Calvinistische vertoogen

[p. 483]

Aanhangsel.
(Twee Brieven van Cats.)

De beide volgende brieven van Cats, vóór enkele jaren te Middelharnas uit familie-papieren te voorschijn gekomen, mogen hier volgen als aanhangsel tot het opstel over den Dichter hiervóór. Ze zijn veel te goed om in vergetelheid te blijven sluimeren.

Nummer één luidt als volgt:

Aan de Eerbare, achtbare Juffrou de weduwvrouw van Sr. Hans van Wely zal., ged. tot Amsterdam.

Eerbare juffrou.
Desen dient om UE. kennelyck te maecken, dat UE. nicht K.. getrouwt met den lieutenant de W.. in grote ongelegentheyt ende kleinicheyt is geraeckt, door sollicitatie ende andere inconvenienten, die haer uyttermaten kostel. hebben gevallen in der vougen, dat deselve de hulpe van vrienden ten hoochsten van node is hebbende en dewyle Godt almachtigh UE. sonderling heeft gezegent ende dat UE. oock wel de outste zyt van het geslachte, soo wordt UE. versogt tot assistentie van deselve UE. liberaliteyt int werck te stellen ende oock andere vrienden daertoe te disponeren, hyer synder die de selve ter eere hebben helpen brengen ende noch by haer wel willen doen maar de bloetvrienden ende geallieerden dienen hyer in voor te gaen, de voorsz. UE. nicht ofte haer man hebben voorgenomen den desen UE. selfs te presenteeren kont derselver gelegentheyt nyt verstaen, dit mijn vooorschryvens alleen dienende ter eere ende goede van d'opgem^e. UE. vrienden.
Waarmede
Zyt Godt almachtich in genaede bevolen.
In 's Gravenhage, den 22 Septembris 1650.
UE. gans dienstwillige en ontbekende vrient,
(get.) J. Cats.

[p. 484]

Het schijnt, dat de tusschenkomst van Cats niet bijster goed opgenomen werd. Hij ontving althans geen antwoord. En wat hem bij geruchte ter oore kwam, voorspelde weinig goeds. De ongelukkige nicht bleef dus van de hulp harer familie verstoken en Cats voelde zich daarom genoopt ter zelfder zake een tweede schrijven tot de ‘Eerbare Juffrou’ te richten.

Deze brief - die ons duidelijker doet zien, hoe de vork in den steel zat - was van den volgenden inhoud:

Aan de Eerbare, achtbare, seer discrete Juffrou de weduwvrouw van Sr. Hans van Welij tot Amsterdam.

Eerbare, achtbare ende seer discrete Juffrou.
Ick hebbe u eenigen tyd geleden door eenen brieff by my geschreven gunstel, versocht ten eynde UE uytten zegen by Godt almachtich, aan deselve soo mildelyck verleent soudt willen doen een hantreyckinge aen UE. nicht K.. (nu getrout met den L^t. de W..) ten eynde deselve door UE. goetdaedicht soude mogen werden gesoulageert van haer ongelegenheyt daer in deselve jegenwoordelyck is vervallen uyt redenen, die ick gelooff UE. bekent te wesen. Ick en hebbe tot nog toe geen brieff tot antwoorde van UE. ontfangen, dan my is gerapporteert by UE. mondelinge geseyt te wesen, dat ick my gemoeyt hebbe met het huwelyck van de voors. UE. nichte sonder UE. daerin te hebben geckent ende UE. mitsdien my toestaet sonder UE. te moeyen haer uyt het myne te assisteren.
Waerde Juffrou gedoocht dat ick een woort hyer toe mach seggen UE. nichte was door ick en weet niet wat geval in die ongelegentheyt geraeckt dat ze was onteert ende een kint hadde gekregen bij een jongelingh die haer geensins en verstont wederom ter eere te brengen zulx dat UE. nichte daerdoor ondernam Syne Hoochheyt hoffelycker memorie¹⁾ te solliciteren om ter eere gebracht te worden denselven volgende tot int leger toe ende aldaer haer sollicitatie in 't werk stellende; ick considererende het leger geen plaetse van tucht te wesen ende ander bedencken op de voors. gelegentheyt hebbende oock wetende datter geen apparentie was om den voors. jongelingh te disponeren om haer te trouwen om redenen hyer te langh om te verhaelen hebbe my van Godts wegen bewogen gevonden myn gedachten te laeten gaen om een middel te vinden ten eynde UE. desolate nicht, daer niemandt van de

1) De Stadhouder, Frederik Hendrik.

[p. 485]

vrienden nae haer om er sach ter eere mochte werden gebracht om niet tot meerder schande te vervallen, daertoe de apparentie niet weinich en was. Ick hebbe Syn Hooch^t gedisponeert een lieutenantsplaets te willen geven aen de gene die met nicht soude comen te trouwen ende onder beneficie van die ende andere redenen is het huwelyck tusschen UE. nicht en Mons^r de W., haar jegenwoordige man geconcilieert wesende deselve van seer goede vrienden ende toe ter tyt een soldaat onder de Guarde. Sie daer eerbare Juffrouw wat ick gedaen hebbe ter eere van UE. ende UE. geslachte. Want UE. nichte my noch in machschap noch in swaegerschap eenigermaeten is bestaande, off ick nu danck of ondanck over tgunt voors. is behoore te hebben ofte niet laet ick UE. discretie ende alle luyden met eenen oordeele. Heeft UE. nicht UE. van dit alles geen advertentie gegeven ende deselve daerin erkent sulx stont aen haer. Myn versouck is geweest ten eynde UE. als voor een bruytschat uyt Uwe overvloedich^t het soudt willen toewerpen, vindt UE. goedt dat ick haer mede de hart zal openen, ick en sal my des niet soucken laeten. Hebbe ick moeyte gedaen ende de grootste van den lande gemoeyt om haer ende haer vrienden wille sal over om haer behoufticheyt de hant te bieden niet weygerich bevonden werden.
Voor besluyt bidde ick UE, my ten minste d' eere te doen van een woort hierop te antwoorden opdat ik mach weten wat UE. ende der vrienden intentie is hyer in te doen.
Hyermede
Eerbare, achtbare, seer discrete Juffrou zyt den almogenden Godt in genade bevolen.
In 's Gravenhage den 9 Novemb. 1650.
UE. dienstwillige vrient en dienaar,
(get.) J. Cats.

Hiermede eindigt de correspondentie. De afloop der historie ligt alzoo in 't duister. Maar geven deze brieven, de laatste vooral, geen aardig en eigenaardig kijkje op Cats en - zijn tijd....? Allerlei vragen rijzen hier voorts: Waarom had Cats in deze zaak het initiatief genomen? Waardoor was ‘Nicht’ na haar trouwen weer in perikel geraakt? Gebeurde het den Raadpensionaris meer, dat hij zulke zaakjes opknapte? Was hij een populair vraagbaak en in hulp-in-nood, wien men zóó meer aan boord kwam? 't Zou wel de herkomst van vele van zijne ‘nieuwtjes’ verklaren. Enz. Enz.

In ieder geval, Cats ook hier weer - calvinist van de daad.