De werken. Deel 22. Brieven aan Cd. Busken Huet 1869
(1902)–E.J. Potgieter–
Auteursrecht onbekend
[pagina 1]
| |||||||||||||
I
| |||||||||||||
[pagina 2]
| |||||||||||||
waarom de oesters op de genreschilderijen der zeventiende eeuw een zoo groote rol spelen, waarom van Mieris en Metzu die door de meisjes den minnaars doen aanbieden? Als Gij het weet, schrijf er eens een stukje over in Uw misdeeld feuilleton van 't welk HarthoornGa naar voetnoot1 nu alleen den last draagt. Het zaaltje was goed bezet, leve eene groote stad, die zelfs op Oudejaarsavond menschen genoeg oplevert, die niet door relatie, famille of principes gebonden zijn thuis te blijven om zich en petit of en grand comité te vervelen, tot de klok twaalf slaat en de gastheer een toost uitbrengt zooals Van Gorkom of De Veer dien in hun H. Sylvester doen slaan. De opregtheid gebiedt mij intusschen er bij te voegen, dat een goed gedeelte der dames Oostersch waren, - hola, de criticus van Da Costa's lier met ééne snaar zou mij op de vingers tikken dat Oostersch en Hebreeuwsch twee zijn. Onder die Israelitische Dames was Mevrouw F., de vrouw van den Oostenrijkschen bankier nog altijd de mooiste. De meest opgemerkte daarentegen was Juffrouw D. op een en dertigjarigen leeftijd - hare ouders, zeide mij een harer geloofsgenooten, geloofden hare kans al verkeken, - toch zoo laat verloofd met een zeer rijken maar zeer leelijken bekenden bankierszoon R, jouissant du joli sobriquet, pardon Madame, de K.. et K... Hij gaf haar tot St. Nicolaascadeau f 100.000 Inschrijving Werk. Schuld op 't Grootboek A ce prix là on accepte même K.. et K... Wat ons naar Van Lier lokte zou er ook U zelfs op Oudejaarsavond hebben gebragt, de weelde van eens weer goed fransch te hooren, het genot eens weder parijsche acteurs te zien. Men moet haast zoo oud zijn als ik ben om zich te herinneren dat wij hier eens een goede fransche Opéra Comique, later een soms uitstekende troep Van den Mister (?) hadden. | |||||||||||||
[pagina 3]
| |||||||||||||
Sedert kwam de vooruitgang van koek en een zoopje, van cigaar en een glas punch, en het Duitsche element begon U in het gezigt te blazen, tot het ten leste met Bockbier triomfeerde! Un bon vent nous amenait eene bonte verzameling artisten van allerlei théâtres, die te zamen en vacances lust hadden gevoeld het pays de canaux et canards eens op te nemen en ondervindende qu'il fait cher vivre chez la canaille, beproefden de reiskosten met eene enkele vertooning goed te maken. Voici le menu. Mlle Samary (daar achter staat Dortet. Wat beduidt dat? Is dit een eigennaam of een emploi?) du théâtre du Gymnase
Welk een pendant van de aardigste bladzijden uit den Wilhelm Meister zoude een tafereel van het leven dier luidjes kunnen geven! Hoe jammer dat er, om dien wensch te verwezenlijken, maar een kleinigheid wordt vereischt, die tot geen prijs te koop is, de pen namelijk van den jongen Johann Wolfgang (nog niet Von) Goethe. Les Jurons de Cadillac - firent asseoir leur monde - het was een farce - maar die ons in Mlle Genat een bevallig actrice leerde kennen. Toen werd de hoofdschotel gediend: Le Supplice d'une femme. par M.M.E. de Girardin et Alex Dumas fils - du haut goût. Verbeeld U de ondankbare données. Dumont, een bankier te Parijs, is voor zeven jaren uit geldelijke moeijelijkheden gered door Alvarez, een zijner vrienden, - een jaar na die redding is hem uit zijnen | |||||||||||||
[pagina 4]
| |||||||||||||
vroeger kinderloozen echt met Mathilde, een dochtertje geboren, Jeanne, door een meisje dat la petite Marie op het affiche is gedoopt, allerliefst gespeeld. Alvarez is sints geruimen tijd de associé van Dumont, hunne zaken gaan allervoorspoedigst, de vader is gelukkig in het bezit en de ontwikkeling zijner Jeanne, slechts eene wolk verduistert zijn hemel. Mathilde is souffrante, nerveuse, languissante. Mlle Samary, die deze rol vervulde, is eene mooije vrouw en wat meer zegt, eene volleerde actrice. Wij vermoeden maar te spoedig wat die vrouw neêrdrukt. Une femme du monde, une mauvaise langue, son amie Mme Larcey vertelt haar wat anderen van haar zeggen - en hare houding verraadt, dat niet alles laster is. Dumont proponeert een uitstapje naar Italie om hare geschokte gezondheid te herstellen, om haar wat op te beuren, aarzelend geeft ze hare toestemming. Eene explicatie van Mathilde en Alvarez volgt - hij heeft haar, toen hij zijn vriend voor jaren redde, verleid, hij heeft haar, zweert hij, nu hartstochtelijker lief dan ooit, zij kieze tusschen hem en Dumont. De arme vrouwe stelt hem gerust met een afgeperst: Je t'aime! al moest hem haar aarzelen doen twijfelen: Dumont, qui fut longtemps, qui est encore dupe, deelt Alvarez zijn reisplan meê; gedurende zijne afwezigheid moet deze de zaken bestieren enz. enz. Een briefje van Mad. Larcey maakt aan de valsche positie een einde et l'époux outragé wreekt zich door..... Alvarez te dwingen tot de infame rol hem door het opeischen zijns kapitaals uit de zaak tot den bedelstaf te brengen en...... Mathilde te veroordeelen, naar hare ouders te gaan om boetete doen. Et Jeanne! Het kind van Alvarez en Mathilde, verkiest bij Dumont te blijven en als le petit père het vertelt heeft, dat het met | |||||||||||||
[pagina 5]
| |||||||||||||
hem alleen leven zal en het vraagt: Maman reviendra plus tard? dan is het slotwoord: Peut être! De vertooners van zoo velerlei tooneelen, blijkbaar te hooi en te gras zaamgeraapt en die toch zonder souffleur speelden en geen oogenblik haperden, hadden zoo goed voldaan, dat zij bij het eindigen der voorstelling de verklaring, dat zij nog eene représentation zouden geven, daverend hoorden toejuichen. Wij waren er Zondag 3 Jan. weer. Un Drame de la Rue de la Paix, - et quel drame! Het stuk opent met eene photographie van het bureau van een Juge d'Instruction de je ne sais quel quartier de Paris. De teekening is allerkeurigst: Monsieur le Juge, zijn klerk, een verspieder, een mouchard par fantaisie, een man, te zwak om in het werkelijke leven op te treden, maar die zijn lust vindt in het opmerken, het gâslaan, het bestudeeren van anderen, - met de helft van het talent die aan dat interieur en die figuren besteed is, zou een romanschrijver ten onzent fortuin maken. De zaak, die den Juge d'Instruction en den mouchard-amateur om strijd bezighoudt, is eene afgrijsselijke gebeurtenis, U mogelijk uit de dagbladen bekend. Julie Vidal - geloof ik, eene jonge Italiaansche, korten tijd gehuwd met een vermogend Agent d'affaires, heeft eenige dagen à la campagne doorgebragt, is 's morgens vroeg onverwacht in la Rue de la Paix te huis gekomen, - n'y voit plus de portier, elle a frappé, mais frappé, à la fin la justice a fait ouvrir la porte de ses appartements, zij vindt haar man vermoord - met bevende vingers heeft hij vermeld qu'il est victime d'un lâche attentat, l'assassin s'appelle..... Daar heeft de dood hem verrast, opdat de Letterkunde een leelijk drama meer zou hebben, - stijl der teleologen - heeten de menschen, die op alles raad weten, niet zoo? Een excentrisch persoontje, eene karikatuur, M. Hector des Mou- | |||||||||||||
[pagina 6]
| |||||||||||||
ches, brengt eenige verademing in die benaauwende wereld. De rijke jonge dwaas wil coûte que coûte een beroemd man, een romanschrijver, een andere Balzac worden, hij heeft zich een introductiebrief aan den Juge weten te verschaffen, hij beziet, hij beproeft zijn stoelen, zijn tafel, zijn inktkoker, hij slaat den klerk en den mouchard ga, il finit par sauter sur les chassis pour prendre la mesure des croisées. Du realisme! Mlle Samary treedt op, als de jeugdige weduwe, als Julie Vidal, de rouw stond der volle gestalte zeer schoon. Le Juge verwacht een jong mensch van dubieuse reputatie, die verdacht wordt van den moord te hebben gepleegd, zou Julie dat tooneel ongezien kunnen, mogen bijwonen? Juges uit het werkelijke leven zouden neen zeggen, maar de onze is sur la scêne, het wordt toegestaan. De jonge man verschijnt en het Fransche leven onzer dagen wordt met al zijn points noirs geschilderd, hij leeft comme tant de jeunes gens de nos jours, tantôt dans l'opulence, tantôt dans la misère - spelende aan de beurs, gunsteling van schoone vrouwen etc. etc. Hier verrast hetzelfde ten onzent zoo schaarsch betrappen der natuur op de daad, keer op keer. Le Juge. Etes-vous l'amant de Mad. d'Hermant? Lui. J'aurais du l'être mais ces dames partagent tant leurs faveurs.... Een andermaal vraagt de rechter hem, als hij verklaard heeft om negen ure des avonds bij Vidal te zijn geweest, waar hij om tien ure was? Het antwoord laat zich geen oogenblik wachten: Et vous? De onbeschaamdheid deed eene werking als ik zelden bij een publiek waarnam - een omzien was het stom van beide, verontwaardiging en verbazing. | |||||||||||||
[pagina 7]
| |||||||||||||
Gij zijt veel te snugger om den gang van het stuk niet te raden. Inderdaad, Julie verlieft ondanks zijne impudenties, eer zij het weet, op dien raadselachtigen jongen man, in wiens wereld de mouchard-amateur haar overhaalt af te dalen om den schuldige te straffen en tot bekentenis te dwingen. Zonderlinge schrijvers die zich eene heldin droomen en er zulk een weerzin-inboezemend schepsel van maken. La vengeance est le plaisir des Dieux en vrouwen mogen het voor lief nemen, dat men haar in dit opzigt met Goden gelijk stelt, als het er op aankomt, de schim eens vermoorden echtgenoots te verzoenen - maar daartoe de hulde aan te nemen van hem dien men een moordenaar gelooft, maar den zoetsten aller hartstogten uit zulk een gruwelpoel te doen ontluiken, cela serait intêressant si ce n'était aussi impossible qu' horrible! Intusschen is het dien heeren te vergeven, dat zij tegen onmogelijkheden niet opzien, zij leggen het tegen geenerlei onwaarschijnlijkheden af. Il faut un peu de comédie dans le drame en de mouchard-amateur herschept zich in een Italiaanschen Graaf om Hector des Mouches beet te hebben, zij zullen zamen een roman schrijven sans pareil. De charge is wezenlijk aardig. Toch blijft schuldig of onschuldig? de hoofdvraag en het pleit voor de gaven der auteurs dat wij die blijven doen - en dat wij Julie niet verfoeijen, dat wij haar beklagen als zij de declaratie aanhoort, als zij hem vergunt te hopen. Daar keert de mouchard-amateur weêr, daar waarschuwt hij haar..... Het baat hem niet, zij zal den verdachte hare hand geven. ‘Laat er mij dan tenminste getuige van zijn, hoe hij zich houdt als Gij hem bekent, dat Gij de weduwe Vidal zijt.’ Luisteren en beluisteren was van ouds op het tooneel aan de orde, de begrippen zijn in de wezenlijke wereld doorgaans minder opgeschroefd dan op de planken, maar tusschen | |||||||||||||
[pagina 8]
| |||||||||||||
de schermen vindt men in die meidengewoonte nog niets ignobels. ‘Laat den moorddolk op tafel liggen,’ roept de snuffelaar naar schuldigen, ‘en Gij zult zien, dat ik gelijk heb.’ De jonge man verschijnt, Julie beschuldigt zich zelve van het geveinsde onedelmoedige, bijna verraderlijke dat er school in haar gedrag, zijn kennis te zoeken, zijne hulde te ontvangen, zijn hart te winnen, vermoedende dat hij haar man heeft - -! ‘Ik ben de Weduwe Vidal,’ roept zij uit, in het volle vertrouwen dat hare vendetta zich bedrogen heeft. ‘Non,’ klinkt het somber, ‘non,’ deinst de minnaar achteruit, en zuivert zich van de verdenking, dat hij Vidal zou hebben vermoord om den wille van het geld, dat hij dezen voor mislukte speculatien schuldig was, Vidal is gevallen in een worsteling, waartoe zijn schimp, zijn trots aanleiding gaf. Toch grijpt hij naar den dolk, toch doorsteekt hij zich, valt aan hare voeten. Pardonnez-moi smeekt hij, stervende, zij zwijgt, zij knielt bij zijn lijk, als wij niet in het théâtre waren, zou zij bidden. Ik had mij dan toch niet bedrogen, triomfeert de mouchard van achter de schermen. Un adultère! Un meurtre! Le supplice et le drame! faut-il donc descendre si bas pour nous amuser ou nous émouvoir? Het is jammerlijk, mijne heeren realisten of Ge tenminste consequent waart, of Gij in de modder modderig bleeft. Maar neen! zoo diep kunnen Uwe soi-disant helden niet vallen, of zij droomen van une passion régénératrice. Het is wel de moeite waard ons voor allerlei gruwelen belang in te boezemen, als Gij ten slotte met Fleur de Marie toch moet getuigen: ‘Allez - il doit être bien agréable d'être honnête!’ Alfieri beweerde dat slechts uit een vijf en twintigtal toe- | |||||||||||||
[pagina 9]
| |||||||||||||
standen stof voor een treurspel viel uit te kiezen, zou het gebied van het drama even begrensd zijn? Wie het gelooven, niet ik. Hoe ondragelijk zou het leven zijn, als het zoo weinig verscheidenheid aanbood. Bovendien, hoe valt zelfs het kleinste thema te varieeren. Wij genoten er de bewijzen van in de behandeling d'un soupçon de jalousie in Une Tasse de Thé en Un Caprice, het eerste à portée de tout le monde, het laatste pour un public d'élite. Un spectacle ennuyeux est chose assez commune,
Et tu verras le mien sans quitter ton fauteuil,
zou ik U willen toeroepen, U opwekkende Musset te herlezen, dat boek is toch wel overgekomen? Liever echter zeg ik, organisez un petit théatre de société speel het à trois, Gij zult ons dan het voorregt, Mlle. Samary spoedig weer hier te zien, niet al te zeer benijden. De Uwe. |
|