Het land, in brieven

X Emilia aan Eufrozyne

De 8 febr. 17 -

Uw schone ernstige brief heeft mij, op een andere wijs dan de vorige, een uitmuntend genoegen verschaft, ofschoon het voorwerp dat uw aandoeningen in beweging bracht ook uit mijn ogen een menslievende traan deed vloeien. Hoe overeenstemmend zijn de neigingen en gevoelens van onze harten! Eénzelfde onderwerp geeft dezelfde loop aan onze gedachten. Wij beiden, vatbaar voor de hartelijkste vrolijkheid, zijn even indrukbaar voor het treurige. Hoe akelig maakte mij de schilderij van uw dode! Mijn verbeelding beeft met schrik van haar graf terug. Rampzalig mens! haar lot doet mij schrikken; ik voel al de kracht van uw woorden; met welk een valse eer daalt zulk een mens in 't stof. Is dit de wereld? is dit het lot der stervelingen? Waar is dan onze eerste heerlijkheid? Hoe juist tekent gij mij de sombere rouwplechtigheid af! Uw verhaal doet mij alles zien en horen; onder al de gewoonten der stad behaagt mij deze het meeste. Een zo statelijke wegvoering van de doden naar de plaats der vergetelheid, laat levendiger induk bij de toeschouwende menigte na. En hoe hartroerend is de overeenstemming der omstandigheden met de zaak zelf!

Nooit hoor ik bij de begraving van een der landlieden de doodklok van mijn dorpje luiden, of ik gevoel zekere genoegelijke ernst; en haar dof gebrom is mij een treurige muziek. Dit

[p. 44]

ondervond ik nog voor weinig dagen, toen ik toevallig de begrafenis van een landvrouw bijwoonde. Hoe veel gelukkiger was deze dode! Hoe veel verkieslijker was haar graf, schoon op het open kerkhof! Zij was vroom en geliefd in haar leven en zalig in haar dood; zij werd door geen trein van groten naar de onbesloten woning geleid; slechts haar troosteloze man en twee schreiende kinderen, van enige vrienden gevolgd, gingen met moedeloze schreden achter de zwarte doodbaar; zij werd nedergezet - de kist afgelicht - het gelaat van de bedroefde man tekende een grievende smart en scheen te zeggen: ‘zij was de beste vrouw’, terwijl zijn tranenvolle ogen het lijk nazagen, tot het, op de koorden nedergelaten, met een holle klank op een andere kist in de kuil nederzonk: de kinderen schreiden en hun gelaat zei: ‘Ik heb geen moeder meer’. - De geringe rouwstatie trok af, terwijl ik alleen peinzende staan bleef; de gevoelloze doodgraver schepte de kuil weder toe, zonder dat op zijn gelaat een enkele trek van aandoening te bespeuren was. Nog luidde de doodklok; eindelijk zweeg zij en ik hoorde alleen het dof gedreun der vallende aardklompen en het schrapen der spade door de weergalm herhalen. O! hoe voelde ik toen het geluk der begravene, in die wereld daar geen rang, geen geboorte, noch goederen meer gelden! Haar onaanzienlijk graf geeft haar daar geen kwelling! Zij wordt van de haren beweend; haar godsvrucht wordt met eerbied herdacht; en haar slapende as gezegend van al haar bekenden. - Waarlijk de deugd alleen maakt ons in dit en een ander leven gelukkig! - Er komt mij iemand spreken, dus leg ik de pen neer.

*

De 9 febr.

O! welk dompig weer is het! - Een onaangename dikke mist bedekt alles; ik zie geen kerktoren, geen bos noch hutten. Hoe

[p. 45]

belemmert hij de vrije ademhaling; en hoeveel onaangenamer moet hij in de stad zijn, daar hij met onreine uitwasemingen bezwangerd, tussen de huizen blijft hangen en door elk wordt ingeademd. Dit is zeker een der treurigste wintertonelen; de vervrolijkende zon schiet door de verdunnende damp nu en dan een weemoedige straal en schijnt geheel de nevelen te zullen doorworstelen, doch ras wordt zij weder achter dezelve verborgen; en laat de verkleumde aarde ten prooi aan hun onaangename werking. Evenwel is deze mist niet geheel zonder schoonheid. Ik zie de bomen daardoor prachtig versierd, een klein schemerend loof schijnt hen van de top tot de wortel te bedekken. - De dorre heukebladeren zijn met een glinsterend kleed en net uitgesneden randen voorzien. Zulk een schoon tafereel vormt deze damp, door de vorst verstijfd; was het dan geen jammer zo de zon dat alles op een ogenblik vernielde? Ik wil dan ook in dit weer vergenoegd zijn en er deze les uit nemen: deze damp, die mij alle voorwerpen onzichtbaar maakt of dezelve geheel voor mij verwart, en in een valse gedaante te beschouwen geeft, is een beeld der zwaarmoedigheid, die ons alles verward en treurig doet voorkomen. Zo weinig ondertussen deze damp de dingen zelf verandert, zo ongegrond zijn onze beoordelingen in zulk een ongesteldheid. Zij houdt die goederen die ons een dankbare vreugd zouden instorten, voor ons verborgen. Moet dit ons niet leren, in tijden van kleinmoedigheid ons oordeel op te schorten. - Ik word alweer verhinderd deze af te schrijven. Morgen verder.

*

De 10 febr.

Welk een verlies, lieve Eufrozyne! heeft uw vriendin geleden, weinig dacht ik gisteren dat mijn vergenoegdheid zulk een schok zou krijgen. - Doch schrik niet; het is geen vriendin, geen

[p. 46]

bloedverwant, zelfs geen huisdier dat ik mis, maar - een boom: en wel die lindeboom op de voorgrond, wiens uitgebreide takken een verkwikkende schaduw gaven, waar, in de vorige zomer, nog twee tortelduifjes nestelden en waaronder ik, op een bank van zoden, zo menig gelukkig uur heb gesleten. De storm die tegen de avond al harder en harder opstak, en eindelijk met de woede van een orkaan de hutten, het bos, ja 't gans gehucht bijna beven deed, heeft hem uit de grond gerukt. ‘Daar ligt hij nu, die trotse zoon der aarde! vergeefs, lieve nachtegaal! zult gij hier bij uw wederkomst uw verrukkende zang willen aanheffen. Vergeefs zachtaardig duifje! zult gij in de lente hier uw nestje zoeken, en op 't zien dezer verwoesting heen en weder zwerven! De boom is gevallen! geen loof zal zijn takken meer sieren, en zijn heerlijkheid is voor altoos verdwenen! - Dat trotse pronkstuk, waaraan natuur een menigte van jaren had gearbeid, het behoud van een heer levendige schepselen, en de muziekzaal der gevleugelde koren, heeft deze vernielende storm, met een norse sterkte, in een ogenblik vernietigd! - Daar ligt hij nu, en met hem alle de toekomstige genoegens die ik van hem hoopte.’ - Dit is de lijkklacht op mijn boom. Acht ge mij niet dwaas, Eufrozyne, dat het verlies van een boom, die licht zijns gelijken heeft, mij zo sterk treft? Ik verbeeld mij, dat uw glimlach mijn vraag met ja beantwoordt; maar liever had ik, dat gij mij voorthielp en met mij klaagde! Ach gij kent het genoegen niet dat mij deze boom gaf, er staan er, ja, meer in zijn omtrek, maar deze muntte boven hen alle uit; deze was mijn vertrouwde; hier zat ik altijd te spelen of te lezen: en weet gij ook niet dat een zaak die wij missen, ons honderdmaal schoner schijnt dan toen wij ze bezaten. Doch waarheen vervoert mij mijn onbeteugelde aandoenlijkheid? - Neen; gij hebt het wel, Eufrozyne! ik mag wel voor een of ander verlies gevoelig zijn; maar deze gevoeligheid behoort geëvenredigd te zijn aan de waardij van dat verlies. Zij behoort nooit in onvergenoegdheid en ondankbaarheid te ontaarden; en zeker was zij dit bij mij.

[p. 47]

Het gehele bos werd gedreigd, en slechts deze ene boom viel; ik moet daardoor enige genoegens missen; maar verdient dit wel zulke weeklacht? De onverwachte beroving dezer kleine genoegens kan mij ook de onbestendigheid der grotere leren? Daarenboven, zou ik verdrietig zijn om mijn boom: daar mogelijk de storm die dezelve omrukte menig hulpeloze kiel, verschrikkelijk op de woedende golven geslingerd en eindelijk op een rotsige klip ellendig verbrijzeld heeft! Wie weet op hoevele bleke aangezichten de doodvrees geschilderd was, terwijl het wanhopig noodgebed de verstijfde lippen ontsloot! Wie weet hoevelen, die 't vege leven op een wrak nog hoopten te bergen en vaderland en vrienden weder te zien, na een wijl tijds twijfelmoedig met de dood geworsteld te hebben, door een bruisende golf in de afgrond zijn neergeslingerd? O! hoe geducht is God in alle verschijnselen der natuur! Hij roept en een storm verheft zich! hij wenkt en het onweder zwijgt!

Mijn brief heeft een meer dan matige lengte, dus wordt het tijd dat ik hem sluit. Vaarwel Eufrozyne! geheel de uwe

emilia