De zonde van Jan der Kindere

XIV

Een jaar later promoveerde Jan tot doctor in de letteren en wijsbegeerte. De promotie was niet publiek, en werd alleen door Arie en Eef bijgewoond. Toen vader thuis kwam bewonderde Jaapje zijn jaquet en hoge hoed; de voormalige zwartharige buurvrouw en haar man kwamen feliciteren. Gerda zei tevreden: ‘Nou heb je je doel bereikt, Jan, ondanks zo'n sukkel van een vrouw.’

Gerda kwam zelden meer buiten, en moest weken achtereen 't bed houden. Ze wachtte op iets, en bemerkte dat wachten kracht kost. Jan scheen vaag te beseffen, waarop ze wachtte, en het deed hem leed haar niet te kunnen helpen; tegelijk wist hij, dat hij zijn opstand niet wilde laten varen. Maar hij had een verrassing voor haar gereed.

‘Maar kindje, je hebt me nooit gehinderd bij 't werk, je hebt altijd de weg gebaand.’

Ze glimlachte hem toe en hij voelde zich diep schuldig, toen ze zei:

‘Daar heb ik mijn best voor gedaan, maar ik kan 't ook niet helpen als ik omzak.’

Toen Jan de onkosten van de dissertatie kon overzien, bemerkte hij dat het meeviel. Hij nam zich voor Gerda voorlopig niets te zeggen en informeerde naar de prijs van een rolstoel. Nu Gerda zo weinig uit bed kwam en helemaal niet meer buiten, leek hem dit de beste oplossing. Ze zou in die stoel zittende zich door huis kunnen bewegen, met goed weer zou ze in de tuin kunnen zitten; en hij of Dina zou een wandeling met haar kunnen maken, de stoel voortduwende. De prijs bleek doenlijk; in stilte had Jan driehoekjes gemaakt, die bij de drempels gelegd zouden worden om een overgang zonder schok te bewerken, en iets grotere driehoekjes om de passage naar de tuin mogelijk te maken. Hij vertelde het haar 's avonds na de promotie, toen de gasten waren vertrokken. Zijn zorg trof haar zeer, maar de

[p. 188]

gedachte aan een ziekenwagentje scheen haar te hinderen. Toen de stoel na twee dagen kwam, viel hij haar mee, het was inderdaad meer stoel dan wagentje.

Gerda rustte nog toen de rolstoel afgeleverd werd. Jan kwam haastig uit school en legde de driehoekjes gereed. Het was een zoele najaarsdag. Jaapje was geheel vervuld van de nieuwe gebeurtenis en dribbelde van de ene drempel naar de andere om toe te zien, of de driehoekjes wel precies tegen de drempels aan lagen.

Jan en Dina tilden Gerda uit haar bed en zetten haar in de stoel. Toen reden ze haar voorzichtig de gang door en de huiskamer in; sinds lang was de rechter-benedenachterkamer als slaapkamer voor Gerda ingericht, omdat trappenlopen voor haar ondoenlijk was geworden.

Jaapje was niet te vinden; hij bleek een afspraak met Arie te hebben, want even later kwamen ze samen kijken hoe Gerda in de huiskamer in haar nieuwe stoel zat. Ze zat er gemakkelijk en leek erg klein. Ze kon achterover leunen, en er was een inpasbare plank waarop ze haar etensbord of theekop zetten kon. Toen Arie en Jaapje binnenkwamen bracht Jan haar juist een kop thee.

Jaapje keek zijn ogen uit. Maar het schoonste zou nog komen. Na een kwartiertje reed Jan, voorafgegaan door Dina, die de deuren opende, haar de tuin in. Het was een stille triumftocht. De tuindrempel was vrij hoog; Jan moest oppassen, dat hij de rolstoel tegen hield om te voorkomen, dat hij opeens met een vaartje de tuin inschoot. Dina merkte op, wat een gemak ze nu van de brede gang hadden; bij het passeren van de tuindrempel maakte Jaapje zich verdienstelijk door moeders hand vast te houden. Dina hield de wagen aan de voorzijde tegen, Jan en Arie duwden aan de achterkant, elk moment gereed in te houden.

‘Allemaal doen jullie mee,’ zei Gerda een beetje nerveus, ‘nou zal 't toch zeker wel goed komen.’

Gerda zat zielsgelukkig in de tuin. Jan vreesde dat ze het koud krijgen zou en ging naar binnen om een plaid te halen. Gerda zag Arie aan.

‘Zonder 't erfenisje van Nel zou dit ook niet gelukt zijn.’

Arie knikte haar ernstig toe.

Er kwamen jaren van rustig voortwerken voor Jan. Reeds vóór zijn doctoraal zweefde hem een plan voor de geest, om zich in te werken in de literatuurgeschiedenis met bijzondere aandacht voor de geestelijke stromingen. Hij had in grote lijnen een programma in het hoofd, dat hij al gauw na de promotie begon uit te werken. Na enkele maanden was hij geheel teruggekomen in zijn vroegere manier, waarbij hij wat moeilijkheid opleverde of zijn bijzondere belangstelling trok, rustig ging bekijken. De gewoonte van laat doorwerken zat er zo vast in, dat hij zijn aanvankelijk voornemen om na de promotie iets kortere avonden te maken, eenvoudig vergat.

Zo verliepen zes jaren in weinig gestoorde rust. Jaapje werd Jaap; hij bleek een secuur schooljongetje te zijn, dat vlot werkte. Hij hield steeds voldoende

[p. 189]

tijd over om met moeder te praten of haar voor te lezen. Eénmaal nam zijn vader hem mee naar de inrichting waar Lineke werd verpleegd. Jaap keek bleek en ontzet om zich heen, en wendde zich huiverend af toen hij bij een groep wandelende kinderen enkele zwaar mismaakten ontdekte. Hij keek naar Lineke met verwondering en afkeer. Toen hij thuis kwam ging hij, grote jongen van elf jaar, onbedaarlijk huilen. Gerda vroeg haar man of het wel goed was geweest; in elk geval moest hij maar niet weer mee.

‘Hij mag zijn zusje wel es gezien hebben,’ zei Jan stroef.

‘Hij is nog te jong,’ antwoordde Gerda zachtzinnig.

Ze zag aan Jans ogen dat dit hem niet beviel.

‘Wat verbeeldt 't ventje zich? Hij had ook zo kunnen zijn, er was maar een kleinigheid voor nodig geweest.’

‘Neem hem dan later nog es mee, hij begrijpt 'et nou nog niet.’