Oetmoedelic an hairre moeder,
Die der saken wel was vroeder,
Ende begheerde seer mittien
Die schone Pollexina te sien
Ende te spreken mit goeder stade:
Want hise bijder moeder rade
Te wive woude nemen gaerne.
Hecuba ghinck sonder saerne
Ende sloot mit Parijs horen raet.
Te richt sy totten bode gaet
Ende sette Achilles stede ende stonde,
Want sy hem vast gheleyde gonde
Voer hoer ende voer elken man,
So dat hi comen soude dan
Inden tempel van Jupitaer,
Daer soudsi sijnre nemen waer
Ende oick Pollexina, hoer dochter.
Achilles sliep doe veel te sochter
Ende verhuechde him die lieven stonden.
Him docht, hi was van sorghen ontbonden,
Doe hi die goede maer vernam.
Cort daer na die tijt omme quam,
Dat hi heymelic soude gaen,
Daer him Hecuba dede verstaen.
Hi ghinc mit vroechden daer ter stede
Ende nam Patroculus mede,
Die was sijn heymelic ghesel
Ende ghetruwede hem in allen zaken wel.
Hi was truwe ende van goeder wise
Ende conde zwighen wael van prise.
Hecuba wachte oick den tijt,
Ende droech oick in haer herte nijt.
Valsch ende quaet was dat si raemde,
Dat gueden wiven qualic bethaemde.
Ernstelick sy tot Paris sprac,
Ende seyde:‘ God gheve di onghemac,
Oftu Achilles niet doot en stekes
Ende Hector dinen broeder wrekes.
Hi sal hier comen inden tempel
Sonder bannier ofte wimpel,
Sonder wapen ende sonder weer:
Siet dat hi niet weder en kere.
Neemt die beste uwer maghe
Ende schict u heymelic inder laghe.
Als ghi en teghen mi spreken siet,
So set hem toe ende en lates niet
Ende doet als ic hebbe ghesproken,
Dat onse toern worde gheworken.’
Aldus heeft Paris valsche daet
Ghedaen bij sijnre moeder raet.
Doch heet sij goet onder den wiven;
Mer daer en willix niet bi bliven:
Want wes te voren was gheschiet
Dat en salmen hier weghen niet.
Hector was doch vele min
Dan alle die werlt, in minen sin.
Nu seitmen doch al opelick,
Dat een guet wijff erentrijck
Om alle die werlt gheen quaet en dede.
Seker, was dat ghene quaethede,
Soe en weet ic niet wat quaet[heyt] es.
Want ic bin seker ende ghewes,
Als een wijff es soe moertdadich
Ende so boes ende onghenadich,
Dat si verraderie doet,
Daer een vorst om stort sijn bloet,
Om te wreken horen toern,
Ic segghe u alle dat te voren,
Dat si nymmermeer en mach sijn
Goet noch eerbair, trou noch fijn.
Ende soe sy beter is van aerde,
So sy snoder is van waerde:
Want soe een mensche beter sy,
Soe hem bet betaemt daer bij
Dat hi reckelic sij ende edel.
Doet hi loesheit als een snedel,
So is hi so veel meer gheschant
Als hi hogher is becant.
Een steen die hoghe is ghestelt
Valt veel zwaerre op een velt,
Dan een steen die laghe leecht.
Den wisen es ghenoech gheseecht.
Achilles ende Paroculus
Quamen beyde stille ende sus
In Jupiters tempel ghegaen,
Daer sy Hecuba vonden staen.
Ten eersten, als ghewoenlic es,
So knielde neder Achilles
Ende bat den Goden an.
Paris, die hoveerdighe man,
Die al die Troissche stat verdarff
Mit sijnre bruut die hi ghewerff,
Heeft Achilles, den ridder goet,
Van after ghestoten in sijn voet,
Dair sijn doot wonde [an] lach.
Doch sloech hi daer na menighen [s]lach,
Ende die guede Patroculus
Maecte menighen man confuus,
Doe hi sijn eynde sach ghenaken.
Wat Achilles mochte raken,
Dat ghinc tot sijnre lester vaert.
Alle die laghe wort meest vertaert,
Sonder Parijs ende noch een,
Die bleven daer onder hem tween,
Daer grote wrake om wort ghedaen;
Maer daer en leyt ons hier niet aen.
Dit dreeff een wijff van goeden name;
Mer sy docht my onbequame
Ende valsch, dat seg ic lude ende stille:
Elck man segghe wat hi wille.
Al was sy van oncuuscheit reyn,
Tander was veel groter eyn.
Wat seg wy dan van goeden wiven?
Ic en darre niet meer aff scriven:
Want sullen dat goede wiven sijn,
Die brouwen connen sulck venijn,
Soe en weet ic niet wat segghen voirt.
Om God laet schuwen sulken woert!
Boesheit nyemant en is bequaem.
Noch prisic bet een vrouwen naem,
Die zedich waer ende goederhande,
Ende truwelic dro[e]ghe der minnen bande,
Ende van nyemant arch en sprake,
Maer saghe an hoirs selfs zake,
Ende hadde een weynich overghetreden
Der eren pat in menschelicheden
Mit enen vrunde ende niet meer,
Dan datmen bewisen soude eer
Eenre valscher lozer verraderinne,
Die wreet ende nydich waer van sinne,
Ende oick soe hatelic waer ende wanschapen
Dat nyemant en begheerde bij haer te slapen.
Der duvel woude hoorre doecht!
Off sy in eren hout hoer yoecht,
Als nyemant hoirs lijfs en begheert,
Hoe veel danckes is sy weert?
Ten is gheen wonder dat een boem,
Die nyemant heeft ghenomen goem,
Noch mit bilen men hout daer aen,
Dat hi langhe blivet staen.
Bij hem selven en valt hi niet.
Soe en doet dat wijff die heeft verdriet.
Hier van is ghenoech gheseit.
Ghi, goede mannen, weest ghemeyt,
Siet wat goets tot uwen live,
Ende overdeynct dat ic hier scrive.
Overslaet mit scharpen oghen,
Hoe David ende Salomon werden bedrogen,
Sampson, Loth ende oick Adam,
Dat al van vrouwen toe quam.
Ghi vrouwen, heb dy oick ghebreck,
Dat selden valt, so siet u speck
In goeden water van rivieren,
Dat die vule stinckende dieren
Nyet en hebben voert ontreynt.
Doedijs niet, ghi namaels weynt.

Also ic te voren hebbe gheruert

Van minne, die dicke wert bezuert,
Alsmense gheckelic aenvaet
Sonder voerdacht ende beraet,
Die den menighen heeft ter doot
Ghebracht of in strengher noot
Ende in groten jammers druc,
So val ic noch op tselve stuck,
Ende waerschu alle goede manne,
Dat sy hem wachten voor die panne
Dair die ander in sijn ghepijnt.
Besiet u als die sonne schijnt
Ende alle die werlt is verlicht,
Waer ghi u fundament op sticht.
Set ghijt op een lozen gront,
Wes ghi bouwet valt terstont.
By nacht en radic u niet te striden,
Noch mit blinden paerden te rijden.
Verwacht altoes den claren dach,
Ende rijt dan uut om u beyach,
Dat ghi u claerlick moecht versien
Eer ghi mit desen off mit dien
In minnentliken banden treet,
Ende wacht u ymmer voer dat leet,
Dat den menighen wedervaert,
Dair ic u veel off hebbe verclaert.
Ymmer wacht u voer Hecuba
Ende voer die lose Lucrecia:
Wacht u voer Orfenes ganck,
Ende voerder meer minnen zanck,
Die die schipluden veel bedrieghen:
Ende voir die wive die gaerne lieghen
Suldi u wachten, ghi goede man.
O edel vrouwen, so wacht u dan,
Dat ghi niet bedroghen en wert
Vanden mannen van loser aert.
Wacht u van Eneas droch,
Van Demofon, ende hoet u noch
Van Jason ende van Theseus,
Ende sonderlinghe voer Tyrobus,
Den gheck, die Perna heeft verraden.
Wilt u der lichter mannen ontladen,
Die wanckel sijn in horen moet.
Volcht minen raet, het wart u goet.

Ic heb gheseit int voer ghescrichte,

Daer op fondeer ic mijn ghedichte,
Als vander liefden vier manieren,
Daer ic gaerne off soude dictieren,
Dat nutte waer voer den ghenen
Die der lieffte hoer herte gheven [l. lenen].
Vander ghecker minnen stuck
Heb ic ghescreven veel ende duck,
Ende watsy onraets heeft gheploghen.
Nu willict bringhen hier voer oghen
Van rechter, goeder, edelre minnen,
Die goede menschen inden sinne
Lieflic draghen mit reynen moede.
Daer om so heit si minne goede.
Da[e]n beghint onse ander boeck.
Ten derden wil ic nemen roeck
Van ongheoirlofde minne te spreken,
Al soudmense bi[l]lijcx laten steken;
Doch donct my dat niet en schaet,
Datmen leest bede goet ende quaet.
Ten vierden, oft Goids wille sy,
Willic spreken van minnen vry,
Die gheoirloft is over al,
Also als in echtschap wesen zal.
Vander ghecker heb di ghehoirt.
Die wil ende can mach lesen voirt.