Logo DBNL
Mellibeus (1950)

Mellibeus

(1950)–Dirc Potter–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Hoofdstuk V.
Hierna volcht Van mellibeo ende van sinre vrouwen prudencia.

1. Woord vooraf.

Zoveel mogelijk is de hier volgende tekstuitgave diplomatisch. Eigenlijk is dit een contradictie in de formulering, want een weergave is geheel zuiver, of zij kan niet diplomatisch heten. De ervaring echter wijst uit, dat zelfs fotocopieën niet in alle details zijn te vertrouwen. Watermerken bijvoorbeeld zijn er niet op te onderscheiden, evenmin kan men de afstandjes meten tussen de papiergroeven; punten en lijntjes vervagen soms, lettertekentjes zijn niet zichtbaar, enzovoorts. Moet men dus al bij fotografische copieën concessies doen, des te sterker geldt dit voor copieën in drukletters.

Afkortingen zijn door ons aangevuld, uitgezonderd ih'usxp'us en voersz (De z in het laatste woord is een afkortingsteken voor - eet of - eit). Hê is, ook voor het meervoud, geïnterpreteerd als hem. (Hs. - of ∼: door ons aangeduid met accent circonflexe).

Bij de interpunctie stonden wij voor de keus: corrigeren naar moderne maatstaf, dan was de reproductie niet meer objectief; òf handhaven: dan bleef de tekst onleesbaar, want de corrupte staat waarin de tekst verkeert, tezamen met de toch al slordige behandeling der leestekens, plaatst ons telkens voor ingewikkelde problemen. Wij moesten wel besluiten tot correctie. Slechts op enkele plaatsen, waar de interpunctie van het hs. een corrupte zinsnede sterk accentueerde en in vergelijking met de Franse tekst instructief bleek voor de volgorde waarin de diverse fouten zijn gemaakt, hebben wij de oorspronkelijke punctuatie laten staan. Voetnoten maken de lezer hierop tijdig attent. (Het zijn de nrs. 117, 127 en 181.)

Met de verplaatsing der leestekens ontstond wel eens een kapitaal. Aanhalingstekens hebben wij niet gebruikt, want de cursivering (in het hs. de onderstreping) der geciteerde schrijvers verschaft de lezer voldoende zekerheid. Tenslotte zij nog opgemerkt, dat de verbetering der interpunctie uitsluitend geschiedde in overeenstemming met de Franse tekst, met name die van Ms. 2240.

Terwille van het leesbeeld drukken wij de tekst niet in kolommen. Wel zijn in margine de foliozijden en de scheidingen der kolommen

door ons aangegeven, maar de verdeling van de regels is verwaarloosd. Wie precies wil weten, hoe de tekst over de kolomregels is verdeeld, raadplege de fotocopie in de U.B.L. Een ogenblik hebben wij ons afgevraagd, of het niet beter zou zijn, in plaats van de talrijke voetnoten, náást de middelnederlandse tekst die van Ms. 2240 volledig af te drukken. Uit proeven echter is ons gebleken, dat deze vereenvoudiging slechts schijnbaar is. Want al heeft Potter, gelijk blijkt uit Ms. 2240, zijn tekst woordelijk uit het Frans vertaald, toch is dit handschrift van de Bibliothèque Nationale niet identiek met het exemplaar, dat hij heeft gebruikt. Trouwens Ms. 2240 zelf kan niet buiten de toelichtingen uit Albertanus en Menagier. Ook de bladzijden van de Franse tekst zouden dus van voetnoten moeten worden voorzien; dit zou de taak van de lezer, welke toch al niet gemakkelijk is, aanmerkelijk hebben verzwaard.

 

Bij de confrontatie met de andere lezingen betekent

Alb. = Albertanus' Liber consolationis.
Sn. = De tekst, uitgegeven door Snellaert.
Ch. = Chaucers Tale of Mellibee.
Men. = De Franse Mellibeus, volgend op Le Menagier de Paris.
Mx. = Ms. fr. 2240 (Bibl. Nat., Paris).
R. = Rekems hs.
P. = Potter of zijn tekst.

Een afschrift van Men., een microfilm van Mx. en een negatief van R. is in ons bezit en staat op aanvraag de lezer ter beschikking via de U.B.N.

Letter tussen ( ) = door copiïst zelf later doorgehaald.
Letter tussen [ ] = door copiïst zelf later toegevoegd.
Letter tussen / / = toegevoegd door ons.

Een enkele opmerking over het akrostichon is, nu de bron van de Mellibeus is gevonden, hier niet misplaatst.

Driemaal heeft Potter de litteratuurhistorie verrast, door haar via de inscriptie van zijn naam een nieuwe pennevrucht te presenteren: eenmaal in Der Minnen Loep, vervolgens in de Blome, tenslotte in de Mellibeus. De ontdekking van zo'n sleutelspreuk, dit valt niet te ontkennen, verschaft de speurder een zekere voldoening, temeer als samenhang met vroeger oeuvre duidelijk blijkt, maar hiermee is dan ook alles gezegd. De wijze waarop het akrostichische woord aan het begin van ieder hoofdstuk in de tekst is ingevlochten, kan in de Mellibeus op geen enkel punt vernuftig heten. Sterker: Menige

aanhef is verwrongen, ontsierd als hij wordt door de geforceerde woordkeus. Waar de Franse tekst b.v. heeft: ‘Se tu cuides......’ en Potter op 8 vo a dit met ‘Eest dattu meenste......’ wil vertalen, laat hij voorafgaan: ‘Formeerlijc seg ic voert’, omdat hij een F-woord nodig heeft. Dit zal wel de verdietsing zijn van een latijns ‘formaliter’, dat intussen door Alb. niet wordt gebruikt en in de context niet vereist wordt.

Eenzelfde oplossing is ‘Ghemeynlijc’ op 13 vo a, waarin zich wel een juridisch of scholastiek ‘generaliter’ weerspiegelt, dat overigens in geen enkele tekst is terug te vinden. De bedoelde aanhef luidt: ‘Ghemeynlijc te spreken van den raet die dy aduocaten gauen ende die wijse ende die olde, die allen eendrachtich waren ende seiden: Dat vor alle dinck soldstu......’. De zin gaat voort en de aanhef blijft in de lucht hangen. Dit kán de schuld zijn van een copiïst, maar terwijl het ons met behulp van de Fr. tekst doorgaans lukt de bedoeling van Potter te reconstrueren, weten wij met deze zin geen raad.

Wat het voegwoord Totdat in de aanhef van het hoofdstuk op 9 ro b moet betekenen, is onduidelijk. Wij zouden Nadat verwachten. Ook in de Fr. tekst staat: ‘Après ce que je t'ay monstré......’. Van een verschrijving kan toch geen sprake zijn, want voor het akrostichon is een T-woord noodzakelijk.

Het akrostichische ‘Trouwen’ op 22 ro a is een stoplap. Elders (op 26 vo a/b), waar de Fr. tekst begint met ‘Quant Mellibee oy dame Prudence......’, laat Potter de vertaling dezer woorden voorafgaan door de overbodige vermaning ‘Laet nu sien’. Vlak daarop (27 ro a/b) probeert hij het met ‘Siet’ en op 29 ro b met ‘Merct nu’.

Een verwrongen indruk tenslotte, tot in de zinsbouw toe, maakt de aanhef van het nieuwe hoofdstuk op 10 vo a: ‘Ende ic heb nu bewijst, in wien du raet neemen sults, wiens raet du scuwen sults ende vlien. Soe wil ic dij seggen......’. Met opzet hebben wij hier de interpunctie van het hs. laten staan. De Fr. tekst heeft: Puisque je t'ay monstré...... (bijzin), je te vueil apprendre...... (hoofdzin) - een constructie die in R. gemakkelijk is te reprojecteren, als wij de punt achter vlien vervangen door een komma. Ende kan in het Mnl. een onderschikkend voegwoord zijn, ter inleiding dienen dus van een bijzin (met de betekenis bijvoorbeeld van ‘terwijl’), maar dan staat heb op de verkeerde plaats. De aanhef is een hoofdzin. De context vráágt een bijzin. Hoe dan ook, fraai is het niet.

2. De tekst naar het Rekemse handschrift

Hierna volcht van mellibeo ende van sinre vrouwen prudencia

+ Int beghin ende ten iersten intreden van desen ghescriften soe isser gheweest een ionghelinck, gheheiten mellibeus, die mechtich ende rijc was. Hij hadde een wijff, gheheiten prudencia, ende van desen wiue hadde hij een dochter1). He(e)t gheuiel op een tijt, dat mellibeus ghinck spelen ende hem vermaken ende een ionghelinc met hem2). Ende hij liet sijn wijff in een stede3) ende sijn dochter ende die porten ghesloten. Drij van sijnen olden vianden4) quamen ende setten lederen aen die muren van sijnen huyse ende doer die vijnsteren ghingen sij ende sloghen sijn wijff zere ende wonden sijn dochter met vijff wonden5), dats te weten+ in / handen, in voeten, in oeren, in mont, in nese ende lietense dar ligghen als bi na doet ende ghinghen [e]wech. Doen mellibeus weder keerde tot sijnen huyse ende sach dat mesual, soe began hij hem seer te beclaegen ende te beschreyen ende te gheberen als een verwoet man ende sijn cleyder te schoren.

Doen beghan vrouwe prudencia hem te vermanen ende te smeken dat hy hem ghedogen soude. Doen bedachte prudencia der sentencien ovidij, die aldus sprict6): Die ghene is dwaes, die hem pijnt te beletten der moder te bescreyen die doot hors kints, eer si wel veruollet ende versadet is van tranen. Dan eest tijt te trosten ende te matighen hoer droeffenisse met sueten woerden.

+ Daer omme vrouwe prudencia ghedochde / hoer een luttel. Ende daer nae, doen sy horen tijt sach, seide sy hem aldus: Heer, waer omme macti v seluen te schynen divars? Het en betaemt niet enen wijsen man te bedriuen dustanighen groten rouwe7). Wilt god, v dochter sal ontghaen; ende of

sy doot ware, soe en soldet ghy doch bijllix om hore dus mesmoedich niet wesen. Want seneca seit: Een en sal niet mestroest wesen om den doot sijns kints8), mer hy sal liden sijnen doot soe lichtelijc als hij sijns selfs doot verwacht9).

Antworde mellibeus opter vrouwen prudencia wise onderwisinge.

Ende mellibeus antworde: Wie is der ghene die hem+ ontholden solde moghen van screyen in dustanigen / groten saken van drofheiden? Onse here ih's xpûs screyede selue om den doot lazari sijns vrints10). Voerwaer, seide prudencia, screyen te maten is niet verboden den ghenen die bedruct is, mer het is hem gheorloeft. Want, na dat sijnte pauwels seit in eenre epistolen tot dien van romen, men sal blijde wesen met den ghenen die b/1/ijscap hanteren ende screyen met den ghenen die screyen11). Al is dat screyen te maten gheorloeft, nochtan soe is dat screyen bouen mate verboden. Daer omme salmen holden die mate die seneca seit: Wanneer du hebst verloren dijnen vrint, dyn oghen en sullen niet wesen daer omme alte nat; want al gheuallet, dat+ die tranen comen totten / ogen nochtan en sullense daer niet vyt ga[e]n12). Darom, als du hebst dijnen vrient verloren, soe troest dy met enen anderen te vercrigen ende niet met soe seer te screien13). Ende wiltu dan wijslijck leuen, doen af14) die bedructheit dynre hertten. Want, na dat ih'us sydrac15) seit, dat blijde ende dat vrolijcke hertte ontholt den mynsche16), mer die droeueghe gheest doot dorren dat ghebe[e]nte. Ende seit o[e]c, dat die bedruc/t/heit slaet veel volxc. Ende salomon seyt: Ghelijcker

wijs als die motte versliet dat cleet ende dat cleyn wormken dat hout, desghelijx deert die bedructheit dat hertte des mynschen17). Ende daer om sullen wy hebben in dat verlies+ van onsen kinderen ende / o[e]c ons tijtlijck goets verduldicheit, ghelijc als wy vinden in iob. Doen hy verloren hadde sijn kinderen ende allen sijn guet ende gheleden hadde vele tribulacien in sijnen licham, doen seide hij: Die heer heuet ghegheuen, die heer heeftse ghenomen; alsoe als den here beha[e]cht heeft, soo eest ghesciet; die name des heren sy ghebenedijt18).

Mellibeus antwoirde prudencie synen wiue: Allen dese dinghen die du segghes, sijn waer ende profitelijck, mer myn hertte is soe gheturbeert, dat ic niet en weet wat ic doen sal. Doen seide prudencia tot hem: Roept allen v hoechste vrinden ende maghen ende ghebueren19) ende vraghet hem raet van desen dingen. Ende regere dy na raet dien sy dij+ geuen/sullen. Want salomon20) seit: Alle die dinghen sultu doen bij rade ende het en sal dy int eende niet berouwen.

Hier roept mellibeus sine vrinden ende magen te rade.21)

Soe heeft mellibeus ghedaen ende hy riep veel voelxc, dat is te weten cyrogenen meysters van medicinen22), lant luyde23), jonghe luijde ende sommich van synen olden vianden die sceenen24) beraden te wesen ende weder ghekeert tot sijnre gracien ende mynnen. Ende o'c sommich van synen ghebueren, die hem eer bewijsden meer. ouermits vresen dan vyt mynnen25). Ende met desen quamen veel

pluymstrijkers ende smekers ende vele anders voelxs van dier accorde ende oc guede aduocaten. Ende doen sy allen+ waren versament, soe vertelde hy hem sijn meesual ende/ bewijsdet wel met sijnre manieren van spreken, dat hy seer toernich was ende dat hy grote begherte hadde om hem ter stont te wreken ende orloge te maken sonder vertrack. Nochtan eyschte hy hier af horen raet.

Doen stont daer op vten rade een cyrogeen. Here, seide hy, het betaemt den cyrogenen, dat sy dragen tot een yeghelijken profijt ende tot niemant scade. Want het gheualt wel somtijt, dat, wanneer twe mynschen ouermits quaetheit mallijckanderen quetsen, een cyrogeen gheneset te beyde. Ende daer om en betaemt ons niet, dat vyt ons orloge rijsen solde26) off dat wij pertije dragen solden. Mer dynre dochter te genesen, al eest dat sij seer ghequeets is, wy+ sullen daer toe onsen arbeit doen dach/ende nacht ende mitter hulpen gods sullen wijse dy weder berichten al ghesont.

Daer na in deser manieren antworde die meyster van medicinen ende dede daertoe als der art der medicinen is, dats datmen contrarie met contrarie ghenesen solde, alsoe soldemen ghenesen orloghe met orloghe ende met wrake. Die nydighe ghebuer ende die olde vianden, die doe schenen beraden te wesen, ende die pluymstrijkers ende smekers deden anschijn, off sy ghesmeket hadden ende ghescreyt, ende begonden te gheberen off dese dingen hem seer swaer gheweest hadden, louende en prijsende mellibeum van sijnre moghentheit ende rijcheit ende van synen vrienden ende maghen ende lakende die mogentheit sijnre vianden, ende seiden allen, dat hi hem wreken solde.

+ Doen was/daer een wijse aduocaet, die na hem opstont ende seide: Lieue here, die sake daer wy hier omme vergadert sijn, is seer hoege om reden der scade ende des quaets. Ende om die reden des groets quaets, dat daer aff comen mach in toecomenden tijden ende om die reden der rijcken ende mechtighen pertien, om welke saken het solde wesen seer meesdaen te dwalen in desen dinghen, daer om op desen tijt soe raden wij v, mellibee, dat ghy bouen allen dingen hebt nersticheit te bewaren v selues persoen. In dien manie-

ren, dat v niet en ghebreken spijers ende wekers om v te bewaren27). Voert soe sult ghij setten in v huys guede hoede ende sterke om dat te besceermen. Mer van orloghe aen te neemen ende v ter stont te wreken, dat en mogen wy+ v rechteuoert niet/ordelen welc beter waer28). Ende men seit aldus, dat het een guet ordel29) is, die haest verstaet ende cort, ende ouerlanc ordelt. Want al ist dat allen vertrekenisse verdrietelijc is, sij en is nochtan niet te berespen inden ordelen ende inden werken, wanneer sy is louelijc ende redelijc30). Ende dit bewijset ons in een exempel ons here ih'us xp's, doen dat wijff, die beghrepen was in ouerspeel, voer hem ghebracht was, om dat hijse ordelen solde wat men daer mede doen solde. Al waest dat hy wael wijste, waet hij antworden solde, nochtans en antworde hij niet ter stont. Mer hij wolde hebben vertreck, dat is voersienicheit31), ende screeff tweewerff inder erden32). Om+ dese reden eysche ich die voersienicheit ende respijt/wat dingen wy dij metter hulpen gods raden sullen tot dijnen profijt.

Doen stont op dat ionghe volc ende dat meeste deel vanden

anderen ende riepen tegen desen33) ende macten een groet gheruechte ende seiden: Ghelijkerwijs als men dat iser smedet ter wilen dattet heit is, alsoe solde men die scade wreken ter wijlen datse versch waer. Ende riepen allen luyde, dat men orloch maken solde.

Dit is vanden olden, wat raet sij gheuen.

Gheringe stont dar een op vanden olden ende stack sijn hant op ende gheboot34), datmen swijghen solde ende seide: Veel mynschen ropen om orloghe die niet en weten wat orloch draget. Orloge in sijnen beghijnne is breet ende heeft+ alsoe inghanc, dat / eyn yghelijc daer in gaen mach ende mach het vinden. Met met groten arbeit35) machmen weten tot wat eende men daer mede comen mach. Want wanneer dat orloghe beghint, veel mynschen en sijn niet36) gheboren die om des orlochs wille steruen sullen ionck off sullen leuen in bedructheden, in onsalicheden, in ketiuicheden ende armoden. Daer omme, eer men orloghe aen nempt, salmen hebben gueden raet ende grote voersienicheit.

Doen dese olde waende vestigen sijne worde met reden, stonden sij bij na alle tegen hem op ende seiden, dat hij sijn worde cortten wolde, want die teme vanden ghenen die daer predict den genen dies niet horen en willen, dat is een selsen off een sassem teme37). Sydrac / seyt: pijpen ende screyen is enen ongelijken sanck38), dat is soe vele te seggen, dat spreken voer den ghenen, dies niet horen en willen is in hem al sulken verdriet als dat singen voer den ghenen die screyt. Doen sy desen wijsen niet horen en wolden, soe sat hij neder, want salomon seit: Daer du niet ghehoert en

be(e)st, daer en pijn dy niet te spreken39). Dese wijse seide: Ic sye we(e)l, daer ghebrect groot raet, wanneer die sake gro[e]t is40). Dijt gheseit, sat hij neder al besce[e]mt. Nochtan had mellibeus in synen raet vele volx, die hem rij[e]den sommige dingen int oer ende anders soe rieden sy hem contrarie41).

Nu heeft mellibeus ra[e]t van sinen vrinden die hem ten orloge ri[e]den.

Nu heeft mellibeus raet van synen vrienden ende horen raet+ ghehort / ende sach, dat die meeste menichte hem accorderden ende rieden, dat hy orloghe maken solde, soe toefde hy opten raet ende macten va(e)st. Doen vrouwe prudencia sach horen man, dat hy hem ghereyde om te wreken, soe quam sij voer hem ende seide seer soetelijc: Here, ic bid v, dat ghij v niet en ha[e]st ende my bouen allen gauen gheuen wilt spacy ende respijt42). Want petrus alphei seit: Die dij qua[e]t doet, dien en haest niet weder quaet te doen. Want langen tijt suldi dijnen vrint verbeiden ende veel langer suldi dijnen viant ontsien43).

Mellibeus antworde prudencie synen wiue: Ic en heb ghenen opse(e)t off raet dienen wille te ghebruken om vele redenen wil. Eerst, want een ijghelijc solde my / houden voer dwaes, dat ic mits dijnen raet ende conse(e)nt ver-

wandelde dwelc dat gheordenert is met dus vele goets volxc. Voert, want allen die wiuen sijn quaet inder naturen. Dijt seit salomon: Onder .m.mannen heb icker een gheuonden, mer van allen den wiuen en eesser gheen gheuonden goet44). Ende waert dat ic my regeerde mits dinen raet, het solde schijnen, dat ic die heerscappie gaue ouer my, dwelc niet en solde wesen. Wa(e)nt sydrac45) scit: Eest dattet wijff heeft heerscappie, soe is sy contrary horen man. Salomon seit: Noch dijn broder, noch dijn soen, noch dijn wijff, noch dijn vrient46) en gheeff heerscappie off mach+ ouer dij in allen dienen leuen, want het / is dij beter, dat dijn kinder aen dij versueken dat sy behouen, dan dattu wachten soldest dijn behoeff van dijnen kinderen47). Vort, waert dat ic ghebruycte dijnen raet, het solde somtijt wesen, dat dijn raet heymelijc moeste wesen ende gheheelt48) ter tijt toe dattet tijt ware dien te ontdecken. Want dat en solde niet gheschien mogen. Het is gescreuen: Dat gheslechte vanden wiuen en mach niet helen anders dan dat sy niet en weten49). Voert soe seit een philosophus50): Inden quaden raet verwinnen die wiue die manne. Ouermits desen raet en be(e)n ich niet sculdich te gebruyken noch te vo(e)lgen dijnen raet.

Hier antworde mellibeus op den ra[e]t van sinen vrinden.

Ende na dien dat vrouwe prudencia / guedertierlijc ghehoert hadda51) ende in groter lijtsamheit om alle dingen die hoer man voert setten wolde, soe bat sy orloff te spreken. Here, seide sy: Vander ierster reden die ghij voert gheseet hebt, machmen lichtelijc antworden. Want ic segge, dattet gheen dwaesheit en is, dat een sijn raet verwandelt,

wanneer hem die dinghen verkeren52) off wanneer die dingen anders schijnen na dan sy schenen toe voren. Ic segge meer, dattu hads gheloeft ende ghesworen te doen dattu gheseit haddes ende du dat lietste om eynige rechtueerdige sake, men solde niet seggen, dattu een logenare warts off meynedich. Want het is gheschreuen53), dat die+ wijse niet en li[e]cht, wanneer hij / verwandelt sinen sijn op een beter. Want al wart, dat dijn opseet ghesticht ware ende gheordeneert mits veelheit des volxc, daer omme en salmens niet veruollen. Want die waerheit der dingen ende des profijts sijn beter geuonden mit luttel wijs volxc ende wel ghespraket. Bij reden, want mits velheit des volxc, daer een ijghelijc crijt ende ropt na sijnen wille, en is gheen orbaer54). Totter ander reden, als ghij segt, dat allen die wiuen sijn quaet ende egheen guet: beholden uwer eerbaerheit55), ghij spreket alte ghemelijc56), indien ghijse dus allen laect. Want het is geschreuen57). Diet al laect, die versaect off me(e)shaget al. Seneca seit58): Wij die waerheit vercrigen wijl, en sal niemant laken. Mer dat selue dat / hij weet, sal hij hem wijsen ende leren sonder presumpcie off vermetelheit. In dien dat hee niet en weet, en sal hij hem niet scamen te vraghen enen beteren off wijser daen hij is. Ende dat veel wiuen goet sijn, machmen lijchtelijc proeuen. Ten iersten onse here ih'us xp's en hadde hem nummermeer ghewerdicht neder te comen wt den scoet sijns vaders inden wiue, hadden sy allen geweest quaet. Voert onse here ih's xp'us, doen hij verrees vander doot, openbaerde hij hem eer enen wijff daen enen man59). Want hij openbaerde hem eer marien magdalenen dan

synen apostolen. Ende salomon seit60), dat hij onder allen den wiuen gheen gheuonden heeft goet, daer en volcht niet+ datter gheen goet en is. Want al eest / dat hier gheen goet vonden en heeft, veel ander hebbense guet gheuonden ende ghetrouwe. Off bij auonturen als salomon seit, dat hij gheen guede wiue geuonden en hadde, verstont hij vander ouerste ende volmacter goetheit, van welker niemant goet en is sonder god alleen, na dat hij seit inder ewangelien61): Der creaturen en is gheen volmact; hem ghebrijct ymmers yet bijder ghelijkenisse der vo(e)lmactheit sijns sceppers. Totter ander reden, daer du segts, waert dattu di yet reghierste ouermits mynen raet, het solde schijnen dattu mi heerscappie gaefste over dij: beholden uwes pays, ten is alsoe niet. Want nae dien worden en solde niemant pays sueken / noch raet daen a(e)n den ghenen die heerscappie ouer hem geuen wolde. Ende dat en is niet waer, want dij gene die raet vraget, heeft macht, dat is vrien wille, te doen off te laten datmen hem raet. Totter vierder redenen, daer du segts, dat gheslechte vanden wiuen en mach niet helen62), waer van men seit, dat drij dingen sijn, die den man wt synen huyse iagen63). Van desen wiue so spriect salomon64): Het wer beter te wonen in een wost lant dan met enen ongestadigen ende tornegen wiue. Ende nu weestu wel, dattu mi dusdanich niet gheuonden en hebst, mer du hebste dijcke myn vo(e)lstandicheit ende myn ghedoechsamheit geproeft, ende hoe dat ic verwaert65) hebbe dingen, die men heimelijck holden solde. Totter vijfter+ reden / daer du segts, dat in quaden raet die wiue verwinnen den man, dese reden en heeft hij haer stede niet66), want du beghers en geen raet van quaet te doen. Ende ofstu woudes ghebruyken quaden raet ende quaet te doen, ende dijn wijff dij daer af toeghe ende verwonne, dat en

war niet te berespen mer te prisen. Ende aldus salmen verstaen dat wort des propheten: In quaden raet die wiue verwinnen den man. Ende somtijt, wanneer die manne willen werken bij quaden raet, die wiue treckensse dar aff ende verwinnensse met goeder onderwisinge.

Dits van dat der vrouwen raet onderwilen seer goet is.

Laecstu mits blameringhe alle die goede wiue horen raet, soe wil ic dij bewijsen mits veel reden, dat vele wiue goet ghewe[e]st hebben ende horen raet goet ende profijtelijc geweest. /

Ten iersten seit men costumelijc, dat der wiuen ra[e]t es seer coestelijc, want al eest tsake, dat veel wiuen sijn quaet, nochtan heeft menre veel geuonden, die guet sijn ende van goden rade. Judith ouermits horen gueden raede verloeste sij die staet van betulien, daer sy in wo[e]nde, vanden heiden holofernes diese beleghen hadde ende woldse destrueren67). Jacob ouermids den gueden raet van rebecca sijnre moeder wan hij die benedixie van sinen vader ysaac. Abigail verloeste nabal horen man van coninc dauid, dien doden wolde ende die versoende mits hoere wijsheit ende gueden raet. Hester mit horen gueden raet verhieff seer hoer volxc in assuerus conincrijck. Ende aldus machmen seggen van veel ander.

Voert68) doen onse here ghescapen hadde den iersten man, seide hij: Ten is niet goet den mynsche alleen te+ wesen, maken wij hem eenre / hulpe, sijn gelijcs. En hadden sy dan niet goet geweest, onse here god en hedse niet hulpers gheheiten der mannen, mer scadende ende hinderende. Voert een ander meester settede iiij versen in, welken hij vra[e]chde ende antwoert ende seit aldus: Wat is beeter daen gout? Jaspis. Wat is beter dan iaspis? Seris. Wat is beter dan seris? Dwijf. Wat is beeter dan wijf? Niet69).

Om dese reden ende dan mits veel ander70) mochstu sien, dat vele wiue guet sien ende horen raet guet ende profitelijc. Ende wilstu dan volgen mynen raet, ic sal dij dijn dochter al gesont leueren ende ic sal oc maken, dattu ere hebben sults in dijnen raet ende in dinen saken.

Doen mellibeus hadde ghehoert der vrouwen prudencie / sijnen wiue, soe seide hij: Ic sie wel, dattet woert salomons waer is, die seit: Wel geordenerde worde dat sijn crumelen van honich, want sij geuen sueticheit der ziele ende gesontheit den lichame71). Ende mits desen soete woerden ende dat ich gepeyst hebbe dijn grote wijsheit ende dijn getruwicheit, soe wil ic mi nu alte ma[e]l regeren na dijnen raet ende nae dijnen wijsen ende besceyden onderwijsingen72).

Hoe hem mellibeus voecht totten ra[e]t van prudencia sinen wiue.

Om dattu dij wilst regeren na mynen raet, seide prudencia, soe wil ic dij wijsen, hoe dattu dij regeren sulste ende hebben sult in dinen raet te neemen ende te houden73).+ Ten iersten in allen dijnen werken sulstu voer alle dinck / heischen den raet gods almechtich ende sulken raet, dat hy hem werdigen wil dy te raden74). Daer omme soe seide

tobyas tot sijnen soen75): In allen dinen tijden gebenedy god ende bid hem, dat hij scijcke dijne wege ende dat al dijnen raet in hem sij altijt. Sinte iacob seit76): Eest dat yemant beho[e]ft wijsheit, die salse god vragen. Voert sulste raet vragen aen die seluen ende ouersueken dine gedachten ende examinersse watti beest is ende daer wt sulstu doen iij dingen ende die doet van dij, want se contrari sijn den goeden raet, te weten: torn, ghiericheit ende haesticheit. Ten iersten dan die gene die tornich is en mach niet vol77) ordelen ende om dat hij niet vol ordelen en mach, soe en machy niet vol / raden. Die ander reden is: die tornich is, waent altos meer doen dan hij mach ende daer omme sijnen raet altoes bouen clymmet sijn staercheit78). Die derde reden is, want die gene die tornich is die en mach niet spreken dan van wreden dingen. Daer op seit seneca79): In sulker maniren soe verwect hy eenen ander tot torn. Voert soe sultu van dij doen gyricheit, want, na dat die apostel seit, ghiricheit is een worttel van allen quade80). Ende die gyricheit en mach anders niet ordelen dan dat sijn ghiericheit veruollet die welke niet veruollet en mach woerden. Want hoe die ghirege meer heeft, hoe hem meer ghebriect81). Voert sultu van dij doen haesticheit, want du+ en / sult niet ter stont ordelen datti voercoemt. Mer du sulster eerst dijcwil op dencken; want, na dattu voer geseit hebst, di gene die haestich ordelt, haestelijc beruwet hem des. Du en sults niet alle vren alleens ondersceyt hebben, mer du sulste vinden, dat die op een tijt goet dochte gedaen, dat sal v op een ander tijt beter duncken82).

Hoe een sijnen raet niet openbaren sal.

Ende alstu raet geuonden hebste aen saken in dij seluen ende geordelt hebsts met groter voersienicheit, wat dij be(e)st is, ende wat raet dat dij aldernuts is, behout dat heimelijck. Ende wachte dij dien te ontdecken eynigen mynsche, ten sy dattu voerwaer meenste, dat dat ondecken sijn83) / condici beter maken mach. Want ih'us sydrac84) seit: Di(e)nen vrint noch di(e)nen viant en vertelle dijnen heimeliken raet niet, ende dijn dwaesheit en ondecke hem oec niet. Want in dijnre tegenwoerdicheit solde hij behoeden ende bescermen, mer achter dijnen ruggen solde hij metti ghecken ende enen anderen vinden, die wel heimelijc ca(e)n helen85). Ende petrus alphei seit86): Soe lange als die heimelicheit is in dijnre hertten, soe holdestuse in dienen banden. Mer wanneer duse ondeckt hebste, soe holste dij87) in hoere gevancgenisse ende daerom eest dij voel lijchtelijker te swijgen dan enen anderen dijn heimelicheit te helen ende du bidden solts, dat hijt helen wilde. Want+ seneca seit88): Eest dattu dijnen raet niet helen / en const ende swigen, hoe soldes tuen dan enen anderen dorren doen helen ende swigen89).

Noch van dat een sinen ra[e]t niet geheel openbaren en sal.

Formeerlijc seg ic voert: Eest dattu meenste, dat ondeckinge mact90) van dijnen raede dijn condicie beter91), ende raet te neemen met enen anderen, westu doen sulste, soe moetstu dij hebben in dustaniger manieren. Ten eersten en sulstu dij

seluen niet gelijck maken dijnen raet, aen welker sijde du dy holden wilt, noch hem tonen dinen wille92). Want gemeynlijc alle raders sijn flaterers ende pluymstrijkers, sonderlinge die sijn vanden raede der groter heren. Want sij pijnen ende pogen hem meer te seggen behagelijke dingen dan profijtelijke. Daer omme een rijc man en sal nummermeer goeden raet hebben, ten sy dat hijten93) eerst van hem seluen heeft. Vort soe sultu me(e)rken van dij seluen dijn vianden, die dij heimelijcste in dijnen raede sijn, ende van dien sulstu raet neemen94). Ten iersten soe sulti dan in di(e)nen raet roepen di(e)ne guede vrinden. Want salomon seit95): Ghelyc als hem dat hertte verbli(e)t inden gueden roeck, alsoe ma[e]ct den raet des gueden vrients soeticheit der seelen. Ende seit noch: Den ghetruwen vrint en is geen dinc by te gelijken, want noch gout noch siluer sijn niet soe groet van werden als die goetheit des getru(e)wen vrints. Noch seit hij me(e)r: Die getruwe vrint is+ een sterck bescut; dien vindet, hij vint grooten scat. / Voert soe sultu me(e)rken, dat die ghetruwe vrint, dien du soecste, in dijnen raet wijs sijn96). Want het is gescreuen

in iob97): Inden olden is die wijsheit ende in vele daghen es voersienicheit. Tullius seit98): Die grote werken off dingen en woerden niet gedaen mit sta(e)rcheit noch mit gerencheit des lichams, mer mit goeden raet ende conste des persoens, off mit wetenheit, off mit wijsheit, welke poenten niet en crancken inden olderen mer altoes stercken ende wa(e)ssen. Voert soe sultu in dijnen raet altoes hebben dit voer een regel, dattu altoes roepen sults int beghijn luttel volx ende die vanden sonderlinxsten. Want salomon seit: Pijn di altoes te hebben veel vrinden, mer onder dusent soe verkieser enen tot dijnen rade99). Als tu hebst ge/hadt dijnen raet met luttel volx, soe moechstu denen ondecken vele volx, ofts te doen is. Nochtan die drij condicien voerseit sullen inden raders altoes bewaert bliuen. Ende en sal dij niet genoegen met enen raede alleen mer maker veel. Want salomon seit: Goet is gesciet der we(e)t waer vele raders sijn100).

Hier wijst vrouwe prudencia wat raet men doen sal off laten.

Tot dat101) ic bewijst hebbe, aen wyen du raet neemen sulste, wil ic dij voert bewijsen, wat raet du doen sults off laten. Ten iersten soe sultu scuwen102) den raet der dwaeser. Want salomon seit:103: Aen den dwaesen en sultu genen raet nemen, want hy en solde dij niet connen raden+ dan dat hem seluen behaechde. Het is gescreuen / dat die proprieteit der dwaser is, dat hij lijchtelijc gelouet allen quaet van enen anderen ende allen guet van hem seluen104). Voert sultu scuwen den raet des geueisden

flatteres ende pluymstrijkers, die hem pijnen meer te prijsen dijn persoen, om dij te behagen, dan die waerheit te seggen. Tullius seit105): Onder allen plagen die daer is inder vrintscap, soe is flatteringe die meeste. Voert sultu ontsien meer die soete woerden vanden genen die dij prijset ende louet, daen die scarpe woerde van den genen die dij waerheit seet106). Want salomon seit107): Soete woerde dats een stri(j)c om die scape mede te vangen108). Ende andersins seit hij109): Een mynsche die sprijct tot synen vrint soete woerden ende bequaem, leet hem voer die voeten / een net, om hem te vangen. Daer om seit tullius: En ondecke dijn worde niet den flatterers110). Catho seit111): Voersich dij te scuwen onbequame woerde. Voert doe sultu scuwen den raet dijnre older vianden die sijn beraden112), want het is gescreuen: Niemant retonerere gelijc noch met wijsheit in dij raden van sijnen olden vianden113). Ende porphirius seit114): En betruwet v niet in den genen, daer ghy orloge mede gehadt hebt ende ondecke hem v heymelicheit niet. Ende dese reden moet war wesen115), dats daer dat vuer lange gheweest heeft, daer blijft ymmer wat wermten. Ende daer om seit salomon116): Dijnen olden viant en betruwe+ tot genen tijden. Nochtans al is hy be/raden ende hem veroetmoedicht heeft ende neyget sijn hoeft voer dy, en gheloue hem niet, want hy doetet meer om sijn profijt

da(e)n om dijnre lij[e]ften. In hem te oetmoedigen ende in dy te neemen die dingen daer hy dij mede mach bescaden117). Petrus alphei seit118): Niemant en is getruwe den geenen den hij te seer ontsiet. Ende tullius seit119): Gheen macht des keysers en is soe groet, dat sy lange dueren mach, ten sy dat hij meer heeft die liefte des volx dan tontsiech. Voert soe sultu scuwen den raet der gheenre die decke droncken sijn, want sij en connen niet helen120). Ende salomon seit: Dat niemant en sy noch en wese int rijck der dronckenre121). Voert soe sultu scuwen in ver/ smaetheit den raet der ghenre die dij raden een dinck int heimelijck ende een ander int openbaer. Want cassiodorus seit122): Een manier van te hinderen sijnen vrint is, wanneermen raet een dinc int heimelijc ende een ander openbaret int openbaer welc men doen wijl contrari123). Voert soe sultu hebben int124) versmaetheit den raet der quaeder

mynschen, want het is gescreuen: Den raet der quader is altoes vol bedrochs125). Ende derdus seit: Salich is diegene die niet genomen en heeft den raet der quader mynschen126). Voert soe sultu scuwen den raet der iongen mynschen, want den sijn der ionger en is noch niet ri(e)p.+ Ende salomon seit: We den lande, daer der heer / een kint is ende daer die prijncen vroech eten. (Cf. p. 66.)

Dits hoe een sinen rat sal examineren.

Ende ic127) heb nu bewijst, in wien du raet neemen sults, wiens raet du scuwen sults ende vlien. Soe wil ic dij seggen, hoe du dijnen raet sults examineren ende ondersueken. Na dat tullius seit, soe sultu aen merken veel dingen128). Ten iersten sultu eendrachtich129) wesen in dien dat du opghese(e)t hebts. Ende op welc du raet hebben wiltste, sij bewaert met rechter waerheit. Want men mach den ghenen niet raden die dy waerheit niet en seit. Voert sultu aen merken allen die dingen die hem accorderen tot dien dat tu gheseit hebste te doen nae dijnen raet, off reden hem daer me/de accordeert, ende off die beste ende die meeste hen daer mede accorderen. Voert sultu merken, welc dijnen raet vo(e)lget: off het is ha[e]d of mynne, vrede off orloge, dijn profijt off dijn scade. Ende aldus van veel ander dingen ende van dien dingen sultu altijd kiesen dwelc dat sij nae dijnen profijte, al andere dingen versmaet ende achter geset. Voert sultu merken, van wat worttel het gesproten sij die mare dijns raets130) ende wat vrucht sij inbringen mach. Ende du sulste merken alle die saken die daer aff comen mogen ende hoemen die brengen mach tot enen gueden ende ende tot den meesten o(e)rbaer.

Hoe een sinen ra[e]t ten goden ende brengen sal.

+ Nu du gheexami/neret hebste dijnen raet inder manieren voerseit ende geuonden hebste, welc die beste sijn ende geproeft van vele volx wijs ende olt, soe sultu da(e)n me(e)rken, oftu dien ten ende mochste brengen, want niemant en sal enich dinck beghinnen, hij en macht volmaken. Ende niemant en sal oc la(e)st aenneemen, hij en mach en dragen. Want men seit een prouerbium: Die veel in den arm vaet, hij vordert luttel131) ende men seit132): Onder winde dij te doen dattu macht hebts te doen, op dat die la(e)st niet soe sware en wege, dattuen sulste moeten laten. Eest dattet twiuel is, off tu ten ende sult mogen brengen off niet, du so(e)lste veel eer kiesen te verdragen da(e)n te beghynnen133). Daer om / seit tullius: Wel seggen die ghene die verbieden enen yghelijck, dat hij niet en beuele dingen te doen van den welken hij twiuelt, off sy te doen sijn off niet int inde134). Want petrus alphei seit135): Eest dat du macht hebts te doen dingen dye dy berouwen mochten, het is dy beter te verdragen dan te beghinnen. Wanneer du hebst geexaminert ofte verwandelt dijnen raet inder manieren voersz ende hebste geuonden, dattu se moghest brengen ten ende, soe holde dy daer aen ende mactse va(e)st ende seker.

Het is reden, dat ic dy bewijse, wanneer ende waer omme een sculdich is ende mach verwandelen synen raet sonder+ berespt te wesen / van yemant. Een mach verwandelen synen raet ende sijn opse(e)t, wanneer haer die zake verwandelt ende wanneer dat nuwe saken op comen. Want dye wet seit136): Die dingen die van nuwes op comen,

hebben noot nuwen raet. Seneca seit: Eest dat dijnen raet is comen ten kennesse dijnre vianden, verwandelen137). Voert soe sal een sijnen raet verwandelen, wanneer een na vint, dat ouermits dwalinge off by anderen saken dar aff compt scade off quaet. Voert wanneer hy onmoghelijc is off datmens niet wel en can bewaren. Voert soe sult ghy dat holden voer een ghemeen regel, dat dijnen raet qua[e]t is, die alsoe vast is, dat mens niet verwandelen en mach, och138) met gheen / rehande saken off condicien die daer in geuallen mogen.

Hoe mellibeus heet ghedwa[e]lt in ra[e]t vanden sinen te nemen.

Doen mellibeus gehoert hadde die wijse onder wisinge van vrouwe prudencia sijnen wiue, antworde hij: Prudencia, op desen tijt hebdij my geno[e]ch onder wesen int gemeyn, hoe ic my hebben sal in raet te nemen ende te holden. Nu wo(e)lde ic al te seer wel, dat ghij my neder dalde bij sonderlinge139), dat ghy my seit, wat v dochte vanden raet die wij hebben in ons selfs dingen.

Daer op antwoerde prudencia: Heer, ic bid v, dat ghij my in sulken saken in v herte niet en wilt versmaden, off ic v+ dingen segge, die / uwer herten ende synnen contrari sijn, want allen dat ic seggen sal, moen140) ic tot uwen profijt. Ende ic hoepe, dat ghijse allen sult neemen in lijtsamheit. Ende daer om doen ic v te weten, dat dien raet te spreken sonderlinge en sal niet wesen raet, mer alleen een vermaninge sonder ondersceit, waer in du hebste gedwaelt in veel maniren141). Ten i[e]rsten hebste gedwaelt in veel ma-

nieren in te vergaderen di(e)nen raet. Want int beghin so(e)lstu geroepen hebben dijnen getruwen vrint wijs ende olt142). Mer du hebste /geroepen/ va(e)lsche logenaers, flatterers, beraden viande ende volc datti eer bewijst sonder mynne. Voert soe hebste gedwaelt, want daer is gecomen totti in dynen / raet: torn, ghiricheit ende haesticheit, die contrari sijn den gueden raet ende du en hebste niet gelaten in dijnen raet als du sculdich waerst ende gedaen solste hebben. Voert soe hebste gedwaelt, want du hebste geto[e]nt in dijnen raet dijnen wille ende die groete begerte die du hadts, om orloghe te maken ende ter sto(e)nt wraeke te neemen. Ende daer om hebben sij veel eer gevolget dijnen wille da(e)n dijn profijt. Voert soe hebste gedwaelt, want du hebst te vreden geweest met eenen raet alleen ende in soe groten sa[e]ck ende soe hoegen, waer wel noot veel raets. Voert soe hebste gedwaelt in dien dattu gedaen hebste+ delinghe van / dijnen rade143). Du hebste versmaet den wille van dijnen getruwen vrinden olt ende wijs, mer hebste aen gesien die menichte. Ende du wetste wel, dat die dwaese altoes sijn die meeste menichte bouen den wijsen ende daer om den raet der capittilen is van groten menichte des volx, daer men meer ontsiet den gemeynen o(e)rbaer da(e)n die verdiente des persoens144). Voert soe dwaelt men decke145). Want in sulken raet soe hebbent die dwase gemeynlijc gewonnen.

Nu verkiert hier mellibeus sijnen raet.

Inde146) mellibeus antwoerde: Ic lye wel, dat ic hebbe gedwaelt, mer in dien147) du my geseit hebste, dat die geene niet en sijn te berespen, die horen raet verwandelen in veel saken, ich ben willich ende bereet148) dien te verwandelen tot dijnen wille, want het is mynschelijc te sondigen, mer te volherden inden sonden is duuelijc149).

Doen seide prudencia: Laet ons sien, wye redelicste gesproken heeft ende den be(e)sten raet gegeuen. Ende, op dat die ondersuekinge te bet gedaen worde, soe laet ons beghinnen anden cyrogien ende a[e]nden medecijn die ierst spracken. Ic segge, dat die cyrogien ende medici spraken ende seiden inden raet dat si sculdich waren te seggen. Want hoer dienst betamt een yegelijx profijt ende niemans scade150), ende nae hoerre conste te hebben grote nersticheit vander curen dier gheenre, die sy hebben te gouuerneren151),+ ghelijc als sy gheseit hebben / ende oc wijslijc geantwoert. Ende daer omme soe radic, dat sij hoeschelic werden begaeft, op dat sij te blijdelijker andachtich sijn inder cureringe dijnre dochter. Want al eest tsaeke, dat sij dijn vrinden sijn, nochtan en sultu niet ghehengen, dat sij dij voer niet dij[e]nen, duen152) sultse seer myldelijc begauen. Mer van dat te doen, datter die medici toe deden ende dat die sieken dat een contrari mits dat ander contrari ghenase, soe wolde ic alte gherne weten, hoe du dat verstaets ende meenste.

Voerwaer, soe seide mellibeus, ic verstaet aldus, want ghelijc als sij my hebben ghedaen dat een contrari, dat ic

hem oic doe dat ander contrari. Ende om dat sij hem ghewro/ken hebben in my ende hebben my onrecht gedaen, soe sal ic my weder wreken in hem ende sal hem oic onghelijc doen. Soe sal cureert wesen dat een contrari mits dat ander. Nu siet, seide vrouwe prudcencia, hoe een ijghelijc lijchtelijc ghelouet nae dat hij wille ende na dat hij begertte. Voerwaer, seide sij, die worde der medici en sullen alsoe niet verstaen worden, want quaet en is niet contrari den quaden, noch wrake der wraken, noch onrecht den onrechte, mer sy wassen altoes deen a[e]n dander. Nu dan, die worde sullen aldus verstaen werden. Want quaet. (e)ende guet sijn contrari, vrede ende orloge, wrake ende lijtsamheit, twist ende+ eendrachticheit / ende soe van veel ander meer. Mer quaet sal men genesen met guet, twist met eendrachticheit, orloge met peyse ende alsoe des ghelijx.

Hier op accordert sinte pauwels ende seit in veel steden153): En gheeft niet quaet voer quaet noch vloec voer vloec, mer doet den genen goet, die v quaet doen ende benedijt den genen, die v vermaledijt. Ende in vele ander steden vermaent hij vrede ende eendrachticheit.

Noch hoe een sinen raet ondersoeken sal.

Ghemeynlijc te spreken vanden raet154) die dy aduocaten gauen ende die wijse ende die olde, die allen eendrachtich waren ende seiden: Dat vor alle dinck soldstu oic nersticheit doen om te bewaren dijn persoen ende hoede hebben tot dynen huyse. Ende seiden aldus / dat in dese saken solde men gherechtichlijck gaen ende met groter voersienicheit. Vanden iersten poente datter roert die bewaringe dijns persoens. Du sulste weten, dat die gene die orloge heeft, sal altoes voer al oetmoedelijc ende deuoetelijc begeren bewaringe ende die hulpe gods. Want in deser werelt en mach hem niemant ghelijc bewaeren sonder die bewaringe gods. Ende daer om seit dauid die propheet: Ten sy dat god dy stat bewaere, te vergheefs waken sy dijse bewaren155). Vort sultu die bewaringe dijns persoens setten op dynen getruwen vrint, beproeft ende beke(e)nt. Ende van dien+ sultu raet begheren ende hulpe156) om dy seluen / te be-

waeren. Want catho seit157): Eest dattu hulpe behoefts van dynen vrinden, want daer en is soe gueden meester van medicinen niet als den getrouwen vri(e)net158). Voert sulstu dij bewaren van allen vreemt volc ende logenaers ende hoer geseelscap versmaden159). Petrus alphei seit160): En verselle dy niet inden wege met eynigen persoen, ten sy dattu se voer we(e)l bekend hebste. Ende eest dat hy hem versellet met dij sonder dijnen wille ende beghert dynen wech161), dan v(i)ense dij voer te gaen off voerder dan du op geset hads. Ende eest dat hy een glaui draget, ho(e)lde dy onder sijn luchter sijde. Ende eest dat hy een swe[e]rt draget, ho(e)lde dij onder sijn rechter sijde162). Vort / soe bewaer dij wijslijc van allen dat ic dij voer gheseit hebbe, wes raet du scuwen sulst off doen163). Du sulst weten, dat die gene die orloge heeft, sal altoes voer alle dinck oetmoedelijc ende deuotelijck begeren die bewaringe ende die hulpe gods. Ende daer om seit derdor: Du sulste dy seluen wijslijc hebben ende altoes die vrese gods voer ogen setten164). Ende beware dij in deser maniren, dat du ouermits vermetelheit dijnre starcheit niet en lats dijn iegensaken, alsoe lange als duen niet beproft en hebst. Want die wijse altijt duchten ende ontsien sonderlingen sijn vianden. Salomon seit165):+ Salich is die gene, die altoes ontsiet, want die ge/ne die ouermits vermetelheit sijnre hertten groet betruwen heeft sijns selfs, dien sal qualic geschien. Du sulst dan allen ver-

spien ende sca(e)rpheit ontsien166). Want na dien dat seneca seit: Diet al ontsiet en sal in geen vallen167). Noch seit hy: Al eest sake, datti dunckt, dattu seker beste ende in sekeren steden, du sulste nochtan altoes nersticheit hebben om dij seluen te bewaren168). Niet alleen van di(e)nen groeten viant mer oic voerden alre cleynsten169). Want seneca seit170): Het betaempt enen rekelijken wijsen man, dat hy ontsiet sijnen cleynen viant. Ouidius seit in een van si(e)nen boeken: Die cleyne wimpelmese verslaet den groten craen, ende die hont die niet alte te groet en is / holt den euerswijn171). Nochta(e)n en sultu niet alte seer bloede noch verueert te wesen, dat te ontsien dat niet te ontsien en is. Want het is gescreuen172), dat sommige mynschen hebben hem seluen te bedrigen, want sy solden te seer ontsien hebben dat hem bedroegen heeft. Voert wachte dij voer alle venijn ende sulste dy wachten voer ghese(e)lscap der bespotters. Want het is gescreuen: Metten bespo(e)tters en hebbe gheen geselscap ende vliet hoer woerde als venijn173).

Vanden anderen poente daer dye wise seide: ‘Du sulste

hoede doen tot dijnen huyse met groeter ernsticheit’174): Ic wilde alte gerne weten, hoe du dese dingen verstaets. Ic verstaet, seide mellibeus, dat ic behoedinge setten sal myns+ huys van tornen, van cartelen, / van ledderen ende van allen behoefticheit175), ouermits welken ich verwaeren mach ende beschermen, opdat myne vianden ho(e)n ontsien mogen te genaken myn huys. Doen seide prudencia: Die bewaringe van hoegen toernen ende van groten ghetimmerten behoren somtijt toe der houverdien. Voert maect men die toernen ende groten getymmerten met groten moeynisse ende met groten costen. Ende als sy gemact sijn, soe en sijn sy van ghenre werden, ten sy dat sy beset sy/n/ met wisen ende getruwen vrinden ende met veel ander gereescappen die daer toe behoert. Ende daer om wet, dat die meeste bewaringe, die een rijck man hebben mach om sijn huys ende goet te bewaeren, is, dat hy ge / mynt sy van synen ondersaetten ende van sijnen gebueren. Want tullius seit: Die bewaringe die men niet wynnen en mach noch destrueren, is die mynne off liefte der onderseten176).

Vanden derden poente, daer die wise ende olde seggen, datmen in deser saken niet ruekeloes noch haestich toe gaen en solde, mer dat men met groter voersienich/eit/ ende met groter nersticheit bereyde, ich geloue, dat sy wijslijc seiden. Want tullius seit: In allen saken, eer men beghint, sal een hem bereyden met groter voersienicheit, het sy in wrake, in orloge, in strijde ende bewarnisse te maken177). Want tullius seit: Een lange toe bereydinge ma[e]ct een co(e)rtte victorie178), want als een saeck met groter vorsienicheit+ ende wijs/heit heir179) voer bereyt is, soe en seit men niet, datter yet ouermits wa(e)nraet gesciet ende voersuymt woert180).

Vanden quaden rade die dy sommige vanden sinen hem gauen.

Het ghebuert nv, dat men gaen moet totten raet die dy gauen dijn geburen die dy eer bewijsden sonder mynne. Die vianden die beraden waren, die flatterers ende die gene die een dinc rieden int heymelijc ende seydent voert int openbaer. Ende dat ionge volc die dy allen rieden dy seluen rechteuoert te wreken voerwaer als icti voerscreuen hebben soe solstuer veel doet staen in dustanige saken ende tot dijnen rade te roepen aldustanich volc181). Ende hoeren raet is genoich geproeft / inden dingen die vorsz sijn. In dien dat sy geseit sijn int gemeyn soe willen wij ons sunderlingen daer toe dalen182).

Nu laet ons sien ten iersten nae dat tullius seit183) vander waerheit van desen raet. Ende voerwar van dien raet en derf men niet ondersoeken, want men wel weet, wie die gene sijn die dese ouerdaet gedaen hebben. Ende oic, hoe vele datter is ende wanneer ende wa(e)t ondaet sy geda[e]n hebben. Laet ons da(e)n examineren dander condicie, die tullius seit184) van der waerheit van desen raet, dats geheiten consent185) ende is te weten: wy sy sijn ende hoedanich sy sijn, die hem consenteren tot dustanigen raet+ ende tot dynen wille, / want het sijn alle die ghene die ic dij voer genoempt heebbe, die dy rieden, dattu rechtuoert

orloch maken soldest186). Ende laet ons sien, wie du beste ende (d)ijnen du dus sere ha[e]tste voer dijn viande. Ende van dijns selues persoen187): Al eest sake, dattu rijck ende machtich bist, du bist doch alleen ende en hebst gheen kinder da(e)n een eenige dochter188). Du en hebst oic bruders noch susters noch gheen ander na maghe om welke dijn viande dij ontsien haer consenteret met dijnen wille189). Voer waire mochstu seggen neen. Want properlijck te spreken soe en mogen wy ons selue niet wreken. Ende nae recht soe en mach een van sijns selfs macht gheen wrake doen ende daer omme machmen seggen niet en consenteert met dynen wille.

Vander onda(e)t die dij vianden mellibeo deden.

Ende dat derde poent te examineren, dat tullius seit: consequens, dats na volginghe. Du sulste weten, dat vander wraken, die du doen wilst, na volget ander wrake, verderffe-

nisse ende orloge ende grote scade sonder getal, die welke men nu niet en siet. Ende dat vierde poent dat tullius seit: sprekinge190): du sulste weten, dat dese sake is wt ghesproeten vander hulpe dijnre vianden191). Ende vander wrake sal altoes comen ander wrake, orloge ende verderuinge dijns goets. Vander sake dattet le(e)ste poent is dat tullius seit192), dat sulste weten, dat ondaet, die dy ghedaen+ is, heeft ij saken der ghenre diet gedaen / hebben: die een van verre ende dander van na bij. Die sake van verren is hier die sake van allen saken193). Ende van na by sijn die iij vianden. Ende die sake diese daer toe brochte, was hat. Ende die materilike sake waren die vijff wonden van dijnre dochter. Ende die sake der formen was die materie van dier ondaet te doen, dats te weten, dat sy brachten ledderen ende gingen in die vinsteren. Dat inde der saken was, dat sy dynre dochter verslaen wolden ende mits hem en is sy niet doet ghebleuen194). Die saec van ouerlanc195) ist oft ghescien sal. Van desen dingen en mogen wy niet wel weten anders dan van vermodinge: ende wij mogen vermoden, oft sij comen sullen tot enen goeden ende oft tot enen quaeden ende. Om die / reden van enen lerare die seit: Met groeter pijnen sijn gheleydet die saken die qualijc begonnen sijn196).

Hoe ende waromme mellibeus deser ouerdaet ghesciet is.

Beuraget, waer om dat god heeft ghewilt ende ghehenget, dat men dij dustanige ondaet gedaen heeft, ic en solde niet wel connen antworden voerwaer ende sekerlijc. Want nae dat die apostel seit: Die wijsheit ende die ord/el/en gods

sijns diep alsoe, datse niemant bekennen en maech noch ghelijken noch ondervinden197). Mer ouermits sommege verwandelinge ende verwaentheit die ic hebbe, soe gheloue ic, dat god is juyst ende rechtuerdich ende heeft ghehengt, dat dit ghesciet is om rechtuerdicheit ende redelijken /+ saken198). Want du, die daer best genaempt mellibeus, dat soe veel te seggen is als die gene die honich drinct199), dat is te seggen die soeticheit der tijtlijker dingen ende weelden ende rijcheit des werelts eerbaerheit, daer du alsoe droncken aff gewe[e]st hebts, ende hebste daer mede vergeten god dijnen scepper. Ende en hebste hem gheen eer bewijst noch reuerencie ghedaen alstu sculdich waers te doene. Ende en hebste niet gheholden in dijnre hertten vanden worden ouidij die seit: Onder die soeticheit des goets vander werelt is verbuerghen dat fenijn, dat die siele verslaet200). Ende salomon seit: Eest dattu vindest dat honich, eet daer aff soetelic, want eest dattuut ouertallich etest, soe sultu moeten spuen201). Daer om by auonturen heeft god versmaetheit op dij ende heeft aff ghekeert syn aensicht van dii ende syn ogen der ontferhertticheit202). Ende hy heeft ghehenget, dat du gepinicht hebt geweest ende du hebst gesundicht tegen onsen here god. Want die iij vianden des mynschelijken gheslachtes dat sijn die werelt, dat vleesch ende die duuel. Dese hebste in laten gaen in dynre hertten doer die vinsteren dyns lichams, sonder dij seluen te bescermen tegen haer aenvechtinge ende haer becoringe. In deser maniren, dat sy ghewo(e)nt hebben dyn ziele met vijff wonden, dats te seggen met allen den doet sunden, dy in ghingen in dijn licham doir dijn vijff synnen.+ Om de/se gelikenisse soe heeft god ghewilt ende ghehenget,

dat dijn iij vianden sijn in ghegaen in dijn huys als voersz is ende hebben dijn dochter gewont.

Hoe mellibeus der auonturen wil prouen.

Ende mellibeus seide: Ic sy wel, dat ghy v selue seer sterct met soeten woerden, om my daer toe te doen neygen, dat ic my niet en wreke van mynen vianden. Ende ghy hebt my bewijst seer wijslijken die verderffenisse ende dat quaet, dat dar aff comen mochte off na volgen. Daer en solde nummermeer wrake ghescien203). Want ouermits wrake soe woerden wt ghedaen die quade vanden goeden. Ende die gene die int hertte quaet doen wachten hem, wanneer sy syn, datmen / die quade casteit.

Tot desen antwort vrou prudencia: Sekerlijc, ic geloue, dat wt dier wrake soe coempt vele goets, mer wrake te doen en betamet enen yeghelijken niet anders da(e)n alleen den rijchteren ende den genen dien daraff die macht beuolen is ouerden quaetdadigen. Ende ic seg meer: Ghelijc als een slecht mynsche sondigen solde in wrake te doen, alsoe solde een rijchter sondigen in wrake te laten. Want seneca seit: Hy bescadicht den gueden, die den quaden spaert204). Cassiodorus seit205): Men ontsiet den ouerda[e]t, om dat men weet, dat sy meshagen den rijchters ende den ouersten.+ Ende sinte / pouwels206) seit in eynre epistolen tot den romeynen, dat die rijchter sonder saeck dat swe[e]rt niet en dra[e]cht, mer hy draget, om te pinigen den quaden ende om te bescermen den goeden207). Ende wiltu dan wraeke hebben van dynen vianden, soe sultu dy versueken a[e]nden rijchter, dier die macht ouer heeft. Die salse pinigen na rechte anter208) inden lichaem na dat sy verdient hebben, off in horen goede inder manieren voersz, als dat

sy in sca[e]mpte sullen leuen ende oic aerm worden209). Vrou, seide mellibeus, dese sake en ghenoeget my niet. Ic sie an, dat my dye auontur gheuoet heeft van mynre kinsheit ende heeft my helpen ouerlijden wel menich sterck dinck.210) Ic wilse nu pruuen ende sy sal my metter hulpen gods nv helpen wreken myn scade ende scande die my ghedaen is.

Hoe dat prudencia mellibeum onderwijst der auonturen niet te wachten.

Nu seide prudencia: Mellibee, here, wildi ghebruken mynen raet, ghy en sult der auontueren niet prouen noch ghy en sult niet verhoepen op haer. Want, nae dat seneca seit, die dingen woerden qualic ghedaen off sere dwa[e]sslijc, die gedaen werden in hoepe van auonturen211). Want na dat hy oic selue seit212): Auontuere is een ghelass ende hoe sy claere ende lichtender is, hoe sy oic eer briect. Ende daer om en betruwe dij niet inder auonturen, want sy is+ onghe/stadich, ende daer du alre sekerste meenst te wesen mits hoerre hulpe, dat so(e)lde sy dy ierst falgieren. Ende als du gheseit hebst, datti die auontuer gheuoet heeft van dijnre kinscheit, ich segge, dattu dij in hoerre wijsheit alsoe veel te myn betruwen moeges. Want seneca seit, dat dien die auontur te seer voedet, maectese dwa[e]s213). Nadien dattu daen eyscheste wrake, dier gesciet na ordinancie des rechts ende voer den richter, die dy niet en beha[e]cht214).

Ende die wrake, dye ghesciet in hope der auontueren, is verderflijck ende niet seker. Soe en hebstu ghenen troest anders da(e)n weder te keren totten ouersten coninck, die altoes wreect dat onrecht ende me(e)sdat. Ende onse / here sal dy selue wreken, als hy tuget inder euangelien: Gheeft my, seit hy, die wrake ende ic salt lonen215).

Mellibeus antworde: Ten sy, seit hy, dat ic my wreke vanden onrechte, dat my gedaen is, soe beuele ic allen den ghenen diet my ghedaen hebben ende allen anderen, my enen nuwen216) te doen, want het is ghescreuen: Eest dattu lijtst sonder wreken die olde ondaet, soe vermaenstu der nuwer217) Ende aldus met my te lijden soldemen my alsoe vele onrech/t/s doen in allen sijden, dat icx niet en solde moegen lijden noch dragen. Ende aldus solde ic met allen van bouen neder gescent218) werden, want het is ghescreuen: In veel / lijtsamheit sullen dij alsoe vele dingen opcomen, dattuse niet lijden en sulst moegen219).

Van dat die wrake den rijchter tobehort.

Ende prudencia seide: Ic lye, dat die grote lijtsamheit niet goet en is, mer daer om en behoert het niet, dat elc mynsche die men onrecht doet sal nemen wrake. Want sy behoert alleen den rijchter toe; die en is niet sculdich te ghehengen, dattet quaet ende onrecht sy ongepinicht ende ongewroeken220). Ende daer om: die ij auctoriteiten die du gheset ende gegeuen hebts hier voere, sijn te verstaen alleen vanden rijchters. Ende wanneer hy ghehenget, dat alte seer dat onrecht ende quaet ghesciet sonder corrigeren, soe en vermaent hij niet / alle/e/n dat onrecht te gescien, mer hy beuelet oic te doen. Aldus seit die wijse man221): Die rich-

ter, die niet en corrigert den sondare, die ghebeeten te sondigen. Ende die rijchteren ende ouersten mochten weel soe vele quaets gehengen ende lijden in hoer laent, datse die quadadighe verdriuen solden ende hore landen ende steden int ende verliesen ende hoer heerlicheiden222).

Mer laet ons nu setten dattu orloeff hebst dij te wreken: ic segge, dattu geen macht en hebst als nu in dese sake. Want eest dattu dijn macht ghelijc maken wilst den macht dijnre vianden, du sulste vinden in vele dingen, na dat ic dy voer+ gheseit hebbe, haer condici beter / daen die dine. Ende daer om segge ic als nu, dattet beest is dij te liden ende hebben verduldicheit. Voert weet, datmen gemenlijc seit: Te versetten tegen enen sterkenre is raserie, te versetten tegen ghelijck is vreselijck, te versetten tegen enen myndere is scande223). Ende eest dat een sterker dy wil bescadigen off deren, soe pense meer, dattuen te vreden setten moges daen dy te wreken224). Ende hier omme salmen alle tegens versettinge scuwen al soe seer als men mach. Want salomon seit225): Het is grote eer die hem van allen wedersettinghe can holden226). Ende seneca seit: Hy sedt hem seluen in groeter vresen, die hem op synen stercken vertoernt227). Catho seit: Eest dat een / staercker dij deert, lijde dij, want die gene die dij op een tijt deert, mach dij weder op een ander tijt helpen228).

Van vele poenten dij een trecken vander wrake.

Dus laet ons setten, dat du macht hebste ende orloff dy seluen te wreken, soe seg ich nochtan, dat veel dingen sijn, die dy daer aff treken ende neder neygen solden te lijden ende te hebben verduldicheit in te lijden dat onrecht dat dij gedaen is ende in anderen tribulacien deser werelt. Ten iersten wiltu aensien die gebreken die in dij sijn, om welke

god verhenget heeft, dat dese tribulacie die sijn toe comen na dat ic voersz hebbe. Want een poete seit229), dat wy+ dragen sullen verduldicheit in die tri/bulacien die ons op comen als wy weten off vermoeden, dat wy alsoe veel verdient hebben. Ende sinte gregorius seit230), dat een yegelijck wel aen merken mach die menichfoudicheit sijnre gebreken ende soenden231), die pijnen ende tribulacien, die hy lijdet, sy sullen hem vele te mynre schynen. Ende hoe hem sijn sonden swaerlijker drucken, hoe hem die pine lichter schint. Voert solde dy alte seer neder neygen totter verduldicheit onse here ih'us xp'us. Sinte peter seit232) in sijnre epistolen: Jh'us xp's heeft voer ons gheleden om een yeghelijc exempel te geuen hem te volgen. Want wt synen monde ende ghinc nye boesheit. / Wanneer men hem vermalendide, hij en vermaledide niet. Wanneer men hem sloech, hij en doechde niet233). Voert soe solde dij al te seer neder neygen tot verduldicheit deser werelt tribulacie/n/, die seer coert dueren ende haest gheleden sijn. Ende die glori ende blijscap, diemen crieget met verduldicheit, is ewich: dat seit die apostel in enre epistolen tot dien van chorinthien234). Voert soe holde va(e)st, dat die gene (die) niet wel beraden en sijn (ende) gheen verduldicheit in hebben235). Ende op een ander stede seit hij236) noch, dat die ghene dij lijtsam is, regeert hem seluen met groter wijsheit. Hij seit oc meer: Die tornighe mynschen maken onvrede en

+ die lijtsammige matigense237). / Aldus seit hy: Het is beter te wesen ser lijtsam dan seer starck ende hij is meer te prisen, die heerscappie in sijnre hertten heeft dan die grote steden met crachte wint238). Ende daerom seit sinte iacob, dat lijtsamheit is een werck der volmaec/t/heit239).

Mits deser onderwisingen van prudencia en is mellibeus niet te vreden.

Ya, seide mellibeus, ic lye wel, dat lijtsamheit is een werck van alre volmaectheit, die ghij hier allegeert ende onderwijst240). Ic en wet niet dat ghetal vanden volmacten goeden241) ende daer om en mach myn hertte niet wesen in vreden, eer ic my ghewroken hebbe. Want al eest tsake, datter in is grote vrese ende verderffenisse, ic sien oic an, datter / grote vrese ende verderffenisse in was te doen die ondaet die mij gedan is. Ende nochtans myn tegen saken en hebben niet aen ghesien die vrese noch die verderffenisse, mer hebben sterckelijken veruult horen quaden wille. Ende dar om dunct my, dat men my dar omme niet berespen en solde, off ic my in een luttel vresen sette om my seluen te wreken. Ende ic doen een groete242). Ende men seit, dat niet en wort verwonnen dan met wreken243), dats te seggen, dat men ouerdaet niet en corrigeert dan met ouerdaet244).

Hoe dat hem mellibeus beroempt van sinre rijcheit ende macht dij hij heft.

+ Ich segge, seit vrouwe prudencia, dat / ghij gheseet hebt uwen wille, mer voerwaer, in desen saken der werelt en salmen gheen ouerdaet doen noch bruken om een245) hemseluen te wreken. Want cassiodorus seit246): Alle quaet247) doet die ghene, die hem seluer wreket met ouerda[e]t als die gene die dij ouerdaet doet ende daer om suldi v seluen wreken na die ordinancie des rechts ende nit mits brueke noch ouerdaet. Want gelijck als ghij wetet, dat v tegen saken hebben tegen v gesondicht mits ouerdaet, alsoe sondicht ghy oec, eest dat ghy wilt wreken met ouerdaet ouer hoen anders daen recht eischet248). Ende dan soe moet men beleiden alsulke / machticheit inder beschermingen, dat die gene die hem verueert off bescermpt, niet en wort berespt van bruec off van ouerdaet, want anders soe wort teghen recht ende reden249). Ende daer om seit seneca250): Men sal tot genen tijden quaet wreken met quaetheit251). Wanneer die verweringe off bescerminge ghesciet sonder vertrack ende sonder opset niet om hem seluen te wreken252).

Noch segstu wel, dat tu niet en doest die verweringe rechteuort, om dij seluen te beschermen mer om dij te wreken. Du hebste genen wil dijnen raet te doen met maeticheit ende daer om dunct my noch, dat lietsamheit goet is. Want+ salomon seit253), dat / die gene die /on/lijtsam is254a), hij sal hebben scade ende scande.

Waerlijke, seide mellibeus, ich lye wel, wanner eyn mynsche /on/lijtsamlijke254b) tornich is van dien dat hem niet aen en gaet, ende als hem daen scade ende scande toe coempt, dat en is gheen wonder. Want die regel van den rechte seit255), dat die gene is mede besondicht, die hem onderwint van dien dat hem niet aen en gaet. Ende salomon seit256): Die ghene die hem mede versellet off onderwint van eens anders ghescille, is ghelijc den genen die den hont grijpt met den oren den hij nit en kint257). Want ghelijck als die gene die somtijt hem meer onderwint dan hem beuolen is, / alsoe eest reden, dat scade ende scande ghesciet den genen die mits onlijtsamheit ende mits toern hem onderwint van dat geschiel eens anders die hem niet en bestat. Mer ghij weet wel, dat dese daet my seer aen gaet ende daer om been ic tornich ende onlijtsam. Ten is gheen wonder ende ic en sie niet, beholden uwes peys, da(e)n dat ic die groete scade ende scande, my gesciet, mach wreken. Want ic been wel rijcker ende machtiger dan myn tegen saken sijn. Ende ghij wet, dat mits ghelt ende haue woerden ghedaen die groete feyten deser werelt258).

+ Nu berespt prudencia mellibeum vander beromingen /

Trouwen, doen prudencia ghehoert hadde horen man blasen ende roemen sijnre rijcheit ende macht ende laken synre tegen saken hoer armoede, doen seide prudencia: Waerlyc, alre lief/s/te heer, ic kenne, dat ghy rijc ende machtijch sijt

ende dat die rijcheiden sijen goet den genen die se wel ghecriegen ende diese wel ghebruyken. Want gelijker wijs als dat licham niet leuen en mach sonder die ziele, alsoe en mach dat licham niet leuen sonder die tijtlijken goeden. Ende ouermits heerlijcheiden ende rijcheiden machmen vercrigen die groete gheslachten ende die grote menichten van vrinden. Ende daer om seit een meester259): Eest dat een / huysmans dochter rijc is, sy mach kiesen van dusent mannen een wy sy wilt tot enen man: van allen dien en sal hoer niet een weygeren. Ende een ander seide260): Eest dattu salich biest, dats te seggen rijck261), ende dan die auontuer verwandelt, soe dattu aerm beeste, du sulst alleyn bliuen. Noch seit een leraer262), dat ouermits rijcheden sijn edel die onedel sijn van gheslechte. Ende ghelijc als met groeter rijcheden coempt vele goets, alsoe ouermits armoede coempt vele quaets te doen. Ende daer om seit cassiodorus263): Die armoede is moeder der sonden. Ende petrus alphei seit264): dat een vanden meesten jegenheden der+ werelt is, wanneer een / natuerlijck mynsche is vrij ende daen ghedwongen woert met armoeden, dat hij beghert almoesse van synen viant. Die reden waer om seit een leerar in synen boeken: Een drucheit ende een ongheuael is in die consciencie265). Want eest dat hij bijdt, hy wil daen steruen, ende eest dat hij niet en bidt, hij sterft van honger; nochtans dwinget hem die armode dar toe, dat hij bidt266). Daer om

seit salomon267), dattet beter war te steruen dan toe hebben alsulke armoede. Ende nae dat hij andersins seit: Het is beter die doot dan dat better leuen268).

Hoe een hem hebben sal in rijcheiden te vercrijgen ende die te holden.269).

Voerwaer mits dese reden ende veel / ander die ic hebbe geseit ende ich v noch seggen mach, soe belie ic wel, dat rijcheden goet sijn den genen diese wel vercrigen. Ende daerom willic tij bewijsen, hoe du dij hebben sults in dien te crigen ende in dien te samen te holden. Ten eersten sultuse vercrigen niet te vuerichlijc noch niet te haestelijc, mer allensken als tijt heyschet ende bij maten. Want die minsche die alte vuerich is om te vercrigen rijcheiden, gheeft hem lichtelijc ouer tot allen sunden ende tot alre quaetheit. Ende daer om seit salomon270): Die alte seer haest om hem seluen rijck te maken, die en sal niet wesen onnosel: ende seit+ aldus271): Rijcheit, haestelijc ge/comen, vergaet haestelijc,

mer dy daer is gecomen alte met, wast altoes ende vermenichfoudicht. Voert so sulstuse vercrigen mits dijnre sorgen ende arbeit tot dijnen profijte sonder eens anders scade. Want die rechten seggen272) ende naturlijc wijst, dat hem niemant rijc en mact in eens anders scade. Ende cassiodorus seyt, dat te willen, dat sijn rijcheit wast van dat cleyn dat dy arme bedelar heeft, te bouen gaet alle wreetheit. Tullius seit273), dat droefheit, ontsich noch doot noch ander dinck en is soe seer tegen nature als dat een sijn baet wasset in eens anders scade274).

Ende om dat du moegest vercrigen rijcheit, al/re ghetruwelijcste, soe en sultu niet wesen ledich off trage te doen dijn profijt. Mer du sult scuwen allen ledicheit, want salomon seit275): die ledicheit is een saeck276) van vele quaets te doen. Ende noch anderssins seit hy277), dat die gene die bouwet ende arbeit sijn lant, hij sal broot eten. Mer die gerne ledich is, hij sal vallen in armoeden ende steruen van honger. Die gene die ledich is ende trach, en sal genen bequamen tijt vinden om syn profijt ende arbeit te doen. Want als een verse maker seit: Ic onsculdige dij inden winter om dattet cout is, en inden somer omdattet heet+ is278). Ende darom seit catho279): Waecke / dicwil ende en ghewenne dij niet te slapen, want alte grote ghemac ende ruyst voedet die sunden. Ende hier om seit sinte iheronimus280): Doet altoes wat goets wercks, op dat tu altoes onledich gheuonden werts, want die viant en bedricht niet lechtilijck den genen den hy onledich vint in goeden werken. In te vercrijgen rijcheit altijt soe scuwe ledicheit.

Vort vander rijcheit, die du vercregen hebste met dijnre besorchtheit ende mits dynen arbeyt, die sultu ghebruken in deser maniren: als dattu niet gheheiten en wordes te scaers

noch alte dwaes milde. Want ghelijc als ghirijcheit te laken is, soe is te berespen die dwase miltheit. Ende daerom seit Chatho281): Ghebruyck / die rijcheiden die du vercregen hebst in dier maniren, datmen dij niet en heet ghierich noch alte dwaes milde282). Want het is alte grote scande van enen man, dat hij heeft dat hertte alte arm ende die buerse rijck. Ende aldus seit hy283): Ghebruyc die goeden die du vercregen hebst sonder misbruyken, want die gene, die dwaeslijc wech werpen dat sy hebben vercregen ende als sijs daen niet meer en hebben, overgeuen284) lijchtelijc enen anderen tsien te nemen. Ich segge, dat tu scuwen sulst ghiricheit in te vercrijgen rijcheit: ende dien te ghebruyken in sulker manieren, datmen niet en seit, dat dijn rijcheiden sijn dijn doot cleet dar men die in begrauet. Want+ die wijse man / seit285): Waer omme die minsche, die daer is broesch ende alsoe opgroyet, begrauet off bewint hem in sijn goede mits der groter ghiricheit?286) Waerom voecht hy hem seluen alsoe seer tot synen guede, datmens287) daer niet aff treken en mach? Want hi sal steruen ende niet met hem dragen. Daer om seit sinte augustin288), dat die ghiringe289) mynsche is ghelijc den wolff. Want hoe hy meer verslient, hoe hij meer verslienden wil. Ende gelijker wijs als du die hebst om nersticheit te hebben in sulker maniren, dat men dij niet hiet ghierich noch onsalich, des ghelijcs sulstu dij ouch hebben, datmen dij niet en hoet290) voer enen milden gheck ende dwas. Darom seit tullius291): Die goeden dijns huys sullen alsoe seer niet ghesloten wesen, ontfermherticheit ende / godertirenheit en mogense op doen. Ende en sullen oic alte seer niet op ghedaen wesen, dat sy een yeghelijc te voren worden ghegeuen.

Hoe een in rycheiden te vercrigen iij dingen aensien sal.

Als inte vercrigen rijcheden ende in dien te ghebruken sulstu altoes in dynre hertten hebben iij dingen, dats te weten: god ende consciencie ende goet gherucht292): Du sulste daen hebben god in dynre hertten. Om rijcheiden293) ende sult niet doen dat god dijnen scepper meeshaget. Want na dat salomon seit294): beter is dat cleyn goet ende dat ontsijch gods dan enen groten scat te wynnen ende god synen scepper te verliesen. Ende die propheet seyt295),+ dattet be/ter is te wesen goet van nan296) met cleynen goet daen quaet te wesen ende te hebben grote rijcheiden. Voert soe seg ic, dattu vercrijgen ende gebruken sults die rijcheiden, beholdelijc altoes te bewaren dijn consciencie. Want die apostel297) seit, dattet dinck dat ons meest verblijden sal, dat sal wesen, dat ons onse consciencie goet getuyge draget. Ende een wijse seit: goet is die substancie, wanneer die sonde niet en is inder consciencie298). Voert om te vercrijgen die rijcheden ende die te ghebruyken sultstu hebben grote sorge ende nersticheit, hoe dijn groet gherucht ende fame sy altoes bewaert. Want het is ghescreuen: die winninge / sal gheheiten wesen verlies, die dij guede faem niet en bewart. Ende salomon299) seit: beter is dat gude gerucht (daen) dan die groete rijcheiden300). Daer om seit hy301) op een ander stede: hebt altoes nersticheit om te bewaren dinen gueden naem ende dijn guede faem, want dij sal dy bat bliuen dan enich grote coestelijc scat. Ende voerwaer ten sal niet heiten eyn edel man, die bouen allen dinck waert ghesedt, die tot god ende sijn

consciencie niet en heeft nersticheit om te bewaren sijn goede gherucht ende guede fame302). Ende dar om seit cassiodorus: Het is een teken eens edel hertten, dattet begert ene+ goede fam / ende enen gueden naem303). Dar om seit sinte augustijn304): twe dingen sijn noet, dat is te weten: een goede consciencie om dij seluen ende ene goede faem om dynen naesten. Ende die gene dij hem seluen seer betrouwet in syne goede faem ende niet en doet da(e)n hem seluen te bewaren, die is boes ende wreet.

Van dat geen rijcheiden genoich en sijn om orloch te maken ende te holden.

Nv heb ik v bewijst, hoe ghij v hebben sult in te vercrijgen rijcheiden ende in dien te ghebruyken. Ende om dat ghij v daer in betruwet ende mitsdien betruwen, dat ghij daer in hebt, soe suldi verwecken orloge ende maken strijt. Ic raede v, dat ghij niet en maect orloge inden betruwen van dyen305). Want gheen rijcheiden / en sijn genoch om orloge te maken ende te holden306). Daer om seit een philosophus307): een mynsche die orloch heeft sal nummermeer goets genoch hebben, want hoe een mynsche rijcker is, hoe hij meere cost doen moet. Ende salomon seit308): Soe wie meest rijcheiden heeft, hij heeft meest diese helpen verteren.

Voert, alre lijf/s/te here, al eest dat ghij met uwer rijcheit ende mogentheit hebt veel goets volcs, nochtan en eest gheen behoeff orloge te begynnen, daer gij anderssins vrede hebben moecht tot uwer eren ende profijt. Want die victorie en leget aen die menichfoldicheit des volx noch in die crachte der mannen niet, mer inden handen ende wille gods.

+ Daer om iudas machabeus, / die dar was een rijdder gods, als hij vechten solde tegen sijn teghensaken, die veel meer menichten van volc hadden dan hij, soe troeste hij sijn cleyn gheselscap ende seyde: alsoe lijchtelijc mach god die victorie geuen met luttel als met veel volx, want die victori der striden en compt niet mits dat grote ghetal van den volc, mer het compt al vanden hiemel309). Ende daer om, myn alre lijf/s/te heer, om dat niemant en weet, off hij werdich is dat hem god victorie gheuet, niet meer dan off hij weet, off hij werdich is der mynnen gods off niet310). Ende salomon seit: Daer om sal een yegelijc hebben grote vrese om orloge te begynnen, ende hy wet, dat inden strijde sijn veel periculun311). Ende het gheualt / dicwil, dat alsoe haest die grote verslegen worden als die cleyne. Want alsoe ghescreuen stat inden derden312) boeck der coningen: die daden der strijden sijn seer auontuerlijck ende sijn niet seker, alsoe lijchtelijc slaet rechteuort dat sweert den enen ende terstoent den anderen. Ende om datter perikel in is, soe sullen allen die wijse mannen scuwen orloge soe vele als sij mogen int goede. Want salomon seit313): die perikel mynt sal in perikel vallen.

Hoe vrou prudencia mellibeo radet tot peys ende vrede.

Als vrouwe prudencia hadde ghesproken, soe antworde mellibeus: Ic sie wel, seide hij, om v scone worden ende om+ die reden die ghij hy voer / set, dat is, dat v dat orloghe niet wel en behaghet. Mer ic en heb noch niet gehoert uwen rat, hoe ic my hebben sal in deser sake. Voerwar, seide vrouwe prudencia, ic rade v, dat ghij des eens woert met uwen tegen saken ende vrede hebt met hem. Want seneca

seit314) in synen epistolen315), dat ouermits eyndrachticheit die cleyne rijcheden groet woerden, ende mits twedracht die grote rijcheiden gaen nederwert ende smelten altoes316). Ende ghij weet, dat een vanden alre meesten ende ouersten goeden van deser werelt es pays. Daer omme seide ih'us xp'us tot synen apostelen: Salich sijn sy die mynnen ende begheren vrede, want / si sullen kinder gods heiten317). Doen antworde mellibeus: Ic sie well, dat ghij gheen eer en hebt; ghij wet wel, dat myn tegen saken hebben begonnen dat remoer ouermits hoere ouerdat. Ende ghij siet, dat sie oic gheen pays en sueken off en begeren beradinge. Wilt gy daen, dat ic ga to henluden ende bid genade? Voerwaer, dat en weer myn eer niet, want gelijck men seit dat alte groete diensta/ch/ticheit niet en is goet318). Doen antworde prudencia in gelijkenis van tornich te wesen ende seide: Beholden uwes peys, ic wil v profijt ende eer ghelijken myns selfs ende hebt altoes ghemynt. Ende ghij noch niemant anders en hebt nye ghesien ye contrarie. Ende+ had / ic gheseit, dat v behaghet solde hebben den peys ende die beradinghe, ic en had alsoe vele niet meesdaen. Want een wijse seit: dat onderscheiden beghint altos van enen anderen ende die beradinge van dij seluen319). Die propheet seit: Scuwet dat quaet ende doet altoes guet; soect vrede ende beiagen als du moghes320). Nochtan en heb ic niet gheseit, dat ghij den peys eerst soect. Want ic kenne

v wel van alsoe haerder hertten, dat ghij soe vele om mynen wille niet doen en solt. Nochtans seit salomon321), dat hem quaet int ende gheschien sal, die dat hert te seer verhardet is tot quaetheden.

Hoe mellibeo docht, dat prudencia tornich scheen.

Laet nu sien, want / mellibeus hoerde, dat prudencia scheen tornich te wesen ende hier om seide hij: Ic bidde, vrouwe, dattet v niet meeshaghe, want ghij wet, dat ic tornich ben ende ten is ghewonder. Want die ghene die tornich sijn, en weten niet wael, wat sy doen off seggen. Daer om seit die propheet, dat die vertornde niet en sijn wel claer sijnde322). Mer hij seide: Prudencia, wat v belijft been ic bereet te doen. Ende eest dat ghij my berespt van mynre dwalinge, te meer solde ic v priesen ende mynnen. Want salomon seit: die gene, dij herdelijck berespet den genen die dwalen, sullen meer gracien verdienen tseghen hem dan die ghene,+ die bedrighet met sconen / worden323).

Ic en hebbe gheen saeck, seyde prudencia, te wesen tornich dan om v groete profijt. Want salomon seit: het is beter den dwasen te berespen ende hem gelikenis doen dan324) tornich te wesen325), dan hem te louen als hij hem ontgaet ende hem van sijnre groter dwasheit lachtert. Ende seit: nae die tornicheit des mynschen soe castiet den dwasen syn hert. Doen seide mellibeus: ic en solde niet connen antworden tot alsoe vele sconre redenen, die du my te voren sets. Nu segt prudencia, corttelijck uwen raet ende ic ben bereet te doen al dat ghij wilt.

Hier onder wijst prudencia mellibeum tsegen saken om met hem alleen te spreken van peyse326)

SIet, nu antwort / prudencia al horen wille ende seit aldus:

ic rade bouen allen dinck, dat ghij vrede maket met god ende v met hem beraedet. Want, nadat ic v tot anderen tijden hebbe gheseit, hij heeft v verhenghet dese tribulacie op te comen om v sunden. Ende eest dat ghij mynen raet doet, soe beloue ic v, dat v tegen saken sullen comen tot uwer genaeden ende bereet wesen te doen dat ghy wilt. Want salomon seit327): Wanneer die wegen des mynschen goede behagen, soe bekeert hij sijne vianden ende dwingtse te begeren ende te soeken vrede328). Ende voert soe biddic v, dat ic spreken mach heimelijc met v tegen saken, sonder+ te openbaren dattet compt wt / v consent. Ende als ic hebbe beuoelt horen wille, dat ic v daen te baet ende te sekerer raden mach329). Doe seide mellibeus: nu vrouwe, doet al uwen wille, want ic sette allen myn saken in uwer bescickengen.

Doen vrouwe prudencia aensach den goeden wille hars mans, soe nam sy vorsinicheit aen hoer seluen330) ende bedachte, hoe sy die saken brenghen mochte tot enen goeden ende saligen ende. Ende als sy sach, dat het tijt was, ontboot sy die tegen saken in een heimelike stede ende sette hem wijslijc te voren die grote dochden die dar sijn inden vrede. Ende die grote periculen die daer sijn inden orloghe. Ende sy leerde hem seer soetelijc, hoe sij berouwe solden hebben van dier groter ouer/da[e]t die sy ghedaen hadden331). Doen sy horden die suete worden van vrouwe prudencia, waren sij daer in begrepen332) ende hadden sóé grote blijscap, datse niemant en solde mogen vyt spreken. Ende seiden aldus: Vrouwe, ghy hebt ons geordeneert inder benedictien vander drofheiden, ghelijc als dauid die propheet seit333). Want die troestinge die wij niet werdich en waren ende die wij versocht solden hebben met groter deuocien, hebt ghij ons ghepresentert nu. Nu sien wij wel, dat die sentencie salomons war is, die seit334): die suete worden

vermenicht die vrinden ende maken die vianden sachtmoedich. Voerwaer, seiden sij, wij setten alle onse saken in+ uwen goeden / wille ende sijn met allen bereet te obediren ten seggen ende ten gheboede des heren mellibeus. Ende daer omme, alre lijfte vrouwe ende goedertieren, wij bidden v als wij alre oetmoedelijcste mogen, dat v beliue te volbrengen vander daet uwer soeter worden. Nochtans, alre lijfte vrou, wij belie-en335) ende bekennen, dat wij hebben meesdan den herr mellibeus bouen maeten ende meer dan wij wel beteren mogen. Daerom ouergeuen wij ons ende onsen vrinden, om te doen sijnen wille ende sijn gheboet. Mer ter auonturen mach hij ons opleggen alsoe swaren laest ende arbeit, dat wy des niet dragen solden mogen noch veruullen336). Hier omme gheliue v te heb/ben in deser saken al sulke voersienicheit, dat wij noch onse vrinden niet te mal en werden neder gheleit.

Voerwaer, seide prudencia, het is een hart dinck ende ve/r/uarlijck dinck, dat ghij v onderwerpt met allen der macht uwen vianden. Want salomon seit337): Hoert my, allen mynschen, en gonne dinen soen, dinen wiue, dinen broder noch gheen dinen vrinden macht ouer dij in allen dijnen leuen. Eest daen dat hij heeft verboden, dat een gheen macht ende geue ouer hem sinen broder sone noch eghenen van sijnen vrinden, met veel meer sterker redenen verbuyt hij, dat een sijnen viant egheen macht en geue ouer+ hem. Want ic / wet ende bekenne, dat hij v goedertieren milde ende hoes is338). Ende hij en is niet ghierich van goede ende hij en begheert in deser werelt anders niet dan eer allene. Voert soe wet ic, dat hij in deser saken niet doen en sal dan by mynen raede, ende ic gheloue, ic sal al soe veel doen, wilt god, dat dese saec sal comen tot enen goeden ende ende ghij v dies belouen sult van my. Doen seiden sij: wij setten alle onse goeden ende allen dat wij hebben in uwer ordinancie ende bescickinge. Ende wy sijn allen bereet totten dage te comen den ghij ons setten wilt

ende te doen beloeftenisse, soe sterck als v belieuen sal, ende dat wij sullen veruoellen den wille van melli/beo onsen heren.

Hoe prudencia die vianden brengt tot onderdanicheit.

Als vrouwe prudencia ghehoert hadde die antworde van mellibei vianden, soe beuael sy hem al heimelijc weder te keren tot hoerre stat. Ende sy aen dander sijde keerde weder tot mellibeum, horen heer, ende vertelde hem hoe siese geuonden hadde, berou hebbende ende kennesse van horen sonden ende bereet te gedoegen alle pine om te crigen sijn goedertierenheit. Doen antworde mellibeus: hij is werdich des perdoens, die niet en onsculdicht sijn sonden. Mer bekeent ende hebt berouwe ende beghert verlatenisse. Ende seneca seit: Daer is die verghijffenisse, daer die+ bely/ï/nge / is naest der onnoselheit339). Ende daer om accordeer ic my tot peyse. Mer het waer goet, dat wij wisten den wille ende dat consent onser vianden340).

Doe maecte vrouwe prudencia een blij ghelaet ende vroulijc ende seide: voerwaer, gy hebt altijt341) wel geantwoert, want ghelijc als ghij metten raet van uwen vianden342) hebt gehadt opseet om v te willen wreken ende orloghe te maken, alsoe sonder hem te vragen en sult ghij niet accorderen tot peyse te maken. Want die wet seit: geen dinck en is soe natuerlijck als datmen een dinck ontbint bijden seluen daert mede geboenden is343). Doe sende prudencia ter stont boeden, ende gheboot te halen horen magen / ende vrinden trouwe ende wijs. Ende vertelde hem die saeck in tegenwordicheit van mellibeo nader ordinencien ende manie-

ren als vorsz is. Doe vrachde sy hem, wat raet sy daer op gauen. Ende die vrinden van mellibeo, doen sy allen dese dingen geëamineert ende ondervonden hadden met groter nersticheit, soe gauen sij raet om vrede te maken ende dat mense ontfinge tot ontfermhertticheit ende tot genaden344).

Hier tractert mellibeus tegen sijne viande van payse.

Merct nu, als prudencia horden dat consent van horen here ende den raet van sijnen vrinden, soe was hij blijde van+ hertten. Men seit, seyde sij, in een prouerbium345): dat / goet dattu doen moges mitten handen, daer en sulstu niet mede toeuen tot morgen. Daer om radic, dat men sende boeden rechteuort voersienich ende wijs tot desen volke. Om hem te seggen, dat sy willen346) tracteren van peys ende van vrede ende eendrachticheit, ghelijc als si hem ghepresentert hebben, dat sy hem scicken bij ons to comen sonder vertreck. Ende brenge hem dadinxlude347) mede, die ghetrouwe sijn ende bequaem. Ende ghelijc als prudencia riet, wart ghedaen. Doe die. iij. meesdadige ende berouwe hebbende van hoere dwalingen die boden hoerden, waren sy daer aff blijde ende vroulijc. Ende antworden, guedertierlijc geuende loff ende gracie den heere mellibeus ende sijn geselscap, / dat sy willich ende bereet waren bi hem te comen sonder merren ende sijnen gheboot onderdenich te wesen, Ende te hans daer nae setten sy hem ten wege ende quamen tot mellibeus' houe met horen wisen dadinxluden ende sommich van horen olden vrinden.

Doense mellibeus hoerde in sijn tegenwordich/eit/, seide hij hem: het is die warheit, dat ghij sonder sake ende sonder reden hebt gedaen grote ouerdaet an my, aen vrou prudencia ende aen mynre dochter in dien dat ghij ghekert sijt in mynen huyse met cracht in te doen348) dese ouerdaet als een yghelijc wel wetet, om welc ghij den doot hebt verdient.+ Ende daer om wil ic weten, off ghy / u yet wil setten ghepienicht te wesen ende aen v ghewrouken al sulke ouerdaet in mynen wille ende tot wille vrouwe prudencie. Doen antworde die olste ende die wijste van desen drien: heer, seide hij, wij en sijn niet werdich te comen totten houe van dustanigen man als du biste349). Want wij hebben soe vele meesdaen, dat wij allen sijn werdich des doots ende niet niet des leuens. Nochtans betrouwen wij ons ende uwer soeticheit ende goedertierenheit, daer ghij aff vermart sijt ouer al die werelt. Ende daerom offeren wij ons tot uwer onderdanicheit in allen uwen geboden. Ende wij bidden v op onse knyen met tranen, dat ghij ontfermlicheit ende godertierenheit doet met ons. Doen / hieftse mellibeus met groter ontfermherticheit op ende ontfinck haer beloeftenis bij horen ede ende bij ghetuge. Ende betekende hem enen dach om weder te comen tot sijnen houe ende hem te openbaren in sijnre tegenwordicheit, omme te horen hoer sentencie. Als dese dingen dus geordeneert waren ende een yghelijc van deen sijde ende van dander ghesceyden waren, doen sprac vrouwe prudencia eerst tot horen man mellibeum ende vrachde hem, wat wrake hij mende te nemen van sijnen wedersaken. Warlike, seide mellibeus, ic meense te onter/u/en350) van allen dat sij hebben ende te senden in+ sulc verdriet351), dat sij niet weder en keren in haren huyse. /

Hier berespt prudencia mellibeum vander sentencien die hee hem luyden meynde te geuen.

Ende prudencia seide: Dese sentencie war alte wreet ende

tegen reden, want du bijst alte rijc ende en behoeft niemans rijcheit off gelt. Ende du moetste met reden berespt werden van ghiricheiden, dwelc is een worttel van alre quatheit nae dat die apostel seit352): Ende het waer beter vanden dinen also vele te neemen ende dat te verliesen daen te nemen vanden horen in deser manieren. Want het is gescreuen: beter is te verliesen met eren daen met scanden te wijnnen353). Ende op een ander stede sta[e]t: die winninge sal geheiten werden verlies, die die goe/den faem niet en bewart354). Ende ic segge noch meer, datmen niet doen en sal enich dinck daer men die goede faem mede verliest. Mer een sal hem altoes pienen te vercrigen vernuwinge sijns goeden gheruchtes. Want het is gheschreuen355): Doude faem is haest geleden als sy niet vernuwet en wort. Vort tot dien dattu seggest, dattuse versenden wilt in verdriet sonder weder keren. Mij dunct, seide prudencia, dat waer al te seer meesbruyct der macht, diese dy gegeuen hebben ouer hem om dij te doen eer ende reuerencie. Ende dat recht seit: Dat die gene is werdich te verlijsen sijn priuilegien, die dar meesbruycket die macht die hem gegeuen+ wort356). Ende ic seg/ge meer, om dattuse mogeste senden tot sulken verdiet als met recht, /al/eest dat icx niet en consenter, du en hebst gheen macht dese dingen te volbringen, met ter auontueren sij sullen hem weder keren tot orloge als te voeren357). Ende daer omme, wiltu dat men dy onderdanich sij, soe sultu haestelijc dijn sentencie geuen. Want het is ghescreuen: die soetelijck gebiet, wort bist gheobediert358). Ende daer om bid ic, dat in deser saken v belieue v hert te verwinnen. Ende tullius seit: Niet en is soe seer te louen in enen ma/ch/tigen man, als dat hij goder-

tieren ende lijchtelijken te vreden is359). Ende daer om bid ic v, dattu dij wilt hebben in sulker maniren inder / wrake, dat die goede faem sij bewaert ende dat tu gheprijst worts van goedertierenheit ende van alre soeticheit ende op datti niet en moet berouwen enich dinck dattu doeste. Want seneca seit: qualic verwint hij, die berouwe heeft vander victori360). Om deze dingen bid ic v, dat ghij toe voegen wilt uwen ordelen ontfermherticheit, opdat god met dij ontfermherticheit doen moet tot sinen lesten ordel. Want ordel sonder ontfermherticheit sal gheschien den genen, die geen ontfermherticheit en doen361).

Hier ontfaet mellibeus sijn viande tot peyse.

Nv mellibeus ghehoert heeft alle worden van vrouwe prudencia+ ende allen die wijse onderwisinge, / soe was hij in groter vretsamheit van hertten ende loefde god, die hem gegeuen hadde soe wisen gesellinne. Ende doen die dach quaem, dat sijn tegen saken hem versamenden in sijnre tegenwordicheit, soe sprac hij tot hem seer soetelijck: Al eest dat ghij v ghehadt hebt seer houerdelijc tegen my ende met groter vermetelheit die v toe comen is, nochtans die groete oetmoedicheit, die ic in v sie, dwingt my dar toe gracie te doen. Ende daer om ontfaen wij uch tot dienres in onser goeder gracien ende vergeuen v, dat ghij tegen ons meesdaen hebt. Op dat god ons in die vre ons doots wil vergheuen alle onse meesdaet, Amen. Explicit liber rc'.362).


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels