De zonde van Jan der Kindere

VII

Het volgend voorjaar begon Jaapje te kruipen en een beetje te praten. Wat het praten betrof, volgde hij een merkwaardige regel. Hij kende moeilijke woorden, en gebruikte die heel kalm; had hij echter een woord verkeerd gezegd, dan gebruikte hij het niet weer. Hij had moeite met het woord snoepje; hij zei ‘stoepje’, merkte dat dit fout was en wilde verbeteren, maar dat lukte niet; toen gebruikte hij dit woord niet meer, en wilde verscheidene weken ook geen snoepje hebben. Hij werd niet boos, veeleer scheen hij beledigd.

Toen hij twee jaar was, deed Nel hem eens bij vergissing een mooi truitje aan. Gerda merkte dat en haalde zijn speelpakje. Hij zag haar verwonderd aan en zei beslist: ‘Nee, moetje, nee.’ Gerda kon het niet over haar hart krijgen, haar wil door te zetten.

Jan werkte geregeld aan zijn proefschrift. Elke Donderdag had hij vrij, vaak ging hij op reis naar een bibliotheek. Eenmaal in de maand kwam hij op Zaterdagmiddag Lineke bezoeken. Het ging niet goed met haar. Toen ze

[p. 169]

een jaar in de inrichting was, werden haar toevallen ontdekt; de nachtzuster merkte op dat ze wegtrok en daarna lang uitsliep; het scheen niet ernstig. Eerst na drie weken kreeg ze opnieuw een toeval, ditmaal overdag, en er was geen twijfel mogelijk. Toen het vaker gebeurde, gaf de dokter haar luminal, wat niet de minste uitwerking had. Hij durfde echter geen grotere dosis te geven.

De toevallen werden niet veelvuldiger, maar wel heviger. Ongeveer een jaar nadat de eerste toeval ontdekt was, ging ze zich zelf kwaad doen, plotseling en, naar het scheen, zonder aanleiding. Ze bewerkte de huid van haar hals met de nagels, en als er een stukje vel los kwam, ging ze daaraan trekken. Het werd een gewoonte die haar scheen op te winden. Ze deed het vooral in de nacht als ze niet sliep. De zuster gaf haar dikke kartonnen kokertjes om de armen als ze naar bed ging; enkele weken liet ze het krabben en trekken, noodgedwongen, na; toen vond ze iets anders uit: ze sloeg haar hoofd hard tegen de rand van het bed. Het scheen haar tevreden te stellen; als ze eenmaal flink gebonsd had ging ze zoet slapen.

Daarna kreeg ze een ingewandskwaal. Maanden lang had ze elke dag diarrhee. Hoewel ze slap en zwak werd, bleef ze zeer onrustig; gedurende die tijd bleven de toevallen weg en mishandelde ze zich zelf niet. Toen de diarrhee over was, kwamen de toevallen terug. Daarna begon ze zich zelf te mishandelen met nog ongekende hevigheid.

Een enkele maal kwam Nel met Jan mee. Hij vroeg Gerda niet, mee te gaan, en zij sprak er niet over. Hij had haar niet geregeld op de hoogte gehouden van Lineke's verergerde toestand. In de bus vertelde hij het.

‘Ze wordt zieker en lelijker, Nel. Eerst kwamen de toevallen, toen kreeg ze een buikziekte, elke dag diarrhee. Toen dat over was kwamen de toevallen weer. Ze probeert zich kwaad te doen.’

Nel schrok toen ze Lineke zag. Haar gezicht was mager en de ogen stonden hol. Telkens likte ze snel langs haar hand, terwijl haar ogen waakzaam bleven kijken. Nel trachtte haar aandacht te vangen.

‘Kom es hier, kleine meid, kom es bij tante Nel op schoot zitten.’

Lineke luisterde aandachtig naar de bekende stem, en grijnsde. Ze ging naar Nel toe en bromde iets onverstaanbaars. Nel nam haar op schoot, en Lineke drukte zich tegen haar borst. Ze zat doodstil; toen zei ze, met een schorre en eentonige stem:

‘Tan-Nenne sjinge, Tan-nenne sjinge.’

Nel zong een liedje, maar Lineke werd kwaad, ze bedoelde iets anders. Ze schopte en stompte Nel zó hard, dat een zuster, die met een kopje thee was binnengekomen, haar vlug wegbracht.

‘Waarom brengt ze haar nou weg?’ vroeg Nel, maar legde toch even de hand tegen haar zij, waar een trap van Lineke raak was aangekomen.

‘Misschien is ze wilder dan thuis, als ze boos wordt,’ vermoedde Jan.

Op een avond zaten Nel en Gerda samen in de huiskamer. Jan was na het eten een lange wandeling gaan maken. Dat deed hij vaker, als het werk niet vlotten wilde. Hij kwam dan tegen half tien thuis en werkte tot diep

[p. 170]

in de nacht. Gerda zag Nel aan, die breide en las; ze kon nu beide tegelijk.

‘Lineke is al meer dan drie jaar weg, Nel; ik heb haar al die tijd niet gezien.’

Nel keek op, en zag dat Gerda zich zorgen maakte.

‘Je kunt toch wel es met Jan meegaan?’

Gerda zag haar hulpeloos aan.

‘'t Maakt me bang, Nel.’

Nel legde haar breiwerk op haar schoot en wachtte.

‘Ik ben er al die tijd niet heengegaan, omdat ik niet durfde. Jan heeft me af en toe wel verteld, dat het niet goed gaat. Maar hij vertelt nooit iets uit zich zelf en ik wil het liever niet vragen. Je zult het wel slecht van me vinden, dat ik m'n eigen kind niet opzoek. I durf niet.’

Nel besloot, haar een raad te geven.

‘Kijk es, Ger, ze heeft 't er zo goed als 't maar kan. Maar misschien is 'et tóch beter dat je es gaat, van de zomer of zo.’

Gerda keek naar het kleine schut, dat in de warme maanden voor de haardplaats stond; ze had steeds die bezorgde trek op haar gezicht.

‘Jan vertelt me wel wat, ze heeft toevallen gekregen en een keer een ingewandsziekte, en ze probeert zich zelf kwaad te doen, ik weet 'et allemaal wel; maar 'et dringt niet tot me door. Als ik er heen ga, en ik zie haar...’

Nel was weer gaan breien, maar las niet.

‘Ik zou toch es een keer gaan, met Jan. Of zullen wij samen es?’

Gerda keek haar nadenkend aan.

‘Dat was misschien beter. 't Lijkt wel, of Jan 'et allemaal goedvindt; ik niet, ik kan 'et niet hebben. Ik kan 'et niet aanzien.’

‘Misschien is 'et beter dat je met Jan gaat.’

‘Waarom?’

‘Och, ik weet niet.’

‘Jij kunt 'er niet helpen, hè?’

Toen legde Nel haar breiwerk op tafel en ging op de grond bij Gerda's stoel zitten.

‘Nee, Ger, daar heb ik wel aan gedacht. Ik heb jou een beetje kunnen helpen, toen met die hartkloppingen...’

‘En met de kramp; ik heb 't aan jou te danken dat 'et goed is gegaan en dat Jaapje zo gezond is.’

Nel streelde haar hand.

‘Och, dat weet ik niet, Ger, ik heb 't toen maar es geprobeerd; ik kan niet zoveel, dat moet je nou niet denken.’

‘Ik weet wel beter.’

‘Twee maal ben ik met Jan bij haar geweest, en beide keren heb ik geprobeerd haar te helpen. Ik lei m'n hand op haar hoofdje, maar het hielp niet veel. Ze werd er een beetje slaperig van, leek 'et. Och...’

Nel sprak niet verder. Ze dacht er aan, hoe hopeloos ze zich gevoeld had met de kleine meid bij zich. Daar was geen helpen aan, dat ging snel berg-af.

Hoe erg het met Lineke was, wisten noch Gerda noch Nel. Ze deed met de dagelijkse wandelingen niet meer mee, het werd te gevaarlijk. Ze begon

[p. 171]

ook overdag met het hoofd te bonzen. Ze wende zich een vreemde manier van lopen aan, met grote stampende stappen. Soms zwaaide ze geweldig met het hoofd, en hield dat langer dan een uur vol. Toen ze zich eenmaal een behoorlijk gat in het hoofd gebonsd had raadpleegde de zuster de geneesheer. Hij wilde nog even aanzien. Hoewel ze veel te weinig sliep, scheen de luminal toch vat op haar te krijgen. Ze werd minder woest, maar bonsde veel en viel vaak lelijk.

Ze werd naar een andere afdeling gebracht, waar ze een plaats kreeg in een langwerpige gecapitonneerde ruimte in een vrij grote zaal. De wanden van haar hokje waren niet hoog, maar ze probeerde nooit er uit te klimmen. Ze leed veel pijn.

Binnen enkele weken viel haar haar uit en gingen alle tandjes rotten. Ze had er zoveel last van, dat de dokter besloot ze te trekken. Daarna werd ze iets rustiger. Het waren haar melktandjes, en na een maand begonnen de andere tandjes zich een weg te boren door het weer dichtgegroeide tandvlees.

Ze kreeg hoge koorts en gilde vermoeid.

Toen ze, in de gecapitonneerde ruimte, niet meer naar hartelust bonzen kon, ging ze opnieuw de huid van haar hals blesseren; ze kreeg weer de kokertjes aan.

In de eerste week van de grote vacantie zei Gerda:

‘Jan, we moesten samen es naar Lineke gaan; ik heb 'er in bijna vier jaar niet meer gezien.’

Jan zag haar ietwat onthutst aan.

‘Goed; zullen we met de bus gaan of zal ik een auto huren?’

‘Met de bus.’

Maar de volgende dag kwam ze daarop terug. Ze zouden toch maar een auto huren, 't was maar voor één keer. Gerda was bang.

De auto reed tot de laan vóór de afdeling waar Lineke was. Ze wandelden gearmd naar binnen. Een zuster kwam hen verschrikt tegemoet, maar Gerda trok Jan mee.

Daar lag Lineke op haar rug, en huilde met een kreunend en brommend geluid. Opeens spande zich haar lijfje, ze liet een loeiend geschreeuw horen, dat gedurig benauwder scheen te worden; toen werd ze plotseling stil. Daarna begon ze uit alle macht te trappen, het hoofdje sloeg naar links en rechts. maar kon zich niet bezeren. Gerda keek er ontzet naar; toen gilde ze het uit:

‘Jan! Jan! Dat is ons kind! Jan! 't Is geen mens meer!’

Gerda huilde, tegen Jan geleund. Ze had zich niet meer in de macht, het huilen werd steeds heviger, totdat het in woest gieren overging. De zuster wilde haar laten drinken, maar slaagde niet. Toen haalde ze een kom water en een spons en maakte Gerda's gezicht nat. Het water liep over haar jurk en kousen, ze merkte het niet. Eindelijk bedaarde ze wat.

‘Laten we maar weer naar he-huis gaan,’ hakkelde ze wanhopig en schor.

In de auto was Gerda kalm; ze zweeg en staarde verwezen naar buiten. Ze drong zich tegen Jan aan, hij streelde haar hand. Toen begon ze zachtjes te schreien. Ze klemde zich aan zijn arm vast en fluisterde:

‘Jan, 'et is zo vreselijk, 'et is zo vreselijk.’

[p. 172]

Ze reden langs een boerderij, waar kinderen buiten speelden. Gerda zei zacht:

‘Allemaal goeie kinderen, hoe kan 'et toch, hoe kan 'et toch.’

Ze schudde het hoofd.

‘Ga maar rusten, Ger, doe je ogen dicht en dut een beetje.’

‘Ach, Jan, 'et is zo vreselijk.’

Hij voelde haar lichaam slap worden, en tikte op de ruit. Hij beduidde de chauffeur te stoppen. De man kwam kijken en vroeg of hij helpen kon.

‘Mijn vrouw is flauw gevallen, laten we even wachten.’

Gerda kwam gauw weer bij. Ze had het een beetje benauwd en bleef stil zitten, achterover leunend tegen het kussen. Weer schudde ze het hoofd en mompelde voor zich heen:

‘'t Is zo vreselijk, ik wou dat de Here haar maar wegnam.’