De zonde van Jan der Kindere

[p. 181]

XI

Jaapje beleefde de verhuizing als een schoon avontuur. Zelf pakte hij met zorg zijn prentenboeken en speelgoed in, en zag er op toe dat zijn bezittingen een goed plaatsje kregen in de verhuiswagen. Toen hij bemerkte dat oom Arie voortaan bij hen zou wonen, was zijn vreugde uitbundig. Maar tijdens de verhuisdrukte ontdekte hij, dat oom Arie geen volmaakt schone nagels had.

Jan gaf zich met volle kracht aan de dissertatie. Sinds ze het oude huis buiten de stad bewoonden nam hij de gewoonte aan tot ongeveer twee uur in de nacht te werken. Gerda merkte het aanvankelijk niet, en toen ze het gewaar werd, sprak ze haar ongerustheid uit. Hij verzekerde haar, dat het hem geen kwaad deed, en ze liet het er bij. Inderdaad scheen hij een rustig man te worden. Ze had hem zo evenwichtig nog niet gekend.

Lineke begon geleidelijk te versuffen; blijkbaar werkte de luminal ten slotte toch door. Ze was een lelijk, tandeloos, kaal, mager oud vrouwtje geworden. Hoe meer de versuffing vorderde, des te minder scheen ze te beseffen dat het haar vader was, die haar eens in de maand bezocht. Na een klein jaar ging Jan de tussentijd tussen zijn bezoeken langer uitstrekken, en ten slotte kwam hij enkel nog in de vacanties. Gerda vroeg hem zelden naar de toestand van Lineke, nadat hij haar eenmaal had verteld, dat ze geregeld suffer en levenlozer werd.

Gerda's gezondheid was niet volledig teruggekeerd. Wel waren de ergste zorgen haar ontnomen; door de inwoning van Arie, de verlaging van huis-huurkosten en de maandelijkse toevoeging van de huur van Nels huis waren de moeiten belangrijk minder. Straks zou het inkomen iets vermeerderen, als Jan gepromoveerd was.

Er was een andere zorg, die haar niet ontnomen werd en die haar soms zeer drukte. Het was de gedachte aan Jan. Ze begreep zijn gehechtheid aan Nel vrij goed, al hadden ze er na het gesprek bij moeder thuis niet meer over gesproken. Gerda ried, dat de dood van Nel Jan sterk had aangegrepen, maar ze wist niet hoe diep de angel zat. Zijn kerkgang werd ongeregeld, maar ze wilde dit toeschrijven aan zijn vermoeidheid; daar hij alle werkdagen tot in de nacht werkte, was het niet zo vreemd dat hij 's Zondags wel eens uitsliep. Toch besefte ze, dat ze hem hiermee poogde te verontschuldigen. Als Arie preekte was Jan wél in de kerk. Arie had hem eens, half schertsend gedreigd:

‘Als je alleen bij mij in de kerk komt, laat ik je er door de koster uitgooien!’

Toen had hij een vreemde blik van Jan opgevangen, die hem even deed denken aan zijn ogen, zoals ze zwart hadden gebrand op de gang in het ziekenhuis, ogen vol ontzetting en radeloosheid, tegelijk vastbesloten en vijandig kijkend. Doch Jan antwoordde op effen toon, dat hij ook wel bij andere dominees kerkte, maar soms wel eens uitsliep of luilakte, wanneer hij te moe was. Arie stond op het punt op te merken, dat de kerkgang hem

[p. 182]

eer verfrissen dan vermoeien zou, als hij op de goeie manier ter kerk ging; maar hij zag er van af dit te zeggen, toen hem Jans verhaal te binnen schoot over de beide dames, die indertijd Jans woedende ergernis hadden opgewekt.

Met de grote hulp hadden ze geboft. Arie had kennis gemaakt met een boerenfamilie, die even verderop buiten de stad woonde. Het was een ietwat wonderlijk gezin, en toen Jan nader doorvroeg bleken ze familie te zijn van Den Donkelaar: de boerin was een van de vele nichten, welke Den Donkelaar rijk was. De oudste dochter was volgens haar moeder niet al te leep. Maar het was een gewillig schaap, ze zou voor haar een goede dienst wensen, dus als dominee es wat wist?

Dominee sprak er met Gerda over, die nog steeds sukkelde met elke maand een ander meisje voor de morgenuren. Gerda had er wel oren naar, en een week later kwam de dochter die niet al te leep was. Het was een groot, plomp kind met een bijna manlijk lage stem. Jaapje bekeek haar met bijzondere belangstelling, en het feit dat het grof gebouwde meisje schitterend witte tanden had, droeg zijn bijzondere goedkeuring weg. Wat Dina betrof was het liefde op het eerste gezicht, zo'n allersnoezigst ventje vond ze Jaapje. Gerda had dit heel gauw door, en het leek haar geen nadeel als het kind goed voor Jaapje zou zorgen. De meisjes voor de morgenuren hadden geen van allen met Jaapje kunnen opschieten; blijkbaar vonden ze hem, niet ten onrechte, een veeleisend jongetje.

Inderdaad was Dina niet al te leep. Maar ze profiteerde van het begin af zeer van Jaapje's voorkeur. Wat zij niet onthield, hielp hij haar wel onthouden, en tegen de tijd dat Jaapje naar school ging had Gerda haar de dagelijkse taak wel ingestampt.

Dina werd zeer getroffen door de zorg, welke Jaapje voor zijn moeder had. Toen hij nog niet school ging placht hij 's middags bij haar bed te gaan zitten, om haar voor te lezen. Lezen was het wel niet; hij had een boekje op zijn knie, en staarde daar strak in, terwijl hij met zijn preciese stem zijn verhalen vertelde. Gewoonlijk kwam daar een jongen in voor, die drie meisjes had die alles voor hem droegen. Gerda vroeg hem, wat ze dan wel droegen.

‘O, álles, moetje, álles. Soms z'n schooltas, als hij naar school ging of uit school naar huis, soms z'n jas als het warm was en hij z'n jas uitdeed, ook wel es een bord eten.’

Dit laatste leek Gerda vreemd.

‘Een bord eten? Droegen ze dat voor 'em?’

Jaapje verbeterde haar secuur.

‘Eén meisje droeg dat, als hij z'n warm eten niet op had kunnen krijgen thuis; dan droeg ze dat mee, en hij nam telkens een hap.’

‘En als 't leeg was, waar bleef dat bord dan?’

‘In haar tas, of in zijn tas, waar maar de meeste plaats was. Maar u moet niet zoveel vragen, moetje, dan kan ik niet goed vertellen.’

Daar er weinig variatie in Jaapje's verhalen was en zijn rustige stemmetje haar niet stoorde, sliep Gerda onder zijn vertelling vrij gauw in. Dan ging hij weer weg, en kwam na een poosje kijken of moeder wakker was. Was

[p. 183]

dat het geval, dan begon hij opnieuw te vertellen. Gerda zei, dat hij heel mooi vertellen kon.

Toen Jaapje naar school ging, hield hij de gewoonte van vertellen aan op Woensdag- en Zaterdagmiddag. 's Zondagmorgens ging hij met Dina naar de kerk, en vertelde haar tijdens de lange wandeling, dat alle meisjes dom waren, en vaak niet lekker roken. Door een vreemde logica had dit op Dina een oj wekkende invloed, en ze liet niet na, haar hartelijke instemming met Jaapje s beschouwingen uit te spreken. Ze zei dat je je goed moet wassen, elke dag, en hard boenen, en je haar moet je ook geregeld wassen. Jaapje vond dit een zeer gezond standpunt, en waardeerde het in Dina, dat ze er niet alleen zo over dacht, maar dit beginsel blijkbaar toepaste ook.

‘Jij ruikt altijd lekker fris,’ zei hij waarderend.

Een ander maal vertelde hij, dat meisjes meestal doen wat je ze zegt, als je maar gewoon tegen ze praat en ze even strak aankijkt. Ook dat was Dina met hem eens, maar ze zei het niet. Het verwonderde haar geenszins, dat weinig meisjes tegen de stralende kijkers van Jaap waren opgewassen.