De werken. Deel 23. Brieven aan Cd. Busken Huet 1870-1874

XLIX
Amsterd., 20 Junij 1872.

Lieve Vriend!

Het was Zaturdag-middag een ure mijn vriend A.W. van Eeghen en mij een waar genot in het Haagsche Bosch te wandelen, niet alleen dewijl er ons schier geen Nederlander tegen kwam, en even weinig alleen, dewijl geen enkel rijtuig naar Sophie, Koningin der Nederlanden reed, ofschoon het Hof in 't Bosch terugkeerde. Maar laat ik niet ondeugend zijn, de stilte droeg waarlijk bij tot het genot dat wij smaakten, op een der banken bij den vijver gezeten.

‘En de Commissie, ter bespreking van hetgeen zoude kunnen geschieden om eene waardige hulde te brengen aan de nagedachtenis van Mr. J.R. Thorbecke?’

We bragten hulde aan de schakeering van groen, in dat verscheiden geboomte gezocht en gevonden, al waren er de bruine beuken niet tusschen geplaatst, het zou nog verrukkelijk zijn gebleven, ofschoon wij die thans ongaarne zouden hebben gemist, zooals het met alle weelde gaat.

[p. 178]

‘En de Bijeenkomst ter bespreking?’

We verdiepten ons in de gissing wanneer die vijvers mogten zijn aangelegd, honderd, twee honderd jaren geleden, of die er reeds waren in de dagen van Jan de Witt, toen deze de twisten ging bijleggen tusschen Amelia en de Princesse Royaal over een vederbos op den hemel van een ledikant.

‘En de.....’

Jan de Witt was een groot man; welke overeenkomst had hij met Thorbecke? wiens bestuur zal langer vruchten dragen?

‘Maar het monument, maar Uw zamenzijn in het locaal van de Lage Fluweelen Burgwal?’

Geen blind paard zou er schade hebben gedaan, de matte stoelen waren het opbeuren niet waard, mogt het dier die hebben omgegooid, en al had het er getrappeld en gestooten, we zouden toch even veel hebben verstaan van wat Mr. Dullert of Mr. Van der Linden zeiden. De meening was goed, tal van leden der Staten-Generaal, 1ste en 2de Kamer, liberale linkerzijde natuurlijk, waren opgekomen, ook oudere en jongere vrienden, vereerders etc., maar de sub-commissie had de geïmproviseerde commissie even goed en petit comité kunnen benoemen.

Doch Van Eeghen en ik, wij hadden dan niet in het Bosch gewandeld.

Heeft de folle du logis een loopje met mij genomen, dat er stof voor een aardig opstel schuilt in de beschouwingen van een Americaansch Handelsblad, dat ik hier bij voege? Ik beken, de gedachte zal voor U slechts een roode draad zijn, om invallen en opmerkingen bij een te houden, en zaam te voegen, - maar een geest als de Uwe behoeft ook niet meer. Ik zal tevreden zijn, als wij er een aardige tegenstelling door ontvangen van West en Oost, van een land dat tot immigratie aanlokt en van een rijk, dat geen kolonisatie gedoogt. Het versje van Berkeley kan een mooije aanleiding geven.

[p. 179]

Mogt de vlieger opgaan, dan volgen er meer schema's. Al de verdienste zal aan U zijn, in het uitwerken.

Maandag was Bosboom hier, om den wille van het jongske van den broeder en zuster van Mevrouw, het weesje van den apotheker, die den boeren te Alkmaar kruiden verkocht, die hij zelf op den Drachenfels had verzameld, van den liefhebberij-tooneellist, die beweerde, dat men met een sombrero, een paar laarzen en een almaviva gekleed was, gekleed van top tot teen. Mevrouw zou mee zijn gekomen, maar een aanval van koorts verpligtte haar te huis te blijven, - nu bragt hij het weesje alleen naar Enkhuizen bij een kennis der verstorven moeder, zekeren S., die zich tot pleegvader had aangeboden.

‘En hoe vondt Gij dien S.?’

‘Perfect, maar wat de vrouw betreft, ben ik niet zoo gerust. De lui hebben van vele kinderen maar een jongske overgehouden, de vader stelt zich voor, dat hij aan mijn neefje gezelschap zal hebben, maar.....’

‘Maar?’

‘Maar de vrouw is zenuwachtig en dat is beroerd, daar kan je alles van beleven. Verbeeld je, een van de buren van S. is in de Oost geweest; of hij daar trouwde, weet ik niet, maar hij bragt er een dochter uit mede, een heftig creatuur, dat eens een van haar buurmeisjes bij de keel greep en dreigde te worgen. Daar heeft Jufvrouw - ik zei natuurlijk Mevrouw S. - een zenuwberoerte van gehad, en zie je (hier verlengde zich de snorrebaard) voor vrouwen met zenuwberoertes ben ik bang. Als die jongens eens plukharen, neefje is wel zachtzinnig, maar.....’

‘Buvons à leur amitié,’ zeide ik.

Verzin nu eens zulk een tooneeltje, al heb ik den moed er Jonkvrouw Zenobia van L. bij te doen optreden, die toch gister-avond, daar zij te Enkhuizen bij haren Oom Jordan

[p. 180]

logeerde, met S. en Bosboom een toertje naar Westwoud deed, die er uitstapte om eens te zien, waar de vermaarde Dr. Nuyens woont.

‘Een laag huisje,’ zei Bosboom, ‘zoo bekrompen en somber dat ik me den man inderdaad maar voor den prête-nom van Monsgr. Smits houde, hij heeft te veel praktijk om te schrijven, en dan in zulk een verblijf!’

O snorrebaard, welk een bewijs tegen de Socinianen!

Maar de brief moet weg en daarom vermaak er U mee, s'il y'a lieu, doch wees in elk geval met U drietjes hartelijk gegroet

van Ons beiden.

George Berkeley.¹
1684-1753.

The queen offered him (1725) an early Bishopric, if he would remain in England, but Berkeley declared that he should prefer the headship of St. Pauls College at Bermudas to the primacy of all England. A charter was granted for the erection of a college, to consist of a president and a few fellows who were under the obligation to maintain and educate Indian scholars, at the rate of £ 10 per annum for each. Three junior fellows of Trinity College agreed to accompany him, and to relinquish their hopes of preferment at home, for £ 40 per annum and the opportunity of extensive missionary usefulness. Berkeley, now in the tide of apparent success, gave vent to his feelings in the following ode:

1 P. voegde bij den brief een uittreksel van het Amerikaansch artikel, voorafgegaan door een afschrift van het gedicht van Berkeley, profetie der ontwikkeling van het Westen.

[p. 181]

 

The Muse, disgusted at an age and clime

 

Barren of every glorious theme,

 

In distant lands now waits a better time,

 

Producing subjects worthy fame.

 

 

 

In happy climes, where from the genial sun

 

And virgin earth such scenes ensue,

 

The force of art by nature seems outdone

 

And fancied beauties by the true, -

 

 

 

In happy climes, the seat of innocence,

 

Where nature guides and virtue rules,

 

Where men shall not impose for truth and sense

 

The pedantry of courts and schools, -

 

 

 

There shall be sung another golden age,

 

The rise of empire and of arts,

 

The good and great inspiring epic rage,

 

The wisest heads and noblest hearts.

 

 

 

Not such as Europe breeds into decay,

 

Such as she bred when fresh and young,

 

When heavenly flame did animate her clay,

 

By future poets shall be sung.

 

 

 

Westward the course of Empire takes its way;

 

The four first acts already past,

 

A fifth shall close the drame with the day:

 

Time's noblest offspring is the last.

Als Berkeley ter inleiding zou worden herdacht, moet Gij het versje geheel overlezen. Ik weet niet of Gij het ten Uwent bezit, en schreef het dus af. Onder het afschrijven vind ik het zoo mooi, dat het alleen volstaat om tot een stukje te inspireeren, als men de wereld uit Java gaslaat.

De schrijver verkeerde blijkbaar onder den indruk van Bisschop Berkeley's regel:

Westward the course of Empire takes its way.

[p. 182]

Westwaarts voert thans de weg
Zoo van wereldhandel als van wereldheerschappij?

Er was een tijd in welken aan de zoomen van de Middellandsche zee de groote handelsmarkten der wereld waren gelegen, toen steden zoo oud als Tyrus en Venetie den palm wegdroegen der welvaart, aan deze verknocht, en in de jongst verloopen jaren heeft het Suez-kanaal de algemeene opmerkzaamheid weder op dat vroeger zoo bedrijvig tooneel gevestigd; maar al is de zee der Ouden andermaal de hoofdweg naar Indie geworden, niet langer ligt daar het doel van den togt, die wateren zijn slechts dienstbaar aan den vooruitgang der groote steden van Noordelijk en Westelijk Europa, aan America's bloei. Het is de ontwikkeling van landen en volken, verre van en vreemd aan den grond en den geest, waarop en waarin vroeger onze aarde werd bestuurd, die bate vindt bij den schijnbaren terugkeer tot het oude - heel de rei van steden, die op zuiderbreedte bij afwisseling de wet gaf, moet zich thans vergenoegen bij te dragen tot de geneugten en geriefelijkheden van noordelijker hemelstreek.

In den tegenwoordigen toestand der wereld oefent kapitaal eene meer dan keizerlijke magt uit, gedoogt het geenerlei belemmering meer in het wit waarnaar het streeft. Het zendt zijne stoomschepen uit over alle wateren. Dank zij der telegraaf, weet het van geen afstand meer, en zoo wel het oude Indie als de Nieuwe Wereld hoort de locomotief; geen beletselen, die het niet wijken doet, geen hinderpalen die het niet slecht.

En de dienstmaagd des kapitaals, de industrie, of wilt Ge tegenover geld liever werk gebezigd zien, arbeid dan, hoe beijvert hij zich die groote ondernemingen te doen slagen, door den vooruitgang der wereld vereischt. Hij roept den

[p. 183]

stoom te hulp, en het bosch wijkt en het zaad wordt uitgestrooid en de maaijers bouwen steden waar de oogst heeft gegolfd. Drijfkracht als geene andere op aarde, voert hij der Vereenigde Staten jaarlijks drie maal honderdduizend Europeesche landverhuizers en ziet er met iedere volgende vernieuwing der saizoenen zijn vermogen door aanwassen.

Binnen tien of vijftien jaren zullen wij waarschijnlijk een half dozijn trans-continentale spoorwegen in werking hebben, zal eene spoedig toenemende bevolking al die nieuwe takken van industrie zien bloeijen, uit gewijzigde ook uit nooit vermoedde behoeften geboren, en daar al die toegangen open zullen staan voor en gemeenschap zullen hebben met de gansche wereld, duizelt het ons bij de gedachte hoe het gelaat des Westens in dat betrekkelijk kort tijdsverloop nieuw worden zal. Wat het bloeijende Mississippi-dal thans doet aanschouwen en genieten, is slechts het voorspel van wat heel het Westen een volgend geslacht aan zal biên.

New-York Shipping and Commercial List.

June 1, 1872.