Reizen en stilstaan

[p. 115]

IV

[p. 117]

Karma

‘Het is geen kwestie van geloven, het is allemaal wetenschappelijk te verklaren.’

‘Ik beschouw het eerder als een morele causaliteitstheorie.’

De abt en ik hadden het over karma, de som van alle daden, goed en kwaad, uit onze vroegere levens, die ons huidige bestaan bepaalt.

‘Als ik het goed begrijp volgen oorzaak en gevolg elkaar zonder ophouden op en, gelet op onze onvolmaaktheid, gaat dat zo door tot in het oneindige toe.’

‘U begrijpt het nog altijd niet,’ zei de abt, ‘aan de oneindige keten van bestaan op bestaan kan een einde komen.’

‘Hoe dan? Door het ingrijpen van een of andere god?’

‘Nee, door uw eigen toedoen. U bent, of u dat wilt of niet, uw eigen schepper. Alleen onwetendheid, u noemt dat met een fraai woord onvolmaaktheid, belet u dat in te zien.’

Het gesprek vindt plaats in een boeddhistisch klooster. Het klooster ligt op een heuvel, een paar uur rijden ten zuiden van Bangkok. Aan de voet van de heuvel liggen zee en strand. Het klooster is een modern complex met een tempel, vertrekken voor de monniken en de nonnen, toiletten en washokken, priëlen, een vergaderruimte, een telefooncel, een garage en een volière. Het geriefelijke van steen opgetrokken woonhuis is voor de abt en zijn gasten. De meer dan levensgrote kleurige gipsen beelden van figuren uit de boeddhistische canon, die op het terrein zijn opgesteld, zijn eerder lelijk dan mooi, de neon-verlichting had beter achterwege kunnen blijven. Toch maakt het geheel met de rotsen, de bomen, de struiken en bloemen en vooral het uitzicht de indruk van een harmonieus geheel. Het complex is niet af, er wordt hier en daar nog getimmerd.

[p. 118]

De abt, een vroegere playboy naar men zegt, spreekt uitstekend Engels. Dat hij mij gastvrijheid verleent is op zichzelf niet zo bevreemdend: ik reis met mijn oudste zoon, die er welkom is, en de gastvrijheid strekt zich dan ook tot de vader uit. De abt, een stevig gebouwde man van ongeveer veertig jaar, heeft, merk ik, een druk bestaan. Hij is niet alleen bouwpastoor, hij is een veelgezocht spreker, hij leidt de tempeldiensten, zit de meditatiebijeenkomsten voor en is geestelijk raadsman voor allen die hem om raad en bijstand komen vragen. Hij maakt op het eerste gezicht de indruk van een opgewekte landbouwkundig ingenieur, hij steekt zelf de handen uit de mouwen, veegt het terrein voor zijn woning met een bezem schoon, inspecteert de toiletten, die het vaak laten afweten, geeft aanwijzingen bij de bouw van nieuwe vertrekken. Hij lacht vrolijk als hij toegeeft van sigaren te houden, eigenlijk zou hij liever pijp roken zegt hij, maar dat staat zo vreemd bij zijn saffrane monniksgewaad. Ik heb daar geen mening over, maar neem me voor, als ik straks in Holland terug ben, hem een kistje sigaren te sturen en noteer alvast het merk, Regal, dat hij rookt.

‘De Chinezen zijn een pragmatisch volk,’ zegt de abt. ‘Ik ken er een paar die elke dag van hun goede en slechte daden een boekhouding erop nahouden. Op die manier zorgen ze ervoor dat de balans niet naar het kwade doorslaat en ze gaan ervan uit dat ze daardoor hun toekomstig karma onder controle hebben.’ Ik lach erom, maar vind het naderhand nog zo gek niet. Als er toch geen god is, die er een nauwgezette boekhouding over ons doen en laten op nahoudt, waarom zou dan de persoon in kwestie, om wiens toekomstig heil het gaat, er niet zelf mee beginnen. Al ontbreekt hem het inzicht hoe dit bestaan uit vroegere bestaanstoestanden is voortgekomen, hij doet tenminste wat in zijn vermogen ligt om een goede afloop, dat wil zeggen een goede terugkeer te bevorderen. Wel loopt hij natuurlijk de kans dat wat hij vandaag als een

[p. 119]

pluspunt noteert, straks een minteken kan blijken te zijn.

Toen mijn kleine radio, waarmee ik elke avond om tien uur naar de nieuwsuitzending van de bbc placht te luisteren, uit mijn kamer was verdwenen, voelde ik mij onthand. Kranten waren hier niet te krijgen, de radio vervulde voor mij een onmisbare functie. Natuurlijk had ik mijn kamer niet op slot gedaan, dat zou hier, zo dacht ik, als een motie van wantrouwen kunnen worden aangevoeld. Weliswaar liepen er talloze werklieden en bezoekers op het terrein rond, maar toch. Ik besloot niets van de vermissing aan de abt te melden en het verlies in stilte te dragen. Of ik dat deed om hem kopzorg te besparen, of omdat ik in deze omgeving van onthechting niet wilde laten blijken hoezeer ik aan mijn dagelijkse portie nieuwsberichten gehecht was, laat ik in het midden. Tot mijn niet geringe verbazing vond ik de volgende ochtend de radio buiten de deur van mijn kamer op de vloer liggen. De antenne was gemold, verder mankeerde er niets aan.

Tegen twaalf uur in de middag zitten mijn zoon en ik de maaltijd te verorberen die ons door een jonge monnik is gebracht. Rijst met allerhande groenten, eendeëieren, vis en vlees, alle ingrediënten in afzonderlijke plastic zakjes verpakt. Het eten is aan de scherpe kant, de toetjes daarentegen extra zoet. De Thaise keuken is één van de beste van Zuidoost-Azië en het voedsel dat de monniken 's morgens bij hun bedelronde ophalen mag er zijn. Een oudere monnik, die geen woord Engels spreekt, schuift bij ons aan. Hij lacht ons vriendelijk toe en beduidt ons met gebarentaal dat hij gisteren de radio heeft geleend en die vanochtend heeft teruggebracht. Wat kan ik anders doen dan vriendelijk teruglachen? Als hij een van de Chinezen was over wie de abt het heeft gehad, zou hij kunnen denken dat hij zijn ene slechte handeling - het binnensluipen in mijn kamer - met de andere - het vrijwillig terugbrengen van de radio - heeft goedgemaakt. Van mij als bevooroordeelde buitenstaander daarentegen, mag hij best een

[p. 120]

slechte aantekening op zijn conduitestaat krijgen, al was het alleen maar vanwege de antenne.

Dit is mijn tweede bezoek aan Thailand. In 1980 was ik er al eerder geweest, in de tijd dat stromen vluchtelingen uit Cambodja over de grens naar Thailand kwamen. De afschuwelijke realiteit van het schrikbewind van Pol Pot en van de daarop gevolgde hongersnood drong eerst laat tot de media door. De Vietnamese inval in Cambodja, de Chinese strafexpeditie tegen Vietnam, de bijna openlijke steun van Thailand aan Pol Pot en de tegengestelde belangen van Rusland en Amerika maakte de grootscheepse internationale hulpverlening tot een ingewikkelde onderneming. Dat neemt niet weg dat er in de kampen op Thais grondgebied en in het open veld aan de grens door de vrijwilligers van de verschillende hulporganisaties hard werd geploeterd om de eerste nood te lenigen.

Tijdens deze reis in Thailand heb ik een boek bij me dat ik al eerder had willen lezen. Het is The Quality of Mercy van William Shawcross dat over deze hulpverlening gaat. Het volgt de feiten op de voet en geeft het verwarrende beeld van het internationale steekspel scherp weer. Belangrijker nog zijn de vragen die hij zich stelt. Heeft, ondanks de goodwill van zoveel gulle gevers, de hulp aan Cambodja werkelijk iets goeds opgeleverd? Heeft deze hulp niet én Pol Pot én de door de Vietnamezen aangestelde marionetten-regering op de been geholpen, juist toen beiden te zwak en te krachteloos waren om stand te houden? Door Pol Pot (via de Thaise grens) te voeden, te kleden en van wapens te voorzien is de oorlog in Cambodja verlengd en is een vergelijk bijna onmogelijk geworden. De hulpverlening heeft als eindresultaat opgeleverd dat de ellende van Cambodja is gecontinueerd. Aldus Shawcross.

Wat zouden de Chinezen over wie de abt het had in hun boekhouding daarover hebben kunnen melden? Zoveel ton rijst, zoveel zaaipaddie, tegen zoveel doden, misère en bezetting.

[p. 121]

Het zijn raadsels waarop ik geen antwoord weet. Als ik de abt nog eens mocht ontmoeten, zal ik hem vragen om mij uit te leggen wat het collectieve karma, waar we in onze gesprekken niet aan toe zijn gekomen, precies betekent. Misschien dat daarin, wetenschappelijk of niet, de verklaring schuilt voor de rampspoed, waaronder Cambodja vandaag nog gebukt gaat.