De zonde van Jan der Kindere

V

Ok Jan lag wakker, en verwonderde zich boven mate. Hij had het licht aan gelaten en keek de kamer rond.

Ik wist dat dit komen moest, en nu het gekomen is heeft het me verschrikt. Ik ben in een andere man veranderd, en ik draag de volle last van mijn eigenwilligheid. Ik ben een weg opgegaan, waar die uit zal komen weet ik niet. Het is zeker een lange weg, vreemd en heerlijk, en als ik ooit terugkom, zal ik oud zijn geworden. Maar misschien is er geen terugkeer mogelijk.

Ik heb dit geweten, toen ik nog niet ziende was; ik heb het voelen aankomen, toen alle dingen nog vaag en donker waren; nu is het licht geworden, nu weet ik alles, en het is verschrikkelijk.

Dit is volmaakt; er is niets toe te doen, en er is niets af te doen.

Toen ik de geur van je haar heb geroken, toen ben ik veranderd.

[p. 134]

Hij dacht aan de middag, toen hij Nel vroeg hen te komen helpen, en in volle dankbaarheid had hij haar een zoen gegeven. Hij had aan Gerda gedacht, die hem vroeg of hij Nel wel eens gekust had. Het was misschien een grapje van haar geweest; het was die tijd toen Gerda zo uitbundig blij was, kort voordat ze samen drie weken naar zee gingen, de eerste maal.

Hij zag opeens de kamer voor zich, toen het eerste kindje gestorven was. Waarom was hij toen weggegaan, en had hij Gerda alleen gelaten in haar leed? Of was hij bang geweest haar niet te kunnen helpen? Plotseling herinnerde hij zich de nacht vóór de trouwdag, en de ontzettende doodsangst die hem zo onbegrijpelijk had overvallen. Toen had hij in zijn hart om Nel geroepen. Hij had geen ogenblik aan Gerda gedacht. Dat was een uur van allergrootste nood geweest, en nu was de nood teruggekomen, maar anders.

Hij viel in een halve slaap, en het was of Gerda's stem tot hem doordrong. Woorden die pijnigden in hun eenvoud.

Jan, als ik jou niet meer heb, heb ik niks meer, weet je dat?

Hij verstijfde. Dit was haar eigen stem. Hij deed de ogen open en zag de lichte kamer. Dit kan ik me niet verbeeld hebben, ik kan zó haar stem niet hebben nagemaakt in mijn verbeelding.

Want ik hou van je, Jan, zoveel als je misschien nooit kunt begrijpen.

Begrijp ik dat niet, Gerda?

Misschien niet. Vele wateren zouden deze liefde niet kunnen uitblussen, ja de rivieren zouden ze niet verdrinken.

Ik was machteloos, Gerda, en ik was te laat. Toen ik de geur van haar haar heb geroken, ben ik veranderd.

Gij mannen, hebt uw eigen vrouwen lief.

Denk je dat ik tegen jou veranderd ben, Ger? Dat kan immers niet.

Opeens was hij klaar wakker, en hij hoorde in zijn hoofd duidelijk zeggen: De reuk van uw haar is als goede wijn, doende de lippen der slapenden spreken. Telkens opnieuw klonk de wondere spreuk in hem. Verrukkend en angstaanjagend, ellendig en heerlijk. Hij sloot de ogen, en zag Nels gezicht, omgolfd door Gerda's gouden haar. Er was iets honends in dat beeld. Hij trok het licht uit en zag het beeld verwaaien. Een pooslang lag hij doodmoe wakker.

Een onrust streed tegen zijn moeheid, en toen hij insliep bezocht hens een droom vol angst. Hij zat bij moeder in de oude huiskamer.

Moeder, dacht hij, kijk zo niet naar me, moeder! Waarom verwijt u me dit? Ik verontschuldig me niet, wat zou het helpen? Zou Hij me niet in de gracht induiken, dat mijn kleren van me gruwden?

Moeder zat in vaders oude stoel en Gerda zat slapend op haar schoot. Moeder begon zacht tot Jan te spreken, maar ze had vaders stem.

‘Ik heb het geweten, Jan, al zoveel jaren. Heb ik het kunnen tegenhouden? Dat kan een mens niet, jongen, en denk niet dat ik minder van je hou. Maar het is zo verschrikkelijk, jongen, het is zo verschrikkelijk. Wat moet er nu met dit arme kind? Ze slaapt nou wel, en ze zal nog wat blijven slapen, denk ik, een kwartiertje misschien, misschien een jaar. Je hebt haar tot vrouw genomen, weet je dat? Je hebt haar tot je wettige huisvrouw ge-

[p. 135]

nomen, voor God en Zijn heilige gemeente. Daaraan verander je niks, jongen, het staat in Gods boek beschreven. Je weet niet hoeveel ik van je hou, Jan, al ben je niet eens mijn eigen kind. Maar je ben mijn kind wel, zo goed als Nel. Zijn jullie niet altijd broer en zus geweest?’

‘Moeder, moeder! Wat heb ik uw kind gedaan? Wat heb ik gedaan? Ik weet dat het alleen mijn schuld is, maar moeder, het is zo heerlijk bij Nel, het is volmaakt. Ik zal wakker blijven als ik niet bij Nel mag zijn.’

‘Je zou niet in vrede nederliggen en slapen, Jan, dat kan niet.’

Toen Jan naar Gerda keek, die op moeders schoot zat te slapen, zag hij dat ze zo klein geworden was als Lineke. Maar ze had haar gouden haar en haar gezicht van goedheid. O, wat was ze klein geworden, zo klein als Lineke toen ze nog niet liep. Ze lag in moeders arm en rekte zich een beetje uit. Toen deed ze de ogen open en begon te praten met de stem van het eerste kindje, een klein, klagelijk geluidje.

‘Vader, waarom heb je me alleen gelaten, en waarom heb je me de kouwe straat opgestuurd? Waarom heb je me niet begraven toen het tijd was? Vadertje?’

‘Ger, kleine Ger, kom bij me, en blijf altijd bij me!’

‘Je weet wel, dat dat niet kan, je weet wel dat ik morgen sterf. Misschien al eerder.’

Het kleine hoofd viel tegen moeders borst.

Moeder keek op het gezichtje neer, en zag opeens ontsteld naar Jan. Ze lichtte voorzichtig met haar pink een klein ooglid op en liet het weer toevallen, maar het viel niet geheel dicht.

Moeder stond naast hem en zei:

‘Het is afgelopen, meneer.’

Jan zocht naar Gerda. Waar heeft moeder haar gelaten? Heeft moeder haar toch de kouwe straat opgestuurd?

‘Moeder! Waar is ze!’

Moeder was weg. Jan ging de gang van het oude huis in, en meende dat hij juist de keukendeur zag dichtgaan. Maar moeder was ook niet in de keuken. Dan zou ze in de slaapkamer zijn. Hij liep naar de deur en riep zacht:

‘Moeder, ben u daar?’

Hij hoorde haar zuchten; het leek wel of ze huilde. Maar ze antwoordde niet.

‘Ben u daar, moeder? Mag ik heel even binnenkomen?’

Geen antwoord. Toen ging de deur op een kier open. Jan zag het gezicht van zijn vader, oud en vermoeid.

‘Ga maar weg, jongen, moeder slaapt, ze is erg ziek, dat weet je. Ga naar bed.’

Vader zei het zacht en beslist. Zijn gezicht stond niet blij, maar ook niet streng. Had vader maar strenger gekeken, dat was beter te dragen geweest.

Jan ging de trap op. Hij zag naar boven, en merkte dat de trap hoog was. Hij zou niet te hard lopen, dan raakte hij zeker buiten adem. Maar wat was de trap hoog. Hij werd vermoeid. Maar hij moest nog een heel stuk, hij was

[p. 136]

nog niet op de helft. Zou hij even uitrusten? Nee, dat kon niet, hij moest hoger. Hij klom langzaam voort. Weer een tree, weer een tree. Hij zou de treden gaan tellen. Maar toen hij bij twintig was en weer opzag, merkte hij dat het bovenstuk nog even hoog was als eerst. Hij zou er nooit komen.

Iemand vatte hem bij de arm. Jan zag opzij, het was Arie Dist.

‘Blijf hier nou niet staan, Jan, je hoort in bed.’

‘Ik kom er nooit, de trap is veel te hoog, zie je dat dan niet?’

‘De trap te hoog? Man, je staat op het portaal. Je ben al boven. Kijk maar.’

Ja, het was waar. Jan keek om, hij wilde zien of de trap werkelijk zo hoog was. Dat was onmogelijk: het was maar drie treden, dat kon niet.

‘Arie, dat bestaat niet, drie treden.’

‘Dat klopt precies, drie treden. Ellende en verlossing en dankbaarheid.’

‘Maak geen gekheid asjeblieft. Het is erg genoeg.’

‘Natuurlijk is het erg. Maar ik zeg je dat het drie treden zijn, en als je me niet wil geloven, kijk dan zelf.’

‘Je hoeft niet te spotten, jij met je ellende, verlossing en dankbaarheid. Dat is gewoon spotten en niks anders.’

‘Kijk dan uit je ogen, sufferd, en lees wat er staat. Ik kan 'et ook niet helpen, maar 'et staat er.’

Jan ging op de knieën op het trapportaal liggen. Hij keek over de rand en zag op de onderste treden met onbeholpen drukletters staan: ellende. De letters golfden langzaam heen en weer.

‘Zie je 't nou?’

‘Ja, er staat “ellende”, meer niet.’

‘Kijk naar de tweede tree.’

‘Je hoeft me niet voor de gek te houden, heb jij 'et er op geklad?’

Toen werd Arie kwaad.

‘D'r op geklad? D'r op geklad? Ik klad niet, hoor je dat? Stomkop! Kijk dan naar de tweede tree.’

‘Ik hoef 'et niet te zien, d'r zal best “verlossing” op staan.’

‘Zo, hoef jij dat niet te zien! Ben je daar te mooi voor, hooghartige idioot? Ben je daar te deftig voor, stommeling die de hele boel in de war stuurt? Kijk naar de tweede tree, of ik kegel je de trap af!’

‘Arie, laat me niet lachen, voor jou word ik toch nooit bang!’

‘Word jij nooit bang? Ben je nooit bang geweest? Weet je dat niet meer?’

‘Hoe weet jij dat?’

‘Doet er niet toe. Kom mee. Jij wordt nooit bang, hè? We zullen es zien, vrindje.’

Arie sleurde hem mee de slaapkamer binnen. Jan zag zijn eigen bed uit de schooljaren. Met een grote zwaai slingerde Arie hem op zijn bed.

‘Wacht even, ik ben zó klaar.’

Arie stond midden in de kamer en haalde op zijn gemak een klein boekje uit zijn binnenzak. Jan zag dat het een zakbijbeltje was. Arie legde het op de vloer.

[p. 137]

‘Hou 'et gerust in je hand, zo zwaar is 'et niet.’

Arie keek hem met vlammende ogen aan. Wat een woede lag er in die ogen. Juist als toen hij naar die vrouw had gekeken, de dag dat het eerste kindje begraven was. Nee, hij keek nu anders, hij wilde nu vernielen.

‘Kijk clan zelf.’

De stem van Arie klonk ver weg, en was machtig. Nu Jan de ogen niet meer zag wist hij dat het toch Arie wel was. Hij keek naar het boekje. Het lag geweldig op de vloer, het reikte tot de muur en tot het raam en een hoek lag onder het bed. Arie stond heel klein achter het boek. Toen stapte hij er op. Het boek lag open, en Jan las de reusachtige ondersteboven letters: Jesaja 1. Maar dat stond in het midden, er stond ook iets aan de kant: Hooglied 7, 8. Arie wees met een lange vinger op het blad, zo groot als een klein veld. Toen begon hij te lezen met een kleine en tegelijk vreselijke stem. Het was een geluid dat Jan door merg en been drong.

‘Zet mij als een zegel op uw hart, als een zegel op uw arm.’

Hoe vreselijk was die stem. De woorden gingen Jan verpletteren, meende hij. De stem ging bruisend voort, en werd machtiger en meer verpletterend.

‘Want de liefde is sterk als de dood, en geweldig als het dodenrijk is het liefdevuur!’

‘Hou op Arie, hou op!’

‘Nee, ik hou niet op, waarom zou ik ophouden? Je ben toch niet bang?’

‘Hou op, Arie, ik word d'r gek van, hou op!’

‘Vele wateren zouden deze liefde niet uitblussen, ja de rivieren zouden ze niet verdrinken.’

‘Je slaat wat over: daar staat het, lees dat als je durft!’

Toen Arie opkeek, zag Jan dat het Arie niet was.

‘Zo, ben ik Arie niet, dat dacht je, hè?’

‘Lees dat dan!’

‘Haar kolen zijn kolen van vuur.’

De geweldige stem zweeg. Het wezen kwam op Jan af, langzaam.

‘Lees verder! Lees verder!’

‘Vlammen van de Ongenoemde!’

Het klonk als een knetterende vloek.

‘Ik kan die naam niet lezen, dat weet je. Je hebt me herkend, hè? klein kreng, en je hebt me wederstaan. Maar we zijn nog niet klaar. Ik kom terug, reken er op!’

Jan was wakker en zat rechtop in bed. Zijn hoofd gloeide en was geheel bezweet. Hij stapte het bed uit en stak het licht aan. Toen zijn gedachten terugzagen naar het gedroomde, zag hij het wegtrekken. Een ogenblik later wist hij bijna niets meer van de droom. Hij onthield alleen dat het vreselijk was geweest.

Hij ging zijn hoofd nat maken. Zijn ogen brandden. Hij ging zacht naar beneden en schonk zich in de keuken een glas koude melk in. Langzaam dronk hij het op.

Toen hij weer in bed lag, voelde hij zich vermoeid, de gedachten trokken weg en rolden door elkaar. Een minuut later sliep hij vast.

[p. 138]

Hij werd laat wakker. Hij zag op de wekker en begreep dat hij zich moest haasten. Hij sneed vlug een paar boterhammen en schonk zich een glas melk in: hetzelfde glas van vannacht, zag hij. Hij was beneden geweest, ja, hij had akelig gedroomd, maar waarover ook weer? Hij kon het zich niet herinneren. Haastig propte hij het brood in zijn mond. Toen hij bijna klaar was, kwam Nel beneden.

‘Ik heb me verslapen, neem me niet kwalijk, broer.’

‘Ik ook, ik moet gauw weg.’

‘Lineke slaapt nog, wonder boven wonder.’

Jan stond op en pakte zijn tas.

‘Dag, Nel, sterkte hoor.’

Jan voelde zich of hij haar vergeving vroeg. Ze keek hem met stralende ogen aan. Toen ze zijn gezicht zag, begreep ze, dat hij geen raad wist.

‘Zou je niet een dikke jas aandoen? En kijk waar je rijdt.’

Jan keek niet waar hij reed, maar kwam ongedeerd op school. Tot zijn verwondering kon hij met een gewone kalme stem les geven.

Nel stond bij het kleine bed. Lineke was klaar wakker en keek haar veelbelovend aan. Ze schraapte haar keeltje en stapte ondernemend uit de zak.