Het land, in brieven

IX Eufrozyne aan Emilia

De 2 febr. 7 -

Hoe genoeglijk heb ik deze avond bij mijn moeder doorgebracht! Ik heb haar uw laatste brief voorgelezen: zij was, niet minder dan ik, daardoor geroerd; en toen ik geheel met uw onderwerp was ingenomen, gaf het aandoenelijkst toneel aan mijn, toen geheel voor ernst vatbare ziel, eensklaps nieuw voedsel. Ik hoorde een dommelend geluid van zachtjes voortgaande koetsen. - Het was een lijkstatie. Wijl ik die altijd gaarne zie, en nu vooral, ging ik naar een donkere kamer en zag de statelijke trein met zekere eerbiedige ontroering: - en vorderen dit de doden niet van de levenden, wier toekomstig lot zij prediken?

[p. 41]

De wapendragers traden vooruit. De doodaankondiger volgde met twee in diepe rouw geklede jongelingen, die in een wenende gedaante, met een statelijke tred voor de dode henengingen. Na dezen kwam de nachtelijke lijkkoets; twee met zwart laken tot de grond toe behangen paarden trokken haar langzaam en met zwaarmoedige stappen voort. Het brede rouwkleed dekte de doodkist. Enige zwartgeklede dragers hielden de ruime slippen vast. Een lang gevolg van koetsen, met vrienden en bekenden, geleidde deze dode naar het stille graf. Een plechtig zwijgen was algemeen en het dof gedreun der langzaam voortrollende raderen, gevoegd bij het schemerend licht der fakkels, vergrootte de beklemmende statelijkheid van dit ernstig toneel. Ook die mens gaat henen (dacht ik) naar zijn, - of haar eeuwig huis! Mijn onzekerheid van het reeds besliste lot dezes onbekenden deed een huivering over mijn leden gaan; mijn verbeelding volgde de lijkstatie; ik zag, bij het onzeker licht der dwalende fakkels, de verzamelde doden in de ruime grafkelder met een zwaarmoedige orde nederliggen, en ook deze dode daarbij gedragen. Ik hoorde het hol geluid der nedergezette kist, en dacht, bewogen met het lot van mijn natuurgenoot, daar wordt nu een mens, die mogelijk voor dezen van de zijnen geliefd was, het verblijf der levenden onwaardig gekeurd en aan de verrotting overgegeven! Dit is de laatste eer voor een voorwerp dat eerlang afschuwlijk wezen zal; het wordt niets gewaar van al die pracht waarmede men het naar de kerker voert. - Deze aanzienlijke wordt zowel een prooi des verderfs als de verachte bedelaar, die men in stilte onder de aarde delft en door geen kunstige tranen beweent; beiden zinken zij neer in de plaats der vergetelheid. - Maar hoe akelig werd ik, toen ik vernam wie deze dode was. - Geen persoon die beroemd was door mensenliefde; geen tranen van droevige beweldadigden zullen op haar zerk rollen. Zij was een vrouw van rang en aanzien, maar met de kruipende ziel van een bedelaar geboren; zij bezat een ruime schat, maar de arme dagloner was rijker dan

[p. 42]

zij. Haar liefste bezigheid was te woekeren, om meerder schats, en door het lijden van gebrek haar overvloed te bezuinigen. Zij dacht aan geen dood, geen achterlaten van alles, aan geen leven na dit leven; het werd haar wel door de waggelende ouderdom herinnerd, maar voor die stem was zij doof. - In deze gesteldheid stierf zij, niemand ten minste heeft bemerkt dat zij tot betere gedachten gekomen is. En is dat zo, wat moet dan zulk een ziel gevoeld hebben hij haar overgang in de eeuwigheid, op dat ogenblik toen haar alles, - alles ontzonk! Uw ernstige brief doet mij dieper denken; hoe veel ongelukkiger zal haar daar de nagedachte van een zo kwalijk besteed leven maken: met welk een verachting moet zij nu op haar bedrijven terugzien, nu zij de oogmerken van haar aanzijn en van haar aardse bezittingen inziet, zonder het gedane te kunnen herdoen! - Mijn gehele ziel is aandoening. Was het zulk een medelijdenswaardige niet beter geweest, dat zij nooit geboren was? Hier was dit arm schepsel reeds ongelukkig, zij had geen genot van haar goed: de aardse zegen was haar een vloek; zij leefde van elk veracht, en haar dood is de blijdschap der erfgenamen. Dezen wijten haar geen dank voor al de verzamelde schatten. - Men bewijst haar in schijn de laatste eer, terwijl men haar in zijn hart veracht; men brengt een lijk naar 't graf waarvoor men gruwt, het geluid der dalende kist is wellust voor hun oren; de armen vloeken, de rijken bespotten haar, de Christen alleen wijdt haar een medelijdende traan, en wie zou zonder medelijden haar verachten kunnen, die door een onherroepelijk berouw gefolterd wordt? O! zonde, hoe sterk is uw heerschappij! ook wij, met de zaden van allerlei ondeugd geboren, hadden zo dwaas kunnen zijn, en de goddelijke bewaring zij alleen de roem, dat wij 't niet werkelijk zijn. Deze gedachte zal mij altijd hoeden voor een ijdele zelfverheffing, en mij met ontzag doen luisteren naar de stem die uit hun graf klimt. ‘Het goed doet geen nut ten dage der verbolgenheid, maar de gerechtigheid redt van de dood.’ Aan zulk een ernstige brief zult gij nauwelijks uw Eufrozyne herkennen,

[p. 43]

doch hoe zeer ik anders de vrolijkheid bemin, gevoel ik in deze gemoedstoestand iets ontzaglijk aangenaams. Hoe kan ik dikwijls zo onbedacht vrolijk zijn in een wereld daar mij dagelijks zo vele doden toeroepen: ‘ook gij zult sterven’? o! Dat eens uw en mijn einde dat der oprechten zij! - Geheel uw

eufrozyne