Het testament van Potgieter. Gedroomd paardrijden

[p. 127]

Gedroomd paardrijden

[p. 129]

Gedroomd paardrijden
Antwoord aan de Vrouwe van Meerhof

‘Beau fils! laat door uwe voorspraak aanstaanden Vrijdag op de Burcht twee rijpaarden ter onzer beschikking zijn.’

1aant.

Wat wolk van dwarlend stof, met weêrlichtspoed geheven,

Zou Meerhof op zien gaan bij 't drennen van zijn grond, -

Wat even stouts als schoon verrassend haar ontzweven,

Van onder 't hoog geboomt' door 't blijdst gebriesch verkond, -

Wanneer uit 's Konings stal de keus mij waar' gegeven

Of 's Prinsen stoeterij¹ tot mijn beschikking stond.

2

Der schemerstilte ontijld van beider hooge hallen,

Om weem'ling over 't veld, om klaat'ring in den vloed,

Doen rossen zonder tal daar 's levens lust weêrschallen, -
Verbeidt, verbaast, verrukt me in stijgend welgevallen

1 In die dagen op het Hof te Borculo.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 130]

 

Er vormenpracht gestaêg met meer genots begroet,

 

'Wijl fraaier wijkt voor fraaist en glans bezwijmt voor gloed.

 

 

 

3

 

 

 

Bedeelt der vorsten gunst vaak weelde deez' gelijke?

 

Drie werelden, Europe en Azië en Afryke

 

Wedijv'rend om de bloem te biên van teelt en tucht:

 

Der malsche weiden sier, geboren tot genucht,

 

Den lust der steppen, daar de wind in vaart voor wijke, -

 

De tarters der woestijn, uit wie de zonne lucht.

 

 

 

4

 

 

 

Verscheidenheid van ras, verscheidenheid van gaven!

 

Wier mengeling den blik bewond'rend tot zich trekt

 

Als minne uit dubb'le deugd een nieuwen adel wekt,

 

Waar de eigenaardigheên het weêrzijdsch bloed in staven,

 

Mocht immer schoonheidszin zich aan uw schepping laven

 

Die tot bestijgen niet de hand heeft uitgestrekt?

 

 

 

5aant.

 

 

 

De mijne deed het ras, van honderd edelingen

 

Den edelste, - zoo zou, misschien, mijn hoogmoed zingen,

 

Als deze reeg'len niet tot u, o schalke! gingen,

 

Die 'k vast hoor vragen of ik 't sein gaf tot den tocht

 

Eer uit der schoonen drom 'k me een gunstelinge zocht,

 

Aan wie mijne allerliefste ik toevertrouwen mocht?

 

 

[p. 131]

 

6aant.

 

 

 

Mijn renpaard overtrof wat ooit the turf zich droomde

 

Van veêrkracht, daar 't alleen in slankte borg voor ziet, -

 

Schoon hoog de haag mocht zijn, schoon wild de woudbeek stroomde.

 

Geen sprong voor wien de zoon van zulken huize schroomde! -

 

Zijn' oogen straalde 't uit, verslinders van 't verschiet:

 

Laat toch die teugels los, aan mij het luchtgebied!

 

 

 

7aant.

 

 

 

Hoe echter hij van zelf meer voorwaarts schreed dan snelde

 

Verheugd ontwarend' dat Mimosa ons verzelde,

 

Mimosa hem ter zij' de vlugge hoeven zacht

 

En sierlijk nederzette of zij haar schreden telde,

 

Mimosa die haar schoon de hulde zag gebracht

 

Dat rappe Robin Hood¹ niet botvierde aan zijn kracht.

 

 

 

8aant.

 

 

 

Ten volle was zij 't waard! Mocht hij op luister bogen

 

Zoo als de zomerzon dier bruine vruchten geeft

1

‘In this our spacious Isle, I think there is not one

But he of Robin Hood hath heard, and little John,

And to the end of time the tales shall ne'er be done,

Of Scarlock, George à Green and Much the Miller's Son,

Of Tuck the merry Friar, which many a Sermon made

In praise of Robin Hood, his outlaws and their trade.’

Drayton.

[p. 132]

 

Wier bloesem, wit of rood, den vorm eens ruikers heeft,

 

En hief zijn forsche hals een flikkergloed ten hoogen

 

Door wien hem 't voorhoofd ook in vlokken bleek omzweefd

 

Van verw de veêr gelijk der ravenwiek onttogen;

 

 

 

9aant.

 

 

 

Innemender loeg zij door smetteloosheid aan,

 

Wie louter zilverglans de leên zoo mild omvloeide

 

Dat, waar 'k een sprank azuurs die kringend door zag gaan,

 

Of 't hoogsel was van 't wit, te meer haar blankheid boeide;

 

Wier manen, als haar trots die suiz'lende uit liet slaan,

 

Naar zeeschuim zweemden, daar het morgenrood meê stoeide.

 

 

 

10aant.

 

 

 

Geen jachthoorn doet zoo schel zich langer heinde en veer¹

 

Als Robin Hood dien stak door Eng'lands wouden hooren; -

 

Zijn forsch gedreven pijl vergauwt geen herten meer; -

1 Vers le temps où le héros du baronage anglo-normand (le roi Richard I, en 1194) visita la forêt de Sherwood, dans cette même forêt vivait un homme qui était le héros des serfs, des pauvres et des petits, en un mot de la race anglo-saxonne. ‘Parmi les déshérités,’ dit un ancien chroniqueur, ‘on remarquait alors le fameux brigand Robert Hode, que le bas peuple aime tant à fêter par des jeux et des comédies, et dont l'histoire, chantée par les ménétriers, l'intéresse plus qu'aucune autre.’
Histoire de la Conquête de l'Angleterre par les Normands, par Augustin Thierry. Tome IV. 1825.

[p. 133]

 

De vogelvrije kromde in 't juk der wetten neêr, -¹

 

Doch wat er flink en fier dier wildheid uit mocht gloren,

 

Veredeld scheen het in zijn naamgenoot herboren!

 

 

 

11aant.

 

 

 

De warmste dag in 't Noord is vreemd aan weeld'righeid

 

Als Spanjes lusthof smaakt wanneer de zonne scheidt,

 

En 't koeltje, dubbel zoet door 't geuren en door 't klinken,

 

Uit elk getralied raam een tweelingstar ziet winken; -

 

Maar bleef behaagzucht die bij beurt daar weert en vleit

 

Spijt onzen dampkring me ook niet in Mimosa blinken?

 

 

 

12aant.

 

 

 

Eerst stak zij de ooren op, als streelde melody

 

In 't luid gehinnik, waar zijn blijdschap toe vervoerde, -

 

Toen was 't of staartgezwaai electrisch hem beroerde, -

 

Daar deinsde, aanvalligst in haar schuchterheid, ze op zij:

 

Hooghartig Albion geloofde zich nog vrij

 

Schoon Andalusië aan haar zegekar 't al snoerde!

 

 

 

13aant.

 

 

 

U is 't bekend, vriendin! dat ik geen vonnis vrees

 

Als over verzen vaak de nuchterheid er wees,

1 Op gezag eener oude ballade: ‘Renowned Robin Hood; or his famous archery truly related in the worthy exploits he acted before queen Katherine, he being an outlawman; and how he obtained his own and his fellows pardon. To a new tune;’ die echter in den naam der Koningin reden tot twijfel medebrengt. Zie Old English Ballads.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 134]

 

Die puntjes geeft aan d' i's en streepjes d' f's en t's; -

 

Maar toch, als in haar hand dit blad papiers ooit raakte,

 

Wie weet hoe niet alleen 't gespring des stijls zij laakte,

 

Wat moliks voor de jeugd zij van ons tweetjes maakte?

 

 

 

14aant.

 

 

 

‘Den tegenwoordigen met den verleden tijd

 

Verwisseld, schoon geen wenk den overgang verkondde, -

 

Dat korte, daar altoos de duid'lijkheid bij lijdt, -

 

Die beelden, onverhoeds gegrepen wijd en zijd,

 

Als stoof door alle lucht hij rusteloos in 't ronde!’ -

 

Vergrijps genoeg, voorwaar! maar 'k pleegde zwaarder zonde!

 

 

 

15

 

 

 

Stel u het blozen voor, daar elk beschaafde vrouw

 

Deez' weelderige schets meê van zich werpen zou

 

Die lager leven stout durft schild'renswaard verklaren

 

Zoo in den minnelust’... als in de moedertrouw

 

Waar de onschuld zelve op 't land toeknikkend naar mag staren

 

Wanneer met d'aêm des winds zij 't veulen leert te varen!

 

 

 

16

 

 

 

Wat ‘lager leven!’ - heeft vergeefs dan 't meesterstift

 

Van hoff'lijken Buffon het ros ons zoo welsprekend

 

Des menschen schoonste zege en trouwsten vriend geteekend?

 

Wat ‘minnelust!’ - als of uw kiesch-onkuische drift,

 

O nuchterheid! zich op mijn phantasietjen wrekend

 

Den hoofdtrek looch'nen kon 't geschapene ingegrift!

 

 

[p. 135]

 

17aant.

 

 

 

Een schertsziek lachje plooit, melieve! uw schoone lippen

 

En voor dat geestig licht versmolt mijn gramme vlaag

 

Deed and're stoornis mij geene and're klachte ontglippen:

 

Waar ook de poëzy een zweem verheffens waag'

 

Daar grijpt de proza haar, belemm'rend, bij de slippen,

 

Niet smeekend: voer me meê! - gebiedend: blijf omlaag!

 

 

 

18aant.

 

 

 

't Verscheid'ne boeide mij, waardoor één zelfde weelde

 

Uit sterkte en schoonheid sprak maar deez' gewijzigd streelde: -

 

De blik, die op zich hief, - de blik, die neêr zich sloeg, -

 

Waar fierheid blijde in blonk, - waar schalkte loos uit loeg; -

 

Mimosa, die haar lust betooverend verheelde,

 

En Robin Hood, die roem op zijne liefde droeg!

 

 

 

19

 

 

 

Zoo vaak aan Sherwood door zijn paramour gekluisterd,

 

De Yeoman alle groen door glans zag opgeluisterd

 

En alle gras gebloemt' van honderd verwen bood,

 

Heeft tot zijn Marian¹ hij zacht en zoet gefluisterd

1 ‘Of Robin Hood's followers the most celebrated were - Little John, ---, his chaplain, called Friar Tuck, ---, and his paramour, named Marian.’
Cyclopaedia of Biography, Vol. V.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 136]

 

Van wat de lijster¹ luide in 't weeld'rig wieg'len floot; -

 

Vermeidt in d' eigen beê zich nu zijn naamgenoot?

 

 

 

20

 

 

 

't Weerbarstigst hartje volgt gedwee der minne wetten

 

Wanneer Sevilla blinkt van held'ren maneschijn;

 

Geen voetjes die zich fluks niet in beweging zetten

 

Zoo dra de roep weêrklinkt der rappe castagnetten,

 

Zoo dra der driften drom zwiert langs de tamboerijn; -

 

Hoe, telge Iberia's, hoe mag 't Mimosa zijn?

 

 

 

21aant.

 

 

 

Der liefde hemel wordt gewelfd door alle tinnen:

 

't Gelukkig tweetal dat elkanders hart mocht winnen

 

Vaart op het vleug'len paar der hoop dien juichend binnen!....

 

Maar uit heeft, plots'ling uit, der neiging dartel spel,

 

Wedijv'rend draven beide om 't zeerste practisch snel:

 

‘Au trot’ gebood op eens Monsieur de Pluvinel.²

 

 

1

When shaws beene sheene, and shradds full fayre,

And leaves both large and longe,

Itt is merrye walking in the fayre forrêst

To heare the small birdes' songe.

The woodweele sang, and wold not cease,

Sitting upon the spraye,

So lowde, -

Bishop Percy's Reliques of Ancient Poetry. 1765.

2 l'Instruction du Roi et l'Exercice de Monter à Cheval, par Messire Antoine de Pluvinel, son Sous-Gouverneur, Conseiller en son Conseil d'État, Chambellan Ordinaire et son Escuyer principal; etc. 1625.

[p. 137]

 

22aant.

 

 

 

Wie? vraagt gij, nieuwsgier, wie? me dacht gij moest het weten

 

Dat sints twee eeuwen hij heeft in den zaal gezeten

 

Als voor hem niemand deed, als na hem niemand kon,

 

De ruiter daar Euroop haar rijschool meê begon, -

 

Hem dien trois rois de France¹ eerbiedig meester heetten,

 

Die chambrière en main het van hun schepter won!

 

 

 

23

 

 

 

Weêr blijkt het dat te schaars de Burcht gij komt bezoeken,

 

Of, doet gij 't, zoo veel geest in uw gesprekken plengt

 

Dat aan den theedisch Neef geen surrogaat gehengt;

 

Hoe willig anders, uit de schemerzieke hoeken

 

Van d' eiken studiecel, hij heel een stapel boeken, -

 

Wichilde en Leonoor ten schrik, - beneden brengt.

 

 

 

24

 

 

 

Wat vreest ge, ondeugende! dat kwaamt ge ook alle dagen, -

 

In beeld van leergrage ernst, herschapen op mijn beê, -

 

Als zulk een oud kwartijn voor u werd opgeslagen

 

Uw handje noch uw blik met welgevallen gleê

 

Door l'Instruction du Roi, niet meer verguld op sneê,

 

Maar steeds aan ruit'ren rijk als nooit uwe oogen zagen?

 

 

1 Henri Trois, Henri Quatre, Louis Treize.

[p. 138]

 

25aant.

 

 

 

Al liet het leed u koel van 't arme titelblad

 

Waarop de tijd den inkt van 't handschrift droef miskleurde

 

Dat staaft hoe lang ons huis het exemplaar bezat, -

 

Al scholdt gij 't wreed zoo ik den ondergang betreurde

 

Van 't steekspel, 't geen den gloor der middeleeuwen had

 

Waar riddertrouw de lans voor zijne liefste beurde, -

 

 

 

26

 

 

 

Hoe menig phrase bood tot jokkernij u stof!

 

Ons vragende of niet vaak door d' overmaat van lof

 

L'Escuyer principal zich zelv' in 't vak vereerde?

 

Hij niet, professoraal, inaugureel oreerde:

 

‘Geen kunst die in waardij mijn kunst ooit overtrof!

 

Geen wetenschap die 't volk zoo tot zijn schade ontbeerde!’ -

 

 

 

27

 

 

 

Zou ik u dus de rol bedeelen der Kritiek, -

 

Wier roe' voor d' ijdelheid de Pluvinel mag treffen, -

 

Als ik me ‘een feeks’ ze dacht, gelijk de rijm'renkliek

 

Die schetst, ‘op vitten uit, van louter afgunst ziek’;

 

Als ik geen priesteres in haar ons op zag heffen

 

Tot zoo gemoed als geest, genietend, 't schoon beseffen!

 

 

 

28

 

 

 

Gij, die veel liever looft dan laakt, zoudt gaarne recht

 

Aan 't edel harte doen, waarvan zijn lessen tuigen:

[p. 139]

 

‘Uit vrees bevleug'le zich de traagheid van de vuigen

 

Een hooger prikkel blijk' 't heldhafte niet ontzegd;

 

Alleen waar liefde 't ros aan zijnen ruiter hecht

 

Is 't grootsch zoo fier een moed gewillig te zien buigen!’¹

 

 

 

29aant.

 

 

 

‘Laat mij 'taanschouwen’, vraagt ge; en 'k bie mijn dank u voor

 

De gisping, - poëzy stelt haar publiek te loor

 

Wanneer zij 't oog vergeet ter wille van het oor:

 

Een wijle moog' het spel der zoete klanken streelen,

 

Tot zelfs het murm'len toe van 't meirvlak zou vervelen

 

Als niet de zonnestraal kwam met zijn golfjes spelen.

 

 

 

30

 

 

 

Beklagenswaardig dien 't aan zulke wenken faalt!

 

Of was ik, prijzend, tot den preektoon niet gedaald

 

Me vleiend dat ik 't best de Pluvinel dus vierde,

 

Wiens weidsche vederbos aan mijne rechte zwierde,

 

Wiens slinke, schoon de toom werd op- noch aangehaald,

 

De viervoets, die zijn wil te raden schenen, stierde? -

 

 

1 ‘Car si les Chevaux n' allaient point par autres ordres que par les coups d'épérons, je confesse franchement que je quitterais l'exercice de la cavalerie, n'ayant nul plaisir de faire manier un Cheval par la seule force: parceque jamais l'homme n'aura bonne grace, tant qu'il sera contraint de le battre et jamais le Cheval ne sera plaisant à regarder en son manège s'il ne prend plaisir à toutes les actions qu'il fera. C'est pourquoi je me sers de la houssine, sans lui donner cognoissance des talons.’
L'Instruction du Roi etc.

[p. 140]

 

31

 

 

 

Te wonderbaar is niets in onzer droomen rijk:

 

Door kreet noch blik toch gaf ik van verbazing blijk,

 

Opzwevend naar het zaal, - bij 't vatten van de teugels,

 

Bij 't grijpen naar den knop, - niet l'Escuyer gelijk

 

Maar leerling zijner waard, als schonk mij 't voorbeeld vleugels,

 

Aan 't ros te raken met de sporen noch de beugels!

 

 

 

32aant.

 

 

 

En echter, beider vorm was vreemd mij als mijn dos,

 

Hoe fraai, min schitterziek dan sierlijk: statig plooide

 

De kant, - 't fluweel, - de zij' - wat edelknaap mij tooide; -

 

Vrij golfde alleen mijn haar, in lokken lang en los

 

Het koeltje tegen dat der heest'ren bloesems strooide;

 

Au trot, als straks ik zong, au trot doorschreên wij 't bosch.

 

 

 

33aant.

 

 

 

Verbeeldingswereld zijn geen grenzen aangewezen

 

Als tijd en ruimte om 't zeerst 't onz' werkelijke doen:

 

Wat zij verdwenen wenscht, of wat zij wenscht verrezen,

 

Het deinst! het daagt! 't volstaat dat zij de zucht durft voén;

 

Des wijsgeers ergernis, die haar de les blijft lezen

 

Voor luttel logica in 't wiss'len van visioen.

 

 

 

34aant.

 

 

 

Wie wakk'ren Robin Hood uit mijn geheugen wischte?

 

Waarom 'k aanvallige Mimosa niet herriep?

 

Gelooft gij dat ik 't paar met vol bewustzijn miste?

[p. 141]

 

Ik zag, ik hoorde slechte wie van de vaart besliste

 

Waarmeê, toen heel de groep op eenmaal om zich schiep,

 

Des meesters Normandie en mijn Provence liep.

 

 

 

35aant.

 

 

 

Te donkerder van git, door 't vlokjen sneeuws gezegen

 

Op d' ebbenkleur'ge kruin, was d' eerste nauw bestegen

 

Of 't vuur herblonk, waarvan zijn voorzaat had gegloord

 

Toen schildgekletter juichte om 't schrik beschamend woord:

 

‘'k Val niet, maar neem voor u bezit!’¹ - en lansen negen

 

Voor wie zich, struik'lend, kroonde op Eng'lands oeverboord!

 

 

 

36aant.

 

 

 

En de and're, lief'lijk bleek als 't loover van d' olijven,

 

Alleen der manen vloed door 't zachte rood getint

 

Waarmee d' amandelboom in bloei den voorrang wint,

 

Liet weêrschijn van den glans des edens om mij drijven

 

Dat Frankrijks Muze altoos gewijde grond zal blijven

 

Schoon vast de nagalm van zijn minnezang verzwindt.

 

 

1 ‘Le duc’ - (Guillaume, duc des Normands, fils bâtard du dernier duc, nommé Robert, que son caractère violent faisait surnommer Robert-le-Diable) - ‘le duc ne vint à terre’ - près de Hastings, le 28 Septembre de l'année 1066) - que le dernier de tous; au moment ‘où son pied touchait le sable, il fit un faux pas et tomba sur la face. Un murmure s'éleva; des voix crièrent: “Dieu nous garde! c'est mauvais signe.” Mais Guillaume, se relevant, dit aussitôt: “Qu'avez vous? quelle chose vous étonne? J'ai saisi cette terre de mes mains, et, par la splendeur de Dieu, tant qu'il y en a, elle est à vous.” Cette vive repartie arrêta subitement l'effet du mauvais présage.’
Augustin Thierry, in het vroeger aangehaalde werk; Vol. I.

[p. 142]

 

37

 

 

 

Zachtzinnige aard der vrouw, waarvan al 't zoete ik huldig!

 

Gij vraagt met volle recht, doch vraagt niet ongeduldig:

 

Waarom de Pluvinel van proza ik beschuldig?

 

En nimmer viel mij nog 't bekennen minder zwaar:

 

Al werd den toestand ik weêr dichterlijk gewaar,

 

't Ondichterlijke scheen me in d' onderwijzer daar!

 

 

 

38

 

 

 

Wij zwenkten, - 't klonk: ‘plus vite!’ - een haarbreed was ik achter;

 

Wij zwenkten -: ‘lentement!’ een haarbreed was 'k vooruit;

 

Ons drietal had in hem een onverbidb'ren wachter, -

 

Die niet maar mij beval: wat vlugger, of: wat zachter,

 

Door wien in 't rossenpaar elk teeken werd gestuit

 

Van loosheid of van lust, van teelt uit Noord of Zuid.

 

 

 

39

 

 

 

Provence en Normandie! de scherpste tegenstelling

 

Gelijkelijk gedoemd om door een zelfde kwelling

 

Den hals te krommen in der plichten looden juk;

 

Tot aan geene enk'le drift de dart'lende opwaartwelling

 

Van 't bloed, dat hen natuur bedeelde, meer gelukk',

 

Tot, triomfant'lijk, tucht op beide 't zegel drukk'!

 

 

[p. 143]

 

40aant.

 

 

 

Wat dorst die ook in mij de zege zich beloven?...

 

Daar geurde ons uit de veerte een frissche meidoorntak!

 

Hoe 'k in gedachte een twijg door 't goud der nestels stak; -

 

Hoe 'k toch de hand niet hief toen wij op zij haar stoven; -

 

Hoe 'k bloosde of l'Escuyer vermoedde wat me ontbrak,

 

Of staat'lijke ernst volstond om d' oproervonk te dooven!

 

 

 

41aant.

 

 

 

De vlugge draf verkeerde in vliegenden galop:

 

Gelijk een golvenpaar, dat voort zich rept ter kuste,

 

Als beurden naar de maat heur blanke kruinen ze op -,

 

Als school in harmonie een weelde ook haar bewuste, -

 

Zaamstemmend 't ziedend schuim doen steigeren ten top,

 

Zaamstemmend slaan uitéén voor slechts gewaande ruste;

 

 

 

42aant.

 

 

 

Zoo, schoon de ruwe weg in gladheid niet geleek

 

Naar 't rimpelloos verschiet dat nimmer baar zag stronk'len;

 

Verhiefde en nijgde zich, bij 't spoeden door de streek

 

In 't eigen omzien tijds het blinkende en het bleek:

 

Geen tweetal ruiters meer, één reuzenslang wier kronk'len

 

Het dubbel oogenpaar liet, tusschenpoozend, vonk'len!

 

 

 

43

 

 

 

Was gindsche boomengroep 't ons aangewezen doel?

 

Hoog hieven d' eiken zich, hoog boven 't wild gewoel

[p. 144]

 

Dat stof in wolken zweepte om de overeeuwde stammen,

 

Al hoorden oost noch west der winden heir vergrammen;

 

Waarin trompetgeschal te loor ging door 't gejoel;

 

Waaruit ik spiets bij spiets van speeren op zag vlammen.

 

 

 

44aant.

 

 

 

Hier lag een ruit'ren hoop, gestrekt in mos of gras,

 

Wier rossen teug'lental aan hek of heining knoopte.

 

Zijn welkom klonk het luidst wie 't rapst bij huisliên stroopte;

 

Daar rammelde onbesuisd, hoe ruw ook 't speelbord was,

 

Der dobbelsteenen vaart, bij 't rondgaan van het glas;

 

Wel dwaas wie van dien drom een schitt'rend schouwspel hoopte!

 

 

 

45

 

 

 

Wel dwaas? - de veldbanier wuift, wapp'rend, van de brug

 

Vaarwel toe aan 't kasteel; - wat springen ze allen vlug

 

Elk naar zijn viervoet heen, - gezeteld op hun rug

 

Zoo goed geregeld, dat de voorjaars zonneglansen

 

Verkeeren in een krans die flikkert van de lansen,

 

Dat naar één melody hun bonte pluimen dansen!

 

 

 

46aant.

 

 

 

Zoodra het vriendenpaar elkanders blik ontmoet,

 

Erkent de burchtheer zich die bloem van oorlogsknapen

 

De Pluvinel verplicht, - en viert hem heel die stoet

 

Van dapp'ren, - of ontlook in school zoo streng gehoed,

 

Hen 't eikenloover niet thans zwierende om hun wapen?

 

Helaas! geen lauwerkrans geeft burgerkrijg den slapen!

 

 

[p. 145]

 

47aant.

 

 

 

Daar l'Escuyer herneemt: ‘Souvenez vous d'Ivri,¹

 

‘Y battant les Wallons vous en avez cueilli!’

 

Gaan hoeden in de lucht en zwaarden uit de schede;

 

Doch hooger geestdrift wekt de krijgsman als hij die

 

Door zijn: ‘Vive Henri Quatre!’ omzwaaien doet voor vrede:

 

Het woud, - de stroom, - 't gehucht, - de gansche streek juicht mede!

 

 

 

48aant.

 

 

 

't Vliegt al zijn woning uit in menigte zoo dicht

 

Dat 'k mij de dwaasheid schaam die tegen tucht straks morde:

 

Heeft dan deez' proza niet haar poëzy in orde?

 

Één wenk: de breedte van 't geharnast achttal zwicht;

1 Slag bij Ivri, of van Yvry of Ivry, als Hooft beurtelings schrijft, 14 Maart 1590. Men kieze voor mijn Burchtheer, naar aanleiding van des Drossaards schilderachtig verhaal, dezen of genen vergeten evenknie van den Maarschalk d'Aumont, die, tegen een ‘schaar van omtrent zeshondert Albanóizen, Italianen, ende Françóizon met hunne landtsknechten op zijde, aanklonk met zulk eenen stoot, dat hy ze brak ende al slaande in 't bos dreef;’ - of van den Baron de Biron, die ‘meenende den Duitschen ruiter te onderscheppen, niet dan den staart bereikte, daar hy in sloegh, ende twee wonden, d'eene in den arm, den ander in 't aanzight, haalde’; - of van den Hertog de Montpensier die ‘derwaarts stak, van 't paart geworpen’ werd, ‘weder op geholpen ende baarde zóó gróót een' dapperheidt, dat de Duitschen, Walen ende Vlamingen 't veldt ruimden.’
P.C. Hooft, Henrik de Groote, zijn Leven en Bedryf.

[p. 146]

 

Één wenk: zoo vrij als ooit een pijl der peeze ontsnorde

 

Valt, dwars door 't volk, de tocht ons paarsgewijze licht.

 

 

 

49aant.

 

 

 

Parijs gaat over!¹ roept de heuvel zijn valleien,

 

Parijs gaat over! roept het boschje tot den beemd;

 

Daar stoort om d' ouden olm onz' veldklaroen het reien -,

 

Waar jeugd die deel als deze aan al wat schittert neemt? -

 

Maar hoe aanvallig ook zoo bruine als blonde vleien

 

De straffe dienst gedoogt niets dat naar kozen zweemt!

 

 

 

50aant.

 

 

 

Parijs gaat over! - als we aan 's Konings heir ons sluiten

 

Laat binnentrekkend toch niet alle vreeze 't buiten:

 

‘Verdoolden kome zijn grootmoedigheid te sta:

 

Dat niemand dies de hand aan burg'renhave sla;

 

Doch waar de Zestien² u door hun trawanten stuiten

 

Op pistoletten³ uit; velt neêr! 't gebroed verga!’

 

 

1 22 Maart 1594.

2 ‘De Zestienen (dat waaren lichte lieden, opgemaakt, in elk der zestien wijken,’ - van Parijs, - ‘door de hóófden dor bondgenóten, om menschen in te leiden ende aan hun snoer te krijgen).’
Hooft, in het vroeger aangehaalde werk.

3 ‘Les Seize comptaient sur la garnison étrangère et sur les minotiers; on nommait ainsi des artisans et des petits bourgois que les agents espagnols avaient enrôlés dans tous les quartiers, et auxquels ils donnaient, chaque semaine, un minot de blé et 45 sous par tête.’
Henri Martin, Histoire de France, 1855-1870, Tome I.
De landjonker zinspeelde in zijn ‘pistoletten’ op Vondel's uitdrukking: (Geuse-Vesper of Siecke-Troost)

‘In syn goet

Vondt men noyt de Pistoletten

Van 't verraet,

Uytgestroyt’

De Werken van Vondel, door Mr. Jacob van Lennep, IIde Deel.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 147]

 

51aant.

 

 

 

Ons lacht slechts blijdschap toe, ook uit de nauwste straten,

 

Waarin wij, stapvoets, ruimte aan grijze en kind'ren laten,

 

Als hadde elk snuivend ros zijn steigerzucht verleerd;

 

Den Spaanschen krijgsman moog' de goê gemeente haten

 

Om d' overmoed die aan haar kermen zich niet keert,

 

Door grooten Henrik wordt der kleenen hart begeerd!

 

 

 

52aant.

 

 

 

Hij mijnt die, schalk vernuft niet sparend bij hun snappen -

 

Hij mijnt die, elk een hoen toewenschende op elk feest, -

 

Hij mijnt die, waar wij hem de dertien breede trappen

 

Der weidsche Notre-Dame op 't achtbaarst af zien stappen;

 

Gelukkiger is nooit dat vroom gemoed geweest,

 

Daar 't aller liefde thans in aller oogen leest.

 

 

[p. 148]

 

53

 

 

 

De hemelvaart voorbij dier reuzige kolommen

 

Is, toen der priest'ren beê er 't orgel deed verstommen,

 

Naar aller Heeren Heer zijns harten zucht geklommen

 

Om Frankrijks ruste, Frankrijks welvaart, Frankrijks roem;

 

Trots ieder offer waar hem d'ijz'ren tijd toe doem',

 

Tot vader van zijn volk hem heel de wereld noem'!

 

 

 

54aant.

 

 

 

We zien de vochte glans dier oogen 't schitt'rend tolken:

 

Verhoord acht hij haar nu de vendelpracht der volken

 

Zich voor zijn witte van die dubb'le torens nijgt;

 

En, zoeter hulde, schoon hun klokgebom niet zwijgt

 

‘Vive le Roi’ 't beschaamt, weêrklinkend door de wolken,

 

Als op 't onrustig ros de Koning rustig stijgt!

 

 

 

55

 

 

 

‘Il sent son maître,’ juicht bewond'ring aan mijn zijde:

 

‘Le superbe étalon, il hennit de plaisir!’

 

De blanke vederbos wuift van den helm zoo fier,

 

Wuift van des kleppers kruin¹ of 't weder ging ten strijde -

 

Al tempert vast de taak, waaraan de held zich wijdde,

 

Op 't geestige gelaat het vroeger oorlogsvier!

 

 

1 Hooft beeldt hem ons in den strijd af ‘met den blanken vederbos op den helm, ende op het hóóft van zijn paardt.’
Zie het aangehaalde werk: Henrik de Groote.

[p. 149]

 

56aant.

 

 

 

Geen gulden eeuw smee' nog de zwaarden om tot sikk'len,

 

Zoover zijn schepter reikt zij 't woên des krijgs geschorst,

 

Tot grootscher roeping hem ter zegepraal zal prikk'len

 

Dan godsdiensttwist bedeelt! - wordt niet dier breede borst

 

Het harnas te eng, geblaakt door zulk een gloriedorst

 

Herscheppend 't oude Europe in nieuwen bloei te ontwikk'len?¹

 

 

 

57aant.

 

 

 

‘Die hulde Hooft te recht in zijnen held geboôn,

 

Verlustigt de achtb're schimme, aan 't hooge Huis te Muiden,

 

Om 't schandelijk verval door ons gedoogd², ontvloôn;’

 

Vooghdesse van mijn ziel! mag dus uw vonnis luiden?

 

Of ducht ge, zoo een wijl de Burcht zij koos ter woon,

 

Zou ze op den dietschen hoed de fransche veêr misduiden?

 

 

1 ‘Dieu ne le permit pas! Henri IV emporta dans la tombe, non seulement le système européen qu'il voulait inaugurer, mais tous les éléments d'ordre et de puissance qu'il avait rendus à son pays.’
Henri Martin in de aangehaalde Histoire de France, hetzelfde deel.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

2 Sedert, ja, op de bede van Mr. J. van Lennep, voor den moker bewaard gebleven; maar niet, zooals de Engelschen het de gedenkteekenen hunner letterkundige glorie doen, uit dankbare heugenis in alouden luister hersteld.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 150]

 

58aant.

 

 

 

Als ik gelooven kon dat ge inderdaad het deedt,

 

'k Had niet in luchte scherts de straffe les gekleed;

 

Wat zou 'k me zijn bewust, waarvoor ik heb te boeten?

 

Daar onze meistreel zelf de nimfen, bij 't ontmoeten

 

Van zijne liefste, gunt uitheemsch gebloemt¹, gereed

 

Ten krans, zoo 't kleurt zoo 't geurt, te leggen aan haar voeten.

 

 

 

59aant.

 

 

 

In vollen ernst, - al vier ik meê den goeden smaak,

 

Verheelend' wat hem krenkt in bastaard-euphemisme, -

1

‘Bloeit noch uw' zoete gunst, en weet ghy te verzieren

Uitheemsche¹ verw en reuk van bloemen en van kruidt,

Zoo leest ze keurigh uit:

Om mij niet, maar 't sieraadt van Aamstellandt te vieren.

Niet dat ghy, koomend' haar eerbiedelijk t' ontmoeten,

Zult, om het heiligh hair van zonnelijken glans,

Gaan vlyen krans op krans;

Maar past ze tot mijn hoofd, en legt ze voor haar voeten.’

P.C. Hooft, Mengelwerken. Zangen: ‘Ghy heilighheedtjens,’ enz. Bl. 643 en 644. Tot Amsterdam, 1704.

1 De heer P. Leendertz Wz. teekent, in zijn verdienstelijke “Eerste volledige Uitgave” der Gedichten van P.C. Hooft, 1ste Deel, bij dit woord aan: “Wtheemsche, zeldzame, uitnemende,” - maar had de Landjonker, ware de druk dezer verzen door hem bezorgd, zich niet mogen beroepen op: “Wtheemsche ballingen van have, en huys berooft, Gelockt, gewellekomt, en in mijn' schoot gestooft:”? Mr. J. van Lennep, de Werken van Vondel, enz. II deel, bl. 369 Palamedes, de eerste handel; v. 121 en 122.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 151]

 

Ik schaam den vloed mij niet van vloeken dien ik slaak'

 

Wanneer de dagbladpers zoo driest, zoo bont, zoo vaak

 

Haar germanismen reit om eenig ander cisme:

 

En toch is 't ook een plaag, dat ovorpreutsch purisme!

 

 

 

60aant.

 

 

 

Wel heeft de Drossaart al het wrange er van geproefd,

 

Als hij ons gulgauw volk bij zijn goedrond verschijnen

 

Ten statelijken schred verplichtte der Latijnen;

 

Wel, minnezanger, hem de deftigheid bedroefd

 

Waardoor zijns harten zucht in marmer scheen gegroefd,

 

Terwijl Guarini dien versmeltend weg liet kwijnen¹!

 

 

 

61aant.

 

 

 

Uit alle zeeën beurt zich niet dezelfde visch;

 

't Valt voog'len aan te zien wat lucht hun hemel is;

 

Verscheiden vruchten biedt in noord en zuid de disch;

 

En zou het wederzijds dan taal bij taal gelukken,

 

In al zijn tinten, al zijn toetsen uit te drukken

 

Wat, onvertaalbaar, ons in ééne mag verrukken?

 

 

1 Vergelijk het Italiaansch met het Nederlandsch, het oorspronkelijke met het nagevolgde, niet in de beide Sonnetten van Petrarca door Hooft vertolkt, - toen had onze dichter het erts zijner taal nog te ziften en te smelten, - doe het in den lof der liefde, den Pastor Fido afgeluisterd in de Granida overgebracht. Slechts een omzien was het Hollandsch onder des Drossaards vingeren een smijdig metaal gebleken; zoo lang, durf ik beweren, als Dorilea's schalke oogen toezagen hoe hij haar juweeltje kastte.

[p. 152]

 

62aant.

 

 

 

Het fransch heeft zijn: esprit; - wij hebben geest, vernuft,

 

Wij oordeel, wij verstand, - de buur werd overbluft,

 

Of minder scherp hij dacht, of minder fijn hij voelde;

 

Tot door een stortbad ons d'ondeugende bekoelde,

 

Tot bij zijn schalke vraag het stoffen bleek versuft:

 

Wat Lafontaine, en vrai Gaulois, er meê bedoelde?

 

 

 

63aant.

 

 

 

Aldus het duitsch: Gemüth; - eene innigheid van hart

 

Waardoor ons Göthe boeit aan Gretchen's vreugd en smart:

 

Wanneer zij zich verbaast wat Faust in haar mag vinden, -

 

't Verlies der rust betreurt, en echter d'onrust tart

 

Voor zijner kussen vier, - in 't smeekende onderwinden,

 

Of zaligend geloof hun zielen zaam mocht binden!

 

 

 

64aant.

 

 

 

En 't engelsch: fancy; - 't geen verbeeldende behaagt, -

 

Uitsluitend eigendom dier stijf gescholden natie, -

 

Dat zich aan humor huwt, dat gaat gepaard met gratie, -

 

Maar vreemd bleef aan de borst dor koninklijke Maagd¹

1 Elizabeth, koningin van Engeland, op wie de overlevering de volgende verzen toepast:

‘That very time I saw, (- - - -)

Flying between the cold moon and the earth,

Cupid all arm'd: a certain aim he took

At a fair vestal, throned by the west;

And loos'd his love-shaft smartly from his bow,

As it should pierce a hundred thousand hearts:

But I might see young Cupid's fiery shaft

Quench'd in the chaste beams of the watery moon;

And the imperial votaress passed on,

In maiden meditation, fancy-free.’

A Midsummer Night's Dream. Act. II Scene I.

[p. 153]

 

Zoo Shakespeare waarheid sprak, door dubb'le alliteratie:

 

A meditating maid, die fancy-free zich draagt.

 

 

 

65aant.

 

 

 

Ons hollandsch... waarom zie 'k u bij die wending schrikken,

 

Als beurde vast mijn hand 't bedwelmend wierookvat?

 

Schoon kleine volken zich aan klankgeruisch verkwikken

 

Hun tongval prijzende op miskende gaven prat:

 

Ik zou bij 't zelfgevlei mij schamen voor uw blikken,

 

De taal ontwijdend' daar het voorgeslacht in bad.

 

 

 

66aant.

 

 

 

Eén enkle hulde slechts die zooveel ernst bevredigt, -

 

Geen odes haar ter eer zwaait zij in vreê den staf -

 

Voor lof alleen maar oor wanneer zij wreed beleedigd,

 

Haar recht gehandhaaft wenscht, - als Loots¹ het heeft verdedigd

 

Toen haar Napoleon gebieden dorst: ‘treed af!’

 

En de arm van Bilderdijk² der wank'lende begaf! -

 

 

1 Loots, Gedichten; de Hollandsche taal, 1810. Te Amst. bij Joh. van den Heij en Zn. 1817, II Deel bl. 63-83.

2 Bilderdijk's Rapport aan Napoleon ter Suppressie van de Hollandsche Taal.

[p. 154]

 

67aant.

 

 

 

Een hulde aan ophef vreemd, die echter daaglijks rijze, -

 

Waar ondicht en waar dicht om 't zeerste haar door prijze,

 

't Zij 't eene, kernig kort, in zinnen geestig ets',

 

't Zij 't aêre, weeld'rig warm, in zangen lieflijk schets', -

 

Een keus van woorden, die haar overvloed bewijze;

 

Een keur van woorden, die door overdaad niet kwets'.

 

 

 

68aant.

 

 

 

Een eerbied voor de stof, die, schoon zij nooit in 't kneden

 

Als flink hij bootst en beeldt des meesters hand weêrstaat,

 

Tot louter vormenspel zich kwalijk buigen laat, -

 

Die nimmer afstand doet van de eigenaardigheden

 

Des gronds, waaruit zijn greep haar riep aan 't licht te treden,

 

Die zeegeweld braveert, doch niet in zonlicht baadt.

 

 

 

69aant.

 

 

 

Ons hollandsch, - laat mij nu tot lof van Hooft het zeggen,

 

Wiens torentjen hem rap den tabbaard af zag leggen

 

Als 't heuv'lig oord, ten dank voor 't ploegen en voor 't eggen,

 

Een handvol zaads herschiep in meiren zilvrig graans, -

 

Is hem een woord verplicht, latijnsch noch italiaansch,

 

Oorspronk'lijk heel het Gooi ons schild'rende uren gaans.

 

 

 

70aant.

 

 

 

't Gaf weêr met wat genot door 't geurenbad hij doolde,

 

Bij 't fluiten in het loof, bij 't flikk'ren in den vliet, -

[p. 155]

 

Waar ergens in de schaûw een paartje zamenschoolde

 

En fluks de borst zijn lief om zoete kusjes foolde, -

 

Waar zelfs het water 't zong langs 't walletje van riet:

 

Zijn lustighjes, de leus van 't inheemsch minnelied!¹

 

 

 

71aant.

 

 

 

Geen Klaere die 't weêrstond, ook in haar droefste luimen;

 

Geen Rosemont die 't niet het zwanendons deed ruimen

 

Als de ochtendwildzang 't won van alle luit en veêl;

 

't Klonk Tesselschade toe in 't: ‘pluk me,’ van de pruimen,

 

Waar 't blauw des hemels week voor zijner starren geel;²

 

Maar streelde zoetst den Drost zoo 't jubelde uit haar keel! -

 

 

1 De Landjonker haalde de uitgave van David van Hoogstraten aan; men vergunne mij het die van P. Leendertz Wz. te doen; bij de betutteling der nakomelingschap had het versje niet gewonnen;

‘Anders en speelt het windetje niet,

Op elsetacken, en leuterigh riedt,

Als: lustighjes: lustighjes. Lustighjes gaet

Het waetertje, daer 't tegen 't walletje slaet.’

Hooft's: Klaere, wat heeft er uw hartje verlept.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

2 Twee aanhalingen uit P.C. Hooft's Brieven, nieuwe, vermeerderde, en naar den oorspronkelijken text herziene uitgave van Dr. J. van Vloten worden, misschien, vereischt om de toespelingen in dit couplet te doen verstaan.
Hooft schreef aan Tesselschade, van den Hujze te Mujden, j Aug. 1636:
‘De prujmen beginnen all' teffens, op een bodt, te rijpen en te roepen: Tesseltje, Tesseltjes mondtje. Etlijke deuntjes van Belusar’ (Barlaeus) ‘en andre roepen daer tegen aen: Tesseltje, Tesseltjes keeltje, daer zy geirne van gezongen waeren, ende wenschten wel, dat U.E. Joffre Francisca’ (Duarte) ‘te hulpe meêbraght. Wat jk haer zeg: Tesseltje zuft; Tesseltjen heeft pen noch inkt, om een briefken te beantwoorden; zy nemen 't niet aen, en willen dat jk U.E. ujt den droom wekke. Op, op dan,
“Rozemondt, hoor je speelen nocht zingen?”’
IIIde Deel, 609de Brief.
Hooft had zich vroeger, [ter vlucht, ujt zijn Toorentjen, 27 Junij 1632] bij haar over den kouden zomer van dat jaar beklaagd, en zijner beide pruimensoorten de bekende vergelijking gewijd:
‘Uit wat hoek dat de wint ook waejt, geen' warmte komt er over. Ick erbarme my over onze arme pruimen, die niet een zonneschijn gebeuren magh. Wanneer zal 't eens zijn, dat wy die rijpe geeltjes met haeren waes, onder de blaeuwe van Damasco zullen zien ujtsteken, als starren aen haeren hemel? IIde Deel, 393ste Brief.
Aanteekening van den Uitgever dezer Nalatenschap.

[p. 156]

 

72aant.

 

 

 

Als Neef den foliant dier Mengelwerken tilde,

 

- Een zijpad is me lief, mits 't weer mij brenge in 't spoor, -

 

Vond hij voor Bearnais noch Medicis gehoor;

 

Doch smeekte, als Daifilo, ‘den wind daar 't bosch af drilde’¹,

 

'k Om hulpe, lachlust gierde uit bruine Leonoor,

 

Terwijl de blos bezweem der blondheid van Wichilde.

 

 

1 Daifilo.

‘Windeken daer het bosch af drilt,

Weest mijn brack, doet op het wilt

Dat jck jage.’

P.C. Hooft's Granida, 1ste deel.

[p. 157]

 

73aant.

 

 

 

Geleid'lijk ging tot hier zoo wat ik zag als zong,

 

Al rafelde ook bij wijle 't dunne roode draadje:

 

Door 't rossenpaar verrukt, daar 'k stout voor u naar dong,

 

Gedacht onz' rijschool ik als grooten Henrik's paadje,

 

En niet halsbrekend was van hem tot Hooft de sprong....

 

Maar wie bracht me eensklaps in zoo donker een bosschaadje?

 

 

 

74aant.

 

 

 

Vergeefsche vraag voorwaar: gunt toch Calliope, -

 

Die prijs stelt op haar recht voorspellend te verrassen

 

En dus haar transen kleurt met naad'rend wel of wee -

 

Uit heel den zust'renstoet alleen Melpomene

 

Het meêlij of den schrik door droomen te doen wassen,

 

Wier zin bij voorbaat elk op de uitkomst toe kan passen.

 

 

 

75

 

 

 

Helaas! van episch noch van tragisch vuur vervuld

 

Werd even weinig mij de wijze als 't wit onthuld,

 

- Het tweetal muzes doelt alreeds in de eerste op 't laatste, -

 

Des wond'ren overgangs die me uit Parijs verplaatste

 

Waar de eik van Pharamond¹, door zomerzon verguld,

 

Langs ieder kroongewelf der stralen vloed weêrkaatste.

 

 

1 De beroemdste onder de hoogstammigen van la Tillaie, in het bosch van Fontainebleau.

[p. 158]

 

76aant.

 

 

 

't Was zeker 't zelfde woud, - bewond'rend aangestaard

 

Toen 'k wakend gaêsloeg hoe de dauw in paarlen beefde

 

Van dubb'le tint, waar blank en bruin het loofdak weefde

 

Uit zilver en uit brons, in berk- en beukgeblaêrt, -

 

Al faalde er thans wat trouw mijn heug'nis had bewaard:

 

Het wuivend naaldgroen dat zoo fier ten wolken streefde¹;

 

 

 

77

 

 

 

Het bosch in 't bergrijk oord, - eer door begeertes hand

 

Om schatten, toevertrouwd aan 't steenig ingewand,

 

Uit groeven zonder tal 't zich wreed zag aangerand; -

 

Het bosch, - waar beek bij beek nog wild in voort mocht schieten,

 

Om, breed als meiren fluks, tot spiegels te vervlieten,

 

Wier vlak de lommerschâuw haar stilte deed genieten; -

 

 

 

78aant.

 

 

 

Hier mosbed, losgewoeld van wortelrijken tronk

 

Waarop het everzwijn de scherpe tanden wette

 

Tot uit het borst'lig zwart zijn tweelingwapen blonk, -

 

Daar groene klip, van wie de hinde frischheid dronk

 

Als ze aan haar speelziek jong der klitten ruigte nette

 

En, schilderige groep, in 't hooge gras zich zette.

 

 

1 Eerst onder Lodewijk de XVIde beproefde men, volgens Denecourt, de naakte kruinen met noordsche pijnen te beplanten.

[p. 159]

 

79

 

 

 

Stoffeerde erinn'ring me ook niet dus 't herdaagde woud,

 

Al had, omlaag, omhoog 'k er zelden wild aanschouwd,

 

Toch was 't Fontainebleau: van onder 't ruischend loover

 

Werd weder, in 't verschiet, me een alpenreeks ontvouwd:

 

De wind joeg 't zandsteengruis in wolken op, en 't stoof er,

 

Aan versche sneeuw gelijk, der rotsen kruinen over.¹

 

 

 

80

 

 

 

Ginds rees met schel gefluit, de aeloude dolle jacht,

 

't Gekrijsch, 't geblaf, de toorn, de lust dor honderd honden;

 

Was 't spoor van 't edelhert verloren of hervonden?

 

Daar schoot le Grand Veneur in overeeuwde dracht

 

Der hoornen flikk'ring na²... maar bleek 't gezicht verzwonden

 

En gaf ik ijlings op een ander schouwspel acht?

 

 

 

81

 

 

 

Uit schemerzieke laan op 't staatlijkst voortgereden,

 

Verraste, in 't volle licht, me een dubbel schimmelpaar,

 

Harmonisch, niet alleen door vorm en verw der leden,

1 ‘Le rocher des Sablons, dit le petit Mont-blanc, l'amas de grès le plus curieux sans contredit de toute la forêt à cause de la ressemblance quo ses sables mouvants prennent, sous l'action du vent, avec la neige des sommets les plus élevés des Alpes.’

2 ‘On cherche encore de quelle nature pouvait être ce prestige, vu si souvent et par tant d'yeux, dans la forêt de Fontainebleau. C'était un fantôme environné d'une meute de chiens, dont on entendait les cris et qu'on voyait de loin, mais qui disparaissait dès qu'on approchait.’
Sully.

[p. 160]

 

Tot in zijn rijders toe, ernsthaftig van gebaar:

 

Vier beeldtenissen Gods uit ebbenhout gesneden,

 

Een hagelwitte wrong op 't glinst'rend zwarte haar.

 

 

 

82aant.

 

 

 

Hoe anders blikten deez' den zadel af der keem'len,

 

Waar 't vloeiend vuur, gekwist door goudgelijke heem'len,

 

Verdoofde in 't kronk'len van hun donkerblauwen Nijl,

 

Waar ze, offers van de fee, die heerscht in lucht zoo ijl,

 

De pelgrims ter moskee van Mecca zagen weem'len, -

 

Gelukkig door 't bedrog in geestdrifts korte wijl!

 

 

 

83aant.

 

 

 

O laaiheid Nubiëns, betreurd in 't lauwe Europe!

 

Vergoedt ons stugge kalf zijn schrandere antilope?

 

Wat jacht eischt mannenmoed als die van d' olifant?

 

Schoon 't Westen linde en eik met minne en trouwe doope,

 

Verdient de dadelpalm, waar breed zijn tent hij spant,

 

Niet dubbel beider lof? voorzienigheid van 't land!

 

 

 

84aant.

 

 

 

't Was dichterlijke waan, dat ik hun stemming raadde:

 

Geen glimlach straalde er, - maar -, er wolkte ook geen gefrons;

 

Het viertal sloeg vernoegd de gulden tressen gade

 

Waarmede een Vorst der Kerk hen 't purper overlaadde, -

 

Toen schoot, de wimpers uit, het weêrlicht over 't brons,

 

Vernamen zij van veer een zweem van hoefgebons?

 

 

[p. 161]

 

85

 

 

 

't Gehoor bedroog hen niet: in 't bad hun jeugd ten hoede,

 

Als strand noch stroom verried dat ergens onraad broedde

 

En toch de krokodil zich uit de diepte spoedde; -

 

't Gehoor, waar 't lot aan hing van heel een karavaan

 

Als stil de zandzee sliep in 't zilv'ren licht der maan

 

En echter Lybia haar leeuwen op zag staan.

 

 

 

86

 

 

 

't Verschiet waarin, mij voor, hun toortsenblik mocht dringen

 

Gaf beurtlings 't zwieren bloot van pluimen on van klingen, -

 

De lelievaan woei uit, bij 't rijzend hoorngeschal, -

 

Een wacht, een ruit'rendrom op rossen hoog van stal.

 

Dien met: ‘Messieurs du Roi!’ d'Afrykers heusch ontvingen,

 

Op hunne beurt begroet: ‘Messieurs du Cardinal!’¹

 

 

1 De Landjonker duidde, op het bewaard gebleven brouillon dezer verzen, maar met potlood, bij den eersten groet Louis Quatorze, bij den tweeden Mazarin aan; - voor de Vrouwe van Meerhof, in de gulden eeuw der letterkunde onzer naburen te huis, werd die toelichting, naar het schijnt, niet eens vereischt. Volgaarne erken ik, dat, waar in het gegeven tijdperk on op het gegeven tooneel sprake is van een ‘Vorst der Kerk’ die zijne oosterlingen dus uitdoste, niemand anders kan worden bedoeld dan deze prachtlievende Kardinaal; al zag ik, terwijl de weelde van zijn paleis uit beschrijving bij beschrijving te staven valt, terwijl ieder van zijne bibliotheek en van zijne verzamelingen van standbeelden en schilderstukken heeft gehoord, voor deze Nubiërs vergeefs naar historisch gezag om. Ondeugend zou het intusschen zijn die slechts aan den grilligen zin voor zeldzaamheden toeteschrijven, waardoor de begaafde Italiaan zich niet enkel in velerlei uitheemsche dieren, zich ook in tal van apen verlustigde, - de weidsche trant naar welken hij zijne voorbeeldelooze stallen inrichten liet, het verbazend aantal staatsiepaarden en muilezels dat hij op vorstelijken voet huisvestte, brengen een vrijbrief meê voor wat de vinding anders te schitterends aankleven mocht. Onzen Landjonker voor lokte die luister reeds La Fontaine aan, in zijne schildering der figuur door les mulets de son Éminence gemaakt, bij den intocht van Louis Quatorze et Marie Thérèse à Paris.

‘Mais tout cela n'est rien au prix

Des mulets de Son Éminence.

Leur attirail avait dû coûter cher.

Ils se suivoient en file ainsi que patenôtres;

On en voyait d'abord vingt et quatre marcher,

Puis autres vingt et quatre, et puis vingt et quatre autres.

Les housses des premiers étoient d'un fort grand prix,

Les seconds les passoient, passés par les troisièmes;

Mais ceux-ci n'ont, à mon avis,

Rien laissé pour les quatrièmes.

Monsieur le cardinal l'entend en bonne foi,

Car après ces mulets marchoient quinze attelages,

Puis sa maison, et puis ses pages

Se paradant en bel arroy,

Montés sur chevaux aussi sages

Que pas un d'eux, comme je croi.

Figurez-vous que dans la France

Il n'en est point de plus haut prix,

Que l'un bondit, que l'autre danse,

Et que cela n'est rien au prix

Des mulets de Son Éminence.’

Lettre à Fouquet.

Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 162]

 

87

 

 

 

Wij schelden 't Oosten slaafs, als knechtsche dienstbetooning

 

Zijn vorsten goden maakt, voor stof in 't stof geknield:

[p. 163]

 

Maar trouw, die dag aan dag ter strafste taak bezielt,

 

Maar trouw, die nacht aan nacht niet wijkt van 's meesters woning,

 

En schamel voedsel slechts verlangt tot haar belooning,

 

Wat kroost, als 't kroost der zon, dat vlekkeloos die hield?

 

 

 

88aant.

 

 

 

Haar eerbied duldt geen scherts, als die waarvoor 't geleide

 

Des jeugdigen monarchs zich straks niet heeft geschaamd,

 

Toen eensklaps 't bloeiend paar van beider hofstoet scheidde, -

 

‘- A gauche!’ - ‘- à droite! -’, deelt de wachten hier verzaamd:

 

Niet met haar mind're macht had Nubië geraamd

 

Als weêr in spotternij zich Gallië vermeidde!

 

 

 

89aant.

 

 

 

Gij, die u met de helft van een roman vernoegt,

 

Om, frisscher dan d' autheur, zijn fabel af te dichten,

 

Waart, heiligje! in uw rol zoo gij me plaagziek vroegt:

 

‘Wat strooibrand wilt ge door mazarinades¹ stichten?’

 

Indien de schoonheidsleer daar 't waken zich naar voegt

 

Het droomen evenzeer tot orde mocht verplichten.

 

 

1 Hooft noemde, - zie zijn aardige regelen Op Clorindes schrijven, - de lieve Susanna van Baerle
“T hajlighen daer jck bij sweere”;
al ademde uit dat gedichtje de dartelzieke geest der renaissance, hoe zeer volkomen verstaan, gaf het geenerlei ergernis. Onze Landjonker bedeelt denzelfden zoeten naam aan de Vrouwe van Meerhof; maar zal het niet bevreemden dat hij haar, in
“Wat stroobrand wilt ge door mazarinades stichten?” even veel studie der fransche litteratuur toeschrijft, als de Drossaart het Clorinde in de grieksche fabelen deed?
Andere tijden, andere zeden, andere letteren - voor vijftig jaren, toen onze dames zoowel de Lettres de Mad. de Sévigné als de Mémoires de Saint-Simon lazen, lokte beider studie uit tot kennismaking met wie deze zoo verscheiden begaafden waren voorafgegaan, en de schimpdichten op den Kardinaal bleken zoo goed sleutelen des tijds, als de historie van Leda het voor den Trojaanschen oorlog heeten mocht.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 164]

 

90

 

 

 

Acht ge ook voor dat gebied haar theorie gesmeed

 

Van aanhef, niet te weidsch? - van opzet, niet te breed? -

 

Van afvaart, zoo volmaakt ter juister plaatse en ure,

 

Dat, naar 't verrassend wit, van zelv' het bootjen sture? -

 

Van wat, - weêr bastaardwoord! - zij expositie heet?

 

De geest der opera verkond door de ouverture?

 

 

 

91aant.

 

 

 

Verklaar dan 't raadsel dat geen heugenis mij bleef

 

Der lessen die ik lang en vaak met lust betrachtte:

 

Hoe 't aan ging dat wie u het dreigend zwerk beschreef

 

Niet zuchtte toon de bui zoo zachtkens overdreef?

 

Hoe 't naspel van de Fronde aanschouwende in gedachte

 

'k Geen dolkgeflikker uit dier scheden goud verwachtte?

 

 

 

92aant.

 

 

 

Verband, als 't oordeel van den kunst'naar vergen mag

 

Hem gunnend' dat hij ons des weefsels draên verbloeme,

[p. 165]

 

Ontbreekt geheel der sfeer die dichterlijkste ik roeme,

 

Al geeft zij nimmermeer de teugels van 't gezag

 

Aan starrenrijke nacht of luistervollen dag,

 

Schoon d' eeuw'ge scheem'ring ons tot lijd'lijk toezien doeme.

 

 

 

93aant.

 

 

 

Wat tooverstaf weérhield, bij 't glooien veler paén

 

Des overwelfden wegs, 't gesuis van dorre blaên

 

De nadering mijns voets der schuwheid verraên,

 

Die, vlinder, opzweefde of ze een lichtstraal vangen wilde,

 

Die, eekhoorntje, al haar kracht aan dart'le sprongen spilde,

 

Die, vogel, van den gloed der minne kweelend trilde?

 

 

 

94aant.

 

 

 

Dezelfde wis, die me uit den nacht der mijmering

 

Op 't ruime grasperk voerde en me in den hoofschen kring

 

Van jonkheid, daar vereend om carrousel te rijden,

 

Een klepper gunde die, bij 't naar 't geboomte glijden,

 

Zoo zeker ried wat twijg mijn lans aanlokk'lijk hing,

 

Dat dra de rapsten onz' triomfen mij benijdden;

 

 

 

95

 

 

 

Dezelfde wis, waardoor het edelaardig dier,

 

Gewoon te steig'ren bij 't verheffen der banier,

 

Als 'k op de beugels stond van lust tot rijzen blaakte:

 

Of 't meê behagen schiep in d' ongelijkb'ren zwier

 

Der bloesemregens die ik 't wuivend groen ontschaakte,

 

Wier geuren en wier gloor een stoet van schoonen smaakte;

 

 

[p. 166]

 

96aant.

 

 

 

De tooverstaf, - of werd geen beker mij bereid ⅖

 

Wier wedergade nooit de werk'lijkheid mocht brengen? -

 

Door wien, al was 't verboôn den toegang te gehengen,

 

Hoe? vraagt ge vruchteloos, 'k zoo veilig bleek geleid

 

Waar tochten des gemoeds hun tranen ik zag plengen

 

Aandoenlijker dan op die plek natuur er schreit.¹

 

 

 

97

 

 

 

Een stilte, die niet wist van 't verre vreugdgeschater,

 

Een stilte, die niet wist van 't verder zwaardgedruisch,

 

Leende ademloos het oor aan langzaam dropp'lend water,

 

Verzuchtend glijdend door der rotsen donkre kluis:

 

Zoodra 't een ommezien zich ophief tot geklater

 

Stierf 't ijlings weder weg inkrimpend tot gesuis.

 

 

 

98aant.

 

 

 

Onvruchtbaar, - of geboomte en gras dien grond blijft schuwen,

 

Hoe mild'lijk licht en vocht er beurt'lings neêr op strijk'; -

 

Steeds naakt, - of 't grijs verleên den storm niet voelde luwen

 

Door wien eens zee bij zee deez' blokken voort mocht stuwen, -

 

Voegde aan dat steenig oord die sombere muzijk, -

 

Al koos verliefde kout 't zich nu ter veil'ge wijk.

 

 

1 ‘La Roche qui pleure (près Franchard) ainsi nommée à cause ‘de l'eau qui, d'une mare supérieure, suinte à travers les fissures du grès.’

[p. 167]

 

99aant.

 

 

 

Wanneer eene ijd'le beê verhooring mocht verwerven

 

Ik wenschte mij de vaart, ik wenschte mij de verwen

 

Waar Rubbens zulk een paar meê uitdoste op zijn doek:

 

Slechts hij zou leest zoo slank, slechts hij zou leest zoo kloek,

 

Trots schitt'ring van sieraên, hun indruk niet doen derven,

 

Bij weidsche woordenpraal, vóór 't eind des zins, al zoek.

 

 

 

100

 

 

 

Wat eisch voor alle kunst ik 't zelfde beeldvermogen?

 

Verveling mengde dra zich in der zust'ren rij!

 

Ook boeide, ook trof wel 't minst de glans dier weelde mij,

 

Niet door hun tooisels werd zoo innig ik bewogen

 

Die beider liefde las bij 't licht uit beider oogen:

 

Begon zij: ‘Maestà!’ ‘Luigi,’¹ smeekte hij.

 

 

 

101aant.

 

 

 

Zij spraken wat hem zoo verrukk'lijk had geklonken,

 

Daar liefelijke lach, daar luistervolle lonkon

 

Wedijv'rend uit den vloed van zijn vokalen blonken,

 

Het zoete Si, 't geen ons de rassche zegepraal,

 

Waarvan Mancini's telg zich roemen mocht, verhaal:²

 

Was niet de minnegod zijn meester in haar taal?

 

 

1 ‘Uwe Majesteit!’ - ‘noem mij Lodewjjk;’ de aanhef van Maria Mascini, het antwoord van Lodewijk de XIVde.

2 ‘Lorsqu'il’ (Louis Quatorze) ‘s'attacha à Marie Mancini, il apprit aisément l'italien pour elle;’
Voltaire, le Siècle de Louis XIV.

[p. 168]

 

102aant.

 

 

 

Geen autwoord! Immers wordt d' innemendheid dier lijnen

 

Niet enkel door den rand des jachthoeds overschâuwd:

 

De wimpers doen den glans van 't starrenpaar verdwijnen,

 

Der lippen faalt de lust die straks de scherts dorst mijnen,

 

Haar boezem hijgt of vrees de zijden keurs benauwt;

 

Wat toekomst mag het zijn die haar zoo dreigend grauwt?

 

 

 

103aant.

 

 

 

De joug'ling vraagt het meê: zie, witte en groene veder,

 

Hun beider kleuren¹, zie, zij buigen statig neder,

 

In d' eigen richting daalt zijn wolk van krullen voort;

 

Hij grijpt haar kleene hand, die, van 't juweelrijk leder

 

Op 't hoffelijkst bevrijd, verrassend blank bekoort:

 

Ai! wie benijdt hem niet wat nauw'lijks wordt gehoord?

 

 

 

104

 

 

 

Weemoedig staart zij op: ‘Houd, bidde ik, 't mij ten goede

 

Dat hier, zelfs aan uw zijde...’ - iets trillends in haar stem

 

Als waar 't vergrijp te grof, hoe vleiend streelt het hem! -

 

‘Vervaard door wat me omringt, ik vroeg'ren angst weêr voede.’

 

Een pauze, en zucht op zucht geeft aan de klachte klem

 

Waarvan bij zijn gelaat ze al 't grievende bevroedde.

 

 

1 Wit was de kleur der Bourbons, groen die van Mazarin; of verkiest men zilver en sinople?

[p. 169]

 

105aant.

 

 

 

‘Wat fronst gij 't voorhoofd dus? Bij 't staren op 't gesteent',

 

Hoe huiverziek ik ook van 't somber schouwspel grouwde,

 

Verrees de jonkvrouw mij, die in deez' grotte weent:

 

De ellende groet zoo gaarne in deernis een vertrouwde; -

 

Och, zang- en zienersgaaf wie u benijdbaar meent

 

'k Wist nooit u weelde dank die me ijlings niet berouwde!

 

 

 

106

 

 

 

Ontwaarde zij een helm? een ros? een lans? - 't Gezicht

 

Bezielde haar, - ter zij schoof 't golvend goud der lokken, -

 

Van vreugde blonk die blik, als 't meir van middaglicht, -

 

Weêr had de bleeke roos zich blozende opgericht:

 

“Wees welkom!” borst zij uit; wie was zoo onverschrokken

 

Als loog 't gevaar hem aan, voor haar ten strijd getrokken?

 

 

 

107

 

 

 

Een held den lof der lier van Ariosto waard!

 

Op zijnen klepper trotsch, maar trotscher op zijn zwaard

 

Waarvoor hij toovenaars en reuzen heeft zien sidd'ren;

 

Het trotscht van al op 't blijk dat hem de bloem der ridd'ren

 

Dat een'ge gunst'ling van de schoonste hem verklaart:

 

Haar lint, verworven spijt een honderdtal aanbidd'ren!

 

 

 

108

 

 

 

Hij daagt het monster uit dat in zijn boei haar sloot,

 

Dat weet van schrik noch schroom bij d' aanval der bedreig'ren,

[p. 170]

 

Dat veinst ook hem 't genot des tweestrijds niet te weig'ren,

 

En echter 't schild verheft welks stralen, zengend rood,

 

Den dappre blinden eer hij 't valsche hart doorstoot...

 

Mocht niet tot jammerkreet ons beider klachte steig'ren?’

 

 

 

109

 

 

 

Wanneer de liefste schreit geeft vindingrijke min

 

Ons zoete woordekens tot haar vertroosting in:

 

‘Maria!’ fluistert hij, ‘mijn schoone koningin!’

 

En kust, wat schittrend snoer van paarlen ook moog hangen

 

Om haren donzen hals, er held'rer van haar wangen,

 

In wie de kuiltjes fluks de groefjes weêr vervangen.

 

 

 

110

 

 

 

‘De krone Frankrijks die geen mededingster ducht!’

 

Herneemt ze en bij dien lof zie ik den ijd'le blozen;

 

‘Niet om haar luister waagt mijn wensch zoo steil een vlucht;

 

In stilte hebbe ik om uw hoogen rang gezucht,

 

Waart ge ook maar edelman, mijn hart hadde u gekozen....

 

De scherpste doornen zijn de vloek der schoonste rozen!’

 

 

 

111aant.

 

 

 

‘De diadeem zij weidsch, toch zal hij al zijn pracht

 

Beschaamd zien door den glans uitstralend van deez' nacht!’

 

Is 't weêrwoord als hij 't lint des hoeds haar mocht ontstrikken;

 

‘Heeft ieder welfsel niet zijn eigen sterrewacht?’¹

1 Het portret van Maria Mancini, in het Museum te Berlijn, door Pierre Mignard geschilderd, doet ons haar blootshoofds aanschouwen, met een overvloed van zwarte krullen bedeeld; enkele zwarte lokken dartelen om den blanken hals.

[p. 171]

 

Hoe vleit hij zich dat hem haar glimlach toe zal knikken

 

Die schalk de suiz'ling om haar schouders durft verschikken.

 

 

 

112

 

 

 

‘Geen kozerij!’ zegt de ernst, gezeteld op 't gelaat

 

Dat nieuw'ren beitel tot model zich aan mag bieden

 

Voor wat door de ouden we als 't verhevenst ons zien dieden

 

Eens menschenaanschijns: orde, ontvouwd in evenmaat;

 

't Geen, blakend' van een gloed als nooit we uit marmer rieden,

 

Door de oogen tolkt wat diep in 't binnenste ommegaat.

 

 

 

113aant.

 

 

 

O spiegels onzer ziel, van klaarte en kleur verscheiden,

 

Dewijl gij in natuur der mildste welle ontsteegt.

 

Zou speling des vernufts mij op een dwaalspoor leiden

 

Die waan dat vorm en verw ge naar heur aard verkreegt;

 

Dat, schoon gevoel en geest ge om strijd ten toon kunt spreiden,

 

Gij toch verrassend tuigt wat in u over weegt?

 

 

 

114

 

 

 

Niet op denzelfden prijs hebt gij dezelfde kansen!

 

Als 't lentelandschap drijft in tint'ling van zijn transen,

 

Der minnegoden drom de hartsgeheimen gist,

 

Hij honderd boogjes spant, hij met geen pijltje mist,

 

En wij om 't hoofd der bruid d' oranjebloesem kransen,

 

Wordt ooit de voorrang aan de bruine dan betwist?

 

 

[p. 172]

 

115aant.

 

 

 

Ach! voer de najaarsstorm alleen maar door de hoven!

 

Wij zien ons vriend en maag, ons gade en kroost ontrooven,

 

Vereenzaamd bij de baar grieft boezemsmart zoo fel!

 

Maar heft, 't beneden moê, de blik zich op naar boven,

 

Wie zeggen 't aardsche leed verhemelendst vaarwel?

 

De blauwe scheppen licht ook in de boetecel!

 

 

 

116aant.

 

 

 

Wij torschen keet'nen die onze oorsprong moest verfoeien,

 

Des vreemden dwing'lands prooi, der eig'ne dwaasheid buit:

 

Om echter 't vaderland te vrijen van zijn boeien,

 

Om voor wat goed en groot mag heeten weêr te ontgloeien,

 

Zoo dra de geestdrift ons den weg ter zege ontsluit;

 

Straalt niet der zwarte zij het onweerstaanbaarste uit?

 

 

 

117aant.

 

 

 

Maria viert haar bot, - van teed're minnaresse

 

Herschapen in heldin, die 't vaandel op de bresse

 

Durft zwaaien, - viert haar bot, volschoone profetesse

 

Van and're gulden eeuw; - hoe zeer ten strijd zij spoor'

 

Om 's konings schedel eischt ze onsterfelijker gloor

 

Dan ooit de god des krijgs in bloedig loof beschoor:

 

 

 

118

 

 

 

‘Roemruchtig wenscht ge u in de halle der historie!

 

En willig zal mijn hand u waap'nen ter victorie,

[p. 173]

 

En blij mijn blik, als gij, der dapp'ren dapp're gids,

 

Verwinnaar wederkeert, u groeten aan hun spits,

 

Geeft ge ook der beê gehoor die rijst om reiner glorie,

 

Uw lof bevelende aan der kunsten schoonste trits!

 

 

 

119

 

 

 

De luister van haar sfeer heeft langs mijn wieg gevloten;

 

Al wat ter wereld, fraaist gebootst, geschetst, gekweeld,

 

Ons door verrukking vormt, ik zag me er door omspeeld:

 

Voor mij is zielen-weelde aan zinnen-lust ontsproten!¹

 

Hoe schijnt me uw moeder bij haar taak te kort geschoten,

 

Hoe gaarne heeft mijn voogd in haar verzuim gedeeld!²

 

 

 

120

 

 

 

Beschaam ze, Lodewijk! ik wil geene and're wrake

 

Dan die waardoor uw naam zich tot de starren heff'!

 

Geef met den schepter 't sein dat Frankrijks geest ontwake,

 

Tot heel het volk wat 't u verplicht zal zijn beseff':

 

Bourbon zoo Medici als Este's overtreff'

 

En ijverzucht de stad der zeven heuv'len blake!’³

 

 

1 Maria Mancini werd te Rome in aanzienlijken kring geboren en opgevoed.

2 Anna van Oostenrijk, weduwe van Lodewijk de XIIIde, liet zich weinig aan de opvoediog van haren oudsten zoon gelegen liggen; Mazarin trachtte slechts hem tot heerscher te vormen.

3 Eer iemand zich verbaze over het vurige der kunstliefde of het dichterlijke des gedachtengangs van Maria Mancini, deel ik uit de Grand Dictionnaire historique des Précieuses, de woorden mede, welke ons hare beeldtenis doen aanschouwen. ‘Si toute l'Europe ne connoissoit pas les belles qualitez qui rendent Maximiliane’ (Maria's verdichte naam) ‘une des plus admirables de son sexe, j'aurois de la peine à me résoudre à la mettre dans ce Dictionnaire, n'ignorant pas que l'on n'auroit point manqué de publier que j'estois obligé de dire du bien de celle de qui j'en ay tant receu. Mais puisque la connoissance que chacun a de son mérite a levé cet obstacle, je puis dire, sans estre soubçonné de flaterie, que c'est la personne du monde la plus spirituelle, qu'elle n'ignore rien, qu'elle a leu tous les bons livres, qu'elle escrit avec une facilité qui ne se peut imaginer et qu'encore qu'elle ne soit pas de Grèce (France) elle en sçait si bien la langue que les plus spirituels d'Athènes (Paris) et ceux mesmes qui sont de l'assemblée des quarante barons (l'Académie française) confessent qu'elle en connoist tout à fait bien la délicatesse.
J'oseroy adjouster à cecy que le Ciel ne lui a pas seulement donné un esprit propre aux lettres, mais encore capable de régner sur les coeurs des plus puissans princes de l'Europe.’
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 174]

 

121

 

 

 

Och! bleek hij zoo bezield, als hij betooverd blijkt!

 

Ter schoone dweepster strekt hij de amen, in vervoering,

 

Van hartstocht gloeiende, uit; - een hulde die ze ontwijkt -;

 

Te loor gesteld verbergt zij nauw'lijks hare ontroering

 

Hoe weinig laaie lust op lout'rend licht gelijkt,

 

Hoe hemelvlucht zij wenscht, geen aardsche zamensnoering!

 

 

 

122aant.

 

 

 

Veel minder vlijmt de smart, die ons door 't lichaam vaart

 

Bij wond van pijl of dolk, dan 't leed van teed'rer aard

 

Waardoor, zoo 't woord gij duldt, 't gemoed schijnt weg te krimpen:

 

Als, wreed ontnuchterd, wij vergeefs het nog verglimpen

 

Dat om ons ideaal zich duisternis verzwaart,

 

Schoon 't zegevierend blind moest stralen wie 't beschimpen.

 

 

[p. 175]

 

123aant.

 

 

 

Is 't wonder zoo de blos op 't lief gelaat verbleekt?

 

Zoo 't vonk'len schuil gaat met der lokken sierlijk wuiven?

 

Zoo uit der wimp'ren floers 't weerhouden traantje leekt?

 

Niet vreemder dan dat luid zijn stille deernis spreekt,

 

Dat om haar vinger hij zijn dierst kleinood wil schuiven,

 

In smachtend wachten of zich 't voorhoofd zal onthuiven;

 

 

 

124

 

 

 

En 't wolkje wijkt! - wie des behaagzucht haar verwijt

 

Vergeet hoe vaak hij zich in 't zoetste der saizoenen

 

Gevleid heeft dat op 't lest de dorheid zelv' zou groenen:

 

Jeugd, - schoonheid, - gloriedorst, - het drietal voert geen strijd

 

Waarin de star der hoop ooit aan zijn trans ontglijdt,

 

De handvol bloesems vast verkeerende in festoenen.

 

 

 

125aant.

 

 

 

Een lachje omzweeft haar mond, zóó schat ze wat hij schenkt:

 

‘Uw zegelring! - ofschoon des wich'laars roede wenkt

 

Dat ge om der minne wil uw dierste plichten krenkt!’ -

 

Bij zulk een blik doet zelfs geen Mazarin vertsagen:

 

‘Hoe zoude ik van mijn echt me levenslang beklagen,

 

Als and'ren raad dan dien mijns harten ik kon vragen!’

 

 

[p. 176]

 

126aant.

 

 

 

‘Uw harte, Lodewijk! maar gunt uw rang het keus?

 

Bekeerbaar, - Pulci's dicht getuigt het, - is de reus,¹

 

En Tasso schildert ook de tooveresse² ontvank'lijk

 

Voor kreten des gemoeds,³ doch, in geen beê toegank'lijk,

 

Eischt staatszucht, nimmermeer verlegen om een leus,

 

Dat ge in haar juk u kromt, verlooch'nend en afhank'lijk.’

 

 

 

127

 

 

 

‘Ik heb gekozen, ik! dezelfde wien de zweep

 

Volstond om 't parlement,⁴ met heel zijn jammersleep,

1 Il Morgante Maggiore. Canto I. St. 42-59.

2

“De schoone toveres

Voor wien Damasco boog,”

P.C. Hooft's Sang. Gedichten, uitgave van Leendertz. 1. 195.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

3 La Gerusalemme Liberata. Canto XX. St. 134-136.

4 “Il n'y eut qu'une occasion, où ceux qui savent juger de loin, prévirent ce qu'il” (Louis Quatorze) “devait être; ce fut lorsqu'en 1655 après l'extinction des guerres civiles après sa première campagne & son sacre, le parlement voulut encor s'assembler au sujet de quelques édits; le roi, qui n'avait pas dix-sept ans, partit de Vincennes en habit de chasse, suivi de toute sa cour; entra au parlement en grosses bottes le fouet à la main; & prononça ces propres mots: “on sait les malheurs qu'ont produit vos assemblées; j'ordonne qu'on cesse celles qui sont commencées sur mes édits. Monsieur le premier président, je vous défens de souffrir des assemblées, & à pas un de vous de les demander.
Sa taille déja majestueuse, la noblesse de ses traits, le ton & l'air de maître dont il parla imposèrent plus que l'autorité de son rang, qu'on avait jusques-là peu respectée.”
Voltaire, le Siècle de Louis XIV.

[p. 177]

 

Uit één te jagen, bang voor 't klett'ren van de sporen;

 

Sints zag het oorlogsveld hoe ik naar 't wapen greep,

 

De jong'ling had den moed van 't knaapje niet verloren:

 

Maria! spijt uw oom, mij zult ge toebehooren!’

 

 

 

128aant.

 

 

 

‘Herhaal het! dat uw woord weêr hoop in 't harte wekk'!

 

Te dikwerf ziet de nacht me aan 't hooge venster marren

 

Vertwijf'lings offer bij de profeetcy der starren,

 

Die me afscheid nemen doet na 't lang, na 't laatst gesprek,

 

'Wijl gij het net niet scheurt dat niemand kan ontwarren:

 

“Gij hebt mij lief, - ge zijt de Koning, - en 'k vertrek!”’¹

 

 

1 Historisch: Maria Mancini, - die met den Kardinaal Mazarin de zwakheid van beider tijd gemeen had, aan de verdichtselen der astrologie te gelooven, - sprak inderdaad deze woorden bij haar afscheid van Lodewijk de XIVde. De lezer kieze tusschen de beide overleveringen:
‘Le moment venu de partir pour la frontière’ (d'Espagne), ‘où il devait conférer avec don Luis de Haro’ (sur le mariage avec Marie Thérèse) ‘Mazarin ne voulut point laisser de péril derrière lui; il sépara les deux amants et envoya sa nièce à la Rochelle. Ce fut alors que Marie Mancini adressa au jeune monarque ces mots si souvent cités: “Vous êtes roi: vous pleurez et je pars!....”’
Henri Martin, Histoire de France. Tome XII, pag. 517. ‘Elle’ (Marie Mancini), n'a eu qu'une page, il est vrai, mais cette page couvre sa vie, et l'histoire n'oubliera pas ces mots charmants: “Vous m'aimez, vous êtes roi, et je pars!”’
Les Nièces de Mazarin, par Amédée Renée; Marie Mancini, pag. 292.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 178]

 

129aant.

 

 

 

‘Nooit!’ zweert haar Lodewijk. Wat ridder sloeg gereeder

 

Bij zijnen eed op 't zwaard dan hij? Verrassend bluscht

 

Dat vuur der gramschap ze uit, door blik zoo trouw, zoo teeder,

 

Waarin hem regenvlaag en zonneschijn verlust,

 

Bij wien hij haar omarmt en zich voor 't eerste weder -,

 

Voor 't eerst, trots schaamte en schroom, verloofde - voelt gekust!

 

 

 

130

 

 

 

Verrukkend oogenblik! volzaligst uur des levens,

 

Als onze ziel zich vleit dat zij haar weêrhelft vond!

 

Ach! waarom zijt gij ook 't bedriegelijkste tevens?

 

Zoo zuchten wie 't genot des blijden opwaartzwevens

 

In onverwachten val op bitter lijden stond,

 

Voor beide hoofd en hart een ongeneesb're wond!

 

 

 

131

 

 

 

Zou hij het duchten die het frissche loof der wing'ren

 

Zich nooit om forschen eik bevalliger zag sling'ren

 

Dan langs zijn breede borst der lokken pracht 't nu doet?

 

En echter, de innigheid waardeerend van 't gemoed

 

Uit de oogen hem verklaard, zijn dartelzieke ving'ren

 

Weêrhoudt, of eerbied voor haar onschuldswaas hij voedt!

 

 

 

132aant.

 

 

 

Zou zij het duchten die alreeds de volle halmen

 

Hoort ruischen van den oogst, dien ze in verwachting schept?

 

Gelukkigst 'wijl de faam haar wieken minder klept

 

Voor 't lauwerloof des krijgs dan voor der kunsten palmen:

 

Waar 't loflied Lodewijk's de wereld door mag galmen

 

Verneemt de erkent'nis ze ook die van Maria rept!

 

 

[p. 179]

 

133

 

 

 

Neen, - moedig, of voor hem de hindernissen weken,

 

De dochter Habsburg's had verleerd in toorn te ontsteken,¹

1 ‘Madame de Motteville, favorite de la reine mére, dont les mémoires ont un grand air de vérité, prétend que Mazarin fut tenté de laisser agir l'amour du roi, & de mettre sa niéce sur le trône. Il avait, déja marié une autre niéce au prince de Conti, une au duc de Mercoeur: celle que Louis XIV aimait, avait été demandée en mariage par le roi de angleterre. C'étaient autant de titres qui pouvaient justifier son ambition. Il pressentit adroitement la reine mére: je crains bien, lui dit-il, que le roi ne veüille trop fortement épouser ma niéce. La reine, qui connaissait le ministre, comprit qu'il souhaitait ce qu'il feignait de craindre. Elle lui répondit avec la hauteur d'une princesse du sang d'aûtriche, fille, femme & mére de rois, & avec l'aigreur que lui inspirait depuis quelque tems un ministre qui affectait de ne plus dépendre d'elle, elle lui dit: si le roi était capable de cette indignité, je me mettrais avec mon second fils à la tête de toute la nation, contre le roi et contre vous.
Mazarin ne pardonna jamais, dit-on, cette réponse à la reine; mais il prit le parti sage de penser comme elle; il se fit lui-même un honneur & un mérite de s'opposer à la passion de Louis XIV, son pouvoir n'avait pas besoin d'une reine de son sang pour appui. Il craignait même le caractère de sa nièce; & il crut affermir encore la puissance de son ministère, en fuiant la gloire dangereuse d'élever trop sa maison.’
Voltaire, le Siècle de Louis XIV.
Zooverre de geschiedschrijver door zijne tijdgenooten met blijkbare ingenomenheid begroet; de latere, welke met meer recht aanspraak maken mag op dien zoo kwistig bedeelden rang, Henri Martin, is billijker jegens den kardinaal, in zijn bij herhaling aangehaald werk: ‘On a prétendu que Mazarin avait été séduit par l'idée de placer sa nièce sur le trône de France; que, déja, antérieurement, il avait songé à Olimpia, et qu'il n'aurait reculé, quant à Marie, que devant la colère d'Anne d' Autriche, qui l'aurait menacé de soulever tout le royaume contre lui, et de se mettre à la tête d'une nouvelle Fronde. Il est vrai qu'Anne d'Autriche fut très-alarmée des projets de son fils et qu'elle fit rédiger d'avance sa protestation par écrit; mais il est certain qu'elle le fit non pas contre Mazarin, mais d'accord avec Mazarin pour arrêter le jeune roi; si l'orgueil du ministre avait été un instant ébloui, ce dont il ne subsiste aucune trace, sa raison prit aisément le dessus; il combattit le dessin du roi avec au moins autant de force et avec plus de succès que n'avait fait la reine mère et contraignit en quelque sorte Louis à souffrir la continuation des négociatiens avec l'Espagne; pour le mariage avec Marie-Thérèse.’
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 180]

 

En Mazarin, gekrenkt, verzoenlijk waar' gebleken; -¹

 

Neen, - vrolijk, of het wit bereikend van haar trots

 

't Lief aanschijn oplook in den dampkring des genote, -

 

Verlaat het bloeiend paar de schreispelonk der rots.

 

 

 

134aant.

 

 

 

Daar gaan zij, hand in hand: de schoone troont den sterke

 

Naar elke zij' des wegs waar frisch gebloemt' verrast, -

1 De Landjonker twijfelt er aan, en te recht; al kende hij de verhouding niet tusschen Mazarin en Marie, zoo als die thans in het voortreffelijke werk van Amédée Renée, les Nièces du Cardinal Mazarin, is blootgelegd. De brieven door den Kardinaal aan den Koning geschreven, om hem van die verbintenis te doen afzien, ons in dat boeiend boek medegedeeld, schilderen den eerste alleraanschouwelijkst: - in het verschillend karakter van wie zich staatsman gelooven mocht, en van wie zich vorstin droomde, school de bron van den weerzin door Oom en Nicht voor elkander gevoeld.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 181]

 

En eischt, als vaak zij poost, dat oog en oor bemerke

 

Wat schitt'rend licht er stroomt door de ongekorven kerke,

 

Hoe bij den schemerschijn 't geroep der woudduif past, -

 

Tot hij in 't roode vest naar 't jagersfluitje tast.

 

 

 

135

 

 

 

Waar beuk bij beuk het scherm der breed gespreide twijgen

 

In ied're hemelstreek ten lommerdak laat zijgen,

 

Warande, die den blik uit twintig vista's noodt,

 

Zoo laai, zoo lauw, dat ze om een koeltje zouden hijgen,

 

Wanneer des middags niet alle adem 't bosch ontvlood,

 

Herroept de schelle klank het leven uit den dood.

 

 

 

136

 

 

 

Dóór dringt hij: 't woud blijkt oor! - de diepste vergezichten

 

Ontwaken, - pracht stoffeert het landschap, - wederschijn

 

Verkondt hier vonk'lend goud, daar vlekkeloos satijn -

 

Van honderd tronies zie den glans der vreugde ik lichten:

 

Ach! ware Wouwerman's penseel een omzien 't mijn,

 

Voor welk een rossenpaar zou dit Arabisch zwichten?

 

 

 

137

 

 

 

Een luister, als alleen 't azuren zwerk van 't Oost

 

Zijn weergalooze zon des avonds mag ontleenen,

 

Verzelt Dhéjâne alom, bekleedt haar onverpoosd:

 

Uit manen en uit staart slaan vlammen langs haar henen,

 

Terwijl zij, witte wolk, op 't weelderigste bloost,

 

Van stargevonkel, als het waas der lucht, doorschenen.

 

 

[p. 182]

 

138aant.

 

 

 

Der stoutste rijknechts plage in 't knabb'len op 't gebit,

 

Uit afschuw voor zijn boei, onlijdb're schoon vergulde,

 

Geeft Omar's drift zich lucht: hoe stuift het ziedend wit

 

Des schuims den teugel af in 't ronde op 't glanzig git,

 

Tot, of des konings komst met eerbied hem vervulde,

 

Den forschen hals hij kromt in fier geboden hulde.

 

 

 

139aant.

 

 

 

Dhéjâne, 't valt de vreugd dier oogen aan te zien,

 

Ontwaart haar meesteresse, en buigt de blanke kniên

 

Op 't vloertapijt dat rap de Nubiërs ontrolden,

 

En beurt den zoeten last, en draagt zoo willig dien

 

Als zag zij reeds den rit zich duizendvoud vergolden

 

Door 't sierlijk korfje dat Maria's handjes volden.

 

 

 

140aant.

 

 

 

Uit Omar's zadel richt de vorst'lijke gestalt'

 

Van Lodewijk zich op; als hij de gouden toomen

 

Verheft is ord'lijk plaats door hof en wacht genomen:

 

Een flikk'ring van de zweep, die zonder dat zij knalt

 

Gebiedt, en 't liev'lingslied van Henri Quatre schalt,

 

't Geen heel de wereld deed van Gabrielle droomen.

 

 

 

141aant.

 

 

 

De god der minne zweeft op 't wiekenpaar den drom

 

Der stil-verloofden voor; hij zwenkt de vistas om

 

Tot beide leste pluim en leste zwaard verglom:

[p. 183]

 

Een weelde wier gemis betreurd ware in verzuchten

 

Hadde eensklaps 'k in 't verschiet geen toekomst aan zien luchten

 

Om 't zeerst betoov'rend door haar bloesems en haar vruchten!

 

 

 

142aant.

 

 

 

Itaalje's hemel trok van donk're wolken zaêm;

 

Haar renaissance-zon ging, moêgeschenen, onder; -

 

Noch kunst noch wetenschap die niet voor Leo's naam

 

Thans dien van Lodewijk de hulde wenscht der faam:

 

Versailles biedt aan de aard' het achtste wereldwonder, -

 

En 't Invaliden-Huis verzoent met d' oorlogsdonder.

 

 

 

143

 

 

 

't Herschapen landschap volgt gedwee Lenostre's wet;

 

Beschikker beurtelings van beitel en palet

 

Leidt uit dier parken beemd Lebrun ons in zijn zalen, -

 

Wier prachtig welfsel dus niet in verbazing zet

 

Als dat voor weidscher troon dan immer hof zag pralen

 

't Genie op allen rang de zege mag behalen!

 

 

 

144aant.

 

 

 

Wie boeit u in de groep van die vernuften 't meest?

 

De schoone Markiezin, occupée à distraire

 

Haar fabeldichter door 't ‘Quiconque ne voit guère’?¹

 

Boileau, uit zelfkritiek voor geen kritiek bevreesd? -

1 Onze landjonker geeft in deze twee regelen de stof nan voor een genre-tafereeltje dat ik wenschte te bezitten: Mad. de Sévigné die aan het glansrijke hof van Louis Quatorze le bon homme in zijne mijmering stoort. Hetzij eene heugenis uit de Saint-Simon, of eene herinnering uit Walckenaer hem tot dien greep verlokte, - als de eerste ons (de) la Fontaine schetst: ‘si connu par ses fables et ses contes, et toutefois si pesant en conversation’; als de laatste ons des dichters verhouding tot de groote vrouw aangeeft: ‘La Fontaine flatté du suffrage d'une femme aussi polie que spirituelle’, - de Landjonker is gelukkig geweest in de keuze van het citaat, waardoor de bevallige den afgetrokkene beschaamt. Op wien ook de van gemoed en geest tintelende fabel, - in franschen zin altoos - les Deux Pigeons, maar een voorbijgaanden indruk maakte, de veelzijdige dien Mad. de Sévigné er van ontving, bleef haar bij; van aanhalingen en toespelingen vloeien de Lettres over.

‘Quiconque ne voit guère

N'à guère à dire aussi.’

Het zijn de woorden waarmede de eene duif de zwerfzucht verontschuldigt die in den vreemde spoort, als de andere al de geneugten van het zoet te huis heeft geschilderd:

‘Bon soupé, bon gîte et le reste;’

‘Quiconque ne voit guère’ hooren wij de plaagzieke, vleiend en vermanend tevens, tot den droomer zeggen, als zij waant dat hij geen partij trekt van het schitterend schouwspel om hem heen, waarin zoo velerlei driften zich niet maar verrieden, waarin zij zich bloot gaven tot belachelijk wordens toe. Hoe zij zich bedroog, vreezende dat hem in den vensterboog, uit welken hij met de slechts schijnbaar gesloten adelaarsoogen de wemeling gadesloeg, eenige dwaasheid ontging. Henri Taine heeft het in zijn: Lafontaine et ses fables, meesterlijk aangewezen: in des dichters dierenwereld leeft het menschelijk geslacht der eeuw welke wij die van Lodewijk den XIVde heeten. Hoe ik mij misschien vergisse, - geloovende dat er in het letterkundig-belangrijke van dat oogenblik onderhouds een onderwerp schuilt, geschikt om door palet en penseel te worden veraanschouwelijkt in meer dan twee schitterende costumes uit een' prachtlievenden tijd, in twee historische portretten, - dat verwijte mij niemand die er de proef van neemt, zonder zich eerst rekenschap te hebben gegeven, van de verscheiden grenzen woord en kleur aangewezen, van wat deze wederkeerig is vergund en ontzegd.
De Uitgever der Nalatenschap van den Landjonker.

[p. 184]

 

Racine, qui du coeur dévoile tout mystère? -

 

‘Molière’ roept gij uit, ‘d' oorspronkelijkste geest!’

 

 

[p. 185]

 

145

 

 

 

Ach! waarom, lieve! mag dat woord ik niet beloonen,

 

Door frissche blijken hoe zijn vuur te flonk'ren plag?

 

Ik, die hem Harpagon¹, schrikwekkende, vertoonen,

 

Noch, schalkheid zelve, Sganarelle² geven zag;

 

Of, met een doornenkrans, zich als Alceste kronen,

 

Tot schreiens toe ontdaan bij der bewond'ring lach!³

 

 

 

146

 

 

 

Hij peinsde: er school genot in 't pogen zijn gedachten

 

Te gissen, - 't zij ze, droeve, een wijle schaduw brachten

 

Op 't helder voorhoofd, - 't zij ze, gramme, om de ijdelheên

 

Zoo schaamteloos gevierd, den knevel trillen deên, -

 

't Zij, blijde, 't welkom ze uit de diepe kijkers lachten

 

Waar jeugd en schoon en min hem, reiënde, verscheen!

 

 

1 L'Avare, Acte IV, Scène VII.

2 De Sganarelle-type uit le Médecin malgré lui.

3 Wat moest er in het binnenste des dichters omgaan, wanneer bij eene opvoering van zijn Misanthrope zijne vrouw Célimène en hij Alceste gaf? - zij, met wie hij ten gevolge van hare behaagzucht in onmin leefde, - hij, haar des ondanks liefhebbende, door jaloerschheid verteerd? Iedere toejuiching der natuurlijkheid van zijn spel, werd eene teistering voor zijn gemoed: wat den geest der schare verrukte, verscheurde hem het hart.

[p. 186]

 

147aant.

 

 

 

‘Contemplateur!’ die nooit in 't oordeel heeft vergeten

 

Met welk een kleine maat de menschheid dient gemeten

 

Hoe zwak zij is van hart, hoe ziek'lijk ze is van hoofd!

 

Trots d' overvloed van luim bewaard voor lasterkreten

 

Als groette hij den glans der toekomst onverdoofd

 

Door waarheidszin en liefde aan ons geslacht beloofd.¹

 

 

1 De Landjonker Molière vrijkennende van allen aanleg tot menschenhaat, doet hem, om den wille van twee verhevene gaven ons geslacht bedeeld, verwachting koesteren van zijne toekomst.
Anders Vinet, op zijn standpunt: ‘L'arrière-goût de la lecture de Molière est toujours amer. Plus on le lit, plus on est saisi de cette connaissance de notre pauvre humanité, que personne, pas même Racine, n'a égalée. C'est à juste titre que Boileau nommait Molière le contemplateur. Dire qu'il est philosophe, c'est trop peu dire: qui donc serait philosophe si ce n'étaient les grands poëtes? Mais la profondeur de ce coup d'oeil, l'intimité de ce commerce avec les plus secrètes vérités du coeur, a peut-être droit de nous surprendre chez un observateur qui en était resté à la lumière naturelle. On a dit que Molière était mélancolique. Comment un coeur naturellement sensible, affligé du spectacle à la fois multiple et monotone de nos misères, et placé en dehors du rayon consolateur, qui permet d'en espérer la guérison, aurait-il pu ne pas l'être?’
Poètes du Siècle de Louis XIV.
Welk een indruk ook deze aanhaling achterlate, niemand zal loochenen dat, op de lippen van zulk een geloovige, het: peut-être 't geen men er in aantreft, allerbeminnelijkst bescheiden mag heeten.
Weêr anders Sainte-Beuve in zijn bekend opstel: Rabelais, als hij Molière met dezen vergelijkt. ‘On a fort discuté sur la vie et sur le caractère de Rabelais. Je crois, et tout lecteur réfléchi croira de même, que ceux qui se seraient attendus à trouver exactement en lui l'homme de son livre, une espèce de curé-médecin, jovial, bouffon, toujours en ripaille et à moitié ivre, auraient été fort désappointés. La débauche de Rabelais se passait dans son imagination et dans son humeur; c'était une débauche de cabinet, débauche d'un grand savant, plein de sens et qui s'en donnait, plume en main, à gorge déployée. Toutefois, je ne suis pas moins persuadé qu'après très-peu de temps passé dans son commerce, en pratiquant l'homme de science, d'étude, et sans doute aussi de très bonne compagnie pour son siècle, on devait trouver au fond et bien vite le railleur incomparable. Il était impossible que le jet naturel d'une telle veine se contînt et ne sortit pas. La personne de l'homme, si noble de prestance et si vénérable qu'elle pût être au premier aspect, devait par instants s'animer et se réjouir aux mille saillies de ce génie intérieur, de cette belle humeur irrésistible qui s'était jouée dans son roman, ou plutôt dans son théatre. Je dirai cela de Rabelais comme de Molière. Ce dernier n'était pas toujours gai et plaisant, tant s'en faut; on l'appelait le Contemplatif; il avait même de la tristesse, de la mélancolie, quand il était seul. Mais il est immanquable qu'excité et une fois poussé dans l'entretien, il devait redevenir le Molière que nous savons.’
Causeries du Lundi. Tome III p. 2 et 3.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 187]

 

148aant.

 

 

 

Ontging 't me hoe 't penseel dat echte vroomheid maalde:

 

Volkomen harmonie in alle woord en werk!¹

1

‘Ce ne sont point du tout fanfarons de vertu;

On ne voit point en eux ce faste insupportable,

Et leur dévotion est humaine et traitable.

Ils ne censurent point toutes nos actions,

Ils trouvent trop d'orgueil dans ses corrections;

Et, laissant la fierté des paroles aux autres,

C'est par leurs actions qu'ils reprennent les nôtres.

L'apparence du mal a pour eux peu d'appui,

Et leur âme est portée à bien juger d'autrui.

Point de cabale en eux, point d'intrigues à suivre;

Ou les voit, pour tous soins, se mêler de bien vivre.

Jamais contre un pécheur ils n'ont d'acharnement,

Ils attachent leur haine au péché seulement,

Et ne veulent point prendre, avec un zèle extrême

Les intérêts du ciel plus qu'il ne veut lui-même.’

Le Tartufe. Acte I. Scène VI.

[p. 188]

 

Een bliksemflits gelijk in zijne ving'ren straalde

 

Toen 't op de huich'larij Tartufe's zegepraalde?

 

Wie 't waant, hij wete: als 't kwaad de nomme kiest der kerk

 

Stelt maar de hand die stout haar afrukt 't euvel perk! -

 

 

 

149aant.

 

 

 

De witte vaan benijd wat luchtstreek haar doe zwieren,

 

Niet 'wijl des standaards kroon mag prijken met laurieren,

 

Om vruchten zoo van vlijt als handel die haar sieren; -

 

De zucht naar kennis door geen steile vlucht vermoeid; -

 

Der kunsten beemd die wijd en zijd verrukkend bloeit, -

 

Heil haar die Lodewijk er 't hart voor heeft ontgloeid!

 

 

 

150

 

 

 

Maria!... waarom faalt zij in deez' weidsche kringen?

 

Slechts haar ter eere moest de trits fonteinen springen,

 

Tot zuilen stijgend, die 't verstuivende kristal

 

In bogen welven doen van kleuren zonder tal:

 

Den koning moge een stoet bevalligheên omringen

 

Met haar gelaat ontbreekt 't bezielendste van all'.

[p. 189]

 

151aant.

 

 

 

Maria!... dat haar lach weerklonk door deze gaarde!

 

Hoe streelde ons dan in scherts verscheidenheid van toon,

 

Der staat'lijkheid ontzegd gezeteld op den troon:

 

Waar 't vleiziek brons zijn beeld zoo schitt'rend hief te paarde

 

Of, zegevierend, hij den wereldstaf aanvaardde,

 

Daar voegde in marmer 't hare, als vreugde, lust der goôn.

 

 

 

152aant.

 

 

 

Ai! - zoo de geest voorzag hoe des gemoeds begeeren

 

Vervulde zich zijn wensch zou boeten voor zijn waan,

 

't Verstand mocht aan 't gevoel met recht den rug toekeeren;

 

Wie weet of niet uw hoofd 't mijn hart reeds heeft gedaan?

 

Als koninginne waar' Maria in die laan

 

Niet door haar hof omstuwd dan om ons diep te deeren!

 

 

 

153aant.

 

 

 

‘Que de misère au sein d' un faste sans pareil!’

 

De heug'nis van hun wijle in 't woud is hem ontvloden,

 

Toen vonkelende wijn en coupe de vermeil

 

Niet halen mocht bij melk uit houten nap geboden

 

Door lieflijke onschuld: - blijkt al vast le roi-soleil

 

Zoozeer der zinnen prooi dat zij de ziele dooden?

 

 

 

154aant.

 

 

 

't Gedroomd paleis verrees, de wonderbeemd ontluikt,

 

Waarin hem de adel viert wiens trots hij heeft gefnuikt,

[p. 190]

 

Waarin zelfs vorsten naar zijn gunsten hij ziet honk'ren;

 

Maar hoe die luister voor zijn lust zich zou verdonk'ren

 

Ontbrak ze er wie zijn blik, van schaamte rood, ontduikt,¹

 

Ontbrak ze er wie haar gloed hem schaamteloos laat flonk'ren!²

 

 

 

155aant.

 

 

 

Marie-Thérèse! al noodt die spiegel-statiekoets

 

Ten wandelrit u uit, al brieschen haar genetten

 

Of 't naar den Prado ging, u toeft meer zuurs dan zoets:

 

Daar nauw verheelden spot des overwulpschen stoets

 

Gij opvangt, trots 't gedruisch van trommels en trompetten,

 

Daar van de treê gij deinst en 't echter voelt beletten!³

 

 

1 Madlle de la Vallière, sedert 1661 maîtresse van Lodewijk de XIV, die in 1660 met Marie Thérèse, Infante van Spanje, dochter van Filips de IVde was gehuwd.

2 Madme de Montespan van 1668 af den koning aan Madlle de la Vallière betwistend, welke harer bekeering (1675) de belangstelling der nakomelingschap heeft dank te weten. ‘Ce que mademoiselle de la Vallière souffrit entre cette femme altière,’ - Mad. de Montespan - ‘[l'altière Vasthi] et cet homme à l'égoïsme monstrueux’ - Louis Quatorze - ‘je n'ai pas à le raconter,’ schrijft G. Vattier in zijne studie, bij de beeltenis van Madame de Montespan. Les Émaux de Petitôt, Volume I. Het leed tot in 1681 dat zij, op hare beurt, voor Mad. de Maintenon wijken moest. Hoe vergeten is, in vergelijking met deze drie vrouwen, de arme koningin Marie Thérèse, van welke Bossuet, in de lijkrede haar gewijd, (1683) getuigde: ‘En effet, elle est sans reproche devant Dieu et devant les hommes: la médisance ne peut attaquer aucun endroit de sa vie, depuis son enfance jusqu'à sa mort; et une gloire si pure, une si belle réputation est un parfum précieux qui réjouit le ciel et la terre.’
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

3 Een droom duldt geen narekenen, en vreest dus evenmin hier het verwijt van plaatsverwarring, Versailles voor Avesnes of Compiègne tot tooneel van dit voorval kiezende, als hij vroeger, in Strophe 142 dat van anachronisme deed, in eenen adem van het achtste wereldwonder en de woonstede voor oude krijgslieden gewagende, of beide gelijktijdig waren gesticht en voltooid.

[p. 191]

 

156

 

 

 

Uw meester wijst u plaatse en kiest zich naast u die;

 

Wat huivert gij dewijl hem twee sirenen volgen?

 

De bitt're drank glijdt zachtst met blijd gelaat verzwolgen!

 

Voorkoom dat bij de scherts van 't landvolk: wie der drie

 

De koningin mag zijn? heur blik een traan bespie':¹

 

Hoe daverde d' Olymp werd Zeus op u verbolgen!

 

 

1 ‘De tels excès de puissance, et si mal entendus’ - les constructions de Versailles et de Marly - ‘faut-il passer à d'autres plus conformes à la nature, mais qui, en leur genre, furent bien plus funestes? ce sont les amours du roi. Leur scandale a rempli l'Europe, a confondu la France, a ébranlé l' État, a sans doute attiré les malédictions sous le poids desquelles il s'est vu si imminemment près du dernier précipice, et a réduit sa postérité légitime à un filet unique de son extinction en France. Ce sont des maux qui se sont tournés en fléaux de tout genre, et qui se feront sentir longtemps. Louis XIV, dans sa jeunesse, plus fait pour les amours qu' aucun de ses sujets, lassé de voltiger et de cueillir des faveurs passagères, se fixa enfin à la Vallière. On en sait les progrès et les fruits.
Mme de Montespan fut celle dont la rare beauté le toucha ensuite, même pendant le règne de Mme de la Vallière. Elle s'en apperçut bientôt, elle pressa vainement son mari de l'emmener en Guyenne; une folle confiance ne voulut pas l'écouter. Elle lui parloit alors de bonne foi. A la fin le roi en fut écouté, et l'enleva à son mari avec cet épouvantable fracas qui retentit avec horreur chez toutes les nations. Il les promena aux frontières, aux camps, des moments aux armées, toutes deux dans le carrosse de la reine. Les peuples accourant de toutes parts se montroient les trois reines, et se demandoient avec simplicité les uns aux autres s'ils les avoient vues.’
Mémoires de Saint-Simon, Tome VIII chapitre X.
Amours du Roi.

[p. 192]

 

157aant.

 

 

 

Vroegt, Spaansche lelie! die geleên hebt en gedoogd,

 

Vroegt gij u zelve nooit, als gij in demoed boogt:

 

Waar' de Italiaansche roos tot mijnen rang verhoogd,

 

Zou 't lust haar zijn geweest, in ijverzucht ontsteken,

 

Zich op viooltje en tulp des Franschen beemds¹ te wreken

 

Al had des konings vloek van rouw haar hart doen breken?

 

 

 

158

 

 

 

Verlooch'nende! of in 't wee van uw bespiegeling

 

Hij toch niet d' afgod bleef daar heel uw ziel aan hing,

 

Wien ge, eer hij haar u vroeg, vergiffenis woudt schenken:

 

Niet als Mancini's telg kon u de jammer krenken

 

Dat dichtebij de krans van stralen onder ging

 

Dien ze uit de verte zich zoo schitt'rend toe zag wenken!

 

 

1 Madame de Sévigné brengt in hare Lettres hulde aan de beminnelijkheid van Madlle de la Vallière, deze naar aanleiding van een vierregelig versje, ‘la petite violette’ noemende, ‘qui se cachait sous l'herbe.’ Madame de Montespan, van welke die brieven evenzeer gewagen, maakt, ondanks hare schitterende schoonheid en groote gaven van geest, schier nimmer een' aangenamen indruk. Ik weet geen treffender beeld voor die ‘Junon, tonnante et triomphante’ als zij door haar wordt genoemd, dan de prachtig-pralende, doch overigens aanlokselen-arme bloem, welke wij tulp heeten; zich weergaloos op haren stengel wiegelend, glanzig getooid, maar zonder geur.

[p. 193]

 

159aant.

 

 

 

Veelvormig van gelaat zweemt liefde naar de zee:

 

Die lokkend straalt en streelt in 't ruischen langs de reê,

 

Die schokt, die slaat met schrik wil zij de wolken naad'ren;

 

Geweldig als de leeuw, of als het lam gedwee;

 

Gevierd waar gade en kroost om 't keerend zeil vergaad'ren,

 

Gevloekt als 't zinkend schip ons 't bloed verstijft in de aad'ren.

 

 

 

160

 

 

 

Ontvangt wie Aphrodite aan de oudheid heeft gebaard

 

Thans hooger hulde in 't lied dat alle tongslag mengelt

 

Wanneer met zusterband zij werelden omstrengelt,

 

Wie prijst den hartstocht, dien geen andere evenaart,

 

Niet godd'lijkst als 't geslacht, in 't grootsch verschiet verengeld,

 

Hem hier reeds wieken dankt, wier vlucht aan 't stof ontvaart?

 

 

 

161aant.

 

 

 

U, teedre! wars van alle ontleedzucht in 't gevoelen,

 

U, die het lyrisch-kort gaat boven 't episch lang,

 

Verklaart mijn enk'le vraag der geestdrift snel verkoelen

 

Voor Frankrijk's gulden eeuw zoo goed als heel een zang;

 

Maar schildert ze ook hoe 'k bij dat dartelzieke woelen

 

Steeds somb'rer werd gestemd, tot 't uitzicht viel te bang?

 

 

[p. 194]

 

162aant.

 

 

 

't Was noch meêwarigheid, die om Maria schreide

 

Daar ze ontrouws offer bleek in d' opgedrongen echt:¹

 

Teloorgestelde, als hoop op dank der kunst haar vleide,

 

Teloorgestelde, als 't eind der ballingschap zij beidde,

 

De zwerfster zuid en noord, wie ruste was ontzegd

 

Eer ze in 't vergeten graf vergeten werd gelegd; -

 

 

 

163aant.

 

 

 

Noch verontwaardiging, 'wijl d'adelaar, wiens pennen

 

Volstonden om der zonne in 't aangezicht te rennen,

 

Uit lauwe hoflucht niet naar frisscher dampkring heeg:

 

'Wijl Bossuet, wiens stem tot die des donders steeg,

 

Molière's heug'nis op zijn lijkbaar aan dorst schennen,

 

Doch in de wierookwolk van 's konings gruw'len zweeg; -

 

 

 

164aant.

 

 

 

Noch afschuw van de vrouw², den hofkring ingeslopen

 

Als trouwe hoedster van der dubbele echtbreuk teelt, -

 

Die stroef, die stemmig maar de vroomheid bracht in beeld

 

Om voor ennui sans fin de schâuw eens rangs te koopen, -

 

Die d' ouden zondaar op een troon omhoog doet hopen,

 

Wanneer omlaag geloofsvervolging hij beveelt!

 

 

1 Le cardinal, peu de temps avant de mourir, avait arrêté le mariage ‘de Marie avec un prince romain, le connétable Colonna;’ zegt Amédée Renêe, in het aangehaalde werk, - en de koning was even onverbiddelijk wanneer zij hem smeekte dat huwelijk niet te doen voltrekken, als toen zij verscheiden jaren later, haren echtgenoot uit Rome ontvlucht, vergunning verzocht in Frankrijk te mogen wederkeeren.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

2 Madame de Maintenon.

[p. 195]

 

165aant.

 

 

 

Die nacht viel nog niet in; - mijn blik zag langs de kimmen

 

Der wereld van het west een oorlog tegen grimmen,

 

Waaruit zijn gloriezon ten hoogsten trans zou klimmen:

 

In toomeloozen trots lachte, alle marren moê,

 

Een dubb'le zegepraal zijn veldheersdegen toe,

 

Om strijd der koopliên en der kett'ren geeselroe!

 

 

 

166aant.

 

 

 

Hij heft dien dreigende op: ‘wat durft het zich vermeten

 

Ons wederstand te biên, als niemands onderdaan,

 

Dat kroost van visschersvolk, 't geen met gesmoord geweten

 

De teugels van 't gezag aan flarden heeft gereten,

 

't Geloof den schop gaf in verguisde kerksieraên:

 

Zijn slibb'rig erf gelijk het schuim van d'oceaan.

 

 

 

167aant.

 

 

 

Wat stoft het op zijn beemd, ontwoekerd aan moerassen?

 

Wat op zijn staap'len gouds die gierigheid mocht tassen,

 

Geneugten-arm als dag aan dag zij d' arbeid rekt?

 

Wat op 't verkeeren van de hulkjes uit zijn plassen

 

In zeekasteelen, waar geen kust door wordt ontdekt

 

Op wie zijn winzucht niet de bavianen lekt?

 

 

 

168

 

 

 

Wat hebben er, door God tot heerschers uitverkoor'nen,

 

Zich in Europa's raad zoo lang, zoo laf bekreund

[p. 196]

 

Aan 't oordeel van zijn Maagd op 't bijbelboek geleund?

 

- Een huich'larij alleen volstaande tot vertoornen! -

 

Als van Vauban's geschut der duinen grondslag dreunt,

 

Buigt d' oproerspeer voor ons, in 't purper grootsch geboornen!’ -

 

 

 

169aant.

 

 

 

Vriendin! 'k verheelde u niet wat lof mijn harte wijdt

 

Dier slechts al mijm'rend voor ons hoofd te ontsluiten wareld,

 

Waardoor verbeelding met haar reuzenschreden schrijdt

 

Van dienaressen in der droomen stoet omdwareld,

 

Waaruit gezichte bij gezichte ons dus verblijdt

 

Dat der verrassing dank in vochte blikken parelt;

 

 

 

170

 

 

 

Toch tuige ik dat mij van dier penning keerzijde ijst,

 

Hoe zeer de ontroering voor de ontbering 'k niet wil ruilen,

 

Zoo vaak in 't visioen een vrees'lijk schouwspel rijst

 

Dat alle tusschenkomst wreedaardig van zich wijst:

 

Als ik het arme lam niet ijlings weg doen schuilen,

 

Den wolf niet vellen mag, dien 'k hong'rig aan hoor huilen.

 

 

 

171aant.

 

 

 

Vermoedt gij hoe de hoon van zoo verwaten vorst,

 

Wiens zedeloosheid zelfs de deugden last'ren dorst

 

Ten pijlers strekkende aan de Zeven Vrije Landen,

 

Onduldb're folt'ring werd door 't knellen van die banden?

 

Verteerende, als het vuur mocht smeulen in mijn borst,

 

Onmachtig, als het bleek in laaie vlam te ontbranden;

 

 

[p. 197]

 

172

 

 

 

Of gij niet moeder waart! of nimmermeer het hart

 

U zaamkromp scheen de kreet eens kinds uw slaap te storen,

 

't Geschrei uit vuur of vloed zoo jamm'rend drong in de ooren,

 

Dat, toegesneld, gij gloed of golven hadt getart,

 

Zaagt, radelooze! vast versteenend, ge in die smart,

 

Ter redding langer maar de veerkracht u beschoren;

 

 

 

173

 

 

 

Ontwakend' smaaktet gij 't verteed'rendst zielsgenot:

 

In 't wiegje lachte 't wicht; erkent'lijk voor uw lot

 

Verhieven dank en lof al jub'lend zich tot God, -

 

Maar viel de wassende angst uit mijn gemoed te weeren

 

Die 's lands bewind, dat tal van legers moest braveeren,

 

De borg van macht niet meer in eendracht zag waardeeren?

 

 

 

174aant.

 

 

 

Partijzucht offert driest der goê gemeente heil

 

Haar driften op, - wist ze ooit van aarz'len in 't verminken

 

Eens volks? - vreest haar triomf dat, ‘nergens is zoo veil

 

De nietverwachte val, als op de toppen steil;

 

Zoo slibbrigh staan, als op de kruin; zoo te bedinken

 

Het gypen als voor wind, en zoo gereedt het zinken?’¹

 

 

1 De aangehaalde verzen zijn een fragment uit de profeetcy der Vecht tot de Aamstellandsche Jofferen, in P.C. Hooft's treurspel Geeraardt van Velzen, uitgave van David van Hoogstraten.

[p. 198]

 

175aant.

 

 

 

Vergeefs zag 't gister nog den Theems gezet in brand¹, -

 

Ten oorlog uitgezeild, de vreê gehaald in 't land,

 

Den vijand als weleer in 't aangezicht gevlogen

 

En van 't lichtzinnig hoofd de pracht gemaakt tot schand, -²

 

Zelfs in 't gevierd Verbond³, trots al zijn glans, bedrogen,

 

Wordt, weerelooze schaar! uw ondergang voltogen!

 

 

1 De Tocht naar Chatham, 22 Junij 1667, bezongen door Antonides, in zijn: De Teems in brant.

2 Toepassing der volgende verzen van Hooft, uit het aangehaalde treurspel:

‘Dat 's in zijn' kroon den Vorst des ondergangs gevlogen;

En, van 't vermetel hoofdt, de pracht gemaakt tot schandt.

Zoo zeindt men 't oorlogh uit, en haald men vrede in 't landt.’

De Drost schreef deze regelen met het oog op Filips de IIIde van Spanje, voor Karel de IIde van Engeland eischten zij luttel wijziging: immers, droeg de tocht naar Gibraltar bij tot het sluiten des Bestands, die naar Rochester gaf den vrede van Breda. Vondel trok er partij van in zijn ‘Zeeleeu op den Teems’:

‘Karel, die de trotse schepen

Zaeght verbranden in uw nest,

En uw zeeslot, 's nabuurs pest,

Met een klaeu naar Tessel sleepen,

Zeghme, ô scherpe waterroe,

Hoe was toen uw hart te moe?

Toen de Zeeleeu uwen Standert

Streeck, en zonder schrik en schroom

U braveerde op uwen stroom,

En Breda, van toon verandert,

Leerde zwichten voor dees kans,

Van onsterfelycken glans?’

3 De veelbelovende, de in teleurstelling opgeloste Triple Alliantie, 23 Jan. 1668.

[p. 199]

 

176aant.

 

 

 

‘Te wapen!’ klinkt uw kreet; te wapen? zonder heer

 

En zonder legerhoofd? aan wien de burgerijë

 

Gewillig goed en bloed voor 't erf der vaad'ren wijë,

 

Den dood niet schromend redt in 't sneuv'len zij hare eer?

 

‘Te wapen! dat nog eens de wanhoop ons bevrijë,

 

Of overzwalp' de zee het lieve Holland weêr!’ -

 

 

 

177

 

 

 

Verkwikkende ommekeer!.... Straks hevig aangevochten

 

Door al wat vreeze of schrik ooit borstbeklemmends had

 

Ontging op eens ik 't juk dier beide onvruchtb're tochten:

 

Voor 't weegejammer van de radelooze stad

 

Genoot op stille hei, haar slingergrage bochten

 

Er smakend, geel door bruin, ik 't streelendst herfstluchtbad.

 

 

 

178

 

 

 

Slechts bruin? - moest menig plek zich met deez' kleur vernoegen,

 

Als witte wolkjes, die naar d' avondkimme joegen,

 

Heur sluiers spreidden, op 't bevalligst fluks verbreed;

 

Zoodra in snelle vaart de schaduw verder gleed,

 

Scheen 't weidscher paars ter nood bij 't bloeiend veld te voegen,

 

Bleek 't vorst'lijk purper 't woord wel waard er aan besteed.

 

 

[p. 200]

 

179aant.

 

 

 

Slechts geel? - waar schaars, waar nooit, door 't hellen naar het noorden

 

Van klingen zonder tal, de zonnestralen gloorden,

 

Misschien; - maar louter goud, bij beurte in oost en west, -

 

Maar toen metalen gloed, in kwikken, kransen, koorden,

 

Om heuvelen gekwist, - maar blinkend, tot op 't lest

 

De luwt' van 't bosch ik wenschte, als wacht in 't zuid gevest.

 

 

 

180

 

 

 

Verfrissching aêmde me uit het oosterkoeltje tegen,

 

Al woei 't zoo weinig, dat de dauw in drop bij drop

 

Aan 't schomm'lend struikgewas haar luister bleef bewegen;

 

Wat schrikte dan, gerust in 't lommerloof gelegen,

 

Wat hief dan blauwe hals, wat hief dan roode kop,

 

Van die patrijzenkluft vervaard in 't zwerk zich op?

 

 

 

181

 

 

 

Om blikte de oude haan, wiens zorg de zijnen telde:

 

Niet één die faalde; - voort! was 't sein naar veil'ger velde

 

Dan 't heivlak, waarop hem geene ijdele onrust kwelde:

 

Mijn oor ving uit de veerte een schett'rend jachtrumoer,

 

Dat ondergang den vorst der gindsche wouden zwoer,

 

Die met des weêrlichts vaart het dwar'lend stof ontvoer.

 

 

 

182aant.

 

 

 

De wilde woede van wie hijgend na hem renden,

 

Begeerig uit op 't bloed dat afdroop van zijn lenden,

[p. 201]

 

Waar walgelijk geweest, had zij hem niet vergood:

 

Wat aardsche majesteit bleek afgestreên zoo groot,

 

Als toen zijn fierheid ik de horens op zag wenden,

 

En naar den trans zijn blik 't vaarwel in tranen schoot?

 

 

 

183aant.

 

 

 

Gedacht zijn hart hoe hier de min zijn moed beproefde,

 

Wanneer, op d' oorlogskreet die door den nacht weêrklonk,

 

In 't maanlicht breeder vlucht dan hij mocht beuren blonk;

 

De bangste worst'ling hem in beider schaakling toefde;

 

En echter hij het graf des mededingers groefde,

 

En de overwinning hem de schoonste hinde schonk?¹

 

 

1

Il revoit ces grands bois, si chers à sa mémoire,

‘Où cent fois il goûta les plaisirs et la gloire,

Quand les monts, les rochers, les antres d'alentour,

Répondaient à ses cris et de guerre et d'amour,

Et qu'en sultan superbe à ses jeunes maîtresses

Sa noble volupté partageait ses caresses.

Honneur, empire, amour, tout est perdu pour lui.’

J. Delille, l'Homme des Champs, Chant. I.

of:

‘En vindt die bosschen weer, nu balling en verstoten,

Waarin hij zooveel roems en wellust heeft genoten,

Toen eertijds woud en rots en omgelegen dal

Weêrgalmden van zijn stem in liefde en krijgsgeschal;

Daar zijne onbluschb're vlam in Morgenlandsche weelde

Den wellust van zijn koets met twintig gaden deelde -

't Heeft alles voor hem uit, Eer, Liefde en Heerschappij!’

W. Bilderdijk, Het Buitenleven, 1^ste Zang.

[p. 202]

 

184aant.

 

 

 

Een heugenis van zege in wanhoops laatste stonde!

 

Gejammer noch gejuich dat blijk gaf aan de schaar,

 

Die daav'rend dichter kwam, hoe d' indruk zalfde of wonde;

 

Maar uit had alle schrik bij 't steig'ren van 't gevaar:

 

Verwinnaar keerde hij verwonnen zich tot haar,

 

Een eerbied vergend' dien zij hem al huiv'rend gonde!¹

 

 

 

185aant.

 

 

 

Voorbij bleek die: - der zweep viel 't zwaar genoeg den troep

 

Bespring'ren in hun roes van zege te weêrhouën, -

 

Daar galmde langs de hei der jaag'ren vreugderoep,

 

Ten hoogen hemel steeg 't Wilhelmus van Nassouwen, -

 

Een jeugdig ruit'renpaar stoof uit der eed'len groep

 

Ons spoorslags nader: waar mocht beide ik meer aanschouwen?

 

 

 

186aant.

 

 

 

't Was of in 't antwoord mij de kunstkast openging,

 

Het sieraad van de Burcht, - daar vriend noch vreemdeling

1

‘Il chancelle, il succombe et deux ruisseaux de pleurs

De ses assassins même attendrissent les coeurs.’

Delille, als ommestaande.

of:

‘Hij wankelt, stort, bezwijkt, en sterft in 't aak'ligst treuren

En roert hun zelven 't hart, wier tanden hem verscheuren.’

Bilderdijk, evenzoo.

[p. 203]

 

Ooit meesterhand als die haar beitel wist te sturen

 

Een eikenlooverkrans zag sling'ren bij de buren, -

 

Ons echter dierbaarst door de wijding die ze ontving

 

In 't allerheiligst', rijk aan twee miniaturen.

 

 

 

187aant.

 

 

 

Geen dankb're stoffe boôn heur beeldekens 't penseel

 

In vrouw'lijk schoon dat ons bij d' eersten blik betoovert,

 

In wangen perzikwaas bedeelende aan fluweel,

 

In lokken, goud of git, wier dartelziek gespeel

 

Naar bladgesuizel zweemt dat bloesempracht omloovert,

 

In geest en gloed die al wat deez' bestraalt verovert!

 

 

 

188

 

 

 

Wel zwaarder eisch had zich de schilder zien gesteld,

 

Door 't uiterlijk verschil bij 't innerlijk gelijken

 

Van 't jong'lingstweetal, wier gemoedsaard niet mocht blijken

 

Uit wedstrijd om wat borg voor mannen-toekomst geldt:

 

De lust in 't leven, daar de breede borst van zwelt,

 

De worstelkracht, waarvoor 't weêrbarstig lot zal wijken;

 

 

 

189

 

 

 

Verheev'ner indruk toch dan zinnen-poëzie

 

Te weeg mag brengen, vroeg, in zielen-sympathie,

 

Zoo ernstige eerste jeugd van 's kunstenaars genie:

 

Aanschouw'lijk had het ons een vriendschapsbond voor 't leven,

[p. 204]

 

Orestes-Pylades, wier schimmen zamen zweven¹,

 

Of David-Jonathan, de onscheid'bren², weêr te geven.

 

 

 

190

 

 

 

En slagen mocht het! - nooit werd ongelijkb're trouw,

 

Werd lout'rer weelde nog dan liefde voor een vrouw³

 

Verheerlijkt als 't om 't zeerst geschiedde op deze ovalen:

 

Den weêrspoed tartend, schoon hij schicht bij schicht liet dalen,

 

Daar 't innigst meêgevoel hen 't leed verzachten zou,

 

Daar in 't verscheidens-uur hun handdruk niet kon falen⁴!

 

 

1

‘Dort unten

Such' ich euch auf; dort bindet alle dann

Ein gleich Geschick in ew'ge nutte Nacht.

Nur dich, mein Pylades, dieh, meiner Schuld

Und meines Banns unschuldigen Genossen,

Wie ungern nehm' ich dich in jenes Trauerland

Frühzeitig mit!’

Goethe, Iphigenie auf Tauris.

IIer Aufzug, Ier Auftritt.

2 ‘Saul ende Jonathan/ die beminde/ ende die lieflicke in haer leven/ en zijn oock in haren doodt niet gescheyden:’
Samuel II, Cap. I v. 23a.

3 ‘Uwe liefde was my wonderlicker dan liefde der wijven.’
Samuel, als boven, v. 26b.

4 The King ‘called for the Earl of Portland, but before he came, his Voice quite failed, so he took him by the hand, and carried it to his heart with great tenderness.’
Bishop Burnet's History of his own Time.
Of the Life and Reign of King William III.
Vol II, page 303.

[p. 205]

 

191aant.

 

 

 

En slagen mocht het! - toen der rossen wilde ren

 

Voor 't hert zich teug'len zag, begroette ik fluks in hen

 

Den luister van ons huis in 's lands geschied'nis-blaêren,

 

De glorie eens geslachts welks weêrgade ik niet ken:

 

't Gaf mind'ren lof geen pas aan meerd'ren zich te paren

 

Wanneer de laatste 't eerst mijn lippen ware ontvaren.

 

 

 

192

 

 

 

Onz' voorzaat, - Neef's gestalt' verheft zich als hij 't zegt, -

 

Was eer de vier'ge vaart zijns kleppers bleek bedwongen,

 

In paadjes overmoed, den zadel uitgesprongen,

 

En stond bij 's Prinsen hengst, en wierp ten rapsten knecht

 

De toomen, allen voor die meê om de eere dongen

 

Den meester 't hert te biên naar 't oude jagersrecht.

 

 

 

193

 

 

 

Hoe sierlijk kwam zij uit, de slankheid van zijn leden,

 

Het offer tillend dat te zwaar den arm niet woog

 

Al was 't, bezwijkend', diep het heizand ingegleden;

 

Hoe schild'rig beurde hij de staat'lijkheid omhoog

 

Der kroon, wier takken zich nog even fier verbreedden,

 

Als toen er in den vloed der golven schuim om vloog!

 

 

 

194

 

 

 

In beeld gebrachte vreugd door 't weidmans-hart genoten

 

Omvonkte hem niet slechts het bloeiend aangezicht

 

Een gulden tinteling der lokken pracht ontschoten:

 

Voldoening, 'wijl de kamp met zege werd besloten,

 

Vond, werwaarts ook zich 't blauw der kijkers had gericht,

 

Bij ieder lid des krings weêrkaatsing van hun licht.

 

 

[p. 206]

 

195

 

 

 

En toch, den trots ten spijt dien deez' triomf mocht wekken,

 

Viel zelfs geen blijdschapsgloor op 't bleek gelaat te ontdekken

 

Des jongen vorsten, die, hoe lief de jacht hij had,

 

Te groot een heerschappij op elke drift bezat

 

Om meê ten speelbal van hartstocht'lijkheid te strekken,

 

Die, stillend, door de schaar tot voor de hoofdgroep trad.

 

 

 

196aant.

 

 

 

Het staal ging uit de scheê, - verhief hij 't onbewogen? -

 

Mij dacht zijns voorhoofd straks zoo schitt'rend ruime baan

 

In grauwheid van gepeins, wegscheem'rend, schuil gegaan,

 

De wimperhuive strekte een scherm voor d' aad'laarsoogen;

 

Verteederde die val 't gemoed tot mededoogen?

 

Of greep dat lot den geest als een voorspelling aan?

 

 

 

197

 

 

 

‘Ach, Bentinck¹!’ sprak de Prins, - als weêr te paard gestegen,

 

't Gevolg vooruitgesneld, aan 't eind der heidewegen

 

Hen lommerloof ontving ten welfsel zaamgezegen:

 

‘Ach, Bentinck! hoe ik straks werd door den wensch verzocht

 

Dat, dra de grens genaakt van 's levens lijdenstocht,

 

Manhaftig, 't hert gelijk, ik strijdend sterven mocht?’

 

 

1 “Jan Willem Bentinck, wiens ouders op de tweede tafel, Colom 9 gemeld staan,” - Bernard Bentinck en Anna van Bloemendaal 21 December 1638 gehuwd, aan wien dit vierde kind in 1648 werd geboren; - “Jan Willem Bentinck begaf zich, al vroeg, als Paadje, in dienst van Prins Willem den Derden, en werd, kort daarna, door denzelven tot Kamerjonker verhoogd.”
Vaderlandsch Woordenboek, door Jacobus Kok, VI^de deel. blz. 385.

[p. 207]

 

198aant.

 

 

 

Er ademde uit de wijz' waarop zij balsem stortte

 

Een teederbeid van wie schaars jong'lings-vriendschap weet:

 

De paadje hoorde nauw hoe 's meesters stemme hortte,

 

Of zachter draafde 't ros dat hij den teugel kortte;

 

Den paadje deerde nauw des harten jammerkreet,

 

Of d' aanblik van het bosch beloofde troost in leed.

 

 

 

199

 

 

 

‘Uw heden, Hoogheid! geeft maar stof tot somber klagen,

 

Wanneer, de blikken naar die dorre blaên geslagen,

 

Ge alleen het duister ziet daar mos en gras in kwijnt;

 

Doch and'ren indruk zoudt gij vrolijk mede dragen,

 

Verraste u, treffend beeld van wat me uw toekomst schijnt,

 

Omhoog dier kruinen glans, waaruit de schaûw verdwijnt.’

 

 

 

200

 

 

 

‘Vergeef,’ - was 't wederwoord, - ‘ofschoon uw doel ik schatte,

 

Het middel mist bij mij: zoo vinding u verheugt,

 

In dichterlijken droom schiep nooit mijn geest geneugt;

 

Vergeef mij, die dan eer het woord der Schrift nog vatte:

 

“Gelukkig wie zijn juk mag dragen in zijn jeugd”¹,

 

Het borgt zijn kracht dat in niets oevels uit zij spatte.

 

 

1 “'t Is goet voor eene man/ dat hy het jock in sijner jeugt draegt.”
De Klaegliederen Jeremia, Cap. III, vers 27.

[p. 208]

 

201

 

 

 

Och! waar 't mij niet ter straffe, uit wraakzucht opgelegd!

 

Heeft dan mijn voorgeslacht den geest des volks verdorven? -

 

Die overgrootvaêr¹, voor zijn onvervreemdbaar recht

 

Op vrijheid van gewisse, als martelaar gestorven? -

 

Die oud-oom², door de zege omstraald in elk gevecht,

 

Tot de onafhank'lijkheid bleek met zijn kling verworven? -

 

 

 

202

 

 

 

Die grootvaêr³, goelijk, als d' olijf hij heeft gezwaaid

 

Zoodra de lauwerkrans mocht blinken om zijn schedel,

 

Gevierd, 'wijl overvloed van oogsten werd gemaaid,

 

Als nimmer zaad nog bood in tranen uitgezaaid? -

 

Ai! wat misdreef ik toch, een twijge uit tronk zoo edel,

 

Dat niet om gunst, dat om mijn recht vergeefs ik bedel!

 

 

 

203aant.

 

 

 

Mijns vaders hooge moed, wat staat zijn wees gij duur!

 

Een zetel in den raad, waardoor des lands bestuur,

 

Een rang in 't heir, waardoor ik oorlog voeren leere,

 

Geweigerd wordt wat ook het kind des staats begeere:

 

Des jammers zoon zoo vaak, na 't vluchtig jagensuur,

 

Op 't Huis te Dieren⁴ ik tot mijn bespieders keere!

 

 

1 Willem de I^ste.

2 Maurits.

3 Frederik Hendrik.

4 “Dieren, eene aangename lustplaats, gelegen in de Buurtschap van dien naam, in het Richterampt van Veluwezoom,” door Prins Willem de III^de van zijnen vader geërfd, die haar in 1647 van de Ridders der Duitsche Orde had gekocht.

[p. 209]

 

204

 

 

 

Bespieders? heeft mij straks 't Wilhelmus niet verschrikt,

 

Of voor die oproerleus, wegstervend' langs de heide,

 

Me een straffer hoede van mijn strenge meesters beidde?...

 

Zie, hadde ik toen als thans ten hemel opgeblikt,

 

't Bewustzijn waar' gekeerd dat liefd'rijk voorbeschikt

 

Een werktuig van zijn wil de Heer in ons bereidde!’¹

 

 

 

205

 

 

 

Geloof! dat als een star zijn somber pad bescheent,

 

Schoon later wijsbegeerte u maar een dwaallicht meent,

 

Wat hebt ge al kracht van ziel den zwakken knaap verleend,

 

Die, sedert in uw school zijn plichtbesef ontwaakte,

 

Hoe menigwerf 't geluk op 't grilligst hem verzaakte,

 

Trots wapen-wederspoed den heil'gen strijd niet staakte!

 

 

 

206aant.

 

 

 

Misdeelde, had geen lach in 't leven hem begroet

 

Dewijl van vreugd noch dank 't langs moeders wangen leekte,

1 ‘And when he spoke of religious matter, what he did not often, it was with a becoming gravity: He was much possessed with the belief of absolute Decrees: He said to me, he adhered to these, because he did not see how the Belief of Providence could be maintained upon any other Supposition.’
Bishop Burnet, in het vroeger aangehaalde werk.

[p. 210]

 

- Voor d' eersten zoeten kus een zilten tranenvloed! -

 

Der vroeg verweeuwde¹ greep de heug'nis in 't gemoed

 

Wat weelde haar gemaal den forschen boezem weekte,

 

Toen 't blosjen hem verried hoe blijde hoop zij kweekte; -

 

 

 

207aant.

 

 

 

Misdeelde, wien 't gewest, - welks trouwe zijn geslacht

 

Onkreukbaar als de moed des waterliebaarts dacht

1 Willem de III^de zag het licht 14 Nov. 1650, acht dagen na den dood zijns vaders, - zijne moeder, Mary Stuart, the Princess Royal, oudste dochter van Koning Karel de I^ste, was in 1631 geboren. ‘Maria de Medicis,’ zegt Wagenaar, ‘Koninginne Moeder van Frankrijk, te gelijk Moeder der Koninginne van Groot-Brittanje,’ had, in 1640 uit Holland naar Engeland gereisd, ‘den eersten voorslag tot dit huwelijk, aan den Koning en de Koninginne’ gedaan; ‘die derwijze gehoord werdt, dat Zijne Hoogheid’, - Frederik Hendrik - ‘eerlang besloot, Joan van der Kerkhoven, gezeid Polyander, Heer van Heenvliet, naar Engeland te zenden, om er nader over te handelen. Hij slaagde, boven verwagting. Want daar men, in 't eerst, slegts staat gemaakt hadt, op eene verbindtenis met de tweede Princesse, die in 't jaar 1635 geboren was, ontving de Prins, in 't begin van Wintermaand, berigt, dat de Koning bewilligt hadt, in een huwelijk met zijne oudste dochter, Maria, die reeds tien jaren bereikte.’ - De schrijver der Vaderlandsche Historie vaart, in hetzelfde hoofdstuk, voort: ‘De jonge Prins’ - Willem de II^de - ‘toog zelf, in Grasmaand’ - 1641 - ‘naar Engeland, begeleid door den Luitenant-Admiraal Tromp, met twintig Oorlogsschepen, en de plegtigheid van het Huwelyk met de Princesse Maria werdt, op den twaalfden van Bloeimaand, voltrokken. Prins Willem keerde, in 't begin van Zomermaand, wederom herwaards. Zijne gemalinne volgde hem eerst, in de Lente des jaars 1642.’
Het aangeh. Werk, XI Dl., XLIII Boek, blz. 297-300.

[p. 211]

 

De golven tartend door: ik worstel, maar drijf boven;¹

 

Eene eere derven deed in zijn geboortenacht,

 

Een luister om zijn wieg haar glansen uit liet dooven

 

Die erfelijk zijn huis zich mocht verknocht gelooven;²

 

 

 

208

 

 

 

Misdeelde, vreemd aan vreugde in vorstelijke zaal,

 

Als vrouw'lijke ijverzucht om zijn voogdijschap twistte,

 

Als louter luim van spel en straf des knaaps besliste,

 

Princesse Douairière³ of wel Princes Royaal;

1 Luctor et Emergo.

2 ‘In Zeeland, hadt men, juist op den dag van 's Prinsen geboorte’ - (Maandag den veertienden van Slagtmaand, tusschen agt en negen uren des avonds) - vastgesteld, ‘dat de hoedanigheid van “eersten Edele, met welke, wylen zyne Hoogheid bekleed was geweest, enkel persoonlyk ware, en, door de Prinsen van Oranje, niet geëischt kon worden, uithoofde van eenig goed, welk zy in Zeeland bezaten; dat zy hun alleen opgedraagen was, uit aanmerking hunner hooge geboorte, persoonlyke hoedanigheden, en gewigtige diensten, den Staat beweezen: waarom zy moest aangemerkt worden als vernietigd, met de dood van den jongst overleeden Prinse.”’
J. Wagenaar, Vaderlandsche Historie,
XIIe Deel, XLVIe Boek; blz. 132.

3 Princesse Douairière, de weduwe van Frederik Hendrik, volgens onze geschiedschrijvers Amelia, Gravinne van Solms, - [volgens Vehse de dochter van ‘Graf Johann Albrecht I, der Stifter der neuen Speciallinie zu Solms-Braunfels. - Er starb am 4^ten Mai 1623 in des Winterkönigs (Friedrich der V^te, Pfälzer Kurfürst), seines Herrn Exil im Haag. Er war zweimal vermält gewesen, erst mit einer Westphälingerin, einer Gräfin Wittgenstein, die ihm 11 Kinder gab, 6 Söhne und 5 Töchter, von denen Amalie 1625, die wichtige Heirath mit Friedrich Heinrich von Oraniën that’; u.s.w. [Geschichte der Kleinen Deutschen Höfe, von Dr. Eduard Vehse, Die Mediatisirten.] - ‘Princesse Douairière of wel Princes Royaal’: Amalie en Mary, de grootmoeder en de moeder van Willem de IIIe, wier twist over de voogdij van het jongske, door Constantin Huygens, in zijne Sermones de Vita Propria, Lib. II, v. 692-704 werd gedacht:

‘Infantis tutelam aviae, matrique Britannae

Dissidium genuisse mihi damnabile visum.

Turpius hoc, litem pravis alicunde foveri

Artibus. Occurri medius, verbisque manuque et

Consiliis, quo pax et amor coalescere possent.

Non par gratia utrimque fuit: ego munere functus,

Integritate mea me involui, conscius aequi

Ipse mihi causaeque bonae constanter adhaesi,

Consorti tandem imperio concordia crevit:

Nec secus ac bino quondam sub consule Roma,

Res omnis tractata fuit tutrice gemella.

His ducibus mecum, qua relliqua turba senatum

Principis implevit, veteri quoque munere functa est.’

Als volgt, in hollandsche verzen, door Adr. Loosjes Pzn. vertolkt en verlengd:

‘Hoe ernstig werd door mij de tweespalt niet gelaakt,

Die om 't Voogdijschap van het Vorstlijk Weesje ontbrandde,

Van elders aangevuurd, den stokers zelv' tot schande;

Die 't Vorstlijk Weduwpaar te deerlijk hield verdeeld.

Hoe gaarne had ik niet die droeve wond geheeld!

Met woord en raad en daad trad ik zoo vaak in 't midden,

Ook hoorden zij mij vaak 't herstel der eendragt bidden,

En schoon 'k denzelfden dank niet weêrzijds heb behaald,

Mijn hart getuigde, 'k had niet in mijn pligt gefaald.

En, daar 'k de onzijdigheid vervolgens aan bleef kleven,

Ben ik der goede zaak standvastig trouw gebleven.

In 't eind greep de eendragt plaats; en 'k zegen nog dat uur.

Zoo werd te Rome eertijds het opperstaatsbestuur

Door 't Consulschap getorscht: 't Voogdijschap rustte op beide.

Toen heb ik met den Raad, en onder 't hoofdgeleide

Dier twee Vorstinnen weêr mijn ouden post aanvaard

En voor Oranjes telg noch vlijt noch tijd gespaard.’

Molière gispte de dwaasheid der geleerden ten zijnent, toen hij Philaminte deed uitroepen:

‘Monsieur, avec du grec on ne peut gâter rien.’

Wat zou hij van hunne geestverwanten ten onzent hebben getuigd, die blijkbaar van meening waren, dat iets romeinsch nergens kwaad kon?

[p. 212]

 

En wiens ontwikk'ling in zijn meesters mannen miste

 

Op 't harte-winnen uit, ook bij het stugst onthaal.

 

 

[p. 213]

 

209aant.

 

 

 

Het stugst onthaal? Wanneer ge uit duister zulker boomen,

 

Wanneer ge in luister als dier scheem'ring grenzen daagt,

 

Van verre, op 't fiere ros, hem, fierder, hadt zien komen,

 

Er zou door u van stuursch- noch stroefheid zijn geklaagd:

 

De lachjes mogen nog die dunne lippen schromen,

 

De vroeg're rimpel blijkt van 't voorhoofd weggevaagd.

 

 

 

210aant.

 

 

 

In schalkte wijkt hij voor des paadjes ondeugd geerne,

 

Zoo vaak langs doornenhaag een flinke boerendeerne

 

Hem gaêslaand wegschuilt of weêr opduikt uit het groen,

 

- Gelijk de zoete Mei 't er wit en rood zag doen, -

 

En Bentinck schertsziek roept dat zij haar lokken tweerne,

 

'Wijl ze in zijn flikkerts vaart den wind voorbij zal spoên;

 

 

[p. 214]

 

211

 

 

 

Doch wie, zoo 't heuschheid geldt, die hem op zij' mag streven?

 

‘Al is ons Prinsje...’ wordt daar vrolijk aangeheven,

 

Om de oude linde liep 't van speelsche schooljeugd vol,

 

En 'k zie de rechterhand hem d' ouden krijgsman geven,

 

Die 't neuriede, of zijn borst van trotsche erinn'ring zwol

 

Des blijden zegegalms: ‘Prins Frederick heeft Grol!’¹

 

 

 

212aant.

 

 

 

Verscheiden mann'lijk schoon der lente-levensjaren,

 

Zoo kwistig door natuur het vriendenpaar bedeeld,

 

Hoe blijft de menigte op uw tegenstelling staren:

 

Hier 's ochtends blonde tint, - daar glinst'rend bruine haren, -

 

Een blik zoo blij te moê, dat aller hart hij steelt, -

 

Een oogenopslag, die, verzoekende, beveelt.

 

 

 

213aant.

 

 

 

‘Och, waarom beurt gij niet, als eertijds tegen Spanje

 

Uw grootvaêr plag te doen, “'t veldteeken van oranje

 

Versierd met gouden kant, en blauwe en zilv'ren franje”²

1 ‘Prins Frederick heeft Grol;’ de vreugdekreet, waarmede Vondel, in zijne Verovering van Grol, de schets besluit des weggevluchten maar weêrgekeerden huismans: een landschap welks stoffaadje volkomen inheemsch zou zijn, als Melckerbuur maar met pijp en fluit had te bespelen.

2

“'t veldteeken van oranjen,

Geciert met gouden kant, en blaeuwe en silvre frangien:”

Vondel's Verovering van Grol; v. 413-414.

[p. 215]

 

Thans tegen den François?’ - maar Willem leent geen oor

 

Zoo hachelijk een beê, - op 't smalle heuvelspoor

 

Zwiert vast de witte veêr den wapenbroeder voor;

 

 

 

214aant.

 

 

 

Steeds kronk'lend stijgt de weg; - de stopp'lige akkers wijken

 

Allengs voor boschjes, die met roode bessen prijken,

 

Voor eiken-herfstgroen, dat hun voorjaars- overtreft: -

 

Als zich een vleugelslag ter slinkerzij verheft,

 

Dan zien de lijster naar een diepte neêr zij strijken

 

Waarvan zoo rap een rit den afstand nauw beseft; -

 

 

 

215aant.

 

 

 

Ter rechter zwenken ze op, waar enk'le popels trillen: -

 

Daar sluimert aan hun voet een beukenblaad'ren zee;

 

Wat wolkje rooks blauwt voort langs gindsche gele steê? -

 

Wel mocht van eenzaamheid zoo doodsch als deez' hem rillen

 

Wiens arm het hout er hakt om 's levens nood te stillen

 

Ging huw'lijksliefde niet in 't schamelst hutje meê; -

 

 

 

216

 

 

 

Neêr stuiven ze in hun vaart, - niet uitgelokt tot poozen,

 

Schoon loof- bij loofgang zich ter wederzij verbreedt,

 

Schoon 't wijfje, dat haar wicht de borst geeft zonder blozen,

 

Met d' eersteling zoo blijd, hen hart'lijk welkom heet, -

 

Gewezen is de weg, dien zij den kortsten weet:

 

Op rent weêr 't rossenpaar, als had het zelf gekozen;

 

 

[p. 216]

 

217aant.

 

 

 

En echter blijken prins en paadje, om 't zeerste, doof

 

Voor allen prikkel, die hen riep naar 't Huis te Dieren

 

Zoo lang des heuvels zand in 't klaav'ren om hen stoof:

 

Den top bereikend, waar het naaldhout 't mos laat tieren,

 

Weêrstaan den lust zij niet, verkwikt door 't geurend loof,

 

Bewond'ringsweelde in 't schoon van 't landschap bot te vieren.

 

 

 

218

 

 

 

Schakeering-rijk beheerscht de verw der hoop 't verschiet, -

 

Waarover 't zonnelicht een gulden luister giet,

 

Die weêrkaatst van den vloed in kronkelflikkeringen,

 

Of aad'ren zilvers door 't smaragd der beemden gingen;

 

Die weêrkaatst waar de blik zich kerken beuren ziet,

 

Wier torenspitsen tot in 't grauw der veerte dringen; -

 

 

 

219aant.

 

 

 

Een uitzicht, 't geen niet slechts des landbouws lof verkondt

 

Als, onder 't stappen dat de kleppers doet bedaren,

 

Hen 't bont tapeet verrukt van zoo verscheiden grond:

 

Voor wien hij 't velerlei dier zaadgewassen vond,

 

Wier ruischende oogsten vast ten dorschvloer zijn gevaren,

 

Wier weêr beloofde ze in dien zweem van groen ontwaren;

 

 

 

220

 

 

 

Een wereld, waarin 't lot geen wreev'lige aanklacht ducht

 

Wijl 't minder hoog dan laag bezoekt met krankte en kommer,

[p. 217]

 

De stulp gelijk 't kasteel opnemende in haar lommer,

 

Voor beiden mild met licht, - voor beiden mild met lucht:

 

Der armoê eenvoud dus verkwikkend' door genucht,

 

Dat rijkdom last haar schijnt in overvloeds beslommer!

 

 

 

221

 

 

 

Niet Willem mijmert zoo: de zadelknop van 't paard

 

Verstrekt hem steunpunt voor de uiteen gevouwen kaart

 

Van 't landschap, waar hij met zijn kijker om in waart,

 

Of hij in hinderlaag des vijands heir vermoedde,

 

Of hij, ter hulp der schaar, bevolen aan zijn hoede,

 

't Bedreigde plekje zocht en pijlsnel derwaarts spoedde;

 

 

 

222aant.

 

 

 

‘Als ginds de lelievaan haar banen wapp'ren deed,’

 

Vraagt stouter vlucht, ‘als vast de veldbrug werd gereed,

 

Wat plek zou Lodewijk tot landingsplaats verkiezen?

 

Deez', - dunkt me, - en toch zoo hier de Zeeuwen, daar de Friezen,

 

In 't midden Holland, zich verhieven op mijn kreet,

 

Bebloede vederpracht moest schuil gaan in die biezen!

 

 

 

223

 

 

 

Zie, Bentinck!’ - maar de blik des jongen mans verraadt,

 

Schoon dien gedroomden krijg hij schijnbaar gadeslaat,

 

Dat minder tooverkracht hem boeit aan 's vorsten vinger

 

Dan de uiterwaard bezit, daar 't vee zich, spieg'lend, baadt,

 

Dan troont naar 't schild'rig veer, waarheen, hoe dwars zij slinger,

 

Dat touw die pont toch voert, des dwarelstrooms bedwinger.

 

 

[p. 218]

 

224aant.

 

 

 

‘Uw Hoogheid!’ - zegt de paadje, - ‘aan elk van ons zijn taak!

 

Gij mocht het uit den mond diens ouden krijgsmans hooren

 

Hoe u de veldheersstaf door 't volk al werd beschoren:

 

Voor mij, uw dienaar, zie de slag, naar wien ik haak

 

Als deez' rivier naar zee, door u de plek gekoren,

 

Waarop mijn degen tuig' van welk een trouwe ik blaak.’ -

 

 

 

225aant.

 

 

 

‘Gij dienaar...! evenmin als Zuylestein 't mag heeten, -

 

Gij dienaar...! even min als ik dus Huygens schat, -

 

Gij, Bentinck! die den last verlicht hebt van de keten

 

Uw makker aangelegd bij d' opgang van zijn pad;

 

Gij, vrienden, die mijn hart te vuur'ger dank moet weten,

 

Te grooter vleiersdrom mijns vaders gunst vergat!’ -

 

 

 

226aant.

 

 

 

Voor alles eischtet gij steeds waarheid in 't vertellen,

 

‘Soet vrouwtje, diens gebed gebod is over my,’¹

 

En, trots verschoonb're vrees hoe gij me uit jok zoudt kwellen

 

Wat hoogmoed bij die groep mijn naneefsborst deed zwellen,

 

Had hunne omarming mij verlokt tot hovaardij

 

't Ware u beleden,.... maar op eens verflauwde zij.

 

 

1 Eerste en laatste regel van het vers door Constantin Huygens, aan de Vrouwe van Merode gewijd.

[p. 219]

 

227aant.

 

 

 

Geen hechte schalmen, door der rede wil geklonken,

 

Gelijken in den droom gedachten maar de vonken

 

Ontspringende aan het staal, als 't laai op 't aanbeeld gloeit:

 

Veelkleur'ge tinteling, die slechts verdwijnend boeit,

 

Gispt de ouderdom de jeugd, zoo vaak, verrassingdronken,

 

Ze bij de smidse wijlt, waaruit de stormwind loeit;

 

 

 

228aant.

 

 

 

Maar schat hij, in zijn waan van weten, ons niet wijzer

 

Dan wat er blonds of bruins in rossen schemer draal',

 

Dan wat die vaart van vuur er toejuich' honderdmaal,

 

Wij groeten, als die drom, de ontnuchtering wel grijzer

 

Maar niet gelukkiger, 'wijl bij 't verspattend ijzer

 

Haar zin zij dierf voor 't schoon dier spranken van metaal.

 

 

 

229

 

 

 

Ofschoon van 's heuvels top noch prins noch paadje weken

 

Scheen tegen 't blauw der lucht hun omtrek te verbleeken,

 

Terwijl vergeefs ik zocht dien 'k noode er zag ontbreken:

 

‘Het ijdel wenschen daar der jonkheid hart van hijgt,’

 

Valt wijsheid vinnig in, ‘of niet meer gloed nog stijgt,

 

Als in de duisternis de laatste flonk'ring zijgt.’

 

 

 

230

 

 

 

U is 't geen raadsel meer naar wien mijn blik zich richtte,

 

Sints d' aanhef ik gedacht vernuft en vriendschap diêr,

[p. 220]

 

Sints 'k u het fraaie vers dorst wijden dat hij dichtte,¹

 

Fraai, - schoon 't gebruik zijns tijds hem tot een diens verplichtte,

 

Door d' onzen, licht min juist, verzangerigd in wier, -

 

Fraai, - hart'lijke innigheid gepaard aan hoofschen zwier.

 

 

 

231

 

 

 

Uwe oogen hadt ge, als ik de mijne, laten weiden

 

Of ergens, op de paên, die naar ons loofdak leidden,

 

Geen statig stijgend ros een deftig ruiter droeg,

 

Wiens heuschheid in 't gebaar zijns groets viel te onderscheiden

 

Zelfs als de wind door 't blond der dunne lokken joeg,

 

Wiens ernstig aangezicht van zielenvrede loeg:

 

 

 

232aant.

 

 

 

Gemoed en geest elkaêr opwegend en doordringend,

 

't Geheim der grootheid van dier gulden eeuw gemeent', -

 

Wier zin en ziel in hem verrassend bleek vereend,

 

Geen kracht, geen gaaf, geen lust verlooch'nend of bedwingend;

 

Die prikk'len achtend' ter ontwikk'ling ons verleend, -

 

In 't stof alreê naar 't heil van hooger sferen dingend!

 

 

 

233

 

 

 

Hij, in wiens eerste lied² zich hoofd en harte ontsluit,

 

Of 't blad of 't bloesem waar' van zijn gevierde linden:

1 De regel uit de Koren-Bloemen van Huygens, het IXe Boeck, Mengelingh, in strophe 226 aangehaald: ‘Soet Vrouwtje’, enz.

2 C. Huygens, Batava Tempe, 't Voorhout van 's Gravenhage; zijne regels aan de verwelkende linden in het herfstgetijde, als heur ‘jaerigh sterven naeckt,’

‘Sterven? neen; noch sult ghy leven,

't Zij de Somer blaeckt of swicht:

't Leven sal u niet begeven

Isser leven in mijn Dicht;

Koude magh ons ook berooven

Van uw soete lommer-loov;

Maer ons' oore te verdooven

Sluyt ick buyten Jaeren roov.’

[p. 221]

 

Wat frischheid straalt er af! Wat balsem geurt er uit! -

 

Schoon hij de banden prijst, die 't hechtste aan de aarde binden, -

 

Der vaad'ren land, der liefste lippen, - weet zijn luit

 

Verheev'ner noten voor onz' hemelvaart te vinden!¹

 

 

 

234

 

 

 

Werd vroege kennisdorst ooit weeld'riger gedrenkt

 

Uit schalen, die om strijd verleên en heden boden,

 

Dan 't hem weêrvoer, wien oud en nieuw den lauwer schenkt?

 

Zag immer jong'ling zich door kunst bij kunst gewenkt

 

Als hij, dien alle om 't zeerst in haren lusthof noodden

 

Eer naar de lier hij dong, de hoogste gaaf der goden?²

 

 

1 C. Huygens, hetzelfde gedicht: de vier eerste regels van 't voorlaatste couplet:

‘Is doch 't Vaderland te minnen

Boven al dat min-verleidt;

Stijght dan hemel-waert, mijn' Sinnen,

Daer uw' Vader erve leit:’

2 Aanschouwelijker valt de ontwikkeling van Huygens niet te schilderen dan hij zelf het in zijn de Vita Propria deed.

[p. 222]

 

235

 

 

 

Hij, die de wereld van zijn dagen, 't licht en 't bruin,

 

Benijdbaar gâ mocht slaan als gunst'ling der fortuin, -

 

In vaderlandschen beemd, van vergelegen reede,

 

't Gebloemte plukkend waar 't ook oplook voor zijn schrede,

 

Nu in der Britten hof, dan langs der Alpen kruin, -

 

Ging niet naar 't zoet tehuis al wat hij zaâmlas mede?

 

 

 

236

 

 

 

Gekeerd stoffeerde hij geen breed gespannen doek

 

Met wond're wemeling van reuzige figuren:

 

Slechts in de de korte wijl der werkzaam ledige uren, -¹

 

De zoetste wis zijns dags, - kwam d' etsplaat uit den hoek

 

En griffelde zijn naald zoo kunstig en zoo kloek

 

Dat ze in een oogwenk schiep wat de eeuwen zal verduren;

 

 

 

237aant.

 

 

 

Toch had, trots al den lof dien 't werk ge waardig keurt,

 

- Zoo zijn verrassing ons ware uit het dal gebeurd, -

 

Uw dank'bre hulde, oprecht, de soberheid betreurd,

 

Die, schoon kenschetsend hij zijn vorstentrits dorst roemen²,

 

Hunne egaas hem alleen eerbiediglijk deed noemen,

 

Als ging het oordeel schuil in schaduw zulker bloemen!

 

 

1 Otia, Ledighe Uren, het allerlei van Huygens' eerstelingen, door hem in 1625 aan Daniël Heinsius opgedragen.

2 Frederik-Hendrik, Willem de II^de en Willem de III^de, bij welke Huygens opvolgende de betrekking van Secretaris vervulde.

[p. 223]

 

238

 

 

 

Gij, die den spot drijft met onz' kieschheid, - zoo verfijnd

 

Of ze alle vlam van minne, of ze al heur vonken bluschte,

 

Hoe zeer ze in donker nog de liefste dartel mijnt, -

 

Gij, die 't geen grofheid acht wat haar een gruwel schijnt

 

Dat, op zijn ouden dag, zich Hofwyck's heer verlustte

 

In 't luist'ren naar het paar dat om een hoekje kuste¹;

 

 

 

239

 

 

 

Gij die dat, wedde ik, al wat zingt gerust liet doen,

 

- Het luist'ren, meene ik, - als ook ons in ‘vrouwen-soen’

 

Het lieflijk voorspel klonk van eerbaar huw'lijksleven²,

 

Van hope als Keesjes beê van Trijntjes ja! mocht voên,

 

Van hand en hart zoo graag en zoo geheel gegeven

 

Dat d' evenaar gestaêg bleef in het huisje zweven³;

 

 

1

‘Kees voelde dat de Boom te met begon te kraecken;

Met noch een houw twee dry kond hy ter aarde raecken.

Daer hackten hy op aen, of 't in den snoeytyd waer,

En, naer ik mercken kon, daer wierd van twee een paer:

D'een rechter hand kwam voor, en d'ander liet haer vangen,

En, als een Lyster-bey, soo sagh Trijn om haer wangen:

Al gaende, sagh ick wel, soo vielder veel te doen,

En, naer 't van verre klonck, soo was 't een vrouwen Soen.’

C. Huygens, Koren-Bloemen, Vitaulium-Hofwijck.

2

Ick ‘socht gesonde leden,

Daer in een held're Ziel, gelijck een blinckent swaerd

In een' fluweelen schee, gehuyst waer en gepaert.

God liet my sulcken Ziel en sulcken Lijf gebeuren:

En doe was Keesjes hart van Trijntjes niet te scheuren.’

Huygens, Hofwijck.

3

‘de Schael moet even staen

‘Door eigen weder-wight.’

Als boven.

[p. 224]

 

240

 

 

 

Gij, and're Sterre¹, - die zijn Daghwerck 't minst genoot

 

Waar, 't meest om harent wil, hij schijnschoon onkruid plukte,

 

Marino volgend, - maar wier hoofd in weemoed bukte

 

Niet enkel toen de klacht Petrarcas 't lied besloot,

 

Neen, telkens als hij zoo oorspronk'lijk uit het drukte

 

Wat heil een echt, als deez' hervormd en huis'lijk, bood;

 

 

1 Susanna van Baerle, de echtgenoote van Constantin Huygens is door dezen in het Daghwerck vereeuwigd onder den naam van Sterre; een hulde door hem, naar het voorbeeld der Italiaansche dichters van Petrarca tot Guarini, zijner liefste gebracht. Het vers schildert een ideaal van huwelijksleven, dat zich voor beide echtgenooten ten volle verwezenlijkte, tot haar onverwachte dood het hem beweenen deed. Aan Marino's invloed op onze toenmalige poezy, aan Suzannaas ingenomenheid met het gekunstelde der vernuftsspelingen van dezen, vallen de gebreken toe te schrijven die het dichtstuk ontsieren. Huygens worstelde nog met de heugenis dier voorliefde toen hij het fragment in proza toelichtte, door de aanhaling van eenige verzen uit Petrarca's In Morte di Madonna Laura zijne smart schilderend. Losse regelen, heele of halve zinsneden maar, uit een Sonnetto of eene Canzone, had Bilderdijk die niet moeten aaneenrijgen tot een gedichtje, waaraan zeker het ‘deftige’ niet ontbreekt dat hij Valchiusa's gelauwerde toeschrijft, doch in 't welk daarentegen het zangerige en het gevoelvolle wordt gemist, waardoor deze verrast en verrukt. Intusschen, hoeveel er tegen de manier waarin het Daghwerck geschreven werd, moge zijn in te brengen, is het niet slechts vreemd aan de zinnelijkheid van den dichter des Adone, maar ademt er al de zedelijkheid uit, waaraan de echt van Oud-Holland zijne heiliging dank wist!
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 225]

 

241aant.

 

 

 

Gij hadt hem, als hij ons ware in dat uur verschenen,

 

Vol geest toch goelijk, zoo beminn'lijk schoon bedaagd,

 

Uw bede niet gestort of haar ook 't oor zien leenen:

 

Prinsessen, daar zijn dicht te zelden van gewaagt,

 

Schoone oogen, licht van vreugd, - schoone oogen dof van 't weenen, -

 

Hoe waren zij door u bewonderd en beklaagd!

 

 

 

242aant.

 

 

 

Wis deedt ge 't fluks om 't zeerst de grijze fransche vrouwe¹,

 

Die hij in wijlen zag van onvertroostb're rouwe

1 Louise de Coligni, weduwe van Prins Willem de 1^ste, van 10 Julij 1584 tot 9 Oct. 1620.

‘Hac aetate mihi quiequam si ducere laudi

Fas erat, illud erat certe, quod maxima mater

Henrici Colinea suo me amplexa favore est,

Tum puerum rerumque rudem se visere jussit

Saepius, audivit, passa est, constanter amavit,

Illa sui sexus dium decus, illa parentis

Gaspari [quem quis nescit, cui Gallia lecta est,

Et regni pudor aeternus, laniena suorum?]

Filia, bis coniux, geminis orbata maritis,

Utrique infanda sublato caede superstes.

Saepius, illa suo, dixi, de culmine tanto

Alloquiis contenta meis descenderit, illa!

Hei, quis ego, quid eram? nisi quod, quae tempore longo

Hugenium affectu patrem dilexerat, hujus

Non nihil haeredi voluit debere videri.’

C. Hugenii Sermonum, Lib. I. v. 267-281.

of:

‘Kon op dien lagen trap van mijne levensjaren

Iets in mijn hart met regt een' eed'len hoogmoed baren;

't Was ongetwijfeld de eer, die ik zoo mild genoot

Van de edele Vorstin, die uit het Stamhuis sproot

Der fiere Coligny's, en Fredrik Hendrik baarde;

Zij was het, welker gunst ik vaak zoo ruim ontwaarde

Wanneer zij mij, nog jong, in wetenschap zoo kleen,

Vergunde, dat ik vaak bij haar ten hoof verscheen,

En menig blijk mij schonk van achting en vertrouwen,

Zij, Nassaus weduw en het pronksieraad der vrouwen,

Telg van den Admiraal, wiens dood 't geschiednisblad

Der Franschen heeft met bloed en tranen overspat,

En onuitwischbre schande op Frankrijk heeft doen kleven,

Dat moordhol, waar 't geweld den vromen staat naar 't leven.

Zij zag tot tweewerf zich door moordend staal of lood

Van dweepziek kerkgespuis beroofd van echtgenoot,

En eensslags neergeploft in d'ijsselijksten rouwe.

'k Vroeg menigwerf mijzelf, hoe kan die eedle Vrouwe,

Zich nederbuigende uit haar hoogte tot mijn niet,

Genoegen scheppen in mijn beuzlen, het verdriet

Vergetend, dat haar hart tweemaal zoo hevig griefde;

't Was niet om mij, o neen! 't was de achting, 't was de liefde,

Die ze eenmaal toedroeg aan mijn vader, die misschien

Haar in mij d'erfgenaam van 's vaders deugd deed zien.’

A. Loosjes Pzn. Het leven van Constantijn Huygens, I Boek.

[p. 226]

 

Toen zij hem, knaapje aan 't hof, ten handkus naad'ren liet;

 

Wat vleiend vorstenwoord zijn' heugnis ooit ontschiet'

 

Het voorbeeld dat zij hem beval in vaders trouwe:

 

‘La patrie et la foi!’ die les vergeet hij niet!

 

 

[p. 227]

 

243aant.

 

 

 

Aanvallig tegenbeeld van Fred'rik Hendriks moeder

 

Daagt jonge Amalië u, - dien prinse door zijn broeder

 

Tot gemalin beschikt, ten bate van de staat;

 

‘Is Mouringh’, twijfelt gij, ‘niet meer zijn huis ten hoeder

 

Dan 't vaderland, als hij gerust ten grave gaat

 

Daar ze aan zijn stervensspond verschijnt in bruidsgewaad?’¹

 

 

1 Maurits' ‘zwakheid nam toe, tegen den aanvang der Lente (1625). Nogtans liet hy niet na, zig geduurig bezig te houden met het overleggen en regelen der gewigtigste zaaken van Staat en van oorloge. Ook riedt of drong hy, op zyn ziekbedde, zynen Broeder, Fredrik Henrik tot het aangaan van een Huwelyk met Amelia, Dogter van Joan Albert, Graave van Solms, die, in 't gezelschap der Koninginne van Boheeme, in Holland gekomen was. Het Huwelyk werdt, zeer haastig, in 't begin van Grasmaand, voltrokken: hebbende de Gekommitteerde Raaden den ondertrouwden ontslag van de gewoone Huwelyks geboden verleend: welk, naderhand, door de Staaten, ten overvloede, bekrachtigd werdt. Prins Henrik hadt, zoo men verzekert, kleine genegenheid getoond tot deze verbindtenis. Maar Prins Maurits was er zeer op gezet geweest. Doch of hy, om zynen Broeder te beweegen, gedreigd zou hebben, zoo hy 't weigerde, zelf zekere adelyke Jongkvrouwe, by welke hy eenige natuurlyke kinderen hadt, te zullen trouwen, waardoor deze kinderen gewettigd, en Prins Henrik van zyns Broeders erfenis versteken zou zyn geweest, zou ik niet durven bevestigen.¹
J. Wagenaar, Vaderl. Historie 10e Deel, XI Boek, bl. 498, 99.

1 Bilderdijk gaf, in zijne dictaten over de Geschiedenis des Vaderlands, de bij Wagenaar in doodsverf gelaten Jonkvrouwe van Mechelen, een weinig kleur door haar ‘van voornamen Brabandschen adel en groote schoonheid’ te prijzen; en bevestigde verder de bedreiging van Maurits, dat Frederik, zoo hij Amalia niet trouwde, zich van zijn erflating verstoken zou zien - ‘en dit klemde’. Hij teekende bij die woorden aan: ‘Wagenaar twijfelt. Stulté!!’ Prof. H.W. Tydeman vortolkte ons het laatste woord met ‘[Dwaasselijk]’, maar beide bleven ons het bewijs schuldig.
Bijvoegsel van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 228]

 

244aant.

 

 

 

Sla jaren lang haar gâ, met dochteren gezegend

 

Wier deugden volk bij volk houdt in gedachtenis¹,

 

Het dankbaarst voor een zoon², in wien zoo overwegend

 

Wat groot is blinkt, of 't lot den hoorn des voorepoeds leêgend

 

Hem alle gaven kwist, opdat hij geene er miss':

 

En tuig hoe echtpaar en gemeent' gelukkig is!

 

 

 

245aant.

 

 

 

Ach! waarom faalde toch den toovenaarspenseelen

 

Van Dyck's 't vermogen om in schets van kinderspelen

 

Ons harte door een greep uit schalk genot te stelen?

 

Hij, schild'rend schepper van waarachtige edelliên

1 Het volstaat hier van deze Louize Henriëtte, de echtgenoote van den grooten Keurvorst Friedrich Wilhelm von Brandenburg, en Albertina Agnes, de gemalin van Willem Frederik, Stadhouder van Friesland, Groningen en Ommelanden te noemen: van den lof der eerste vloeit Pruissens geschiedenis over, en van de laatste stamt het ons regeerend Vorstenhuis af.

2 Willem de II^de van wien de Witt, volgens Temple, getuigde dat zoo hij langer had mogen leven, hij de bekwaamste zou zijn geworden van zijn gansche geslacht.

[p. 229]

 

Vergt huiv'rende eerbied af als wij zijn Stuart zien;

 

Maar mocht door 's meesters hand den kleenen recht geschiên?¹

 

 

1 Er is schier geen openbaar Museum van schilderijen op het Vaste Land dat, onder zijne Van Dyck's, niet op eene voorstelling der drie oudste kinderen van Koning Karel de I^ste boogt, door de hand van dezen meester; in Engeland vloeien zij over, - de britsche kabinetten, beweren onze overburen, bewaarden de oorspronkelijke stukken, de eerstelingen, het overig Europa heeft met duplicaten voor lief te nemen: - maar, welke ook de verdiensten van de vele en velerlei doeken zijn mogen, den indruk van levenslust der jeugd geven zij niet, stokstijf staren de kleenen ons aan. Eene verklaring, eene verontschuldiging schijnt voor de hand te liggen in de donkere dagen die deze telgen uit den Huize Stuart zagen opwassen; doch de geschiedenis logenstraft het vermoeden dat daarom eene sombere stemming in het gemoed van Charles of Mary of James de heerschende zou zijn geweest. Valt wat wij gispen dan toe te schrijven aan het weinig bevallige, aan het overladene van den dos, waarmede het britsche hof van dien tijd zelfs kinderen tooide? Th. Thoré zou het ons schier doen gelooven, als hij met verrukking gewaagt van eene schilderij, waarop drie onbekende kinderen zijn gepenseeld; een stuk dat, volgens hem, dagteekent uit den tijd door van Dyk in Italië te Genua doorgebracht. Zoodra de twee jongetjes zijn omgetrokken voert hij den derde dus op: ‘Oh! le gentil patricien! Il porte déja l'épée et un charmant costume rose camellia, broché d'or et d'argent. Sa tête fine et fière sort, comme un frais bouquet, d'une épaisse collerette tuyautée. Ces costumes italiens sont bien plus sveltes et plus élegants que les costumes anglais.’ [W. Burger, Trésors d' Art en Angleterre. Les Maîtres Anglais. Écoles du Nord. pag. 215. Schilderijen in 1860 het eigendom van Earl Grey.] Echter verplichtten noch verscheidenheid van climaat noch verscheidenheid van costuum den meester, die de italiaansche kinderen met vogels spelen liet, het kroost van Karel met honden te kwellen; ook wordt de disinvoltura der bewegingen van het Zuiden door de op den buik gekruiste handjes het Noorden niet vergoed. Het moet gehaperd hebben aan den Vlaming, die, zoo als Gilpin (Aanteekening op Horace Walpole's Anecdotes of Painting in England) opmerkt: ‘does not seem to have had much invention, nor have excelled in composition;’ gehaperd aan zijn gemis van gave groepen te bezielen, ondanks al zijn meesterschap der enkele gestalten welke hij schilderde adel te bedeelen, adel van het zuiverste water, den mannen iets gedistingueerds, der vrouwen iets élégants. Al wat hij uit het azuur van Ausonië in de nevelen Londens medebracht en behield, het schijnt, buiten zijn zin voor de verwen Titiaans, de ingenomenheid met weergalooze handen te zijn geweest, handen, zegt Gilpin, als waarmede Ariosto zijn gespan van schoonheden Alcina's besluit;

‘E la candida man spesso si vedo

Lunghetta alquanto e di larghezza angusta,

Dove nè nodo appar, nè vena eccede.’

Orlando furioso, Canto Settimo. S. 15.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 230]

 

246aant.

 

 

 

Der bloode Mary, toen te Helvoetsluys zij landde? -¹

 

Der blijde Mary, die zoo geestig zich vermande²

 

Waar 't hof op Honslaersdyck³ voor haar den feestkelk hief,

1 Mary, princess royal, nam 23 Feb. 1642 te Dover, op elfjarigen leeftijd, afscheid van haren Vader, Karel de I^ste, dien zij nimmer weêr zou zien; en landde, na een stormigen overtocht, met hare moeder Henriëtte Marie, te Helvoetsluis, van waar de reize naar den Haag per as werd voortgezet.

2 Vermannen moge door Bilderdijk, in zijne aanteekeningen op de verzen van Huygens verklaard worden, als: vermaken, veroveren, bekoren; kennen wij het wel meer anderen zin toe dan verstouten?

3 De jeugdige bruid van Willem de II^de werd, bij hare komst hier te lande, door Frederik Hendrik, wiens gemalin om hare aanstaande bevalling den Haag niet verlaten kon, op het Huis Honslaarsdijk ontvangen. De Koningin-Weduwe van Boheme, vergezeld van haren zoon Prins Rupert en twee harer dochters, waren mede het nichtje temoet gekomen, zooals beide Hooft en Huygens durfden schrijven. Of hield zij, die de ongelukkige echtgenoot van den vijfden Frederik Paltsgraaf aan den Rhijn was geweest, hield Elisabeth er voortdurend verblijf, zooals de volgende curieuse plaats uit Bilderdijk's vroeger aangehaalde dictaten vermoeden doet? ‘Wij spreken dus slechts met een woord van de schuilplaats, die de Paltsgraaf Fredrik (van den Rhijn) na Koning van Bohemen gekozen en gekroond te zijn, en tot schande van zijn laffen schoonvader’ (Jacobus de I^ste van Engeland) uit zijn nieuw rijk en erfelijke Staten verjaagd te worden, hier in het jaar 1620 zoeken kwam. Zijn gedachtenis is bij ons in wezen gehouden, door het schoone Slot van Honslaarsdijk, dat Maurits hem en zijn Gemalin en gevolg ten verblijf gaf, maar dat nu reeds (helaas) vernietigd is, zoowel als het wereldberoemde Slot van Rijswijk; in welke beide ik mij zoo dikwijls met de terug roeping der gelukkige dagen van Maurits regeering placht te verzetten. Dubbele waarde heeft derhalve onze Huygens nu voor elk rechtschapen Hollander, die nog gevoelt wat het is Hollander te zijn en geen Fransche of Engelsche slaaf of verduitschte aap’ - Brr! - wie wenscht niet dat de Uitgever dit blijk van in bekrompenheid ontaarde vaderlandsliefde hadde achtergehouden? - wie doet het niet nog vuriger dat Bilderdijk andere bewijzen zijner verlustiging in die huizen hadde bijgebracht, dan zijne Aanteekeningen op de Korenbloemen ten beste geven? Twee klachten zijn alles wat hij er voor over heeft! Als Constantin, die uit allerlei anderen hoofde gegronde aanspraak op onze bewondering, op onze liefde maken mag, dan den woorden, waarmede bij van die sloten gewaagde, te ontleenen valt; als Constantin er in tien regels naar heeft gestreefd het Huis te Rijswijck, in welstand, als men zegt, te verheerlijken, wanneer hij dit wel niet als de stoeterij maar toch als den stal van Prinse Maurits heeft geprezen, dan schrijft Bilderdijk er bij: ‘Ook dit heerlijk overblijfsel van de heerlijkheid onzer Vaderen heb ik (nevens zoovele sloten, lusthuizen, huizen en hoven) zien verwoesten, en er een ellendig zoogenaamd gedenknaaldjen, met eene (quasi) Latijnsche inscriptie, maar het één zoo lomp en onverstandig Hoogduitsch als het ander voor neêrzetten. - Ach! waartoe overleeft men zijne eerste jongelingsjaren, dan om wat men zien moet te beweenen en te verfoeien.’ - De mijnen zijn lang voorbij, en leeds genoeg heeft me sedert voorzeker de onverschilligheid gedaan, waarmede de laatste halve eeuw ten onzent belangwekkende bouwvallen inéén liet storten en wegruimen, leeds genoeg het gebrek aan studie en smaak, tengevolge waarvan onder de overblijvende zoovele wanstaltig werden gerestaureerd; maar toch schijnt het me toe dat men nog iets beters kan doen dan maar beweenen en maar verfoeien. Ten bewijze, wil ik hier b.v. de bede niet weêrhouden, zelfs voor dat naaldje meer zorg te zien dragen, dan er bij een nog niet lang geleden bezoek dier plek aan bleek besteed! Verkondig het, verkondig het luide hoe diep wij vervielen, maar legge men toch zelfs de schaamte over dien val niet af, door ook de nog overblijvende steenen tot zwijgen te doemen: wat de moker slechten moge, het geschiedboek blijft. Van Rijswijck naar Honslaersdijk terug, zoo ge wilt. Als Constantin, in het dichtstuck Hofwijck, heeft uitgeweid over den lof zijner abeelen, die niet alleen ten schuts strekken der lustplaats, die ook een sieraad van Voorburgh mogen heeten, als zijne buren door hem ter navolging zijn aangespoord, - eene navolging, welke ‘Honslaersdijck verbijst'ren zal’, - dan verzucht Bilderdijk, bij den naam dier huizinge: ‘Helaas! allerbelangrijkst gedenkstuk van gelukkige tijden, en waarvan ik bij mijne terugkomst uit mijne ballingschap den roof by Uitdragers in Amsterdam en elders verspreid zag; de hoogstbelangrijke Portretten zelfs, zoo van den Nassauschen stam, als van andere Vorsten en Vorstinnen niet uitgezonderd.’ Vijftig jaren later vervange eene bede die nuttelooze klacht, eene bede aan onze groote romancière bij den herdruk der historische novelle: Het Huis Honselaarsdijk in 1638, met hare kleene hand die huizinge voor ons weer op te bouwen! Het boekske van Gerard Valk, - gezichten van het slot en van zijne hoven, - heeft blijkbaar bij het schrijven op haar lessenaartje gelegen; waarom zag zij het slechts in ten behoeve van schermen voor het tooneel, waarop zij une comédie d'intrigue zoo geestig spelen liet? Al het piquante van deze kan behouden blijven, wanneer bij eene voltooiing des tafereels de plaats waarop wij de draden zien zaamweven en loswikkelen meer recht weêrvaart. Een andere aanhef moge ons van Loosduynen, of van Naaldwijck, of van Wateringe, haar keus beslisse, op het Huis brengen; mits maar de tegenstelling van dorp en slot de stemming waarborge door de ouverture geëischt. Op heffe zich daardoor het kasteel, geregeld en geriefelijk, op, in eigenaardigen eenvoud, doch gesierd met zuilen en beelden; zal het iemand invallen de studie aan de uitheemsche kleeding dier dagen kwistig gewijd minder te waardeeren, dewijl hij zich ook ziet verrast door blijken hoe de toemalige wandeldreef in hare schijnbare grilligheid te genieten viel? Wie vreeze dat ik mij ijdellijk vleie, geen oogenblik aarzel ik het vernuftige dier gesprekken grooter succes te beloven tegenover het ernstig bezwaard stilzwijgen der ons dan niet maar aangeduide, niet maar vermelde statuën; die wufte wemeling onder de oogen van het veraanschouwelijkt voorgeslacht onzer vorsten, tot welke opmerkingen zou zij geest en gemoed der dichteresse uitlokken, als deze of gene gedachtenis aan de stammoeder onzer Nassau's, aan de vrome Juliane herinnerde! - Volgaarne erken ik dat er van de diergaarde meesterlijk partij is getrokken, maar de binnen- en buitengalerij welven hare bogen slechts in nevelen; wie aanzitte in het Speelhuis met de Prieelen, niet wij. Waarom werd ons het geruisch der groote Fonteyn onthouden, daar men zich de gave bedeeld zag, alle spel des lichts te smaken? waarom verlustigde zich niet in pauwen en faisanten, wie zooveel zin voor schitterende vederen heeft, en toch de schijnbaar verwelooze, de eenvoudigste witte niet voorbij ziet? doch al wenken genoeg meent ge, waarom zegt ge niet wenschen? voor haar op wie onze laatste hope ten opzichte van het Huis Honselaarsdijk rust!
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 231]

 

En zij zijn Hoogheid vroeg wat Willem's ‘hartedief!’

 

Beduidde, als hij haar leest ten welkomkus omspande?

 

Het bruidje Mary zoo luchthartig en zoo lief?

 

 

[p. 232]

 

247

 

 

 

Uit zwacht'lend mos voorspelt de roos 't betoov'rendst bloeien,

 

In 't maagdelijn komt reeds der schepping sier aan 't licht:

 

Doch waar ook van 't paneel haar blik op ons hij richt

 

Wien kondt die aan hoe fier deze oogjens zullen gloeien,

 

Wat lust, ach! ook wat leed, in tranen hen ontvloeien

 

Wordt d' argelooze dra de prooi van 't minnewicht?

 

 

[p. 233]

 

248

 

 

 

De jonkvrouw Mary, tot dat gulden tijdperk komend'

 

Waarin wat adem heeft ons 't lied der liefde zingt, -

 

De jonkvrouw Mary, zich met waardigheid betoomend,

 

Als menig speelnoote uit den stoet die haar omringt

 

Te dartel naar de gunst des dapp'ren Willems dingt, -

 

De gade Mary, van het zoetst verwachten droomend;

 

 

[p. 234]

 

249aant.

 

 

 

Sir Antony¹ hadde in verrukking ons gezet

 

Elk oogenblik gepeins der eeuwen reeks vermakend'

 

Door tinten slechts voor hem beschikbaar op 't palet,

 

Als eer zij mijm'ren mocht zoo hopende en zoo hakend'

1 ‘Van Dyck’ came ‘over to England, and was lodged amongst the King's artists at Blackfriars’ - London -, ‘Thither the King went often by water, and viewed his performances with singular delight frequently sitting to him himself, and bespeaking pictures of the queen, his children and his courtiers; and conferring the honour of knighthood on him, at St. James's, July 5. 1632’.
Horace Walpole, Anecdotes of Painting in England. Vol. 1, page 320.

[p. 235]

 

Niet lang reeds in St. Pauls¹ het allerlaatst gebed

 

Ware aan een ziel gewijd te laai voor 't schoone blakend'!

 

 

 

250aant.

 

 

 

Geen gunst'ling van ons hof, - als deez' 't aan Karels was, -

 

Geen Gerard Honthorst die in hoofd noch harte las

 

Bij 't staren op 't gelaat van vorsten en vorstinnen,

 

Voor zielsverlangen doof, maar oor voor dat der zinnen.

 

Gelukkigst slagend klonk de veêl en blonk het glas,²

1 ‘He’ - van Dyck - ‘died in Blackfriars, December 9, 1641 was buried on the 11th, in St. Pauls’.
Hor. Walpole, in het aangehaalde werk, bl. 336.

2 Schijnt dit oordeel over Honthorst, - niet enkel volgens Vosmaer in zijn Rembrandt Harmens van Rijn, ses précurseurs et ses années d'apprentissage, ‘durant sa vie l' enfant gaté de la ‘fortune’, dit ook nog na twee eeuwen bij onze romancière, - iemand te hard toe? luidt het schier als een weergalm van Bilderdijk's bekenden uitval: ‘Ongelukkig trouwens de Vorsten, die voor een Rubens of Van Dyck thans door een Honthorst geschilderd moesten worden, meer geschikt, (gelijk blijkt uit zijn stukken) om een valschen kaartspeler of lichtekooi, dan om een ridderlijke en edele ziel, als Willem II op het aangezicht droeg, te vatten of uit te drukken?’ De Landjonker mag zich op latere, op bevoegder kunstrechters dan onzen bevooroordeelden dichter beroepen: ‘L'absence d'originalité et de chaleur sont les caractères distinctifs de Gérard Honthorst’, begint de schets hem door Charles Blanc in zijne Histoire des Peintres, École Hollandaise, gewijd, begint de karakteristiek van dezen, wier besluit de volgende aanteekening zal mededeelen. ‘Honthorst’, zoo eindigt het resumé van Th. Thoré, als hij in zijn Musées de la Hollande, Musée de Rotterdam, een portret van dien schilder geprezen heeft, ‘Honthorst est rarement de cette force là. On le trouve froid, vide, assez vulgaire, dans ses nombreux portraits au Pavillon du bois à la Haye et dans ses compositions à la Salle d'Orange’. - ‘Gelukkigst slagend’ enz. - wil men een bewijs er voor? Dezelfde criticus geve het in zijn omtrek van des meesters schilderij in het Rotterdamsche Museum N^o. 135, die hij le Tête-à-tête zou willen noemen. ‘Deux personnages seulement: un gentilhomme en costume militaire et sa maîtresse. Il est assis, de face, le bras gauche accoudé à une table couverte d'un tapis vert sur laquelle sont des fruits, un beau vase en métal et son sabre. Il a un pourpoint en chamois gris-glacé, un col rabattu à riches guipures, des hauts-de-chausses rouges et des bottes molles. Il s'est mis à l'aise, jambes écartées, chemise entre'ouverte sur la poitrine, la main droite appuyée sur sa cuisse; de l'autre main il tient une coupe pleine, et il lève sa tête un peu fatiguée et ses yeux tendres vers la jeune femme debout, qui s'appuie sur son épaule et se penche en lui présentant une pipe. Elle aussi n'est pas très soigneusement ficelée: le corsage est desserré, la gorge mi-nue. Qu'elle est gentille avec son bonnet blanc et sa pélérine blanche! Pardonnons-leur tout ce sans-façon, puisqu'ils s'aiment.’ Laat ons even heusch zijn; laat ons eene volgende uitgave van de Beschrijving der Schilderijen op 's Rijks Museum te Amsterdam iets van de warmte, iets van het oordeel toewenschen, inlichtingen, als die welke wij mededeelden, zoo gunstig onderscheidende van dorre verslagen. Of verwondert iemand er zich over dat wij, ten einde ook van den Honthorst met ‘vedel en glas’ te gewagen, boven eene onloochenbaar getrouwe descriptie als die van ‘de Vrolijke Speelman’, uit onzen laatsten catalogus, de voorkeur geven aan Thoré's korter maar tevens kenschetsender woorden? Hoor het Hollandsch eerst: ‘Een man, met losse krullen en langen baard, ziet met een vrolijk gelaat door een venster, waarvan hij de gordijn wegschuift. In een groen met wit gestreept satijnen buis gekleed’, gaat het voort, eene muts met roode, witte en blauwe vederen op het hoofd, heeft hij eene viool in de eene en eenen gevulden roemer in de andere hand.’ En wat zegt het fransch? ‘Il y a encore de ce maître: un Homme joyeux (N^o. 130) avec une belle toque à plumes, et tenant un violon et un verre. Cette peinture, dans sa première manière hollandaise, avant sa déformation en Italie, a de l'éclat et de l'ampleur.’ Als wij voor de schilderij staan lokt de inheemsche gids ons uit tot de nuchtere erkenning: Het is waarlijk zoo! - terwijl de uitheemsche belangstellend vragen doet: Welke was zijn eerste manier? Wie kan aarzelen tusschen beide indrukken, indien ontwikkeling van kunstzin zijn doel is?
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 236]

 

Gevierdst viel 't licht, des nachts,¹ iets schild'rigs af te winnen;

 

 

1 Gerardo della Notte werd Honthorst geheeten, ten gevolge zijner nachtstukken en kaarslichten, door Charles Blanc, in de beloofde voortzetting zijner teekening van dien meester, volgenderwijze gewaardeerd: ‘A voir la direction donnée’ par Honthorst ‘à ses études, on peut croire que cet homme intelligent fut secrètement averti des facultés qui lui faisaient défaut; car il rechercha tout ce qui pouvait donner le change aux autres et à lui-même sur la nature de son talent. Dépourvu de vigueur et d'initiative, il imita le peintre le plus énergique et le plus original de son temps, Michel-Ange de Caravage; peu fait pour arriver, par les moyens ordinaires, à produire une impression forte, il s'attacha de préférence aux effets de nuit, comme pour suppléer par la magie du clair-obscur à l'insuffisance de l'émotion et cacher sa froideur dans la poésie du mystère.’ Th. Thoré's oordeel over die stukken, over het gansche genre is niet gunstiger; men hoore: ‘Gérard Honthorst est plus connu par sa manière italienne et ses effets de nuit que par sa manière hollandaise. Il est pourtant bien préférable dans sa prémiere période, quand il cherche sincèrement la nature, au lieu de pasticher les Italiens et d'ambitionner des effets baroques.’ Van heeler harte beamen wij zijne uitspraak over al die boerenbedriegertjes: ‘Pour ma part, je ne suis pas fou de ces espèces de jongleries en peinture, dont quelques grands maîtres ont pourtant donné l'exemple: Corrêge, dans sa fameuse Nuit [l' Adoration des bergers], du musée de Dresde; Rembrandt, dans une Adoration des bergers (à la National Gallery de Londres), où, comme dans le tableau du Corrège, le centre de la scène est illuminé par le radieux bambino, lumière surnaturelle éblouissante qui fait jaunir les torches et les lanternes portées par les bergers. Chez ces magiciens leur caprice est sublime. Mais quand Honthorst (Gerardo della Notte) voulut imiter le Corrège, il devint faux et n'arriva qu' à la fantasmagorie’.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 237]

 

251aant.

 

 

 

Geen tweeden rangs talent, als 't zijn', vermocht het ooit

 

Den strijd van herfst en lente op doek met tact te brengen:

[p. 238]

 

Amalië, - nog schoon als schitt'rend zo is getooid, -

 

Naast Mary, die ten lach alleen de lippen plooit; -

 

Den weemoed, dien bij d' eene in 't huldeblijk we mengen,

 

De geestdrift, waarmeê wij aan d' andere offers plengen.

 

 

 

252aant.

 

 

 

Hartstocht'lijke van aard, eerzuchtige van geest,

 

Der scheem'ring uitgebeurd 't gevolg eens hofs beschoren

 

Ziet Freed'rik Hendrik's gâ haar starre in luister gloren,

 

Herschept door kunst bij kunst zij 't aanzijn in een feest,

 

Geroemd, gevierd, gevleid.... tot zij haar spiegel vreest,

 

Tot de eerste rimpel grijnst, moog' ze alle klacht ook smoren!

 

 

 

253aant.

 

 

 

Schoon fier, of van geboort' zij telg der goden waar',

 

Buigt, ja, zich 't lokkig hoofd van Mary nog voor haar,

 

Doch zwaait alreê den staf in 't statelijk gebaar....

 

‘Foei!’ roept uw deernis uit, ‘foei, van die schilderije!

 

Wien trekt het flonk'ren aan der felle jaloezije?

 

't Is zulk een schouwspel niet 't geen Huygens ik benije!

 

 

 

254aant.

 

 

 

Wel anders zou door hem mijn weetlust zijn beloond

 

Had heur verzoening hij aanstaande mij vertoond

 

Toen zij de laatste hoop, na drie te zware slagen¹,

 

Voor beider troost en lust bedreigd, verijdeld zagen:

1 Het verscheiden van Frederik Hendrik, 14 Maart 1647, - de onthoofding van Karel de I^ste, 30 Jan. 1649, - Willem de II^des onverwachte dood, 6 Nov. 1650.

[p. 239]

 

Toen Cromwell's eisch de Witt en Holland had gehoond¹

 

En toch 't bewind geen strijd voor 't weesje durfde wagen.

 

 

 

255

 

 

 

“Verloochend, trots de trouw die Nassau haast een eeuw

 

Met beide goed en bloed gestand deed aan den Leeuw!”

 

Zoo moge Amalië, als zij 't kleinkind aanziet, kermen:

 

“Verloochend, schoon tot God om wraak de gruwel schreeuw',

 

Wist nog de burgerij verdrukten te beschermen,

 

Wie zou onnoozelheid als deez' zich niet ontfermen?”

 

 

 

256

 

 

 

Uit Mary's oogen straalt een ongemeene glans

 

Daar 't jongsken op zij beurt waar helm en harnas prijken,

 

In wie zijns vaders jeugd den oorlogsgod gelijken

 

Haar lauw'ren plukken mocht op Spanjes legerschans²:

 

“Wiens glorie”, juicht ze, “zal zoo groot als d' uwe blijken

 

Wekt thans zoo teêr een jeugd de vreeze al des tirans?’

 

 

1 De Acte van Seclusie “op of omtrent den twaalfden van Zomermaand 1654,” zegt Wagenaar, “aan Olivier Kromwel overgeleverd,”; - en “op den negenentwintigsten van Herfstmaand 1662 dood en te niet verklaard.”

2 Het eerste, ach! ook het eenige blijk van dapperheid dat Willem de II^de geven mogt, toen hij in 1643, bij Breskate, eenige honderden Spaansche ruiters uit eene hinderlaag versloeg of gevangen nam, onder de hoofden van deze Don Juan de Borgia meêvoerende.

[p. 240]

 

257aant.

 

 

 

‘Wie geeft het weesjen 't in, dat ondanks wreed verneed'ren

 

Ons 't wapen grijpen leert zijn beter lot wij waard?

 

De kleene vingers gaan don bos oranje-veed'ren

 

Voorbij, zij strekken naar de kling zich onvervaard;

 

Of moedervreugd de borst van Mary mag verteed'ren

 

Omhelst ze Amalië, uit wier tranen hulde staart!’

 

 

 

258aant.

 

 

 

Hélas! pour mes pensers, qui viennent de la tête!

 

Gevoelige! hebt nog ge met mijn verzen vreê?

 

‘L'art, des transports de l'âme est un faible interprête;

 

L'art ne fait que des vers, le coeur seul est poète¹,’

 

Een weêrgalm van de klacht dier vrouwen is uw beê,

 

En gij, bezielde! raadt den wellust in heur wee!

 

 

 

259aant.

 

 

 

Verrast getuige van uw droomen, dichten, dweepen

 

Had Constantin mijn wensch verhoord door een dier grepen

 

Waarmeê den vorm hij schiep het passendst voor de stof:

 

Als toen zijn hoofsche luit des liefsten meesters lof

 

Verkondde in 't praatje aan boord der ‘Seven-landsche Schepen’²:

 

En met ‘den jongen Vaêr’ het hart van Janmaat trof;

 

 

1 De aangehaalde verzen, - eischt het mededeeling? - zijn van Andreé Chénier, Poésies, Élégie XIX, page 130, Paris 1820.

2

‘“Weeran,” riepen de Matroosen,

“'t Is een man oft Mouringh waer,”

En de Reeëre die hem koosen,

“Weeran, 't is de jonge Vaer.”’

C. Huygens, Scheeps-praet ten overlijden van Prins Maurits van Orange.

[p. 241]

 

260aant.

 

 

 

't Zou lust hem zijn geweest, door weidsche alexandrijnen

 

Te zeer gedachtenrijk voor de ‘ick en weet niet wat's’

 

Of ‘des al niet te min's’ der rijmlarij van Cats,¹

 

Ons, sloeg de zomerzonne op 't Binnenhof² aan 't kwijnen,

 

Te voeren naar 't Noordeind', waar, bij het rosse schijnen

 

Der fakkels, zoo veel schoons zich huwde aan zoo veel schats!³

 

 

 

261aant.

 

 

 

Het deftig voorplein hoort de daverzieke raad'ren

 

Der staatsiekoetsen er zijn open hekken naad'ren, -

 

Heur pluimen zwieren ze in - en d'erentfeste vaad'ren,

 

Zich reppend' van de treê zoodra hun tweespan poost,

 

Biên hoffelijk de hand aan lieve gast of kroost,

 

Waar uit dier halle loof d' oranje geurt en bloost.

 

 

1 Vergefelijke uitval des Landjonkers, onder den indruk der verzen waarmede, in het Twee-en-Tagtig-jaerig Leven, Prins Willem de II^de, na het jammerlijk verhaal van zijn Aanslag op Amsterdam, ik mag met eens zeggen wordt begraven:

‘'t Geviel omtrent een jaer na d' onverwachte slagen

Die 't machtig Amsterdam met onlust had gedragen,

Dat toen de bleecke dood Prins Willem overquam,

En in der haest besprong en uit de werelt nam.’

2 't Binnenhof, ‘zynde het westelyke gedeelte van 't Hof al van oude tyden geweest het quartier of residentieplaats der Stadhouderen.’
Mr. Jacob de Riemer, Beschryving van 's Graven-hage.

3 Het voormalig Huis van Brandwijk, ‘door de Staten ten behoeve en tot inwooninge van de Princes Louise de Coligny en haaren jongen zoon Prins Frederik-Hendrik eenige jaaren in huur gehouden’, vervolgens door den laatste herbouwd en aan zijne gemalinne Amalië vermaakt.

[p. 242]

 

262aant.

 

 

 

‘Make room!’ - ons volk verstaat alreê 't uitheemsche roepen

 

Der dragers van dien stoel met beeldwerk zwaar verguld, -

 

Maar wijkt zijn glazendeur de staat'lijkste aller stoepen

 

Blijkt voor die voetjes te eng, daar wederzijdsche groepen

 

Van dart'le jonkers, in bewond'rend ongeduld,

 

Het aanschijn willen zien door sluiergaas omhuld.

 

 

 

263

 

 

 

Trompetgeschal verkeert in jubel der fanfare:

 

Wat stuift des prinsen ros of aanvalssein zij ware

 

Vooruit?... tot vonk bij vonk der hoeven slag ontspringt...

 

Waar tweede Willem rijdt weet van geen schrik de schare!

 

Het steig'ren deert haar niet hoe eng zij hem omkringt

 

Wiens onverwrikb're hand dier driften vlaag bedwingt;

 

 

 

264

 

 

 

Vóór 't Oude Hof¹ moog' nog de hengst van 't worst'len hijgen,

 

Glimlachend zegt de vorst, - al wuivend met zijn hoed

1 Steeds het Huis van Brandwijk - ‘dat overheerlyk en pragtig gebouw, tans bekent,’ (schrijft de Riemer, 1730) ‘met den naam van 't Oude Hof;’ - sedert door den eersten Koning der Nederlanden in paleis verkeerd.
Jacob van der Does bezong in de volgende verzen de herschepping welke het huis aan Frederik-Hendrik had dank te weten:

‘Die heeft het soo herbouwt, soo prachtig op doen halen,

Soo heerelyk verciert met Koninglyke Zalen,

En alle kost'lykheyt, dat het nu hedendaeg

Ver is het allerschoonst gebouw van onsen Haeg.

Hier hebben Coningen en Coninglyke vrouwen,

Dewyl sy in den Haeg geweest syn haer onthouwen:

Hier is Louisa tot een Keurvorstin en Vrouw,

Van Brandenburg gemaeckt door een gewenschte trouw.’

[p. 243]

 

De trappen opgesneld, - voor luiden bijvalsgroet

 

Der bonte menigt' dank, te innemender door 't stijgen

 

Van zijner wangen blos, van zijner oogen gloed,

 

Het bleek ten sier waar langs de bruine lokken zijgen.

 

 

 

265

 

 

 

Gedost de feestzaal waard in wie uit goud men dient,

 

Omsuizeld door een wolk, de keur van kostb're kanten,

 

Ontvangt Amalië¹ ons in dubb'len zin gebiênd;

 

Of overschijnt zij niet haar helste diamanten

 

Door vonk'ling van vernuft, met elk talent bevriend

 

En voorwerp van den lof der geestigste afgezanten?

 

 

1 ‘Amalie vos Braunfels,.... war neben der groszen Kurfürstin Sophie von Hannover und deren Tochter, der philosophischen Köningin Charlotte von Preuszen, eine der hervorragendsten Fürstinnen in der protestantischen Welt, namentlich eine der praktischten, zugleich eine der ökonomischten, und eine der splendidsten Fürstinnen ihrer Zeit. Sie speiste nur von Gold und was man noch bei keinem Hofe Europas gesehen hatte, alles, was sie anrührte, von ihren groszen Wasser- und Spülgefäszen an bis herab auf ihre Flacons und die Schlüssel ihres Cabinets war ebenfalls durchaus von Gold, ihre Gemächer waren mit den prachtvollsten Meubles versehen.’
Dr. E. Vehse, - in het werk op bl. 211 door den Uitgever der Nalatenschap aangehaald.
Vondel, die over hare erkentelijkheid, voor zoo vele onvergelijkelijke verzen haar ter eere, niet te roemen had, gaf den gouden ‘Princelycken Genadepenning,’ het borstbeeld dragende van Frederik-Hendrik, dien zij hem, eindelijk, in 1659 vereerde, in zijn dankdicht schooner weer:

‘Wat schencktze? 't waertste, dat ze hiel

Omvlochten in haer weelige armen,

Den Helt, die Neêrlant kon beschermen.

Wat schencktze? haere halve ziel:

Prins Fredrik, d'eer der bontgenooten.

Hoe leeft hier Mars, in gout gedruckt,

Gelijck hy smolt, van min verruckt,

In haren gloênden schoot gegoten!

Dan spiegelde d' Oranjezon

Zich in het diamant der oogen

Van Amelye, wiens vermogen

Verwon die zooveel steden won.

Wat steên? die 's Helts triomf bekleden,

Door vredeloof met kunst verknocht,

Toen hy den pais ter weerelt broght

En vrijdom, 't wit van 's volcks gebeden.’

[p. 244]

 

266

 

 

 

Hoe weet de moederliefde in 't harte der vorstin

 

Van licht gekrenkten trots het smeulend vuur te blusschen:

 

Al trad de prins te laat der gasten halfrond in

 

Bevalliger zag nooit de grootste koningin

 

Zich 't fraaie handje door der helden fierste kussen

 

Dan 't haar weêrvaart: die groet zou zwaarder grieve sussen!

 

 

 

267aant.

 

 

 

Daar lokken veêl en bas ten franschen menuet,

 

Daar opent zij het bal: wat zwierigheid van schred!

[p. 245]

 

‘Comme à Paris!’¹ getuigt d' Estrades haar ter zijde;

 

't Boheemsche nichtje² zweeft naast Willem, - wie 't benijde

 

Niet Mary, - schoon ze schier zich wegschaamt om 't belet,

 

Hoe hartelijk die maar heel Holland ook verblijdde!

 

 

 

268

 

 

 

O weêrgalooze bloei van ons gemeenebest!

 

De zeeën over stort de handel op uw stranden

 

Uit vloot bij vloot den cijns der oostersche waranden,

 

Waarin gij steden bouwt, waarin gij tronen vest,

 

Terwijl door 't zoet te huis de hulde galmt van 't west

 

Daar gij gemoed noch geest gelegd wilt zien aan banden!

 

 

 

269aant.

 

 

 

Europe in 't kleen gelijkt dit schouwspel ons beschikt,

 

Een rei van natiën door zust'renband omstrikt,

 

Die naar de jongste, als mag den weg ze wijzen, blikt;

 

Europe in 't kleen beschaamt de vrijheidshoed de kronen

 

Aanschouwelijk als wij dor gansche wereld toonen

 

Hoe willig vrede en vlijt en voorspoed zamen wonen!

 

 

1 Omstreeks dien tijd (1650) werd het dansen van den menuet aan het Fransche hof mode.

2 Hier kan van de dochteren des Winterkonings slechts de jongste, Sophie, bedoeld zijn, die, in 1658, met den Keurvorst Ernst August von Braunschweig-Lüneburg huwde. Geestige vriendinne van Leibnitz bleek zij toch niet wijsgeerig genoeg om, op vier en tachtigjarigen leeftijd, eene vermeende teleurstelling in de uitzichten haars zoons te doorstaan. Den brief ter hand, in welken Anne van Groot-Brittanje de bede haar en den toekomstigen George de I^ste te Londen te ontvangen afsloeg, trof haar, wandelende door den Hof van Herrenhausen, eene beroerte; dood stortte zij in de armen harer dochter neêr.

[p. 246]

 

270

 

 

 

't Wegkrimpend Duitschland vraagt der Keizerlijke zon¹

 

Hier 't flikk'rend zevental Keurvorstelijke starren²

 

Dofstralend door haar pracht, wat bij den oorlog 't won

 

Dien Habsburg om den staf der heerschappij begon?

 

Hoe lang nog aan zijn kim het morgenrood zal marren

 

Weêr orde brengende in 't chaotische verwarren?³

 

 

1 De Afgezant van Ferdinand de III^de (geboren 1608, gestorven 1657) onder de drie Roomsch-Duitsche Keizers van dien naam de beste, al was hij er verre van den lof te verdienen hem door Vondel in de opdracht van den Lucifer gewijd:

‘Gezegent is het Rijck, gezegent zijn de volcken

Daer zijn voorzienigheit genadigh 't oog op houdt,

En hem de Weegschael wort van 't heiligh Recht betrout.

Een Arent broght zijn zwaert en scepter uit de wolcken,

Een kroon verciert het hooft, ter heerschappij gewijt:

Dit Hooft verciert de Kroon, on schept een gulden tijd.’

2 Onze Landjonker had uit zijn Vondel kunnen leeren nauwkeuriger te zijn: immers hij vermeldt maar zeven Keurvorsten en geeft niet op dat de achtste afwezig was. Anders de groote meester in zijn Keurgedicht op de Keurstehouderschap van Prins Joan Mauritius:

‘De Zevenstar des Rijx, om 't rijxgeschil t' ontwarren

Nu aengegroeit tot acht, dry heilge myterstarren,

Vijf weereltlijcke.’

Van Lennep duidt de eersten aan in den Aartsbisschop van Keulen, dien van Trier en dien van Mentz; de laatsten in Boheme, Saxen, de Paltz, Brandenburg, en sedert 1623 Beijeren.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

3

‘Germanje heeft, helaes, den krijgh te lang bezuurt,

En ziet haere ackers noch te droef verwildert leggen,

Begroeit met kroupelbosch, en doornehaege, en heggen,

Zy ziet haer steden noch en merckten zonder glans,

Haer kercken omgewroet, de torens zonder trans,

De sloten diep in assche en bloedigh puin begraven,

En duizenden verarmt en uitgeput, als slaven,

Van stof en zweet begruist, met een vermoeide ziel

Herbouwen pijnelijck wat snel te gronde viel.

De hemel, nu verzoent, bestelle 't volck een wachter

Die Mars geketent hou, zoo laet hij nimmer achter

Zijn' rugh een woestyny, en plat getreden gront,

Daer 't heir een paradijs van weelde voor zich vondt.’

Hoe weinig strookt deze wensch, om eene herschepping na den dertigjarigen oorlog, Duitschland door Vondel onder Leopold de I^ste toegebeden, met de hulde die hij don vader van dezen, Ferdinand de III^de, als de tweede August, in het gedicht op zijner majesteits afbeelding, brengen dorst.

[p. 247]

 

271

 

 

 

Het trio is gespeeld¹, de dans voleindigd. Eer

 

Een vlugger aan vangt zet Amalië zich neêr

 

In haren zetel: ‘Thans tot u, mijn heeren Staten!’

 

En wenkt den afgezant van Brandenburg van veêr:

 

‘Hier hoort gij;’ - als ze zaam van haar Louize² praten

 

Mag 't hart der moeder zich op dat gehoor verlaten;

 

 

1 Het laatste of derde gedeelte van den menuet.

2 Als er sprake is van Louize Henriëtte wil Vondel's zangster van geene vergelijking met godinnen weten, dan is zijne poëzy hartelijk tot huiselijk wordens toe. Frederick Wilhelm, de Keurvorst, haar gemaal, hij moge later een Alexander, een Duitsch Achilles worden geprezen, van zijn ontluikende liefde klinkt het dat hij (1646):

‘Begon in 's Gravenhaegh zijn Schoone te beloncken,

Te quynen in den gloet van 't schoone minnevier.

Haer wezen, haer gelaet, haer opzicht, spraeck en zwier

Gaen waeren door zijn ziel. Nu denkt hy om geen Heeren,

Noch wildezwijnejaght, noch renstrijt, noch regeeren,

Hy acht op lant noch liên; al zijn gemoedt en zin

Blijft staeren op Louise, om haere wedermin

t' Ontvonken;’

en de bede aan haar waarmede de Kleefsche Hofzwaen besloten wordt, is even eigenaardig hollandsch uit de dagen der hervorming:

‘Verdadigh en beschut den Vrydom van 't gemeen,

Verschoon des landzaets hals van al t' ondraeghbre jucken,

Laet niemant, die u eert, verdelgen of verdrucken,

Dat goedertierenheit in alle uw daden blijck',

De goedheit maeckt Vorstin en Vorst een' Godt gelijck.’

[p. 248]

 

272aant.

 

 

 

Een vreemd'ling, dien de baard tot om de voeten zweeft,¹

 

Trekt fluks de opmerkzaamheid: ‘Wat winste, liên van zaken!’ -²

1 ‘Met den Czaar of Grootvorst van Muskovie, thans’ (toen ter tijde) ‘Alexis Michaelowitz, hadden de Vereenigde Gewesten een verbond van koophandel gezogt te sluiten, ten dien einde, derwaards zendende, op het einde des voorleden jaars 1647, Albert Coenraad Burg, Burgemeester van Amsterdam; die, kort na zijne aankomst, te Novogrod overleedt. Zyn zoon. Koenraad Burg, die hem op de reize verzeldt hadt, volgde hem op in zyne waardigheid; doch zag zig eerlang genoodzaakt, onverrigter zaake, berwaards te keeren. Men meent dat zijne jonghheid hem veragtelyk gemaakt hadt bij deezen woesten landaart, die, eerst in onzen tijd’, (1750) ‘de beschaafdheid der andere Europische volken heeft begonnen aan te nemen.’
J. Wagenaar, Vaderlandsche Historie, XII^de Deel, XLV^ste Boek, bladz. 18.

2 Langzaam gaat zeker, als men de om hare hoogheid benijdenswaardige uitdrukking gedenkt, waarmede Gibbon dat volk op het wereldtooneel verschijnen doet. ‘The name of Russians was first divulged in the ninth century, by an embassy from Theophilus, emperor of the east, to the emperor of to west, Lewis, the son of Charlemagne.’

The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, Vol. VII, pag. 95.

[p. 249]

 

Vraagt schalk zij Amstel's raad, - ‘valt bij den beer te maken?’

 

Verbaas' 't haar door wat ijs 's lands wakk're jonkheid streeft,

 

Ons schijnt Moscovië onder 't welfsel dezer daken

 

Min vreemd dan dat te gast Hispaniën¹ zij heeft!

 

 

 

273aant.

 

 

 

Pavane of sarabande? om 't even! driften zieden

 

Den breeden golfslag uit dier bruisende muzijk:

 

Gij, trots des Heeren Kruis hoogmoedige edellieden,

 

Eens schrik der Halve Maan, eens steun van 't Christenrijk,

 

Gij, Ridders van Sint-Jan!² moest deez' bekoring vlieden,

 

Armida's hoven in verboden lust gelijk!

 

 

1 ‘Antoni Brun, Ridder en Raad van Filips de IV^de in de Nederlanden, kwam in Zomermaand’ (1649), ‘in den Haage, bekleed met den titel van gewoonlyken Ambassadeur des Konings van Spanje, die, in zynen Geloofsbrief,’ zegt Wagenaar, ‘de Staaten “zeer waarde en goede Vrienden” noemde.’ ‘'t Kan verkeeren’, zou Breêro getuigd hebben, bovenal wanneer hij de Blijde Aenkomst had gehoord, waarmede Vondel 's mans opvolger Don Estevan de Gamarra te Amsterdam begroette: onloochenbaar dichterlijk, maar jammerlijk onwaar tevens.

2 Een telg uit het aanzienlijk huis der de Souvré's, Baljuw en Commandeur van de Maltheser Orde in Frankrijk, wendde omstreeks dien tijd, namens den Grootmeester der Ridders, bij de Staten vergeefsche pogingen aan om de goederen, hier te lande door de Heeren van Sint-Jan van Jeruzalem bezeten, terug te bekomen.

[p. 250]

 

274aant.

 

 

 

't Penseel des nabuurs geef' de weeld'righeid van leden

 

Der docht'ren Vlaand'rens weêr, in welke aanvalligheden

 

Staan Zeelands schoonen bij haar achter? Nimmer vloot

 

Ooit over lelieblank een zachter rozenrood

 

Dan rees met blooden blik toen ‘'t ijz'ren rijk van Zweden’

 

In gindschen dapp're d'arm 't juweel van Vlissing' bood.

 

 

 

275aant.

 

 

 

Langs wolkenloozen trans des bliksems laaie schichten,

 

Valt nog de zon van 't Zuid niet slechts op de aangezichten

 

Dier prinsen Portugael's¹ te aanschouwen, blaakt zij voort

 

In beider sangue azul: zoo vaak de lokken lichten

 

Der elfen Albions, of goud door neev'len gloort,

 

Benijden zij in haar 't bezielde albast aan 't Noord.

 

 

 

276aant.

 

 

 

‘'t Is wonder hoe de min de menschen kan verkeeren’;²

 

Waar ergens staafde zij haar heerschappije als hier?

1 Prinsen Portugaels, de kleinzonen van Emilia van Nassau, - ‘tegen danck’, zegt van Meteren, van haren broeder ‘Prince Mauritz ende 't geheel huis van Nassau - getrout met Don Emanuel Prince van Portugael, sone van den Coninck Don Antonio -’ die, ‘in elf jaren tyts dat sy ghetrout gheweest, verscheyden kinderen hebben gewonnen.’
Historie der Nederlandscher ende haerder Naburen Oorlogen ende Geschiedenissen. XXX^ste Boek.

2 Vers uit Vondel's gedicht op de Bruiloft van Joan van de Pol en Duifken van Germen, die echter minne daar in ernstiger zin neemt:

‘'t Is wonder hoe de min de menschen kan verkeeren,

En in zoo kort een tijd zoo veele dingen leeren.

De minne wet het brein, en set de sinnen schrap,

En leert in hare school ons deughd en wetenschap,

Ootmoedigheid, gedult, en sedige manieren:

Te hopen sonder hoop: eens anders luymen vieren:

Te dienen sonder loon: te swichten, te bestaen:

Gewillighlyck geboeyt in slaverny te gaan:

Te derven om 't genot, en sterven en verrijsen.’

[p. 251]

 

Volzoete worstelstrijd van dringen en van weren,

 

Die steelsgewijze lach en lust ziet triomfeeren,

 

Weet van geen zorgen 't hoofd gewijd aan 't staatsbestier

 

En geldt een kusje meer dan pleitzak of rapier.

 

 

 

277

 

 

 

Schoon 't licht den schepter voer' de schaûw valt niet te bannen:

 

Geen feestgenot, geen wijn, geen dans, geen scherts ontspannen

 

De donk're tronies van dat tweetal achtb're mannen;

 

Waar zijn de dagen toen, bij hoffelijk bezoek,

 

De Leeuw die 't zwaard verheft den Leeuw die waakt voor 't Boek¹

 

Nooit in de scheem'ring liet van donk'ren vensterhoek?

 

 

1 Toespeling zoo wel op de bekende twee versregels van P.C. Hooft, het Verbond geldende tusschen den Leeuw der Vereenigde Provintien en den Leeuw van den Venetiaanschen Staat (1620), als op de latere, verkoeling der vriendschap door beide Gemeenebesten elkander beloofd (1650).

[p. 252]

 

278

 

 

 

De jongste waagt een schreê vooruit: weêrkaatsend vangen

 

De gulden sieraân om 't scharlaken kleed¹ gehangen

 

Der luchters stralenvloed, maar, ruische rei bij rei

 

Hem langs, noch oog noch oor voor 't weelderig gevlei,

 

Verlangt ge vruchteloos het schitt'ren van de spangen

 

Verdoofd te zien door vreugd die uit zijn blik zich sprei';

 

 

 

279

 

 

 

De grijsaard hoort zijn zucht; ‘wat is u?’ vraagt hem deze;

 

‘Ach! arm Venetiên, de schoone²!’ - klinkt de klacht,

 

‘Vast overtreft de mededingster haar in macht,

 

Verbaast ge u, dat ik meê in 't rijk der kunst die vreeze?

1 Gouden ketens en scharlaken gewaden, de lievelingstooi der Venetiaansche edelen. Cesare Vecellio beschrijft ons, bij zijne teekening van ‘il Habito del Cavalier del Principe’ den dos, van wie onze voorvaderen des Hertogs Ridderen zouden hebben genoemd, in dezen: ‘Và vestito di raso, velluto, ò zendando cremesino, con le maniche della veste aperte, ma non tanto larghe quanto quelle de Senatori. - - - Usano poi giubboni, calzoni et altri vestimenti di simil colore di cremesino ò scarlatto, e portano in piedi le pianelle di simil colore’, etc.

2 Venezia la bella’, reeds door Huygens gedacht en gebezigd in zijn Hofwyck, bij de beschrijving van den trap die tot dat lusthuis leidde, van welken de Rialto hem het voorbeeld had gegeven:
‘Van u, Venetien, de schoone;’

[p. 253]

 

Nog faalt haar feesten een Paolo Veronese¹,

 

Maar schuil gaat, vindt zij dien, der Staten Licht² in nacht!’

 

 

 

280aant.

 

 

 

‘San Marco's hulk trotseerde al tienmaal honderd jaren’,

 

Is 't ernstig weêrwoord, dat beschamend hem vertroost,

 

‘Orkanen 's hemels glans verduist'rende op zijn baren

 

Uit stormen scheppend West, uit onweêr kweekend Oost!

 

Terwijl deez' republiek geen kroost ziet van haar kroost

 

Of om den veldheersstaf laat zij den drietand varen!’³

 

 

 

281aant.

 

 

 

Geeft dat den indruk weêr eens stillen gadeslaans

 

Van twistvuur, 't geen de mom der vreugde moog' verhelen

 

Maar uit niet dooft? - Bedreigt der bruid des oceaans

1 Onze oude schilderschool heeft ons wel doelenstukken en schuttersmaaltijden geschonken, maar voor een hoffeest, als dat van Amalie von Solms, werd ons geen Paolo Veronese bedeeld. En toch dierven wij in een penseel als het zijne de kans het eigenaardig schoon onzer vrouwen en dochteren regt te zien doen.

2

“Wie noit Venedich zagh, zagh 't licht der Staeten niet”

Vondel's Bijschrift op Venetie.

3 ‘Nederland en Venetië: twee namen, die vele gelijksoortige verblijdende zoowel als treurige, herinneringen opleveren. - - - Beide Staten verrezen, om zoo te spreken, uit de zee en waren daaraan hunne opkomst, welvaart en aanzien verschuldigd. Beiden werden door hunne overwinningen ter zee vermaard. Beiden, door de natuur tot zeemogendheden bestemd, namen tot hunne schade eene plaats onder de Landmagten in.’
Mr. J.C. de Jonge, Voorrede van Nederland en Venetiê.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 254]

 

Om invloed op Euroop 't verlies van werelddeelen

 

In ernst? - Of schat de nijd zoo sluwen Italiaans

 

Te zwaar de zelfs op 't feest beluistb're staatskrakeelen?

 

 

 

282aant.

 

 

 

Eén enk'le trekt hem aan: dien enkele verloor

 

Hij nergens uit het oog; waar deze ook plaats zich koor,

 

In rei, in rust, - hetzij den jok hij bot ging vieren

 

Bij Mary, - 't zij de pracht des bruinen haars mocht zwieren

 

Op 't maatgeluid, - hetzij een hebe van 't dressoor

 

Hem nectar bood, - hij bleef omringd van officieren;

 

 

 

283aant.

 

 

 

't Is Willem, - dien een drom van mannen, hoog in rang

 

Te velde, prikk'lend vleit: - zoo vrede bij 't vergrijzen

 

Zijns vaders pas gaf, ruste is duldelooze dwang

 

Voor dapp're jeugd; - maar tuigt in 't flikkerziek gedrang

 

Wel een verweerd gezicht van moed, die, zonder ijzen,

 

Tot in der polen nacht 's lands vlag den weg dorst wijzen?

 

 

 

284aant.

 

 

 

De vloot? - wie rept van haar?¹ Ter deuren blikt hij heen,

1 De gespannen verhouding tusschen den Prins van Oranje en de Staten van Holland, - tusschen het leger en de vloot, zoo men wil, - kwam aan het licht, toen Willem de II^de, in de eerste dagen van Mei 1650, den Vice-Admiraal Witte Corneliszoon de Witte, bij zijn eigendunkelijken terugkeer uit Brazyl, deed gevangen nemen; maar Amsterdam om de voorwaardelijke invrijheidstelling van dezen aanhield en die reeds in dezelfde maand verkreeg. Wie verwondert er zich over, dat het onderwerp ten hove niet werd aangeroerd? Voorzeker zou Maarten Harpertszoon Tromp, de Luitenant-Admiraal van Holland, een vriend van het Vorstenhuis, op te voeren zijn geweest; doch de verbazing over het ontbreken van alle vertegenwoordiging des zeewezens op het feest viel treffender te beantwoorden door de vraag: hoe men het verwachten kon? Iets om strijd laconisch en sanglants, als wedijvert in de wijze op welke de Witte zelf, in de Recapitulatie van zijn Leven èn kerkering èn bevrijding boekte:
‘1650. 7 Mey door ordre van Prins Willem 2^de, op de Voorpoort in de Ridders kamer van 's Gravenhage in karosse gebragt, - 250 art. beantwoort.
1651. 16 Febr. syn Sententie op de Voorpoort gepronuncieert, geabsolveert, syn valsche beschuldigingen wederlegt.’
Mr. J.C. de Jonge, Verhandelingen en Onuitgegeven Stukken enz. Delft, bij de Wed. J. Allart. 1825.

[p. 255]

 

Waar 't smeltend snarenspel der hellebaarden bonzen

 

Niet smoort: de cavaliers, die dart'lend binnen gonzen,

 

Verzellen Jamie¹, wien, met vluggewiekte schreên,

 

De lieve ontmoet, die straks, omsluierd, ons verscheen:²

 

Doet beider minnekout hem 't hooge voorhoofd fronsen?

 

 

1 James, Duke of York, tweede zoon van Karel de I^ste, die later, als James II, den Britschen troon besteeg.

2 Ware het gansche feest niet gedroomd, men zou van den Landjonker mogen vergen, zoowel de verschijning der schoone dochter van Sir Edward Hyde (eerst onder Karel de II^de tot Earl of Clarendon verheven) reeds in den zomer van 1650 op een feest te 's Gravenhage [in couplet 262], als het zoo vroeg aanknoopen harer vertrouwelijke betrekking met den broeder van Willem de II^des gemalin [in het bovenstaande], door geschiedkundig gezag te staven. Agnes Strickland verklaart, in haar even uitvoerig als eenzijdig boek: ‘Lives of the last Four Princesses of the Royal House of Stuart,’ als zij het leven der Princesse Royaal beschrijft: dat Anne Hyde zich aan het hof van Mary eerst in 1654 eene plaats als maid of honour zag verleend. Wij gelooven het gaarne; - hoe vreemd wij ook opzien als zij er in eenen adem bijvoegt niet slechts dat Anne toen ‘in the early bloom of her beauty’ was, ‘and became the belle of the Hague’; maar ook dat ‘her conquest of the Duke of York was kept a profound secret from his royal sister.’ Hoe, James, die, gold het verliefdheid, op niemand minder dan op zijn grooten naamgenoot Jacob in geduld geleek, James, hij zou aartsvaderlijk zes of zeven jaren hebben gevrijd, daar hij Anne eerst in 1660 huwde, - spijt Mary, van wie haar biographiste verder getuigt: ‘Nothing could exceed her mortification and anger at the idea of yielding precedence to one, whom she had “honoured over much”, she said “by admitting her into her service as maid of honour.”’
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 256]

 

285

 

 

 

Dien treff' vrouw moeders blaam, - die krenk' zijn gemalin, -

 

Wat Anne Hyde ook waag', wat Anne Hyde ook winn',

 

Geen floers zou 't werpen op zijn feestelijken zin,

 

Zoo niet dat wuft gevoel fluks ergernis moest wekken,

 

Zoo 't minder luide sprak uit gindscher gasten trekken

 

Wat al berisp'lijks ze in deez' ballingen ontdekken;

 

 

 

286

 

 

 

Hun schitterzucht is 't niet, die hen tot stroefheid noopt,

 

Noch lokken, rijk aan geur, in love-knots zaamgeknoopt,

 

Noch halskraag rag gelijk, noch regenboog van kwikken:

 

't Is 'wijl als hommels zij van onzen korf beschikken,

 

't Is 'wijl de beker van hun lusten overloopt,

 

't Is 'wijl hun d' ernst ontbreekt in d' ernstigste oogenblikken!

 

 

 

287

 

 

 

De orkaan des burgerkrijgs verheert hun eilandtrits;

 

Aan stormenzwang're wolk ontschoot de bliksemflits

[p. 257]

 

En Whitehall zag 't hoofd van d' eersten Karel vallen:

 

Wat toeft hun vederbos te wuiven aan de spits,

 

Hun kling te wed te gaan, hun krijgspistool te knallen,

 

Waar 't puriteinsche heir zijn psalmen laat weêrschallen?

 

 

 

288

 

 

 

Zij dansen! - maar de stoet inheemsche schoonen dunt

 

Allengs, - zij dansen! - maar ter zij' der moeders schuilen

 

's Lands docht'ren weg, zoodra 't orchest van maat mag ruilen,

 

't Voor luchte country-dance de wilde hornpipe gunt; -

 

En toch, niet enkel op dat preutsch zien, op dat pruilen

 

Heeft Willem's gramme vlaag het in die groep gemunt.

 

 

 

289aant.

 

 

 

Hij hoort de deeg'lijkheid 't lichtzinnig jub'len laken,

 

Al wacht zij, staande voor 't paneel, daar Mierevelt

 

Zijn grootvaêr op herschiep, zich klacht of zucht te slaken;

 

‘Och, tabbaards!’ barst hij uit, ‘die mij zoo sticht'lijk kwelt,

 

Uw burgerlijk geluk mocht gij bekrompen smaken,

 

Waar' slechts zoo eng een grens mijne eerzucht niet gesteld!’

 

 

 

290aant.

 

 

 

Gij, Constantin! die trouw ‘'s Lands sorgh, en ziel, en zegen’¹

1 Woorden van Huygens, in het eerste hollandsche gedicht dat de sedert traditioneel gewordene, Oranjezon beschrijft:

‘Als Frederick, in 't kort, 's Lands sorgh, en ziel, en zegen,

In 't flickerigh gedrangh van aller verwen sleep,

Van dusend voeten schier de voorste trad te Scheep.

Den hemel sloeg het gaed, en schortte kort zijn' tranen,

En lachte door sijn' Sonn, en dweilde flucks de banen

Van Zuyder-Hollands kley, ten besten van sijn rad;’

Koren-Bloemen, VIII^ste Boeck, Mengelingh:

Reise van den Prince. In 't jaar 1628.

[p. 258]

 

Uw veder hebt gewijd vast driemaal zeven jaar;

 

Dien, vroeg hij u om raad door: toegestemd of tegen?

 

‘'t Schael-tongesken,’¹ van aard tot weifelen genegen,

1 Twee groote gaven: geduld om te overleggen en geestkracht om uit te voeren, blijken aan Huygens om strijd bedeeld te zijn geweest; hij wist beide in verzen recht te doen.
In de wereld der letterkunde, heet het bij hem, van zelfkritiek, terwijl de toepassing op iedere andere voor de hand ligt:

‘Die Schrijver satt' er toe, en waer het in 't vermogen

Van sijn vernuft geweest sijn selven t' overpoogen,

En doen meer dan hy deed', en beter dan hy schreef,

Het hadd' in 't Wit gestaen: de schael hingh recht en scheef,

En wipte menighmael ter slincker en ter rechter,

Eer hy, sijn eigen Roe, sijn eigen scherpe Rechter,

Het vonnis vellen dorst, en seggen eens op 't lest,

Ick weet het nauwer niet te siften, dit 's mijn best.’

De Zee-straet.

En in welke sfeer moet er, keerzijde van den penning, niet een einde komen aan het ‘gissen’ en het ‘micken’, opdat het ontwerp daad worde?

‘Is 't overdencken goed, het over dencken niet:

Hy siet sijn leven uyt, die all te langh doorsiet:

Ons oogh verdrinckt in 't werck daer 't moed in is geswommen,

En ons vernuft beswijmt, gelijck die, hoogh geklommen,

Met schrick terugge sien, en weten niet waer heen,

Om hals en been geheel te brengen naer bene'en.

Soo raeckt men bijster 's weeghs in 't soeken van veel' wegen,

En daer en komt geen end van stadigh overwegen:

Die altijd willen doen en hebben noyt gedaen;

't Schael-tongesken moet eens in 't huysken blijven staen.’

Hofwyck

[p. 259]

 

Nooit ongeduldig zag, hoe velerlei bezwaar

 

Te berde werd gebracht, - waar schuilt ge, Huygens! waar?

 

 

 

291

 

 

 

Gij, - die ‘den Mann te roer’¹ in ‘'t schepen als in 't landen’

 

Ten wissen zegetocht niet maar ‘als maet uw handen’,

 

Die 't meesterschap uws hoofds, - zoo wel der rede klem

 

Als 't schitt'ren van vernuft, - hebt veil gehad voor hem, -

 

Verheft ge, nu de boot zijns liev'lings dreigt te stranden,

 

Verheft ge, als vaders vriend, niet in den storm uw stem?

 

 

 

292

 

 

 

Hoe voeren in het hart des vorsten wulpsche en wilde

 

Begeerten, roekeloos, haar wedstrijd om den staf:

 

Genot? hij baadt er in, al zien de censors straf;

 

Gezag? als stout van greep zijn hand den schepter tilde

 

Dan boog zich diep in 't stof wie straks hem driest bedilde....

 

Weer, Willem's raadsman! weer toch die sirenen af!

 

 

 

293aant.

 

 

 

Laat vleiers, als zijn jeugd zich haar verknocht mag wanen,

 

Der zege lauwerloof voorspellende aan hun vanen,

 

Zijn kling ten koningstroon het spoor op 't slagveld banen:

1

‘Doe 't mijn beurt is geweest den Mann te roer mijn' handen

Te leenen, daer hy quam te schepen of te landen,

Ded' ick het yverigh, en met de selve trouw

Die 'ck noch het Vaderland, als 't zijn most, leesten souw.’

Huygens, Koren-Bloemen, VII Boeck,

de Zee-straet.

[p. 260]

 

Uw vriendschap wijze hem verhevener verschiet

 

Dan heerschappije ontsluit, - want ‘Kroonen en Gebied

 

En sulcke schaduwen, vergaen s' in 't ende niet?’¹

 

 

 

294

 

 

 

Tot grootscher roeping dorst uw profeetcy hem wijden,

 

Toen gij ons erfdeel bij een landschap vergeleekt

 

Gedoemd alle oorlogswee in huis en hof te lijden,

 

Tot zich de wanhoop van den dwing'land mocht bevrijden

 

En uit den grond, met bloed der burgerij doorweekt,

 

De vrijheidsbloem ontlook door dankbaarheid gekweekt;²

 

 

1 Verzen van Huygens aan het einde van zijn Hofwyck.

2 Heugenis van het sonnet:
Op den eersten steen van 't nieuwe Doelhuys in 's Gravenhage, geleght bij Prins Willem van Orange, 's daeghs voor Biddagh, den 2 December 1636.

‘De welgeboren hand, die God sal leeren strijden,

De schutterlicke hand, die schutster heeten moet

Van Hollands Schuttery, van Holland, eens bebloedt,

Nu bloeyend over 't bloed van die sijn' bloem benijden,

(Syn' vryheit, fiere Bloem) stelt Holland in verblijden

In 't botten van haer jeughd: versorght een vasten voet

Aen Doel en Schuttery: het strijdbare gemoed

Voorseght der wapenschool een struykeloos bedijden.

Merckt met een' witten steen de hoôp van desen dagh:

Bidt mergen, Hof en Haegh, dat waerheit werden magh

Wat nu waerachtig is: 't Sal aan de hand niet schorten,

(Verworpen Hoeck-steen, steunt en stijft het morwe been)

Haer doel sal 't voor-hoofd zijn; en Goliath zal storten

En David sal 't hem doen, en met den eersten steen.’

Huygens, Koren-Bloemen. XVI Boek, Sneldicht 24.

[p. 261]

 

295aant.

 

 

 

Hem toevertrouwde taak zou voor haar bloei zijn zorgen

 

Geen einde nemen, - van den avond tot een morgen,

 

Gelijk den ganschen dag, de Schutsheer van 's Lands tuin; -¹

 

Een wake waard zijn naam een heugenis te borgen

 

Eeuw uit eeuw in haar schijn vernieuwende om zijn kruin,

 

Als oost- en westerzon den blinkerts van ons duin.

 

 

 

296aant.

 

 

 

Ach! - tot verdwijnens toe verflauwd, verbleekt, verduisterd

 

Is hem zijns grootvaêrs ons verrukkend ideaal:

 

Der vrijheid vriend te zijn, die slechts voor haar het staal

 

Doet lichten uit de scheê; die, redt hij haar, niet luistert

 

Naar wie het godd'lijk recht wil werpen in de schaal,

 

Als waar der volk'ren lot aan vorstengril gekluisterd!

 

 

 

297aant.

 

 

 

Ontroerd als Stuart's strijd, ge, o Huygens! gade sloegt,

 

Met dubb'le deernis, die hij recht had u te vergen

 

Daar ge in 't rapier het blijk der gunst zijns vaders droegt,²

1

‘Wat schrickt ge voor of achter?

't Lant heeft aan d' een zy' duin

Aen d' and're zy' den wachter

En Schutsheer van den tuin.’

Vondel's Princeliet.

2 Huygens werd, gedurende zijn derde verblijf in Engeland (1622) door Jakobus de I^ste tot ridder geslagen, toen deze, van de jacht op Royston teruggekeerd, hem gehoor verleende:

‘Dum loquitur, stricto gladio, quem nobilis illi

Hollandus, nutu monitus, porrexerat heros,

Prorsum improvise titulo me illustrat equestri.

Hunc tua (quam comis!) gladium mihi dextera dono

Obtulit,’ etc.

C. Hugenii, Sermonum, Lib. II 93-97.

Of volgens A. Loosjes Pzn.:

‘'k Zag, onder dit gesprek, door hem Graaf Holland wenken

‘Om zijn ontblooten kling; mij door zijn hand beschenken

‘Met de eer der Ridderschap, daar ik diezelfde kling

(Welk liefdrijk gunstbetoon!) ‘van hem ter gifte ontving.’

[p. 262]

 

Wat deed u 't oordeel door hare overdrijving tergen?

 

Wat was u, dat ge, dus partijdig, nimmer vroegt

 

Of meêlij's mantel zijn vergrijpen mocht verbergen?

 

 

 

298aant.

 

 

 

Gij zongt, in Rome's taal, der Stoïcynen lof

 

Toen Strafford's wenk ten beul 't noodlottig teeken richtte,

 

Toen eerzucht offer bleek der ontrouw van het hof;¹

 

Maar school voor Hollandsch dicht niet een u diêrder stof

1 Sir Thomas Wentworth, die in 1639 door Karel de 1^ste tot Earl of Strafford was verheven, legde, toen dezelfde Koning hem in 1641 aan de woede zijner vijanden had overgeleverd, volgens de beschrijving van Rushworth, den weg naar het schavot meer af als ‘a general marching at the head of an army to breathe victory’, dan als ‘a condemned man, to undergo the sentence of death’: de overlevering beweert dat hij zelf den beul het sein gaf toe te slaan. Huygens wijdde hem bij zijn verscheiden een latijnsch lofdicht, waarvan onze letterkunde twee vertalingen bezit, welke om het zeerst bewijzen hoe weinig romeinsche vormen met nederduitsche stroken. De eerste, die van den dichter zelven, geeft ons in achttien regels den inhoud van de oorspronkelijke veertien, zij het gespierd tevens gewrongen, weder; voor de tweede gebruikte Vondel - Grafnaelt van 's Konings Stadthouder in Yrlandt - er zonder gelukkiger gevolg niet minder dan dertig. In beide wordt de onversaagtheid, door den veroordeelde in zijne laatste ure aan den dag gelegd, gehuldigd; in beide blijft de vertolking der laatste, treffendste regels beneden het voorbeeld. Huygens, zich altijd in spelingen des vernufts vermeidende, laat Strafford den dood ‘zoo ridderlick te moe aentasten, dat sterven, het sware pack der swacken, door zijn weldraegen licht als leven wierd,’ - Vondel, steeds naar plastische voorstelling strevend, schildert des Graven gang naar de strafplaats, in overeenstemming met mijne aanhaling uit het engelsch, ‘als die eens heldts, het padt der dood verlichtende.’ Het slot van het eene als van het andere gedicht zet het zegel op wat de sage straks vermeldde; doch in deze noch in gene vertolking is het kernachtige en welsprekende, waardoor de doode taal zich onderscheidde, in de levende bewaard.

‘O dignus innocentia viri vigor,

O sub securi nobilis securitas.’

galmde de roomsche lier; de nederduitsche heeft bij Huygens voor lief te nemen, met

‘O mannelick gemoeds en onschulds wel-gepaertheit,

O voor 't onedel Swaerd hoogh-edele onbeswaertheit!’

en bij Vondel, die het winnen zou, ware het eerste zelfstandig naamwoord en het laatste bijvoegelijk maar te verdedigen, met:

‘O groeizaemheit, gepast te wonder

Naer zulck een' mans onnoozlen stijl

O edele gerustheid, onder

Den slagh der ongeruste bijl!’

[p. 263]

 

In Hampden's weerstand, die den geest zijns volks verlichtte,

 

Die sneuv'lend voor het recht nog op het doodsbed stichtte?¹

 

 

1 John Hampden [1594-1644], een der edelste mannen uit de dagen van Karel de 1^ste, John Hampden, die, bezworen plichten vervullend ook gewaarborgde rechten eischend, van den beginne af aan de willekeurige maatregelen des Konings moedig weêrstand bood. Indien partijzucht niet voor alle verdiensten in lieden van tegenovergestelde richting verblindde, het zou onverklaarbaar mogen heeten, dat eene persoonlijkheid als deze, welker trouw aan beginselen de gevankenis braveerde en maar uit noodweer naar de wapens greep, gedurende vijftien jaren strijdens door Huygens bij onze overburen niet werd opgemerkt; dat zij te kort schoot om zijn oordeel, over wie hij opstandelingen schold, te temperen; dat zij hem geene uitzondering maken deed. In Hampden vereenigde zich veel wat anders onzen dichter placht aan te trekken: liefde voor het landleven op het vaderlijk goed in Buckinghamshire, onder hoog geboomte, zich heden bezig houdend met het beschouwen zijner akkers, zich morgen door velerle weispel verlustigend; - belangstelling in de letteren, voortblakende al waren de lauweren verwelkt, die zijne jeugd der latijnsche verzen dank wist, waarin hij den echt der princesse had bezongen, welke ter kwader ure de Winter-Koningin van Boheme worden zou; - hartelijk liefhebbende echtgenoot en vader, als de aandoenlijke woorden des gedenksteens, op het graf zijner eerste gade uitgebeiteld, nog in de moedertaal getuigen. Geloovig en gemoedelijk christen bovendien, bewijze het zijne laatste bede: ‘O Lord, save my bleeding country. Have these realms in thy special keeping. Confound and level in the dust those who would rob the people of their liberty and lawful prerogative. Let the King see his error, and turn the hearts of wicked counsellors from the malice and wickedness of their designs. Lord Jesu, receive my soul!’ - Hoe Constantin, verbeelde ik mij, de pen zou hebben gehaald door menigen regel in zijn verzen den Stuart's gewijd, zoo hij geweten had, dat Hampden, bezwijkende aan de wonde, hem op Chalgrove Field in een gevecht met Prins Rupert toegebracht, op zijne borst eene cornalynsteenen boot droeg, in welker zilveren rand de regelen waren gedreven:

‘Against my King I never fight

But for my King and Country's right.’

[p. 264]

 

299aant.

 

 

 

Betoov'ring sleepte u meê zoo vaak ge maagd of vrouw,

 

Door ballingschap beproefd in beide moed en trouw,

[p. 265]

 

Hier, spijt heur kommer, lust zaagt scheppen in het leven;

 

Doch greep u, achttet ge ook die vroomheid overdreven,

 

Geen eerbied aan als daar 't boetvaardige berouw

 

Uit 't aardsche vaderland naar 't hemelsch zocht te streven?

 

 

 

300aant.

 

 

 

Al kendet op den staf gij Karel aanspraak toe,

 

Bleef dubbelhartigheid gerechtigd dien te dragen

 

Zich zelv' verstrikkende in haar loos gelegde lagen?

 

Al schrikt in Cromwell's kling u van een slaande roe

 

De vrijheid der gemeente is veilig in zijn hoe';

 

Wat stormen geeft ge ons prijs door meê hem aan te klagen.

 

 

 

301aant.

 

 

 

Jong, - dapper, - rijk begaafd, verwenscht d' Oranjevorst,

 

Der werkeloosheid prooi, geblaakt door gloriedorst,

 

In 't feestgewoel het juk door hem zoo noô getorscht; -

 

Leent hij, dus luist'rend, 't oor der Stuart's onheilsleere

 

Dat boven aller wil ééns enk'len wil braveere.

 

Als blonk in dien alleen 't afschijnsel van den Heere?

 

 

 

302aant.

 

 

 

‘Lucht!’ hijgt hij, ‘frissche lucht!’ - de milde zomernacht

 

Wuift hem die ijlings toe, daar tal van vensterdeuren,

 

Geleidend naar den hof,¹ in wien der bloemen pracht

1 ‘Het voorz. Hof’ - altijd de voormalige huizinge Brandwijk's of het Oude Hof - ‘heeft agter zich een zeer grooten en schoonen tuin, welkers wedergade in den Hage niet gevonden werd. uitstrekkende tot aan de west en noord-cingel, en ten oosten en zuiden loopende agter de huizen, die uit Noordeinde en Molenstraat uitkomen. Voorheen was hy de weide van 't Sint Nicolaas Gasthuis alhier, welke weide, ter grootte van vier mergen en een hondert en 42 roeden, Prins Frederik Hendrik in den jaare 1609 voor zijne vrouw-moeder van de Gasthuismeesters van 't voorz. Gasthuis heeft gekogt voor de zomme van 4800 gulden.’
Mr. Jacob de Riemer,
Beschryving van 's Graven-hage

[p. 266]

 

Van licht omschitterd blijkt, zich oop'nen op zijn klacht;

 

Ach! waarom mag de wind niet maar haar zoete geuren,

 

Bij tusschenpoozen nauw de stilte storend, beuren?

 

 

 

303

 

 

 

Ten blijk hoe vorst en volk gemeenzaam hier verkeert

 

Wordt uit die wandeldreef de menigt' niet geweerd.

 

Ook zonder wacht een grens, als d' eerbied eischt, bewarend;¹

 

Haar arendsblik ontdekt den liev'ling uit de veert':

 

Hoe 't: ‘Leve Willem!’ lang en luid ten hemel varend',

 

Verrast, bedwelmt, verrukt, zijn roeping hem verklarend'!

 

 

 

304

 

 

 

Voer, Constantin! voer, eer des prinsen rechterhand

 

't Gevest van 't lemmer grijp' vast rijzende in zijn slinke,

 

Voer, eer in 't klinggezwaai verzoekingsjubel klinke,

1 ‘In dezen tuin plagten veel luiden van aanzien des zomers na den middag, of tegens den avond, het vermaak te nemen roet wandelen, om onder de schaduw van de boomen eene frisse en verkoelende lugt te scheppen.’
de Riemer, in het aangehaalde werk.

[p. 267]

 

Hem meê, waar grootvaêrs ernst, vermanend van den wand,

 

Op zijner driften zee als and're noordstar blinke:

 

Zoo redde in 't kleinkind die nog eens het vaderland!...¹

 

 

 

305

 

 

 

Me lieve! mocht ik dus de dorens van de rozen

 

Des drooms, - ach! ook dat rijk gunt die niet zonder deez', -

 

U sparen, in den vorm voor 't wenschental gekozen

 

't Geen aan alle orde vreemd uit brein en boezem rees,

1 Huygens, - die zich in het bekende: ‘Amsterdam ontroert,’ als ware la cosa scabrosa, - Koren-Bloemen, XIX^de Boek. Sneldicht 224, - van den aanslag op die stad door Willem de II^de met eene woordspeling, met eene aardigheid afmaakt, - Huygens geeft, in wat ik zijne bekentenissen zou willen noemen, de Vita Propria, aanleiding te vermoên, dat die poging, dat de heerschzucht, welke tot de schaduwzijden van 's Prinsen karakter behoorde, door hem werden betreurd. Tusschen de verzen, waarin hij de genegenheid op prijs stelt, om wier wille de erfgenaam van Frederik Hendrik hem uit Hofwijck, in den Haag herriep, ten einde er het secretarisschap weder te aanvaarden, en de verzen waaruit des dichters dankbaarheid spreekt, zoowel voor de ongevraagde verhooging zijner jaarwedde als voor het verleenen der heerlijkheid Zeelhem in het Graafschap Loon, komt ééne verzuchting voor, in het Latijn luidende:

‘-, -, -, et constantibus aurem

Consiliis (ut non aliis aliquando dedisset!)

door den meergenoemden overzetter dus vertolkt:
(‘Ach waar met andren nooit zijn jeugd te raad gegaan!’)
Er is stof tot velerlei gepeins in dit gispend beklag; waarbij men echter, onwillekeurig, niet voor alles vraagt: - wie waren die anderen? - maar wèl: indien deze zich op de begrippen der verwelkende Stuart's beriepen, hoe handhaafdet gij dan de beginselen der bloeiende Oranjes?

[p. 268]

 

Laat niet te lang uw blik bij mijn groepeering poozen,

 

Hare onvolledigheid maakt dat zijn toets ik vrees;¹

 

 

 

306aant.

 

 

 

Gij, - waartoe 't mij verheeld? - zult in die heugenissen

 

't Verklarend antwoord op een trits van vragen missen,

 

U ingefluisterd door gedachte en door gevoel;

 

Ontschuldig 't: geen der drie liet hoofd of harte koel,

 

Al schoot mijn kunst te kort voor 't vruchtelooze gissen

 

Een rol te scheppen in 't alreê zoo druk gewoel.

 

 

 

307aant.

 

 

 

Wat dreef toch, - vroeg ook ik, - ons volk, dat hulp dorst zoeken

 

Bij meer dan aardsche macht, toen 't roemrijk viel te boeken

 

Hoe vrijheidshoeksteen werd in burg'renbloed gelegd,²

 

Tot schorren wedergalm der smadelijke vloeken,

 

Waarmeê de dwing'landij 't zijn eischen had ontzegd,

 

Als gold voor d' eigen nood niet elders 't zelfde recht?³

 

 

1 Hollander uit den glorietijd van ons gemeenebest moet le droit divin Huygens eene hersenschim zijn gebleken; en toch, wie voelt zich niet genoopt, na de lezing van vele zijner verzen, ijlings achter de uiting van dat vermoeden een vraagteeken te zetten?

2 Toespeling op den brief door Prins Willem de I^ste, na den val van Haarlem, in 1573 geschreven; waarin deze verklaart met ‘den alleroppersten Potentaat der Potentaten alsulken vasten verbond te hebben gemaakt;’ enz.

3 Helaas! zelfs Vondel maak in verwenschingen geene uitzondering op zijne tijdgenooten: - is het toevallig dat, zoo wel aan zijn lof van Karel de I^ste als aan zijn smaad van Cromwell, alle bezieling ontbreekt?

[p. 269]

 

308aant.

 

 

 

John Selden, - dacht mij, - had een handdruk mogen hopen

 

Van Huygens, sints zijn spreuk: ‘de Vrijheid boven al!’

 

't Gezag te niet deed, om tot onderzoek te nopen;¹ -

 

John Milton, sloot hij hem geen hooger hemel open,

 

Toen d'eerste zondaar zelfs in straffe voor zijn val

 

Genade prees, die 't kwaad in goed verkeeren zal?² -

 

 

1 Aan John Selden, - 1584-1654, - om zijne geleerdheid door Hugo de Groot, ‘de glorie der Engelsche natie,’ geprezen, - moge, onder de regeering van Koning Jacobus de I^ste, de moed zijner meening hebben gefaald, in den twist tusschen Karel en het Parlement verdedigde hij de rechten van het laatste, en bevestigde daardoor de zinspreuk in vroege jeugd gekozen: ‘Above all things, Liberty!’ Immers, zoo vertaalt het Groot-Brittanje onzer dagen: ‘πεϱὶ παντὸς ἐὴν ἐλενϑεϱίαν,’ het Grieksch dat hij in schier ieder exemplaar zijner uitgebreide boekenverzameling schreef. Iemand van zoo algemeenen zin voor letteren en letterkundigen als Huygens moet het ‘Mare Clausum’ van dien genialen schrijver gelezen, moet van den gullen gastheer hebben gehoord, aan wiens disch voor alle vernuften plaats was. Welk een genot voor eenen geest als dien van Constantin zou, bij meer staatkundige verdraagzaamheid, het gezellig verkeer met, zou de tafelkout van dien man zijn geweest, wiens ‘Table-Talk’, in 1689, vijf en dertig jaren na zijnen dood gedrukt, opmerkingen over allerlei onderwerpen bevat, die ons het intellectueele leven van de eerste helft der zeventiende eeuw verklaren, die ons den strijd tusschen ‘Humane Law and Divine Right’ aanschouwen doen.

2 Ware door John Milton, - 1608-1674, - niet in schrift bij schrift, zoo in het Latijn als in het Engelsch, de veder voor de zaak des volks gevoerd, ware door hem de terechtstelling van den koning niet veroorloofd, niet vereischt verklaard, Huygens, die bij onze westelijke buren Donne wist te waardeeren, had L'Allegro en Il Penserose aanbevolen. Aanbevolen? - als of Milton's veroordeeling van Willem de II^des aanslag op Amsterdam, ‘Pro Populo Anglicano Defensio’, geen struikelblok zou zijn geweest om tot ‘Paradise Lost’ te komen; waarin Constantin anders, weinig populair als het dichtstuk ten tijde van Karel de II^de zijn mocht, Adam's verheven wereldbeschouwing had toegejuicht, met welke de laatste zang van dien epos ten einde spoedt:

‘Henceforth I learn, that to obey is best,

And love with fear the only God; to walk

As in his presence, ever to observe

His providence, and on him sole depend,

Merciful over all his works, with good

Still overcoming evil, and by small

Accomplishing great things, by things deem'd weak

Subverting worldly strong, and worldly wise

By simply meek: that suffering for truth's sake

Is fortitude to highest victory:

And, to the faithful, death the gate of life;’

Book XII, v. 561-571.

[p. 270]

 

309aant.

 

 

 

Voorbij! - hoe dankbaar hoort ge mij den uitroep slaken,

 

Voorbij, - niet teist'rende als d'erinn'ring doet in 't waken,

 

Voorbij was d'onrust van mijn peinzen, vorschen, haken:

 

Eens aad'laars vleugelslag uit d'eene in d'and're sfeer,

 

De weelde, die ik om haar schaarste hoog waardeer,

 

Gaf prins en paadje me op de kruin des heuvels weêr;

 

 

 

310

 

 

 

Wij daalden, - immers wierp het wuivend naaldenloover

 

In 't breed ontvouwde scherm er d'ijle schaûw ook over

[p. 271]

 

Een viervoet mij beschikt, - van 't luchtige tooneel;

 

Ons badende in 't gesuis dier golven van struweel

 

Verrukte heinde en veer mij 't vonk'lend lichtgetoover,

 

Al viel dat schoon geen lof bij 't vriendenpaar ten deel.

 

 

 

311

 

 

 

Gewisseld hadden zij van stemming: ernst verbreedde

 

Op Bentinck's aangezicht zijn plooien, tot de lach,

 

Die uit der kijkers blauw zoo blij te stralen plag,

 

Bezweem; - terwijl 't gelaat des vorsten, of zijn bede

 

Verbooring vinden mocht, voor glans van zielevrede

 

De wolkjes wijken deed 't verduist'rend bij geklag;

 

 

 

312aant.

 

 

 

Hoe wij, laan in, laan uit, door loofgowelven joegen

 

Een halven boog aan 't eind tot alle hemelruim, -

 

Hoe twee der rossen daar begeertes blik naar sloegen

 

Trots 't hijgen van den aêm en 't zieden van het schuim, -

 

Hoe, verre ons voor, zij rees, die weidsche oranjepluim,

 

Wier veêren, met den wind in wedloop, d'eerrang vroegen!

 

 

 

313aant.

 

 

 

Verraste u zulk een vaart, u, meester van de lier,

 

Onovertroffen, wie ook vóór of na u 't waren,

 

Van vorstengunst zoo wars, op vrijheidszin zoo fier,

 

U, Vondel! hem ten lof de hand slaande aan de snaren,

 

Verzoend door 't bitter leed, verrukt door 't blakend vier,

 

Voorspellend' dat hij eens uw held zou evenaren?¹

 

 

1 ‘Op den agttienden’ (Juny 1660), zegt Wagenaar, in Amsterdam's Geschiedenissen, II^de Deel XVII^de Boek, als hij het bezoek vermeldt door de Princesse Royaal Mary en haren toen nog niet tienjarigen zoon Willem aan den zetel onzes handels gebracht, ‘deedt de jonge Prins een' keer door de stad te paarde aan 't hoofd der Amsterdamsche Ridderschap, die met oranje-sjerpen en pluimen versierd was.’ Vondel, getuigt hij verder, ‘Vondel heeft de gedagtenis van den paardenrid des jongen Prinsen bewaard in een keurlijk vers.’ Vondel deed er meer door, geloof ik. De koninklijke moeder mocht zich teleurgesteld zien in het doel harer reize, door de Witt in zijn Brieven aangeduid: ‘de Vroedschap’ te bewegen den vaderlooze ‘te voorschikken tot de hooge ampten, door wylen Zyne Hoogheid bekleed’, - de burgerlijke dichter miste het wit dat hij beoogde niet, als hij de geleerden onder zijn gehoor trof door de zinrijke toespeling op Julus, als hij de schare warm deed worden bij zijne aan schouwelijke voorstelling van het jongske:

‘De
Ridderschap van Amsterdam,
onder zijne koninglijcke hoogheid
WILLEM VAN ORANJE,
Prince van Oranje en Nassau, etc.

Formaque ante omnes pulcher.

De Ridderschap van Troje wordt herboren,

En oefent zich langs onzen Aemstelstroom:

Daer zit zy op, en noopt het paert met spooren,

Het brieschent paert, gewent naer roede en toom

Te luisteren, en 't steecken der trompetten,

Prins Willem draeft alle Aemstelridders voor,

Verbonden aan Graefs standert en kornetten.

Heer Waveren en Tulp bewaeren 't spoor

Des Princen, als geoeffende manhaften.

Zoo volgen zy de straeten van de stadt,

De cingels en de schaduwrijcke graften,

Langs huizen, vol gepropt van weelde en schat,

Door wolcken van veel duizend burgerijen

En Bataviers van Zuit en Nooit vergaert.’

Vergeve men het mij, dat ik, maar voor een korte wijle, het afschrijven der overige verzen opschorte; als mijn tekst hunne mededeeling niet eerst later eischte, ik had mij zelven hier reeds het genot gegund.

[p. 272]

 

314

 

 

 

Geen beemd der kunst waarin zij u haar krans niet vlocht:

 

Uit lauwertwijgen, als uw kennis schitt'ren mocht

[p. 273]

 

In 't leerdicht;¹ - eikenloof verkiezende, als de roede

 

Der huichelaren bent kastijdde tot ze bloedde;² -

 

Van palmen, als uw geest aan 't hemelsche verknocht

 

Ten driemaal heilig zich op eng'lenwieken spoedde;³

 

 

 

315

 

 

 

Geleerdheid, - geest, - gemoed, - die ge in uw poëzy

 

Dus beurt'lings bot viert, wist, verheffendst, gij te ontvouwen,

 

Zoo vaak, van allen dwang der vroeg're scholen vrij,

 

Ge als schepper ons verrukt dier grootsche galerij

 

Waarin onz' gulden eeuw, haar mannen en haar vrouwen,

 

Gebootst, - gebeiteld, - of gegoten, wij aanschouwen!

 

 

 

316

 

 

 

Klei? marmer? brons? hoe zien zij zich beschaamd door 't woord,

 

Dat van den tand des tijds geen schennis heeft te duchten:

 

Nog treft uw bliksemflits als toen gij dien deedt luchten,

 

Nog rolt uw donder als toen gij dien slaaktet voort;

 

Uw lied verkondt zoo lang de wereld hollandsch hoort

 

Der lijdensnacht ellend, des zegedags genuchten!

 

 

1 Altaergeheimnissen. 1645.

2 Hekeldichten, een menschenleven lang.

3 Lucifer. 1654.

[p. 274]

 

317

 

 

 

Oorspronk'lijk huldigt gij de kracht, den moed, de deugd

 

In oost- en wester-lucht ontwikkeld door haar jeugd,

 

Op alle glorie uit, vol zin voor alle vreugd;

 

Legt Clio 't stift ter zij', vermoeid door 't bloot vermelden

 

Van zoo veel staatsliên, zoo veel kunst'naars, zoo veel helden,

 

Gij zingt ze; onsterf'lijk mag uw lied hen lauwer gelden!

 

 

 

318aant.

 

 

 

Augustus in den vrede, Achilles in den strijd,

 

Bemind door onz' gemeent', bewonderd wijd en zijd,

 

Als vloot in zijn gemoed wat goed en groot is zamen,

 

Preest Freed'rik Hend'rik gij den luister van uw tijd,

 

Tot wien met cijns bij cijns de verste volken kwamen

 

En nimmer vruchteloos verdrukten toevlucht namen!

 

 

 

319

 

 

 

Och! had zijn zoon, - voor wien in uw ‘Geboorteklock’¹

 

Langs heel het zonnig zwerk geen enk'le kim betrok, -

 

Zich nooit vergrepen om 's lands vrijheid t' overheeren,

 

U waar' het wee gespaard, door onverzoenb'ren wrok

 

Te ervaren hoe in haat de liefde kan verkeeren

 

Tot wij, meêdoogenloos, de mensch'lijkheid onteeren!²

 

 

1 Geboorteklock van Willem van Nassau. 1626.

2 Wellicht wat straf uitgedrukt, maar verwijten en vergelijkingen als die in ‘de Monsters onzer Eeuwe, den Gedenckpenning van den Overval en Afval,’ als inzonderheid het ‘Raetsel,’ waren beneden Willem II en hadden het ook beneden Vondel's genie moeten blijken.

[p. 275]

 

320

 

 

 

Vergeef 't, grootmoedige!... of was deernis u genoeg,

 

Toen 't weesjen steeg in 't zaêl aan 't hoofd der Aemstelridd'ren,

 

Toen op 't ‘schuimbeckend paert’ de teng're u sloeg met sidd'ren,

 

Toen gij, meêjuichend, zaagt hoe hij manhaft zich droeg:

 

Wie dan uw lier bleek tolk van 't hart der heiltoebidd'ren

 

Als zij voor 't volk in 't: ‘Leve Oranje!’ zegen vroeg?¹

 

 

 

321aant.

 

 

 

‘Is 't voorspel goet,’ riep ge uit, ‘hoe kan het hooghtyt doolen?’

 

Ging slechts het vreugdgeschal niet onder in d' orkaan:

 

Wel blijkt de veldheerstaf aan Willem's hand bevolen,

 

Wel beurt in vrije vlucht zich als van ouds zijn vaan,

 

Maar Frankrijk kiest ons erf ten buit der wraakfiolen!

 

Maar Groot-Brittanje weert onz' vloot van d' oceaan!

 

 

1 Ter verzoening, als de straks uitgesproken blaam die eischt, ter rechtvaardiging van den uit ganscher harte bedeelden lof volge hier het slot van het vers: de Ridderschap van Amsterdam:

‘Zoo plagh de zon alle oogen te verblijen,

Als jonge Oranje, op zijn schuimbeckend paert,

Een schooner dagh den sterfelijcken menschen

Hier toevoert, en zijn' grootvaêrs naem ververscht,

Op 't juichende geschal van zoo veel menschen,

Te dicht op een gedrongen en geperst.

Lang leef Oranje, en handhaef 't recht der Staeten,

De Vryheid en de rust van 't Vaderlant,

Ten schimp van al die Hollants welvaart haeten.

Zoo blinck' hy als in gout een diamant.

De Ridderschap lost hierop haer pistoolen,

Is 't voorspel goet, hoe kan het hooghtyt dooien?’

[p. 276]

 

322

 

 

 

‘Voort!’ wenkt, een ommezien naar Bentinck rugwaarts blikkend,

 

‘Voort!’ wenkt de prins en viert weêr d' isabel den toom,

 

Aanvurend met de hand haar op de manen tikkend';

 

Weet dan dat helder hoofd van d' overmacht niet schrikkend'

 

Ook voor dat hijgend hart van angst, noch vrees, noch schroom,

 

Wat donk're blos op 't bleek dier wangen dreigend koom'?

 

 

 

323aant.

 

 

 

In houdt hij, - 't ros zijns vriend is brieschend aangevlogen:

 

‘Wie geeft,’ vraagt deze, ‘me op uw Hoogheid toch 't vermogen

 

Dat d'ergsten vijand in uw ijver 'k overwinn'?

 

Ofschoon de lelievlag van Utrechts torentin

 

's Lands ondergang voorspell',¹ begroeten aller oogen

 

In u der redding borg! - wat acht ge uw leven min!’

 

 

 

324aant.

 

 

 

‘Verhoede God, dat ooit ik roekeloos mij drage,’

 

Zoo bidt de held, ‘maar wis waar d'ondank even groot

 

Gaf 'k immer voor dit lijf een enkel bolwerk bloot!

 

Zie 't gister me in het heir, zie 't morgen me in den Hage

 

Er zij van geene rust voor zwakte of ziekte vrage:

 

Me kwijtend van mijn plicht, verrasse mij de dood!’

 

 

 

325

 

 

 

Een wijle zwijgens, - in wier stilte 't zijn gedachten

 

Vermeidt het schakelnet der zaamgezworen machten

1 Laatste dagen van Junij 1672.

[p. 277]

 

Van één te rijten daar den leeuw zij 't minst verwachten:

 

De vriend verneemt het uit zijn vragen, waar de geest

 

Des wakk'ren bij getuigt: tot welk een diepte leest

 

Die arendsblik in 't volk zoo wat hij hoopt als vreest.

 

 

 

326

 

 

 

Wij rennen spoorslags voort, - doch van weêrszijde stegen

 

Geen heuv'len langer op, wedijv'rende om den prijs

 

In uitzicht met gebergte aan d' oostertrans gelegen;

 

Geen dalen meer in 't rond van lommer overzegen;

 

Geen beemd door wien de vloed zich kronkelt lintsgewijs;

 

Waar, boschrijk Gelderland! waar bleef uw paradijs?

 

 

 

327

 

 

 

Wij rennen spoorslags voort, - het malsche groen der weide

 

Smelt weg in 't zilv'rig blauw des hemels; tusschen beide

 

Schijnt over 't veld die schuit haar zeilen uit te slaan;

 

Wat kudde! 't eêlste waard dat ooit nog klaver spreidde;

 

Wat oogen, groot en diep; wat uiers, zwaar gelaên;

 

Zoet Holland! laat ge ons 't rijk des zuivels binnengaan?

 

 

 

328

 

 

 

't Is 't Huis te Dieren¹ niet, dat evers en dat reeën

1 Het jachthuis te Dieren, - door Willem de II^de zoo kort voor zijn verscheiden gebouwd, - valt sedert den laten avond der achttiende eeuw door de nakomelingschap alleen meer te zien op de prent van Pieter Schenck: de Aenkomst van sijn Kon. Maj. van Groot Brittannien op Dieren; gedurende de inlegering der Franschen werd het, ten gevolge der onvoorzichtige wijze op welke de vrijheidsbroeders met vuur omsprongen, een der dagen van December des jaars 1795 in de asch gelegd. Eigenaardigs, veel minder vorstelijks, was dier breede woning, trots het tal harer vensters, door de stijfheid der lijnen, door het gebrek aan sieraad van deze, weinig toe te kennen; de graveur zocht zich dan ook terecht de belangstelling der liefhebbers te verzekeren in de verscheidenheid van groepen welke het oogenblik hem gelegenheid bood ten tooneele te brengen. Of hij daarom gezegd mag worden wat de behandeling zijns onderwerps aangaat voor zijn tijdgenooten te zijn geslaagd? de twijfel is veroorloofd, uithoofde der schaduw waarin de hoofdpersoon door hem moedwillig werd gelaten. Van de linkerzijde des toeschouwers rijdt de koninklijke met vier paarden bespannen koets, door ruiters voorafgegaan en door ruiters gevolgd, naar de huizinge op, wier ongeopende, dubbele deuren eener wacht van hellebaardiers zijn toevertrouwd; maar al blijken de gordijnen van voor het portier des prachtigen voertuigs ter zijde geschoven, daarin het gelaat, daarin zelfs maar de gestalte van Willem de III^de te onderscheiden, het gelukt ook met een vergrootglas niet. Toch vergoedt Schenck deze feil in zijne ordonnantie ons, die het voortbrengsel zijner stift meer dan honderd-vijf-en-twintig jaren na de uitgave der plaat gadeslaan, alleraardigst door grepen, wier verdiensten in zijne dagen waarschijnlijk nauwelijks zijn opgemerkt. Volgde hij dan het voorbeeld der groote schilders uit de eeuw welke de zijne voorafging, dat der Ruisdael's en der Hobbema's, door wat het landschap kenschetsends oplevert getrouw weêr te geven? verplaatst hij ons in de hooge beukenlommer die van Dieren tot Ellecom reikt? Niets minder dan dit, helaas! - voor natuurschoon faalde hem alle zin. Stijf is de voorstelling des geheels in schier ieder opzicht, stijf vooral zijn de beide zoo hooge als dunne boomstammen, welke haar ter wederzijde met hunne schrale takken en schriel gebladerte heeten af te sluiten; maar op den weg die uit het midden des tafereels naar het Jachthuis voert, mnar tusschen de beide rakelingsche houten heiningen, aan dezen als aan genen kant geboomte beveiligend dat dwergachtig bij de straks vermelde reuzige wachters wegkrimpt, welk eene beweging, wat al leven! Geschaard op het open plein voor het herfstverblijf, 't geen van de hooge stalen stang, uit drie gouden ballen ten hemel schietend, de prinsenvlag waaien laat, - boven het vierkant gemetselte, 't welk men voor een der vele schoorsteenen zou aanzien, als het niet door een koepeltje was gedekt, waaraan dat windsein ontrijst, als geen wijzerplaat ervóór de ure des tijds aangaf; - geschaard in halven kring ten einde den toegang te weeren uit de heirbaan, die links en rechts den vermoeiden wandelaar door hare banken gelegenheid tot rusten aanbiedt; - geschaard doen zij er dienst, de breedgeschouderden op rossen forsch van bouw en hoog van stal, de manschappen met den vederbos op den breed geranden hoed, de aanvoerder blootshoofds, allen de uitgetogen kling in de lucht heffende: - pluimen die gewapperd hebben in den slag aan de Boyne, staal dat schitteren mocht toen Namen werd heroverd! Glorierijke wapenfeiten, zelfs nederlagen welke overwinningen opwogen, wie brengt zich die niet te binnen, waar sprake is van den laatste uit den oudsten tak onzer Nassau's, al geven zij anders in deze liefelijke dreven geen pas, al voegen zij kwalijk bij wie zich achter die krijgslieden den blik opdoen: de aanzienlijken uit de buurt, - de hofhouding des Konings, - de landlieden der streek. Verwondert men er zich over dat van de laatsten het minste werk is gemaakt? te vaak wordt de nuttigste aller standen nog maar als stoffaadje beschouwd! Een welgedaan huisman kijkt, bedaard voortstappende, rustig toe; zijne vrouw, die de rechterhand onder het voorschoot houdt, brengt met de linker haar rok buiten het bereik van het zand door de hoeven der paarden opgejaagd; een omzien op de bank neêrhurkend bindt beider buurman de riemen van een zijner schoenen dicht. Verbazing bij het annschouwen van zoo weidsche pracht, - zucht er voor alles proper uit te zien, - om niets ter wereld verloochende zorg voor eigen lijf, - schaduwt de graveur niet in hoofdtrekken af, wat er bij die luidjes omgaat?’ ‘Wat mooie duit zoo'n hof kosten moet’, schijnt Aert tot Geert te zeggen, wier gebaren het vermoeden wekken dat zij in het kleedingstuk, 't geen zij voor vlekken behoedt, is getrouwd; terwijl Hein, als het uitgedroogde leder niet glijden wil, in zich zelven mompelt: ‘zandruiter zal dat steêvolk me niet zien.’ - Eene andere wereld ontsluit zich in de groep van getabbaarden en gestatierokten welke, der wacht nader, het oogenblik verbeiden, waarop zij aftrekken, waarop zij hun gelegenheid geven zal de huizingen in te gaan, om te worden anngediend. Er zijn allerlei paruiken in den drom, van hoofddeksels gesproken: onbeschaamde en bescheidene, die de lokken den schouders doen afgolven, die zich vergenoegen met den schedel te omkrullen, om strijd er vergeefs naar strevende in eigenaardigen tooi de natuur te overtreffen, - de schare wemelt van zijden kousen en kanten dassen, wie weet in hoe lang niet gelucht. Indien Willem, vast als Prins van Oranje, geen meester ware gebleken in de kunst der zelfbeheersching; indien Willem, als Koning van Groot-Brittanje, niet had geleerd ook bij de dubbelzinnigste huldebetuigingen minder genegen toe te luisteren dan geduldig aan te hooren, hoe zou hij fluks het voorhoofd fronsen bij de lange aanspraak, die de Rechter van den Veluwzoom al ten derden male in zich zelven opzegt, - bij den met schriftuurplaatsen doorregen welkomstgroet hem door den dienaar des Heeren te Spankeren toegedacht. Verschillen moge de breedte van beider beffen, duchtig gesteven is die van dezen als die van genen, en de wichtigheid der woorden van den een en van den ander zul zweemen naar de waardigheid, van welke de gladgestreken sieraden blijk geven. Wellicht echter wordt zoo wel den begroeters als den begroete door dat vermoeden, door die vreeze onrecht aangedaan; waarom zou bij de eersten hun harte het niet van hun hoofd kunnen winnen? waarom het gemoed niet meer dan de geest getuigen, in den monarch hun prinsje herkennend? - waarom de laatste geen heusch: ‘Hebt dank, mijne Heeren!’ ten beste geven, in opgeruimde stemming gebracht door het weêrzien der streek hem van kindsbeen af lief, door het vooruitzicht als van ouds weidmansgenot te smaken? Eene opvatting van dien aard strookt volkomen met den indruk door de meest aantrekkelijke der drie groepen, door de beeldtjens op den voorgrond gemaakt, welke gekleurd moesten zijn om ze geheel te genieten. Voort rolt op het middenvak der teekening, voort zoo rap de zandweg het gedoogt, de vierwielige, hooggewelfde wagen, waarin zijner Majesteits koffers worden vervoerd; die op zijn breed achterpaneel met Groot-Brittanje's koninklijk wapen prijkt, boven welks: ‘Hony soit qui mal y pense’ de zinspreuk der Oranje's: ‘Je Maintiendray’ de eereplaats verwierf. Iedere figuur er om heen gunt een blik op de zeden des tijds; deed straks de wensch zich gelden het licht en bruin der plaat door verscheidenheid van verwen verhoogd te zien, thans zou studie van de kleeding dier dagen te stade komen. Is zij inderdaad maar eene Abigaël, die vrouw zoo onvertsaagd op dat flinke ros gezeten, met een hoed die een huik gelden mag, de hedendaagsche toeristen onder hare landgenooten eene eeuw in dat beschutsel voor; met een zonnescherm ter hand, op welks knop pluis of pluimen zoo sierlijk zijn aangebracht? Of aanschouwen wij in haar, niet de getitelde, neen, de werkelijke hofmeesteresse, die weldra in de groote zaal al de beschikkingen dient te treffen voor een vorstelijken disch vereischt, hoe luttel behoeften de gastheer zelf hebbe? - Leidt die oude, kromruggige huisman, met den langen kuitendekker, dat zwaar beladen grauwtje zoo bedachtzaam voort, wetende wat er schuilt in het tal van flesschen, uit de mand, door het geduldige dier getorscht, te voorschijn komend? Of is de grijskop een gunsteling van den opperschenker, die zelf een glas op de gezondheid van dezen zal mogen ledigen, als morgen fluiten en roemers omhoog zullen gaan voor de zege op het hert behaald; en er, welke wijn den gasten ook de liefste moge blijken, dank zijne zorg, overvloed van alle zijn zal? want een tweede ezeltje treedt in de voetstappen van het eerste. - Verklare dat, verklare wat er te verduidelijken overblijft, wie zoo diep in den geest van dat hof wist te dringen, tot hem elk zijner verschijnselen helder werd; alle verklaring der schalkheid, waardoor zich die edelman en die edelvrouw geplaagd zien, is overbodig: laaier vonken tintelden nooit uit helderder oogenwit, dan den kijkers ontschieten der Moorsche tronie; hoe die ondeugende paadje, het paar den weg versperrende, beiden stoort in hun zoet gesprek.

[p. 278]

 

De beukenwouden, die 't omringen, ziet ontspoên

[p. 279]

 

Als d'ochtendherfstlucht trilt van 't schett'ren der klaroen:

[p. 280]

 

't Is 't Huis in 't Bosch, 't geen daar, vol lieflijker trofeeën,

[p. 281]

 

Zoo fier zijn koepel welft, hoog boven 't glanzig groen

[p. 282]

 

Der linden, weêrgekaatst door 't vlak dier vijverzeeën.¹

 

 

1 Het Huis in 't Bosch moge, wat aanzienlijkheid van gebouw en uitgestrektheid van grond betreft, even weinig kunnen wedijveren met het Jachtslot het Loo als met de Lustplaats Soestdijk, om den wille zijner aandoenlijke heugenissen stelt ons gemoed er verreweg meer belang in, dan die sieraden van Veluwe of Eemland bij ons opwekken. Om strijd herroepen de laatste eene zelfde grootsche gestalte voor onzen geest; zoowel in de eene als in de andere lommer, bij de huizinge in het Geldersche door hem naar den smaak zijns tijds ingericht, bij de huizinge door hem in het Stichtsche op zoo schilderachtige plek gebouwd, begroeten wij de schim van den grootsten Vorst uit het Huis der Oranjes, gedenken wij den held, die, beurtelings op eene dier oasen onzer heide, in zijn vaderland verpoozing zocht, der zorgen als Koning van Groot-Brittanje zijn beklagenswaardig deel. Wie heeft zoo weinig verbeelding, dat hem niet in deze als in gene bosschen het hoorngeschal verrast, de jachtstoet opdoemt, de adelaarsoogen van den eersten weidman zijner dagen toeflikkeren? Niemand voorzeker; jammer genoeg echter is het der phantasie nauwelijks vergund, die voorstelling, in meer dan maar een genotvol oogenblik te verkeeren, mag zij er zich niet in verlustigen haar te voltooien door de verschijning eener beminnelijke vrouw, den overwinnaar aan den ingang van een dier sloten toejuichend ontvangende. Mary, anders Willem de III^de in alle lief en leed zoo trouw, luistert in geene overlevering het Loo of Soestdijk op; ‘der schepping heerlijkheid’ blijft in beide paradijzen in de schaduw. Misdeeld als die groote buitenverblijven in dit opzicht tegenover het kleine Huis in 't Bosch aan het einde der zeventiende eeuw als in den aanvang der achttiende bleken, werd de verhouding sedert niet noemenswaard gewijzigd. Hoe weinig gelukkige grepen zou de schilderkunst kunnen doen, wilde zij, welke halle der eersten gij ook kiezen mocht die voor vergetelheid waarborgen, door er u eene vorstin in te doen zien, halende bij haar, die de Oranjezaal deed voltooien? Friesland zal bij de vraag zijne stem opheffen, de deugden verkondigend van Maria Louisa von Hessen-Cassel, zal eene schets verlangen der vrouw onder het hoog geboomte aan de Eems in haren Joan Willem Friso den voortreffelijken, den te vroeg verscheiden echtgenoot beweenend! Waarom zonden wij het, indien Leeuwarden een Museum rijk ware de gedachtenis zijner stadhouders werkelijk in eere houdend, geen tafereel toewenschen dier verdienstelijke vorstin waardig, al heeft Soestdijk zoo min een gedenkteeken van hare smarte als van haren smaak aan te wijzen! - Wie te huis is in de werken van Onno Zwier van Haren, - moest ieder onzer landgenooten het niet zijn? - hij zal zijn hart lucht geven door de opmerking, dat deze feesten op het Loo heeft vereeuwigd, nog door geene zusterkunst in beeld gebracht: toen Willem en Anne uit het rijk der geesten de vraag tot hem richtten, waarom hij zoo droefgeestig het hoofd boog, of hij de weelde van zijn trouwdag vergat, of hij zich niet langer het genot herinnerde, gesmaakt

‘- -, als op Geboortedagen,

Het Loô, met ons, in 't woelig huys,

U zag de moeyt' en zorg verjagen

In vlugge Rey, en Feestgedruys,

De tafel, cierden, nieuwe roosen,

De wangen, lach - en vreugde - bloosen,

Champagne Wyn schuimd' in Crystal!

De Vroolykheid naast u gezeeten,

Deed Ons de Teegenspoed vergeeten,

Deed Ons bespotten 't blind Geval!’

De Herschyning, Lierzang aan Adeleide, 1776.

De groep zou aantrekkelijk genoeg kunnen zijn: want Willem de IV^des blik vergoedde wat zijne gestalte te wenschen overliet; want Onno Zwier mocht op mannelijke schoonheid bogen; want Anne en Adeleide, de beide echtgenooten, om het zeerst beminnelijk en begaafd, verdienden het kieskeurigst penseel; - wie echter durft zich van deze een indruk van ingenomenheid met het Loo beloven, als verknocht is aan de huizinge, welke Frederik Hendrik voor zijne gemalin deed bouwen, waarin Amalië hem de onsterfelijkheid toedacht? eene huwelijksliefde, eene huwelijkstrouw den lof eener lier als die van Vondel waardig!¹

1 De Landjonker zoude, zoo het hem vergand was geweest de uitgave van Leopold von Ranke's ‘Briefwechsel Friedrich des Grossen mit dem Prinzen Wilhelm IV von Oranien und mit dessen Gemahlin Anna Geb. Princess Royal von England [Berlin 1869], te beleven, zijne keuze van een gedenkwaardigen dag op het Loo bepaald hebben tot den herfst van het jaar 1738, toen Friedrich er, als kroonprins, Willem en Anna bezocht. Beide mannen winnen in onze schatting bij de studie waartoe die briefwissel gelegenheid geeft; maar wat er het schoonst door uitkomt is het karakter der Vorstin die, twintig jaren later, alle gevaar voor haar zelve trotseerde om, Friedrich waarschuwende welk gevaar hem van Ruslands zijde bedreigde, den voormaligen gast blijk te geven hoe oprecht zij hare toenmalige vriendschapsbetuiging had gemeend.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 283]

 

329aant.

 

 

 

Oranje-zaal! wie ook uw tempel in moog' treèn

 

Hij wendt, de schepping uit der ongelijkb're kleuren,

[p. 284]

 

Luid lovend fluks den blik naar d' achtb're weduw heen,

 

Die, toen den zoeten band des huw'lijks zij zag scheuren,

 

Gevoelde dat te zwak in tranen, dat ze alleen

 

Door 't vieren van haar held hem waardig zou betreuren.¹

1 Onno Zwier van Haren wijdt, in zijne proeve van het dichtstuk: de Geuzen, getiteld: Aan het Vaderland, verschenen 1769, dier zaal de volgende regelen, in eene aanteekening bij den naam Jordaens mededeelende: ‘Daar zijn twee voorname Schilders van die naam geweest: Lucas Jordaans, een Napolitaan, en Jacob Jordaans, een Antwerpenaar. Deeze laatste is de Schilder van 't groote stuk in de Zaal van 't Huys in 't Bosch, waarin Frederik Hendrik op zijn Triomph-wagen is verbeeld.’

‘O Vreemdeling zo op uw paaden

Zig toond den Haag, Euroops juweel,

Emilia toond daar de daaden

Van die Held, in Jordaans pinceel!

Daar ziet men, omringd met laurieren,

De Schilden, van de Steeden zwieren

En Landen, die sijn hand ons geeft,

En Hem, syn laatste roem behaalen,

En van de Vreede zeegepralen,

Wyl boven 't hoofd de Dood reeds zweeft,’

XII^de Zang.

Bilderdijk, die voor zijn ‘gekuischt gewaad’ van de Geuzen de uitgave van 1776 volgde, in welke des dichters gedachtenvlucht niet bij de zaal verwijlde, maar uit Oost en West volkeren deed opdagen, gaf het couplet in de Ophelderende Byvoegsels weder, als ‘eene speling op het groote Schilderstuk, 't welk Prinses Amelia den beroemden Jacob Jordaans ter vereeringe van haar gemaal in de Oranjezaal heeft doen schilderen, en dien grooten Krijgsheld op een luisterrijken Zegewagen vertoont’:

Indien, ge, ô Vreemdling, op uw paden

Europes lusthaag aan doen mocht,

Daar heeft de Huwlijksmin zijn' daden

Een trotsch Gedenktafreel gewrocht.

Daar ziet ge in vlechten van lauwrieren

De Land- en Stedenschilden zwieren,

Die zijn verwinnende arm ons geeft:

En Hem, zijn laatsten roem behalend,

Daar, van den Vrede zegepralend,

De dood hem reeds voor de oogen zweeft.’

XI^de Zang.

Onloochenbaar heeft eene meesterhand hier zoo weggewischt als opgetoetst: het moge dezelfde gedachte zijn, hoe veel fraaier blijkt de uitdrukking; - niet enkel valt de klemtoon overal juist naar den eisch der taal, ook naar dien des dichts treft hij het zwaarst de woorden welke aanschouwelijkst schilderen. En echter, één gallicisme bleef over: in ‘van den Vrede zegepralend’ zegepraalt de Hollandsche Muze niet.

[p. 285]

 

330

 

 

 

Al gunde d' asch zij rust, bij vaders diër gebeent,’

[p. 286]

 

Waar zich in 't uur der zege ons volk zoo dankbaar toonde

 

Aan wien in 't uur des noods 't zoo bitter had beweend,¹

1 Er zou over de voordeelen en de nadeelen aan het beschaven van verzen verknocht, naar aanleiding van de verscheiden uitgaven en verbeteringen der Geuzen van O.Z. van Haren opstel bij opstel te schrijven zijn: de beide Coupletten, waarin hij de verdiensten van Willem de I^ste verheft, leveren er bewijs voor. Het hoofddenkbeeld in het eerste van die, - de treffende wending, door welke de dichter u verzekert, dat, waar ge ook moogt zijn geboren, wie ook u mogen hebben opgevoed, de naam van dien vader zijns lands tot u moet zijn gekomen, dewijl er rijken noch staten, werelddeelen noch luchtstreken zijn, waarin zijne daden onbekend bleven, - het handhaaft zich in iedere lezing; maar de veraanschouwelijking der gedachte, die de kroon op dat alom en overal zetten moest, de greep elke der drie phases van de zon, op onzen aardbol gezien, tot getuige te roepen, hoe tragelijk kwam ze tot haar recht:
1769 heet het bij O.Z. van Haren:

‘Van daar, de Son, begind te rysen,

Tot daar hy kan geen schaduw wysen,

Of, avond schaduwen uitzend.’

Is het wonder, dat de likkers dier dagen zich aan regelen als deze ergerden?
1776 verbetert de dichter, zoo als hij het vier jaren vroeger reeds beproefde:

‘Van daar de Son begind te rysen,

Of weigert schaduwen te wysen,

Of ondergaande schaduw zend.’

1784 eerst voltooit Bilderdijk de uitdrukking:

‘Van daar de Zon begint te rijzen,

Of weigert schaduwen te wijzen,

Of ondergaande, schaduw geeft.’

Het tweede couplet - waarnaar deze noot verwijst om den wille der tegenstelling, welke ik van Haren dank wete, - was minder gelukkig. Louter de verzekering, dat Willem de I^ste oprecht werd betreurd, dat ieder Nederlander hem, als ware hij zijn vader geweest, beweende, volstond niet voor tien regels, al werd in de beide laatste betuigd, dat met hem voor ons volk de hoop ten grave ging. Onno Zwier gevoelde het niet slechts zelf; hij bleek, zeldzaam genoeg, bij de eerste verbetering (1772) zoo zeer bezield, dat hij er een trek inlaschte, zinrijk te over om de strophe te redden. In die uitgave luidden regel 5-7:

‘Aanschouw al-om de heete tranen

Zig weg in ieders oogen baanen,

By 't Marmer 't geen de Vryheid gaf!’

Dichterlijk mocht de toespeling zijn, verstaanbaar bleek zij der schare niet, want in den druk van 1776 werd er de noot bijgevoegd: ‘Na dat de Unie, by 't sluiten van de twaalfjarige Treves, door Spanje was erkend voor een' “Vryen Staat”, wierd de Graf-Tombe van Willem den Eersten, tot Delft gebouwd;’ - overwinnende gedacht men hem, aan wien men de overwinning was verplicht! Van Haren stiet zich bovendien, en te recht, aan dat, louter om den wille van het rijm gebezigde ‘weg baanen’ der ‘traanen’ en schreef dus:

‘'t Zyn heete, 't zyn opregte traanen,

Van ongedwongen Onderdanen

By 't marmer, 't geen de Vryheid gaf!’

Ach! waarom moest Bilderdijk, het in zijne dagen misbruikt bijvoegelijk naamwoord der ‘traanen’ schrappend, deze niet slechts op nieuw een weg ‘baanen’, maar ons tevens die ‘ongedwongen’ onderdanen doen derven? eene uitdrukking zoo veel inniger dan de wijze, waarop wij het, door Art. 36 van de Grondwet - (1815) - insluitenderwijze werden verklaard: ‘De oudste van des Konings zonen of verdere mannelijke nakomelingen, die de vermoedelijke erfgenaam is van de kroon, is des Konings eerste onderdaan,’ enz. ‘De vrije en rondborstige Hollander’, zoo als hij zich in zijne Opdracht aan Willem de V^de roemt te zijn, ‘van wiens stijl en gevoelens geen tijd of omstandigheden beschikken’, had gerust dier gevoelsuiting des Frieschen edelmans, tot zinspreuk voerende: ‘Oranje in 't hart, en niemands slaaf’, de plaats mogen gunnen, sedert 1784 ingenomen door zijn rhetorisch:

‘Zie, zie alom de oprechte tranen

Een weg in ieders oog zich banen

By 't marmer, 't welk de Vryheid gaf!’

[p. 287]

 

Hier moest van wand bij wand der starende gemeent'

 

De glorie stralen daar hem d' oorlogsgod meê kroonde,

 

Schoon menschenliefde in 't hart des stedenwinnaars woonde!

 

 

[p. 288]

 

331

 

 

 

Der zuster-schilderschool, - wier verwen-overvloed

 

't Van lelies wint in pracht, 't van druiven wint in gloed;

 

Wier meest'ren-greep, naar lust, gedrochten of genieën

 

Het schemerrijk ontschaakt der grijze allegorieën;

 

Wier godendrom, te rijk bedeeld door melk en bloed,

 

Den wellust van het vleesch in 't naakte leert bespieën; -

 

 

 

332

 

 

 

Haar droeg de taak zij op den luister van al 't goud,

 

Waarmeê die bogen naar dat weidsch gewelf zich heffen,

 

Door d' intocht van den vorst des vredes t' overtreffen;

[p. 289]

 

Een wedstrijd haar penseel met volle recht vertrouwd,

 

Daar ieder, langst en liefst, ten vriend der vrijheid schouwt:

 

Het voorhoofd van den held is als zijn hemel effen!¹

 

 

 

333aant.

 

 

 

En toch, hoe hart'lijk deez' gedachte toe ik juich'

 

In d' ega, voor wier faam haar nakroost blozend' buig'

 

Tot even hooge zin weêr van verwantschap tuig':

 

En toch, wat huldekreet deez' schilder mocht omschallen

 

Uit mededingers mond, hij d' eenige onder allen

 

Op wien de mantelslip huns meesters bleek gevallen:²

 

 

1 Jacob Jordaens (1594-1678) heeft in die schilderij niet slechts het achttal kunstbroeders, dat met hem zijn gaven aan de versiering der zaal wijdde, hij heeft in deze, wat het werktuigelijke betreft, zich zelven overtroffen. Al wenscht men dat hij noch den Dood noch de Faam in de wolken eene plaats hadde gegeven, - al gelooft men dat de Vrede gelukkiger te veraanschouwelijken viel dan het geschiedde door eene Maagd, voor wier kenschetsing het niet volstaat dat zij in de eene als in de andere hand een olijftak draagt, - al betreurt men den greep door zwevende kinderen den aanschouwer op een wapperend blad te verkondigen:
‘Ultimus ante omnes de parta pace triumphus.’
zoowel in talent van boetseering als in rijkdom van koloriet, zoeken dieren, menschen, engelen, er door stoute hand in grooten getale op te voorschijn geroepen, vergeefs hunne wederga; terwijl hier en daar bloemen en vruchten zoo meesterlijk zijn gepenseeld, als had de schilder boven alles het plantenrijk bestudeerd, als ware louter stil leven en niet tevens ook het woeligst en het weelderigst zijn lust geweest.

2 Petrus Paulus Rubbens - (1577-1640) -. Al verliepen er jaren genoeg, tusschen de tijdstippen op welke Rubbens en Jordaens het licht zagen, dat de laatste een der leerlingen van den eerste had kunnen zijn, waren beide inderdaad kweekelingen van Adam van Noort; maar oefende de oudere kunstenaar toch den beslissendsten invloed op den jongere uit, toen deze zijne ontwikkeling in de school van gene voltooien mocht. Het vergenoegde Jordaens niet zijn voorbeeld te bewonderen, hij leerde met Rubbens wedijveren; en mag gezegd worden sedert het overlijden van dien Vorst der Vlaamsche Schilders, roemrijker dan eenig ander navolger, de traditie van dezen te hebben gehandhaafd.

[p. 290]

 

334

 

 

 

Amalië! als er plaats geweest ware in uw zaal

 

Toen voor dat doelenstuk zich Aemstels burg'ren drongen,

 

Waarop inheemsche vreugd niet uit geborgde schaal

 

Maar eigen horen dronk aan 't Schutters Vrede-maal,

 

Gij hadt om d' ouden vorm geen nieuwe stof verwrongen

 

Noch Van der Helst vergeefs naar 't zegeloof gedongen! -¹

 

 

1 Onze cicerone op het Huis in 't Bosch (Jas van Dijk, 1767) verzekert, dat het oudste schilderij in de Oranje-zaal van 1648 dagteekent, terwijl het jongste in 1652 werd voltooid: waarschijnlijk was dus het plan hoe zij zou worden ingericht beraamd, van de plaatsen die zij dier verscheiden voorstellingen aanbood beschikt, de keuze welke kunstenaars zich die zouden zien toevertrouwd geschied, eer nog Bartholomeus van der Helst den St. Jorisdoelen te Amsterdam door zijne gedachtenis eener feestviering in het eerstgenoemde dier jaren opluisterde. Anders immers had Amalië het zich aangelegen laten zijn te toonen, dat ook haar oog was bedeeld voor de oorspronkelijke wijze op welke die meester de vreugde van ons voorgeslacht over den Munsterschen Vrede wist te vereeuwigen; al vreesde zelfs hij dat deze zonder toelichting door woorden niet zou worden begrepen, al bracht hij mede een offer aan het bastaard-classicisme zijns tijds door op zijn doek de verzen te gedoogen van Jan Vos:

‘Belloone walgt van bloed, ja Mars vervloeckt het daveren

Van 't zwangere metaal, en 't zwaardt bemind de scheê,

Dies biedt de dapp're Wits aan d'eedele van Waveren

Op 't eeuwige verbondt, den hooren van de Vreê.’

[p. 291]

 

335aant.

 

 

 

Jordaens! wiens keuze zich in dubb'le kunst'naarsbent¹

1 Jordaens deelde de eer Frederik Hendrik op het Huis in 't Bosch te mogen verheerlijken met twee leerlingen van Rubbens en zes meesters uit onze school. De eerste waren Theodoor van Tulden en Pieter Klaasz. Soutman; als wij slechts met de geboortejaren te rade gingen, dan hadden wij hen in omgekeerde orde moeten noemen, maar zoo het aantal stukken, in de Oranje-zaal geleverd, den evenaar mag doen overslaan, dan verdient de Bosschenaar van 1607 den voorrang boven den Haarlemmer van 1580; Van Tulden draagt het leeuwendeel weg: zeven of acht schilderijen zijn van zijne hand tegen een enkel van den ouderen kunstbroeder. Onder de grepen ten behoeve van den held uit het bijzonder, uit het huiselijk leven van dezen gedaan viel hem de voorstelling van des vorsten jeugd ten deel; - ik mag niet zeggen, dat hij ons het knaapje veraanschouwelijkte, zooals ik hem dit den laatsten troost van Louise de Coligni het liefst had zien doen, - hij verbeeldt den vaderlooze onderwijs ontvangende van Minerva in wiskunde en vestingbouw; aan de voeten der godin stelt een haan de waakzaamheid voor, eene schildpad de volharding, kan het sprekender in den wansmaak des tijds? - Ge vleit u dat de schilder gelukkiger zal zijn geweest als hem door een ander onderwerp dankbaarder stoffe wordt geboden: Frederik Hendrik aan de zijde van Maurits op het slagveld van Nieupoort; maar ge ziet u teleurgesteld, daar de opvatting van meer werkelijkheid willende getuigen, dit, ongelukkig genoeg, slechts in den verkeerdsten zin doet. Beide prinsen zitten te paard; beide prinsen voeren een veldheersstaf, maar over het hoofd van den eenen als van den anderen zoon des Zwijgers beurt eene faam lauwerkransen schitterende van starren: ‘ten blijke,’ beweert onze gids, ‘dat beide den tol der natuur hadden betaald, toen het stuk werd geschilderd.’! - Als de beurt aan groepen uit het openbare leven is gekomen, aanschouwen wij, vaart deze voort, ‘het verleenen des Stadhouderschaps van Holland, Zeeland en Westfriesland aan den nog jeugdigen Vorst’, de man vergat Utrecht, Gelderland en Overijssel; doch op het doek daarentegen tuigt alles van Zeven Gewesten, zeven leeuwen omstuwen eene aanzienlijke vrouw, die Frederik Hendrik den staf des gezags ter hand stelt: - zeven kinderen beuren zeven wapenschilden in de wolken. - ‘in dit stuk is alles allegorie,’ och ja! het mag haar triomf heeten! - Vadervreugde weêr te geven, oorsprong nemende uit de waarborging eens staatkundigen rangs aan zijnen zoon, valt zeker gemakkelijker aan de veder dan aan het penseel: en Wagenaar's verslag hoe het toeging, dat men, ‘toen de Prins van Oranje zooveel gezags en vrienden in den Staat hadt verkreegen, in den aanvang van 1631, of al eerder, raadpleegde in de Gewesten, om zynen jongen Zoon, Prinse Willem, het regt op te draagen, tot de opvolging in de ampten zyns Vaders, in geval hy dezen overleefde,’ wordt vlugger door ons begrepen en genoten, dan van Tulden's in beeld brengen van het feit. Die Hollandsche Maagd, met de hand aan de speer, met den vrijheidshoed op het hoofd, het jongske (Willem de II^de) een plakkaat toereikende, waaraan een zegel hangt in rood was, - die in het verschiet wegschemerende vreugdebedrijven, welke honderd andere gelegenheden kunnen gelden dan deze - die ooievaar op den nok van het huis, naar het schijnt, de jongen in zijn nest behoedende, - dit alles, ofschoon geschilderd in een stijl Van Dyck waardig, hoe veel raadselachtiger blijkt het dan des historieschrijvers: ‘'t Werk werdt dan voltrokken, zeer tot genoegen zyner Doorluchtigheid, die, aan elk der Gemagtigden tot de opdragt, eene vereering deedt.’ - Verbeelde ik mij te recht dat men ongeduldig uitroept: ‘Naar de hoofdtafereelen, naar de schilderijen, den zegetocht des overwinnaars gewijd’? Onze meester zag zich twee van deze toewijzen: om het zeerst bestemd den luister van Frederik Hendrik's bewind te doen uitkomen, bood het buitenland de stof voor het eene, het binnenland die voor het andere. Joan Maurits van Nassau had Brazilië ten bate der Geünieerde Provinciën veroverd; van Tulden nam de taak op zich het middenstuk te leveren van de drie, welke het onderwerp waren toegedacht. Of het hem belemmerde, dat zijne voorstelling passen moest, zoo wel bij het doek 't geen het zijne voorafging, als bij het doek 't geen het zijne opvolgde; beide door een zelfden inheemsch meester gepenseeld? Er is alle aanleiding, dit te vermoeden, daar zijn optocht van jonge meisjes, die eene offerande aan Venus schijnen te brengen, daar de groep voor wie deze den weg met bloemen bestrooien, anders te weinig met zijne taak strookend', anders te onbeduidend' zou zijn. Als hadden de twee Brazilianen door hem opgevoerd, de eene met een aap op het hoofd, de andere met een gouden vaas ter hand, als had de olifant, dien hij levensgroot verschijnen deed, hemzelven tot toekennen der overwinning niet voldaan, bedeelde hij een vaandrig met tal van vlaggen, op welke Io triumphe te lezen valt. Helaas! spijt die trotsche toespeling op de welkomstgroete door Horatius aan Augustus bij zijne terugkomst binnen Rome beloofd, dierven wij weldra Brazilië door ons verzuim: een betreurenswaardiger feit dan dat het penseel in gebreke bleef dier zoo spoedig getaande glorie recht te doen. - ‘Boschdwinger, Wezelwinner’ had Vondel Frederik Hendrik geprezen, na hem vroeger zijne Verovering van Grol te hebben gewijd; wat wij dien vorst verplicht waren door de bevrijding van zoo vele steden, ziedaar de gedachte, welke voor het andere paneel bezielen moest, en daartoe zou hebben volstaan, had men van haar, van Tulden voor, in die zaal niet vast beproefd partij te trekken. Het oorspronkelijk ontwerp ons, door de vier herauten geplaatst boven even zoo vele trumeaux waarmede zij prijkt, op de perkamenten rollen, van hunne schouders tot hunne voeten afzwierende, de geslachtsregisters der huizen van Oranje-Nassau en Solms-Braunfels aan te bieden, mocht niet zijn verwezenlijkt, toch waren reeds op de voetstukken der sierlijke tafels, op hare bladen zelve, de namen dier vesten, waren boven heure schilden reeds de jaren, in welke zij werden gewonnen, vermeld. Was het zoo rijke onderwerp daardoor uitgeput? - vielen er geene krijgsgevangenen af te beelden? - school er niet in weêrwraak eene nieuwe zijde der stof? - Ettelijke spaansche voetknechten, eene jonge, schier naakte vrouw, vijf deerniswaardige kinderen, zij worden door een hoop ruw krijgsvolk meêgesleurd of voortgestuwd; maar wij gevoelen meer medelijden met de slachtoffers dan bewondering voor de overwinnaars; zijn het onze zachter zeden, die zich gelden doen? Misschien, - deze hebben er echter geen deel aan, zoo niemand bij den eersten blik vermoedt, dat de stedelijke wapenen door de zegevierenden gebeurd, heroverd werden op den buit, vroeger door Spinola gemaakt; zoo wij in alweder een vrede over die groep zwevende, niet fluks het blijk begroeten, dat het deze helden waren, welke dier burgerijen haar vrijheid hergaven. - Onduidelijkheden en herhalingen, - schort het aan onzen schilder, door wien deze voorstelling, niemand weet ons te verklaren waarom, onvoltooid werd gelaten, of aan het genre, waartegen wij reeds bezwaren te over inbrachten, de door hare velerlei spelingen verbijsterende allegorie? Wij gelooven het laatste; we zouden er bewijs voor bijbrengen in eene ontleding van het eenige stuk door Soutman in deze galerij gepenseeld, zoovele beeldekens, zoovele raadselen - als van Tulden het zelf niet had gestaafd in eene schilderij, welke ons vergunt met hoogen lof afscheid van hem te nemen. Geene oudere en nieuwere wereldbeschouwing door elkander haspelend, den fakkel der historie niet opheffende in het schemerrijk der fabel, noch de weefselen der overlevering prijs gevende aan den greep van het onderzoek, louter gedroomde wezens al hunne eigenaardigheid gunnende, bracht hij drie Cyclopen op het doek voor Aeneas wapens smedend', deed hij dit zoo plastisch en zoo poëtisch tevens, dat niemand er zich over verbaast, zoo Alexander de I^ste het werkelijk innig betreurde, die niet naar Rusland meê te mogen voeren: ze zouden er voor eene schepping van Rubbens hebben gegolden!
Wie waren de inheemsche meesters, welke, ten gevolge hunner ontwikkeling in vroegere school, of bij gebrek aan zin voor oorspronkelijke studie, gaarne de hand leenden om de gedachtenisviering van den grootsten onzer Stadhouders dus in uitheemschen geest voor de nakomelingschap te vereeuwigen? Wie waren zij die, palet en penseel wijdende aan de versiering dezer zaal, niet konden voorzien, dat ze, ten behoeve van de achteruitgaande Vlaamsche Kunst, der voorwaarts strevende Hollandsche de eenige gelegenheid deden derven, door ons Vorstenhuis aangeboden, op groote schaal te toonen wat zij vermocht? Oude bekenden klinken ons in de namen van de meeste dier mannen toe, al is geen hunner zijne onsterfelijkheid aan wat hij daar leverde verschuldigd. Minste der broederen was Cornelis Brizé, die in dit koepelgewelf echter meer dan de paneelen der deuren stoffeerde, die er ook de vier herauten in oranjekleurige tabbaarden op het doek bracht; die later de wanden van den St. Joris Doelen te Amsterdam voor het feest van het St. Lucas Gilde, waarop Vondel gelauwerd werd, versieren zou (1653). Gedacht dat genie in dank de zinnebeelden van oorlog en vrede, van muziek en poëzie, van kunst bij kunst, waardoor het zich aan dien disch zag verrassen, toen het den meester voor zijne ‘Brieven en Papieren’ op het Stadhuis aan den Aemstel ‘ter Trezorye geschildert’ lof zong? ‘Brizé’, luidt het, ‘Brizé bestelt papier, als hy zich zet tot schild'ren’, - ‘Brizé’, zou het hebben geluid, waren 's mans krijgstrofeeën en 's mans geslachtstafels in de Oranjezaal door den dichter aanschouwd, ‘Brizé voldong zijn zege op alle slach van wapen, Waer hy 't vier koningen bedeelde uit verw geschapen.’ - Twee eerzame landgenooten. Jan Lievensz. van Leiden, wiens talent de opmerkzaamheid van Frederik Hendrik had getrokken, die een der gevierdste schilders van Karel de I^ste was geweest, en Cesar van Everdingen van Alkmaar, aan wien zijne vaderstad op de deuren van het orgel in de St. Laurenskerk ‘David zegevierende over Goliath’ is verschuldigd, verdiepten zich ter wille van den stijl, waaraan de voorrang was toegekend, in de Grieksche fabelleer. De eerste, uit de nieuwere school tot oudere trant in de kracht des mannelijken leeftijds bekeerd, besteeg den Parnassus en stelde op dien vijf Muzen voor: Euterpe, Polyhymnia, Clio, Erato en Thalia, het der zinnebeelden, deze toegekend, overlatend ons die te doen onderscheiden; - de tweede, wiens kloeke kwast had volstaan voor de gestalten der schutters zijner dagen, beeldde, om de Hippocrene gegroept, de overige dochters des geheugens in Melpomene, Terpsichore, Calliope en Urania af; het bijwerk, de speeltuigen vooral, zijn keurig gepenseeld. Onbillijke scherts, beweert men misschien; daar niet enkel die eeuw met deze verpersoonlijking van velerlei soort van zang, met kunsten, die naar wetenschappen zweemen, of wetenschappen, die het naar kunsten doen, voor lief nam, daar de volgende het evenzoo deed - daar zelfs de onze het nog niet buiten dien zuurdeesem stellen kan, - wij zouden de klachte terug nemen, indien van Everdingen het als Lievensz. hier bij dit eene doek had gelaten. Immers, de Leidenaar verzoent ons door den eenvoud, waarmede hij later een trits uit de grootste mannen zijner eeuw wist voor te stellen: we zijn hem een de Ruyter, een Cornelis Tromp, een Vondel verplicht, treffende door waarheid; de Alkmaarder echter vergrijpt zich te dezer plaatse aan de geboorte van Frederik Hendrik op eene wijze, die ergerlijk zou zijn, lag het niet in den aard van dergelijke pseudo-poëtische opvatting alle perken te overschrijden. Of houdt gij het den schilder ten goede, dat hij Pallas en Mars ter zijde der herstellende kraamvrouw deed verschijnen, haar jongske op het schild der eerste gebeurd, haar jongske door den laatste met een lans bedeeld; doet gij het hem om den wille der kritiek van vóór honderd jaren, die de uitvoering prees, waardig, tusschen een Gerard Dou en een Adriaen van der Werff te prijken? Louise de Coligni had zich zeker van dat gezelschap gaarne verschoond gezien. - De beurt is aan Salomon de Bray en Pieter de Grebber, twee Haarlemmers, in wier geslachten het penseel een erfstuk schijnt te zijn geweest, doch die geen van beide in deze galerij een gelukkigen greep deden of mochten doen; wij weten te weinig van hare geschiedenis om ons stelliger uitdrukking te veroorloven. Zoo min bij de arabesken van den een, als bij de plafondstukken van den ander, even weinig voor de verheerlijking van onzen strijd met Spanje, als voor de veraanschouwelijking onzer heerschappij in Brazil, - eene dubbele stof, welke het hun vergund schijnt geweest zamen te deelen, - ontvangen wij den indruk van eene grootsche gedachte of tintelt ons een vonk van bezieling toe. Optochten, bij welke ge wanen zoudt, dat het voorgeslacht nooit eene overwinning had gevierd, zonder de muziek ten troon te beuren, eene voorstelling in volslagen tegenspraak met onze schoonste doelenstukken, waarop zij drie malen van de vier in de schaduw blijft; - optochten, waaruit aanleiding wordt genomen, in de nieuwe wereld de offeranden, vroeger in de oude te huis, over te brengen: een met bloemen bekransten witten stier, wiens bloed jonge meisjes in gulden schotels zullen opvangen; - optochten, bij welke gij het nauwelijks toejuichtet dat hier, - kenschetsend zeventiende-eeuwsch hollandsch, - een' vaandel blijkt veroverd, wuarop de Heilige Maagd uit een stralenkrans lucht, of gij ergert er u aan dat daar - volslagen renaissance-italiaansch - een gouden vaas is buitgemaakt, op welke een dronken Silenus werd gedreven. - Wie zou het betreuren, dat slechts dergelijke vertooningen het tweetal werden toevertrouwd, als belangrijker onderwerpen niet aan den laatste van ons zestal, niet aan Gerard Honthorst waren bedeeld? Het huwelijk van Frederik Hendrik met Amalië van Solms; - de aankomst van Mary, Princess Royal of England, hier te lande mot haren jeugdigen bruidegom, den Prins van Oranje, die Willem de II^de worden zou, kinderen van twee en drie lustrums; - de echt van Friedrich Wilhelm von Brandenburg met Louise Henriette van Oranje Nassau, - Amalië, eindelijk, Amalië, de gelukkige moeder, omringd door hare vier gehuwde dochters, - ziedaar de toestanden voor welke het hem vergund was naar lust grepen uit het leven des harten te doen. Hij wachtte er zich wel voor; hij plunderde liever den Olympus; hij omstuwde het gezin met goden en godessen, en het gevolg van deze: Venus en Hymen, Ganymedes en Cupido, verschijnen beurt om beurt. Allerlei toespelingen roepen om velerlei toelichting, van sommige raadselen is de sleutel verloren: och! dat hij in stede van het bont, het blinkend gewoel portretten hadde geleverd, door welke de eigenaardigheden van vader en zoon, van moeder en dochteren, voor ons waren bewaard gebleven. ‘Jordaens,’ hooren wij hem verontschuldigen, ‘Jordaens zou dan zoo vele paneelen niet aan Honthorst hebben afgestaan;’ - de opmerking is volkomen juist; allegorie was het forte van den eerste, zin voor dat ziekelijk genre beval den laatste bij dezen aan. Loochenen laat het zich niet, trots al den lof, dien de wedijveraar met Rubbens voor zijn hoofdtafereel eischen mag: indien onze landgenoot zich Hollander had getoond, het zou gedaan zijn geweest met de harmonie dezer voorstellingen, thans ongeschonden bewaard; - als eenig doek getuigde van opvatting in waarheid en eenvoud, het had niet tegen die van verdichting en praalzucht geschreeuwd, het had die beschaamd! En echter, den straks geslaakten wensch onderdrukkend', en echter, het geheel, zoo als het ons thans toeschittert, dankbaar waardeerend', betreuren wij het er niet minder om, dat Amalië geenerlei heugenis had van eenen meester door haren Frederik Hendrik vóór vijftien jaren reeds onderscheiden; dat Huygens haar hem niet te binnen bracht, die al in 1642 door het Optrekken der Schutters onder Frans Banning Cocq het bewijs leverde, hoe Hollands schilderkunst noch voor de Vlaamsche, noch voor welke vreemde ook langer behoefde te wijken, daar zij zich op Rembrandt beroepen mocht.¹

1 Als de Landjonker lang genoeg had geleefd, Vosmaer zou hem hebben geleerd, dat Rembrandt, die zich nooit in populariteit verlustigen mocht, zelfs hem, dien hij vereeuwigde, niet voldeed. ‘Banning Cock n'a-t-il pas été content de la manière dont Rembrandt l'avait peint? Se trouvait-il peut-être la face trop rouge et son beau costume trop noir? Au moins il a fait faire les portraits de sa femme ot de lui par Van der Helst, qui les aura rendus plus clairs et plus naturels,’ - lezen wij in Rembrandt Harmensz van Rijn, sa vie et ses oeuvres, la Haye, Martinus Nijhoff, 1869, pag. 159 et 160. ‘Et même, il a été peint encore une fois pour le Doelen avec sa compagnie de gardes, par Gerrit Lundens, vers 1660; ce tableau “très achevé” parut en 1712 à la Vente P. v.d. Lip, où il fut vendu f. 213. Chose remarquable, ces peintures, préférées apparemment par le Seigneur de Purmerland, sont perdues et ignorées, et celle qui ne lui parut pas suffisante a associé le nom de Banning Cock et de sa compagnie à une gloire européenne.’
O Tijdgenooten!
Bijvoegsel van don Uitgever der Nalatenschap.

[p. 292]

 

Om bijstand nederboog tot velerlei talent,

[p. 293]

 

't Vermaardheid gunnend' hielp het meê uwe eerzuil stichten,

[p. 294]

 

Wat droegt gij u als bleef de gave u onbekend

[p. 295]

 

Door wie voor Rembrandt's stijl alle and're stijl moest zwichten,

[p. 296]

 

Deed eigen zonne hij uit eigen duister lichten? -

 

 

[p. 297]

 

336aant.

 

 

 

Wat Freed'rik Hendrik's recht op eeuw'gen roem beslist:

 

Een hoofd, het heil des volks bevord'rend heel zijn leven;

[p. 298]

 

Een hart, gelukkigst als 't grootmoedig dorst vergeven;

 

Eene eerzucht, die zoo vroed van zelfbeperking wist;

 

Had trouwer Hollands Kunst, vol waarheidsliefde in 't streven,

 

Weérspiegeld dan de Vlaamsche, op dicht uit dat zij kwist. -

 

 

[p. 299]

 

337aant.

 

 

 

‘Our life is twofold;’¹ - wordt, vriendinne! bij die woorden

 

't Ons niet te moede of van een liev'lings-symphonie

1

‘Our life is twofold; Sleep hath its own world,

A boundary between the things misnamed

Death and existence: Sleep hath its own world,

And a wide realm of wild reality;

And dreams in their development have breath,

And tears, and tortures, and the touch of joy;

They leave a weight upon our waking thoughts;

They take a weight from off our waking toils;

They do divide our being; they become

A portion of our selves as of our time,

And look like heralds of eternity;

They pas like spirits of the past, - they speak

‘Like sibyls of the future; they have power -

The tyranny of pleasure and of pain;

They make us what we were not, - what they will,

And shake us with the vision that 's gone by,

The dread of vanish'd shadows - Are they so?

Is not the past all shadow? What are they?

Creation of the mind? - The mind can make

Substance, and people planets of its own

With beings brighter than have been, and give

A breath to forms which can outlive all flesh.’

Lord Byron, the Dream.

Het gaat den Landjonker bij zijne aanhaling uit het geheugen als ons allen; wij geven weder wat ons het meest heeft getroffen, maar hebben dit, daarvan maar zelden bewust, gewijzigd, en mogen van geluk spreken als de hoofdgedachte in de variante bewaard is gebleven. Intusschen heeft sedert zijne dagen een zeer getrouwe vertaling van the Dream het licht gezien, en wij laten hier gaarne uit deze den aanhef volgen:

‘Wij leven tweevoud: - slapen ook is zijn;

Een toestand tusschen doodzijn en bestaan.

De slaap heeft ook zijn wereld: 't is een breed

Gebied van wanorde en bestaanbaarheid.

In droomen ook is leven en gevoel,

Smart, kwelling, leed en keetling van genot.

Zij laten ons, ontwaakt, een wicht op 't hoofd:

Zij nemen, slapende, ons een wicht van 't hart.

Zij splitsen ons bestaan en worden zoo

Een aandeel van onszelf en onzen tijd.

Zij schijnen boden van 't onsterflijk zijn.

Zij gaan voorbij als schimmen van 't verleên;

Zij spreken als sibyllen van 't aanstaand!

Zij heerschen als tirannen over vreugd

En smart, en doen ons bukken voor hun wil.

Gehoorzaam aan den indruk van 't visioen,

Dat voor ons heenging, schokken ze ons met angst

Voor reeds vervlogen schaduws? Zijn zij dat?

Is niet geheel 't verleedne een schaduw? Zijn

Ze iets anders of iets minder? - Ja, ze zijn

Een schepping van de ziel. Welnu, de ziel

Schept werelden naar wilkeur, en bevolkt

Ze met een teelt van wezens, meer volmaakt

Dan haar omringen; zij blaast d' adem in

Aan vormen die den dood niet zullen zien.’

Nicolaas Beets' Dichtwerken Compleet.

Naar Lord Byron, Verscheiden Gedichten,

de Droom, blz. 240.

Er volgt in de Aanteekeningen door onzen dichter bij die verzen gevoegd, blz. 248:
‘Mijne vertaling is, gelijk het oorspronkelijke, in blanke vijfvoetige jamben. Ik had begonnen haar in rijmende alexandrijnen te schrijven, maar bemerkte spoedig, dat zij zoo doende veel te pompeus en heel wat anders werd. Men oordeele:

Tweevoud is 't leven, en de slaap heeft ook zijn wereld,

Als in dien tusschenstaat van wat men Leven hiet

En Dood, eens menschen ziel in halfbedwelming dwerrelt; -

Zijne is die tusschenstaat en zijne een wijd gebied

Van wilde wanorde en bestaanbaarheid; en droomen

In hunne ontwikk'ling hebben leven, leed en smart,

En boezemfoltering en angst en tranenstroomen,

En weelde en wellust ook, met balsem voor het hart.

Zij nemen van 't gemoed een wicht af, zoo zij 't streelen,

Maar laten ons, ontwaakt, een wicht op 't mijmrend hoofd

En op de ziel, die zij verlieten; zij verdeelen

Ons aanzijn; niet tevreên ons tijd en rust te ontstelen,

Wordt van onszelf door hen ons ook een deel ontroofd.

Zij schijnen voorboôn van een tweede zijn; zij zweven

Voorbij als schimmen van 't verleden; fluistren ons

Iets van de toekomst als sibyllen toe; en geven

Vrijmachtig in hun wil, genot of leed op 't dons.’

Ernst of scherts? vraagt ge. Beide, zou ik willen antwoorden, als de Vriend van Doen door Laten mij veroorloofde, er eene persiflage dier inheemsche dichtschool in te begroeten, welke Bilderdijk voor zijne rekening heeft! - mag ik haar door eene uitheemsche anecdote kenschetsen? ‘Reynolds, Johnson and Goldsmith were together one day, when the latter said that he thought he could write a good fable; mentioned the simplicity which that kind of composition requires; and observed that in most fables the animals introduced seldom talk in character. “For instance,” said he, “the fable of the little fishes who saw birds flying over their heads, and envying them petitioned Jupiter to be changed into birds. The skill” he continued, “consists in making them talk like little fishes.” At this point he observed Johnson shaking his sides and laughing, whereupon he made this home thrust. “Why, Mr. Johnson, this not so easy as you seem to think; for if you were to make little fishes talk, they would talk like Whales.”’
John Forster, The Life and Times of Oliver Goldsmith.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 300]

 

Wij d' eerste noten weêr verrassend suiz'len hoorden?

 

Uw zoete stem verzelt, uw ving'ren spelen die,

 

Tot, mij verliezende in 't geheim'nis der accoorden,

 

Toel uist'rende en toeziende ik dubb'len dank u biê.

 

 

[p. 301]

 

338

 

 

 

‘De slaap’ - zoo klinkt het - ‘mag op eigen wereld roemen;

 

Gelegen tusschen wat wij te onrecht doodzijn noemen

[p. 302]

 

En te onrecht vieren als bestaan: een werk'lijk rijk; -

 

Ook heerscht maar schijnbaar ruste in zijner droomen wijk,

 

Geweldiglijk als tot hun wicht van wee ze ons doemen,

 

Of van den druk des dags ontslaan genadiglijk; -

 

 

[p. 303]

 

339

 

 

 

Ons aanzijn splitsend', - ons niet enkel overheerend'

 

Door steigering van vrees, van angst, van schrik, - verkeerend'

 

In deel van ons en onzen tijd, gebiedt de stoet, -

 

Als schimmen van 't weleer 't meêwarig harte deerend',

 

Als boôn der toekomst in verwachting blij begroet, -

 

Uit visioenen zoo van geest als van gemoed!

 

 

 

340

 

 

 

We blijken speelbal van maar schaduws die verdwijnen!

 

Doch zijn zo 't waarlijk? is 't verleên iet meer dan schaûw?

 

En mag de ziel den droom niet als haar schepping mijnen,

 

Een hooger levensvorm dan zon of maan beschijnen,

 

Dan onze dwaalstar duldt?’ - valt toch haar dampkring blauw

 

Der vlucht, waartoe zij zich bestemd gelooft, te nauw!

 

 

 

341

 

 

 

Wie dan de droom vereent tot vlam der wake spranken? -

 

Onschatbaar zij de gaaf, waaraan 't genot wij danken,

 

Door meer dan wilden kreet, door meer dan rauwe klanken,

 

In woord bij woord, uit wie de keuze bootst en beeldt,

 

Elkaêr te tolken wat voor onze zinnen speelt,

 

Wat diepst der ziele smart, wat hoogst der ziele streelt; -

 

 

 

342aant.

 

 

 

Waar staven hoofd en hart hun vrijheid als in droomen? -

 

Benijdenswaardig schijn' wie op de breede stroomen

[p. 304]

 

Des zangs, in 't speeltuig zich eens tooverstafs gezag

 

Bewust, de schare aan zijn triomftocht boeien mag:

 

De droeve of blijde snaar dien ademloozen 't omen

 

Van deernisvollen traan of vreugdevollen lach; -

 

 

 

343aant.

 

 

 

Maar spreken, - trots den waan als leerden wij 't van zelven, -

 

Eischt moeders liefde, eischt meesters lessen, voeg er bij

 

Eischt studie, wat ook 't wit van onze rede zij; -

 

Maar dichten, arbeid is 't uit groef bij groef te delven

 

't Geen nergens mag verraên, waar 't glad den boog doet welven,

 

Hoe zwaar het beit'len viel, door 't vaak weêrstreefd geglij; -

 

 

 

344aant.

 

 

 

Als lout'ren lust valt slechts het visioen te smaken:

 

We aanschouwen 't! en dat zien volstaat: het voelt, het denkt;

 

't Geheugen kwijt zich van zijn plichten als in 't waken,

 

Het oordeel handhaaft al zijn rechten ongekrenkt, -

 

Mysterie! dat ons 't rijk der geesten binnenwenkt

 

Is 't wonder zoo in u naar hun verkeer wij haken?...

 

 

 

345aant.

 

 

 

‘Wil 't mij vergeven, die m' een rapper ruiter dacht

 

Dan t' uchtend ik tot mijn beschaming ben gebleken,

 

Indien, mijnheer de Witt! ge lang hier hebt gewacht;’ -

 

Zou 't Willem zijn wien dus het Huis in 't Bosch hoort spreken,

 

Omschitterd door wat goeds en groots uit zijn geslacht

 

Wie t' onzent 't licht mocht zien in liefde doet ontsteken?¹

 

 

1 De luttele, losse draden, zaamgeweven ter voorstelling van een jongst onderhoud tusschen Willem de III^de en Johan de Witt. werden, door eene zijner Hoogheid bevriende hand, in de onderstaande regelen geleverd:
‘As soon as he’ (the Prince of Orange) ‘was brought into the command of the armies, he told me, he spoke to de Witt, and desired to live in an entire confidence with him. His answer was cold: So he saw that he could not depend upon him. When he told me this, he added, that he was certainly one of the greatest men of the age, and he believed he served his country faithfully.’
Bishop Burnet's History of his own Time.
Of the first twelve years of the Reign of King Charles II.
Vol I, pag. 321.
Eene poging het strijdige tusschen zoo ingewikkelde blaam en zoo onverholen lof op te lossen valt te wagen, als men zich beurtelings op het standpunt van den Vorst en op dat van den Volksman plaatst.

[p. 305]

 

346aant.

 

 

 

Dus tot den man, op wiens wel-eerelijk gelaat

 

Vergeefs gij rimpels zoekt, ofschoon in fellen haat

 

Hij vroeg're hulde boet, - zoo hoff'lijk dank betuigend

 

Voor heusche ontvangst, - en toch geen haarbreed dieper buigend

 

Dan toen hij stond te roer op 't groote schip van staat,

 

Om holle of effen zee niet klagend of niet juichend!

 

 

 

347

 

 

 

‘Doe meer nog: gun me kort te wezen: ik verpand

 

Mijn woord u dat ik tot deez' stap slechts werd gedreven

 

Door liefde voor 't als u mij dierbaar vaderland!

 

Gij weet wat overmacht er tegen zamenspant,

 

Dat nauw'lijks uitzicht op bevrijding is verbleven:

 

Ik vrage u: moogt gij ons met raad en daad begeven?’

 

 

[p. 306]

 

348

 

 

 

Geen kreet, geen woord, geen zucht ontglipp' de Witt's gemoed,

 

Van welk een weelde hij het fiere hart voelt zwellen

 

Hoe d' akers, trillende aan dien linnen kraag, 't vertellen;

 

Trots 't ijlings nederzien ontstraalt den wimp'ren gloed:

 

O mededingers hulde, ons boven alle zoet,

 

Wel mag bij u een wacht hij voor zijn lippen stellen!

 

 

 

349

 

 

 

‘Den roem van Holland hebt gij twintig jaar verhoogd!

 

Wedijv'rend, - zoo dat woord ge tusschen ons gedoogt, -

 

Werd door mijne eischen nooit een minder doel beoogd;

 

Wat zoudt ge, nu fortuin het prijs geeft aan haar nukken

 

U niet vermannen of 't, vereend, ons mocht gelukken

 

De weerelooze prooi der dwinglandij t' ontrukken?’

 

 

 

350aant.

 

 

 

Vermoên, terwijl hun beê zij richten tot de Witt,

 

Die ad'laarsoogen welk een toets zijn blik bezit

 

Vlug 't lokkenrijke hoofd opbeurende uit gepeinzen?

 

Om 't even! - zijn ze aan trots niet vreemd, ze zijn 't aan veinzen,

 

De geestdrift is gemeend die hem om bijstand bidt, -

 

Helaas! dat al haar hoop bij 't antwoord zij ziet deinzen!

 

 

 

351

 

 

 

‘Uw Hoogheid hebbe dank! - Sints d' omzwaai van mijn lot

 

Verduurde ik wreed verwijt, trotseerde ik bitt'ren spot,

[p. 307]

 

Viel deernis harder nog, - wat keerzij van den penning

 

Der volksgunst! - oordeel dus hoe zeldzaam een genot

 

Gij me in uw bede gunt, die blijk geeft van erkenning, -

 

Toch pleegde ik zoo ik haar gehoor gaf heiligschenning!’

 

 

 

352aant.

 

 

 

- Een stilte! - Er zijn verleid door 't lokaas des gewins,

 

Er zijn die goud versmaên doch voor gezag bezwijken,

 

Er zijn... maar durft ge met de menigt' hem gelijken?

 

Nooit was de weelde lust zijns huis'lijken gezins, -

 

En 's werelds vonnis heeft zijn wijsheid mogen strijken, -

 

Aan onzer vaad'ren leus herinnert hem de prins:¹

 

 

 

353aant.

 

 

 

‘“Concordia,” - moog' nog ze ons redden!’ - breekt het zwijgen

 

Die af, en bij haar lof herschept zich 's lands verschiet

 

Of vast de zuidertrans het onweêr weg zag zijgen

 

Waarin de krijg den vloek, die hem vervolgt, ontvliedt;

 

Of vast al 't ov'rig zwerk het welkom hoorde stijgen

 

't Geen ieders hart den vreê, ten zetel varend, biedt;

 

 

 

354

 

 

 

Hoe 's vijands pijlen dra vergeefs door 't luchtruim trilden,

 

Hoe afgekeerd, verstompt, in 't zand des duins zij gleên

 

Zoo, mannen broeders, lijf aan lijf, in onze schilden

 

Een ondoordringb'ren muur we om gade en kind'ren tilden;

1 Concordia res parvae crescunt, etc.
Sallustius.

[p. 308]

 

Zoo d' aanvalskreet met recht zich hief uit ons geleên

 

Dewijl der tweedracht toorts te pletter bleek getreên!

 

 

 

355

 

 

 

‘Gereed’ - dus pleit hij - ‘goed en bloed het volk te wijden

 

Zou 'k in 't verdedigen aanvank'lijk mij verblijden

 

School in 't verzoenen niet het zwaarste van mijn last:

 

Zoo lang als bestevaêr en bezem op den mast

 

Elkaêr den staf der vloot hartstochtelijk benijden

 

Geen kans dat met een zege ons weêr de zee verrast¹.²

 

 

1 “Ook verstondt zyn Hoogheit” (Willem de II^de, Maart 1673) ‘dat de Heer Kornelis Tromp, (die altoos groote zucht hadt getoont voor 't Huis van Oranje, en daarom by de Staatsche regeering te meer in 't oogh was geweest) dewyl de L. Admiraal van Gent in den slagh voor Soulsbaay was gebleeven, weêr als L. Admiraal, onder 't Kollegie der Admiraalteit tot Amsterdam, zoude in zee gaan, hem in zyn ampt en oude waardigheit herstellende; doch zyn Hoogheit begeerde en braght te weegh, dat hy zich eerst met den L. Admiraal de Ruiter in der minne verzoende. Ook was de Heer de Ruiter te goedhertigh om in zoo goede zaak zich t' zoek te manken: men beloofde elkanderen, in 't byzyn en ten overstaan van zyn Hoogheit, al 't voorledene aan een zyde stellende, voortaan in broederlyke en trouwe vriendtschap te zullen leeven.’
Gerard Brandt, Het Leven en Bedryf van den Heere Michiel de Ruiter, Bl. 372.

2 ‘Bestevaêr’, de gewoone en streelende benaming, door het bootsvolk ‘aan de Ruyter toegovoegd,’ schrijft Mr. C.J. de Jonge: Geschiedenis van het Nederlandsch Zeewezen, III Deel 1ste stuk, bl. 229, en het woord is dus ter aanduiding van dien held volkomen gewettigd: doch was het ‘bezem op den mast voeren’ inderdaad een erfelijke titel geworden in het geslacht der Tromps? Gewoonlijk bepaalt zich de overlevering ‘op het gezag van geachte Engelsche schrijvers, waaronder Hume’ tot de bijzonderheid dat Marten Harpertzoon, overwinnaar in den slag bij Douver, ‘volgens aloude Hollandsche wijs den besem uit den mast zou gestoken hebben, om aan te duiden, dat hij de zee van vijanden had schoongeveegd;’ de Jonge, als boven. II Deel 1ste stuk, bl. 77. Wat zou er intusschen tegen in te brengen zijn geweest, indien de Landjonker had beweerd dat de aanmatiging meer strookte met den aard van Cornelis dan met zijns vaders ‘zedige en gematigde inborst?’
Aanteekening van den Uitgever.

[p. 309]

 

356

 

 

 

Wilt gij de hand mij biên d' onzaal'gen twist te slechten,

 

Stel zelfverlooch'nend' dan hun taak in vollen dag:

 

Wat make ik louter van den tijdgenoot gewag?

 

Als later over ons het nageslacht zal rechten

 

Gelooft ge niet dat steeds zijn schoonsten krans 't blijft vlechten

 

Voor hem die slechts het land, die niet zich zelven zag?’

 

 

 

357

 

 

 

Daar wiss'len in de Witt's èn schand're èn zedige oogen¹, -

 

Al faalt hun bruine diepte ook 't blauw der hemelbogen

 

Toch beurtlings, deez' gelijk, nu blinkend dan betogen, -

 

Daar wiss'len om zijn mond, - die met het weêrwoord mart

 

Of 't hoofd nog aarz'len mocht ter wille van het hart, -

 

Als licht en schâuw zij af, des staatsmans vreugd en smart;

 

 

 

358aant.

 

 

 

Bewond'ring voor een jeugd haar gaven even spoedig

 

Ontwikk'lend als de nood zijn eischen tot haar richt, -

1

‘In uw, en schrandr', en zeedig', oogen

ô Staatsman! praald by ziels vermoogen,

Een Moed, na tyden niet geschikt.’

O.Z. van Haren, de Geusen, X^de Zang. Uitgave van 1772.

[p. 310]

 

Uitvorschende in den raad, op 't oorlogsveld stoutmoedig, -

 

Voor eigen zwakheid streng, voor and'rer zwakheid goedig, -

 

Genot, gezondheid zelve opoff'rend aan haar plicht,

 

Ach! waarom grijpt ze naar een kroon in 't vergezicht?

 

 

 

359aant.

 

 

 

‘Uw Hoogheid! tusschen ons gaapt eene ondempb're klove!

 

Zoo zeker als van u 's lands redding 'k mij belove

 

Zoo willig kweet ik mij van wat mijn plicht gij acht,

 

Ware ik me niet bewust dat nimmermeer ten hove

 

Ik haar vergeten zou aan wie ik alle kracht,

 

Mijn gansche leven lang, ten offer heb gebracht;

 

 

 

360aant.

 

 

 

Ik droomde, - spotzucht moog' voor dwaasheid 't woord misbruiken

 

Niets hoogs, niets heiligs of zij scheldt het maar gedroomd, -

 

Ik droomde oen vrijheid als voor 't menschdom zeker koomt...

 

En 't was me als zag ik in den staatsvorm haar ontluiken

 

Die heerschzucht niet alleen in d'enkele betoomt,

 

Die, gordt hij zich ten strijd, bij machte is hem te fnuiken;

 

 

 

361

 

 

 

Een burgerlijk bewind don vroedsten toevertrouwd

 

Verheven uit wat nacht ook hun talenten blonken, -

 

't Geen d'oceaan voor borg van onze welvaart houdt, -

 

Dat kennis en dat kunst bij allen tracht te ontvonken,

 

Wat ijdelheid!.. ik stoffe op 't geen ik heb gebouwd

 

Al blijkt het, onvoltooid, in puin reeds zaamgezonken!’

 

 

[p. 311]

 

362

 

 

 

‘Zie op!’ valt Willem in en wijst naar 't schilderij

 

Het meesterstuk Jordaens', ‘is u de knaap vergeten

 

Dien ge eens alleen hier vondt, der grillige voogdij

 

In arren moede ontsneld? of hengt u nog hoe hij

 

Zijns vaders beeld u wees en aanhield om te weten

 

Wanneer op zulk een ros ook hij zou zijn gezeten?¹

 

 

 

363aant.

 

 

 

‘“Als steeds ge uw lessen kent,” was 't antwoord dat ge gaaft;

 

Een raad van wien al d' ernst gij sedert hebt gestaafd

 

Daar ge in de wiskunst mij behagen leerdet scheppen²:

 

U danke ik 't zoo de kooi mijn vleugels hoorde kleppen

 

Maar ver mijn doel voorbij is uwe vrees gedraafd

 

Vermoedt ge dat ik die ten hoogsten trans zou reppen!’

 

 

1 Prins Willem de II^de bedwingt, op het doek dat zijns vaders zegevierende intocht voorstelt, een zoo vurig steigerend paard, dat het fraaie dier wel de opmerkzaamheid des knaaps trekken mocht.

2 “Weinig had hij”, Prins Willem de III^de, “te danken aan zijne opvoeding, die verwaarloosd geworden was, meer aan de gesprekken met de Witt”.
Mr. G. Groen van Prinsterer, Handboek der Geschiedenis van het Vaderland, III^de Aflevering, bl. 473. Uitgave van 1843.
Waarom wischte de meester den laatsten trek in de Volkseditie, Vierde Druk, 1874, uit?
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 312]

 

364aant.

 

 

 

‘'k Voorzag uw kansen,’ tuigt de Witt, ‘en stond ze u toe;

 

Van lage staatzucht wars, die mij met zege vleide

 

Zoo strikken des verderfs ik voor uw jonkheid spreidde,

 

Volhardde ik in 't besluit daar 'k nog te goed me op doe:

 

Wordt Holland eens in mij zijn hooger roeping moê

 

Dan vinde een vorst het waard 't in hem dien 'k onderscheidde.

 

 

 

365

 

 

 

“Die ure, 't blijkt me, sloeg; - zoo zij het!”’ - Hoog en straf

 

Moog 't klinken, waardigheid als Hellas' beitel gaf

 

Straalt 't levend marmer van dat heldenvoorhoofd af; -

 

‘Dat uur zal nimmer slaan!’ meent Willem, hem een schrede

 

Genaderd, hem de hand toereikend met de bede

 

Dat hij als vriend die drukk', voor 't minste tot den vrede!

 

 

 

366aant.

 

 

 

‘Ten afscheid!’ - Schoon dat woord, 't geen allen zoen verwerpt

 

Gebrek aan deernis toon' met 't leed van landgenooten

 

Voor wie zich, dag aan dag, het oorlogswee verscherpt?

 

Ten afscheid! - 'Wijl de kreet nog in zijne ooren snerpt

 

Dien wraakzucht langer niet den gorgel uit moest stooten

 

Sints van de kerkerpoort de deuren zich ontsloten!¹

 

 

1 ‘Gedenk aan Loevestein’, - zoo de overlevering wil, dagelijks door Jakobus de Witt zijnen zonen Cornêlis en Johan toegeroepen; de heugenis eener gevangenschap door dezen zeker met zeldzame bitterheid botgevierd: - meer dan twintig jaren wroks, voor nog geene vier maanden gemis zijner vrijheid!

[p. 313]

 

367

 

 

 

Wat vragen! - doe wie waant dat zulk een groote ziel

 

Ooit dus hardvochtig doemde, ooit dus haatdragend viel,

 

Door 's prinsen eerbied zich haar wederzin verklaren:

 

‘Waar nam zijn jammer eind, die niets meer overhiel'

 

Dan d' achting voor zich zelv', liet ook dien troost hij varen?

 

Begins'len eischen mede in staatsliên martelaren!’

 

 

 

368aant.

 

 

 

Gij, Willem! gij, de Witt! der Vrijheid evenkniên!

 

Wier trouwe om 't zeerst de taak u toegedacht vervulde

 

Haar vestend', naar de geest der oude wereld 't duldde,

 

Haar spellend', als haar die der nieuwe laat gebiên;

 

Waar, geniale groep¹! waar brengen we u een hulde

 

Die al wetten geeft tot u leere op te zien?....

 

 

1 Al verrijst ooit het voor onze Staten-Generaal gedroomde paleis, zullen wij in de vergaderzaal der Eerste Kamer, in marmer, zullen wij in de vergaderzaal der Tweede Kamer, op doek, haar aanschouwen, zoo als de beide voortreffelijke beeltenissen ons door de Baen vermaakt - Willem de III^de in den bloei der jeugd, in schilderigen krijgsmansdos, - Johan de Witt in de kracht des mannelijken leeftijds, in deftig burgerlijk gewaad, - den kunstenaars studiën bieden om die waar en waardig voor te stellen?
Vrome wensch! met wiens vervulling zich de Landjonker blijkbaar niet vleien dorst, is uwe bevrediging in weldra een halve eeuw waarschijnlijker geworden?
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

[p. 314]

 

369aant.

 

 

 

Wees, lieflijk kindschap! 't geen me op eens weêr schijnt t' omvangen

 

Door balsemrijke lucht uit bloemen toegereed;

 

Weest, heuv'len! die uw loof ten dalen af laat hangen,

 

Als troonde 't beekje 't meê dat van geen ruste weet;

 

Weest, trots uw stilte, toch niet somb're loovergangen!

 

Waarin de mijmerzucht alle ijdelheid vergeet;

 

 

 

370aant.

 

 

 

Weest... - was 't mij dan vergund dat ik den groet volendde

 

Daar, dochter Gelder's! gij meê instemt? - toen 'k mij wendde

 

Ten laaien luister van een open plek in 't bosch

 

Stond plots'ling in de veerte er Robinhood op 't mos!

 

Wat vraagt gij me of ik hem bij d'eersten blik herkende?

 

De wedren zoekt vergeefs de weêrga van dat ros!

 

 

 

371aant.

 

 

 

Een blijd gebriesch klonk voort tot in de diepste lanen, -

 

Een flikkering van licht ontschoot den nacht der manen, -

 

Doch nevens mij bedwong de drift zich, roereloos, -

 

Op steeg ik, - om mijn roem als ruiter te zien tanen,

 

Wij stoven naar zijn wil de dreef in die hij koos...

 

Bezwoer de booze fee der streek mijn spieren voos?

 

 

 

372aant.

 

 

 

Een booze fee? ik had, in 't schoonst der paradijzen,

 

Wie slechts een ommezien mijn hand haar kracht ontnam

[p. 315]

 

Ter duiding van den weg, een engel moeten prijzen,

 

Zoodra we in 't groen gewelf iets weem'lends zagen rijzen

 

Bij wijle sneeuwgestuif, bij wijle vier'ge vlam,

 

Waaruit, weêr jeugd en vreugd, Mimosa tot ons kwam.

 

 

 

373aant.

 

 

 

Wat steig'ring van genot! verrassinge der ooren:

 

Gehinnik op de maat des vluggen drafs te hooren,

 

't Welluidendste dat ooit de rust van 't woud mocht storen; -

 

Bezieling van den blik; - die zich doordringend strekt

 

Naar 't boeiend vergezicht als 't hooger schoon ontdekt

 

Dan waar 't, omsluierd, zweem van hope op heeft gewekt; -

 

 

 

374aant.

 

 

 

Verrukking des gemoeds: wanneer voor luchtkasteelen

 

In wie zoo vaak de waan mocht met zijn wenschen spelen

 

't Verwezenlijkt aanschouwt 't geen inniglijkst het vroeg; -

 

Driedubb'le weelde daar mijn harte hoog door sloeg

 

Toen schitterglans noch schâuw 'k me langer zag verhelen

 

Wier kleine hand den toom der telle sierlijk droeg!

 

 

 

375aant.

 

 

 

Was 't westewindeke uit den lommer aangetrokken

 

Zijn vleugels bleken niet op 't boschgebloemt' getild

 

Om 't wapp'ren van die veêr, om 't wuiven van dat vilt:

 

Naar 't rozenmondje heeg 't voortsuiz'lende in de lokken

 

Wier duister, hief de vaart des schalken enk'le vlokken,

 

Opvonkelde of de trans werd van gestarnt' doortrild:

 

 

[p. 316]

 

376aant.

 

 

 

In breede vouwen mocht haar blauwe rijkleed glooien

 

Langs 't glinst'rend lijf van 't ros, den slanken vorm der leên

 

Verried, waar 't voetje rees, het vallen van de plooien;

 

Geen siersels wonden zich om hals of schouders heen,

 

Volkomen, vergenoegt der stoffe maar bekleên,

 

Zou keten en zou kraag die buste schendend tooien;

 

 

 

377aant.

 

 

 

Daar week het nijdig floers: haar hemelsch aanschijn straalt!

 

Wat woorden waarin niet, lofzingend voor 't begroeten,

 

Dier oogen opslag, niet de lach dier lippen faalt?

 

Al moest ik beide met een wijl verblindens boeten

 

Te duur waar' tot geen prijs eene ure heils betaald

 

Wier heugenis het leed eens levens zou verzoeten!

 

 

 

378

 

 

 

Och! arme beeldenschat die 't woud ten beste geeft:

 

Het wieg'len gindscher webbe uit zilverstof geweefd,

 

't Zich baden in het licht dier breede beukentwijgen,

 

Het wippen van dat meesje eer wij 't voor goed doen stijgen,

 

Hoe alles wordt beschaamd door wie ter zij me zweeft,

 

Bevalligste evenzeer in 't beuren als in 't nijgen!

 

 

 

379aant.

 

 

 

Een vergezicht ontrolt wat, oud en nieuw, 't stoffeert

 

Waar 't mastbosch duister spreidt, waar held're golfjes vlieten:

[p. 317]

 

Dien bouwval, van wiens kruin de moker blijkt geweerd,

 

Dat dorp, door noeste vlijt in stedeke verkeerd:

 

Een vrijer wereld dan de vaad'ren na ons lieten,

 

'k Mocht, dacht me, honderdmaal dien indruk reeds genieten;

 

 

 

380aant.

 

 

 

Toch is 't of zich de beemd voor 't eerste me opensluit

 

Zoodra vertellende, ik de groepen van 't verleden

 

In weidschen tooi, ter kerk, de burchtpoort uit doe treden,

 

Den trots des bruigoms schets', de traantjes van de bruid...

 

Tot met een ommezwaai den overgang zij stuit

 

Hoe d'eigen hartstocht nog den staf voert over 't heden!

 

 

 

381aant.

 

 

 

Waar' ze al de aanminnigheên der geestdrift zich bewust

 

Als wiss'ling van verschiet haar schoonheidszin verlust

 

Zou zij den mijnen zoo gedurig, zoo gerust,

 

Wel tarten? zij wier aêm 'k mij nauw'lijks aan voel roeren

 

Of 'k vrees dat eerbied slechts te kort een strijd zal voeren

 

Met neiging, wier triomf zoo vele prikk'len zwoeren!

 

 

 

382aant.

 

 

 

Geen weelde die haar lokt naar 't vorstelijk terras,

 

Al prijkt in roos bij roos 't uitheemsche bloemgewas,

 

Al noodt de zuilengang op 't geuren zijner winde:

 

‘Een wijle pozens,’ zegt ze, ‘in schaduw van die linde,

 

't Zal frisch zijn bij de bron, 'k zag nooit zoo fleurig gras,

 

Wie weet of ik er niet het laatst viooltje vinde?’

 

 

[p. 318]

 

383aant.

 

 

 

Een flinke knecht schiet toe, - de wakk're vrouw schenkt graag

 

Het zoetste dat zij heeft, - hoe gluren om de haag

 

Daar blauwe kijkers uit de blonde kopjes: boudste

 

Van allen springt er een op naar mijn zweep: - ‘ai, plaag

 

Dat heerschap niet!’ - ik laat hem klappen, ‘Is 't uw oudste?’ -

 

‘Die naar zijn vaertjen aardt, van zeven wis de stoutste!’

 

 

 

384aant.

 

 

 

Ik lei de lieve voort waar mos den eik omzoomt,

 

Waar 't ‘duyster is in 't groen’ waar 't ‘groen is in den duyster,’¹

 

Ik lees een tuiltje zaam, ik bied het haar, ik fluister,

 

Verbleekt ze een oogenblik een hooger blosje koomt....

 

Maar 'k verg der vriendschap niet dat langer nog ze luister:

 

Schoonst droom' zij zelve zich wat zaligst 'k heb gedroomd.

1 Vers van C. Huygens in Hofwyck, 345^ste regel.

1 De heer P. Leendertz Wz. teekent, in zijn verdienstelijke “Eerste volledige Uitgave” der Gedichten van P.C. Hooft, 1ste Deel, bij dit woord aan: “Wtheemsche, zeldzame, uitnemende,” - maar had de Landjonker, ware de druk dezer verzen door hem bezorgd, zich niet mogen beroepen op: “Wtheemsche ballingen van have, en huys berooft, Gelockt, gewellekomt, en in mijn' schoot gestooft:”? Mr. J. van Lennep, de Werken van Vondel, enz. II deel, bl. 369 Palamedes, de eerste handel; v. 121 en 122.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

1 Bilderdijk gaf, in zijne dictaten over de Geschiedenis des Vaderlands, de bij Wagenaar in doodsverf gelaten Jonkvrouwe van Mechelen, een weinig kleur door haar ‘van voornamen Brabandschen adel en groote schoonheid’ te prijzen; en bevestigde verder de bedreiging van Maurits, dat Frederik, zoo hij Amalia niet trouwde, zich van zijn erflating verstoken zou zien - ‘en dit klemde’. Hij teekende bij die woorden aan: ‘Wagenaar twijfelt. Stulté!!’ Prof. H.W. Tydeman vortolkte ons het laatste woord met ‘[Dwaasselijk]’, maar beide bleven ons het bewijs schuldig.
Bijvoegsel van den Uitgever der Nalatenschap.

1 De Landjonker zoude, zoo het hem vergand was geweest de uitgave van Leopold von Ranke's ‘Briefwechsel Friedrich des Grossen mit dem Prinzen Wilhelm IV von Oranien und mit dessen Gemahlin Anna Geb. Princess Royal von England [Berlin 1869], te beleven, zijne keuze van een gedenkwaardigen dag op het Loo bepaald hebben tot den herfst van het jaar 1738, toen Friedrich er, als kroonprins, Willem en Anna bezocht. Beide mannen winnen in onze schatting bij de studie waartoe die briefwissel gelegenheid geeft; maar wat er het schoonst door uitkomt is het karakter der Vorstin die, twintig jaren later, alle gevaar voor haar zelve trotseerde om, Friedrich waarschuwende welk gevaar hem van Ruslands zijde bedreigde, den voormaligen gast blijk te geven hoe oprecht zij hare toenmalige vriendschapsbetuiging had gemeend.
Aanteekening van den Uitgever der Nalatenschap.

1 Als de Landjonker lang genoeg had geleefd, Vosmaer zou hem hebben geleerd, dat Rembrandt, die zich nooit in populariteit verlustigen mocht, zelfs hem, dien hij vereeuwigde, niet voldeed. ‘Banning Cock n'a-t-il pas été content de la manière dont Rembrandt l'avait peint? Se trouvait-il peut-être la face trop rouge et son beau costume trop noir? Au moins il a fait faire les portraits de sa femme ot de lui par Van der Helst, qui les aura rendus plus clairs et plus naturels,’ - lezen wij in Rembrandt Harmensz van Rijn, sa vie et ses oeuvres, la Haye, Martinus Nijhoff, 1869, pag. 159 et 160. ‘Et même, il a été peint encore une fois pour le Doelen avec sa compagnie de gardes, par Gerrit Lundens, vers 1660; ce tableau “très achevé” parut en 1712 à la Vente P. v.d. Lip, où il fut vendu f. 213. Chose remarquable, ces peintures, préférées apparemment par le Seigneur de Purmerland, sont perdues et ignorées, et celle qui ne lui parut pas suffisante a associé le nom de Banning Cock et de sa compagnie à une gloire européenne.’
O Tijdgenooten!
Bijvoegsel van don Uitgever der Nalatenschap.