De zonde van Jan der Kindere

[p. 120]

II

Intussen deed Nel haar eerste ervaringen op met Lineke. Jan had vergeten haar nauwkeurig in te lichten, maar een omstandig verhaal verteld van de reis die Ger en hij maken zouden. Ze gingen namelijk over een omweg naar moeder, dan konden ze een D-trein hebben, dat was beter voor Gerda. Na het eten was Gerda nog een half uur gaan rusten. Ze waren bijtijds naar het station gewandeld en Nel had het rijk alleen.

Terwijl Nel de vaat deed, zat Lineke in het loophek. Maar niet lang. Toen ze bekomen was van de verbazing over haar vrijheid, wipte ze over de rand van het loophek en ging op verkenning uit. Op de tafel stond niets. Eén ruk en het kleed lag op de grond. Daar viel iets hards, en Lineke stelde een nader onderzoek in. Het was een grote lepel, die Nel had vergeten. Prachtig, daar kun je mee slaan. Lineke gaf een krachtige klap tegen de tafelpoot, maar er gebeurde niets moois. Ze huppelde met de lepel naar de muur. Daar hing wat, en Lineke mikte. Pats! de muur kreeg een kleine deuk en er rolde wat kalk naar omlaag. Maar het ding was niet geraakt, dat was jammer. Lineke zag om zich heen naar iets om op te staan en nog es te meppen.

Nel had de harde pats gehoord en kwam de kamer binnen.

‘Hola, meisje, zo zijn we niet getrouwd. Nee, nee, die lepel is voor mij, geef maar hier, me-kind.’

Lineke hield stevig vast, maar Nel was sterker. Nel veroverde de lepel en Lineke werd woedend; ze schopte Nel uit alle macht tegen haar been.

‘Nou juffrouw, dat voel ik. Ik heb ook een hart, wat denk jij wel?’

Lineke scheen Nels stem prettig te vinden, ze lachte verheugd. Nel begreep dat ze haar eerste domheid had uitgehaald en besloot dat de kleine meid niet weer alleen zou blijven. Ze zette haar vlug op haar arm, en Lineke die hier niet op gerekend had, was een ogenblik beduusd. Nel zette haar in de keuken op de vloer. Maar dat bedoelde Lineke helemaal niet. Het volgend ogenblik hing ze aan de deurknop.

‘Hier jij, je wou toch niet weglopen, dame?’

Weer dat prettige stemgeluid, waarom Lineke blij lachen moest. Maar ze dacht er niet aan op de vloer te blijven zitten. Nauwelijks had Nel zich omgedraaid, of Lineke was bezig op de keukentafel te klimmen, haar oog begerig op de borden gevestigd.

Nel schoot in de lach.

‘Wacht es even, ik heb jou in de gaten, me-kind.’

Hoe ter wereld blijf ik dat kind de baas? dacht Nel. Ze moest nu toch werkelijk even de vaten afdrogen, dan zou ze met Lineke in de tuin gaan zitten. Wacht es, Lineke scheurde wel graag een krant. Vlug vond Nel een krant en spreidde die voor de kleine meid uit. Maar Lineke scheen dit een flauwe poging tot omkoperij te vinden. Ze ging op de ene helft van de krant zitten en trappelde de andere helft tot een prop tegen de muur. Toen zette ze zich met kracht af en kwam vlak naast de tafelpoot terecht. Onmiddellijk sloeg ze beide armen om de poot en begon te rukken. De tafel

[p. 121]

verschoof, een stapel borden zeilde tot vlak bij de kant. Nel redde ze nog net. Toen lette ze op Lineke's schortje.

‘Dat hadden ze me ook wel even kunnen zeggen.’

Er zaten vier lussen aan van breed dubbel linnen, het schortje zelf leek ook wel van scheepmakersgoed. Een paard zou het niet stuk krijgen. Met het kind op de arm ging Nel naar de bijbehorende band zoeken. Ze vond hem in het loophek.

‘O, is dat de bedoeling?’

Nel haalde de band door de lussen en zag dat ze aan beide kanten ongeveer twee meter overhield. Ze schoof de einden tussen de spijlen van het loophek door en legde aan de overkant, zo dat Lineke er niet bij kon, een stevige strik; nu zat Lineke bijna onbewegelijk tegen de andere kant van het loophek gedrukt. Het was maar een weet.

Lineke scheen het best te vinden, ze was het zeker gewoon. Ze wiebelde wel wat heen en weer maar zag geen kans overeind te komen.

‘Ik heb 't gesnapt. En nou zal tante Nel even rustig de vaten afmaken.’

‘Tan-Nenne. Vate-vate.’

Ik ben stom geweest, overlegde Nel, maar Jan had me wel even wat kunnen zeggen. Och, die stakker heeft er zeker niet aan gedacht; hij is die dingen zó gewend dat hij vergeet er over te praten.

Nel besloot in de middag een flinke wandeling met Lineke te maken, dan werd ze wel moe en zou minder baldadig zijn. Ik leer het al, meende ze. In een kast vond ze iets dat op een paardentoom leek, ook dit opvallend stevig. Ze deed het Lineke aan en nam beide vrij lange leidsels in één hand.

De wandeling scheen Lineke te bevallen. Het werd een onrustige tocht. Lineke kon wel geen grote vaart ontwikkelen, maar zag wél kans herhaaldelijk onverwachts een harde ruk aan de leidsels te geven, zodat Nel bijna van de been raakte. Bestuurbaar was ze bepaald niet. Soms bleef ze een poos op de stoep, dan stapte ze plotseling zijwaarts de straatweg op, zonder één seconde uit te zien. Eenmaal holde ze onder de kop van een paard door en noodzaakte Nel hetzelfde te doen. Toen bedacht ze een ander spelletje, dat ze enige malen herhaalde: ze maakte plotseling rechtsomkeert en botste tegen Nel op, wat haar bijzonder scheen te vermaken.

Toen ze een uur gewandeld hadden was Nel doodmoe, maar Lineke niet: die scheen pas goed op dreef te komen. Nel besloot in het park op een bank te gaan zitten, maar Lineke had anders beschikt. Toen Nel met de leidsels in de hand op de bank zat en Lineke op haar schoot leunde, kon ze niet vermoeden dat de kleine meid opeens als een vuurpijl vooruit zou schieten. Eer Nel besefte wat er gebeurde, zat ze op de grond, terwijl Lineke aanstalten maakte haar met een nieuwe ruk verder te slepen.

‘Ook al weer mis,’ zei Nel, en hervatte de wandeling.

Daar de voorbijgangers hinderlijk belangstellend keken, zocht Nel stillere wegen op. Na een kwartier was ze buiten de stad. Lineke stapte onvermoeid verder. Nel zag de opwinding niet in haar scheve oogjes. Bij één van haar

[p. 122]

onverwachte uitvallen raakte ze met een beentje in de moddersloot. Ze schrok en zette een keel op.

Nel waagde een poging om met de kleine meid aan de hand te lopen, maar dat bleek geen gelukkig plan. Lineke had een apart talent om tegen de benen te schoppen, heel hard, terwijl het haar geen moeite scheen te kosten. Toen Nel bezig was het toom om Lineke's lijfje wat rechter te schuiven, hoorde ze een stem naast zich.

‘Is dat ons Lineke niet?’

Een oude heer stapte uit een auto en kwam op Nel toe.

‘Ik dacht al dat het Lineke was. Ik ben de huisarts van meneer Der Kindere. Bent u met Lineke aan de wandel? Past u op, ze is onvermoeibaar, u houdt het niet vol tegen haar. Ze overspant zich natuurlijk; als u thuis is, kan er een bui komen waar u van schrikt. Ze moet geen grote wandelingen maken, dat windt haar op. U bent zeker de zuster van meneer Der Kindere?’

‘Juffrouw Bredevoort,’ zei Nel, en zag even dokters wenkbrauwen omhoog gaan. ‘Ik wist niet dat Lineke geen wandelingen mocht maken.’

‘Mocht, och, het lijkt beter van niet. Is uw broer zijn vrouw gaan wegbrengen?’

Al pratend had de dokter een pepermunt uit zijn vestzak gehaald en hield die als gedachteloos tussen de vingers. Lineke zag het onmiddellijk, naderde zachtjes en deed een snelle greep. Tevreden grijnzend stak ze het witte schijfje in de mond.

‘Ja, mijn schoonzuster is zo lang bij mijn moeder.’

‘Ik heb er van gehoord.’

Lineke stond ruim een meter verderop en leunde schuin voorover tegen de spanning van het touw; ze liet zich heen en weer draaien, zodat het Nel de grootste moeite kostte haar tegen te houden.

‘U zult misschien moe zijn, rijdt u even mee, dan komt u zonder veel moeite thuis. In de wagen is ze zoet, zult u zien.’

Nel zat achterin, Lineke stond voor haar en leunde tegen de rugzitting van de voorplaats. Voor zich zag ze veel mooi glinsterende dingen. Toen keek ze opzij en zag bomen en huizen langs schieten. Ze lachte met haar bromstemmetje. Toen kwamen de stadsstraten en Lineke had nog meer te zien.

‘Oi-oi-oe- - - - i-wa-wa-wa-wa-wa!’

Ze stond op wijduitgezette beentjes in de auto en zwaaide met het bovenlijf; toen de wagen een onverwachte bocht maakte verloor ze het evenwicht en lag op de vloer. Woedend was Lineke. Ze bleef liggen en trapte uit alle macht. Nel hield haar benen omhoog, maar liep niettemin enige krachtige schoppen op. De schoppen van Lineke deden altijd pijn; het waren roekeloze, onberekende schoppen, alsof het kind al haar macht om te schoppen uitleefde, zo hard haar spieren konden en zo ver als haar actie-radius reikte.

Thuisgekomen zette Nel haar opnieuw in het loophek. Ditmaal kostte het grote moeite de strik vast te krijgen: Lineke was kwaad; er lag een boze uitdrukking op het gezichtje en er lichtte een wordende angst in de kleine oogjes. Nel vroeg zich af of de bui kwam opzetten.

[p. 123]

Nel maakte een boterham klaar; gelukkig had Lineke behoorlijk honger. Ze scheen haar boosheid te vergeten. Alleen als ze een ogenblik niets te eten had keerde de boze uitdrukking op haar gezichtje terug. Nel hurkte bij het loophek en keek oplettend in het lelijke snuitje. Wat was ze lelijk, en er stond angst in die scheve ogen.

Toen de eerste boterham op was en Nel de tweede sneed, begon Lineke te grommen met een geluid, dat Nel nog niet eerder gehoord had. Er lag een begin van loeien in, ook een brullend klagen, dat Nel ontroerde. Onwillekeurig ging een versregel uit een psalm haar door het hoofd: en brullend klaag om d' angsten die ik lijd - en heel Nels warme hart ging naar het kleine boze ding uit. Een vreemde gedachte viel haar in: een duivel heeft dit kind geschonden eer het geboren werd, Jans kind.

Toen Nel zich afvroeg of Lineke niet een plasje moest doen, hoorde ze tegelijk een dof sissend en rattelend geluid, en Lineke had de broek tweevoudig vol. Het leek Nel niet geraden haar eerst te verschonen, of zou ze niet willen eten met een volle broek? Nee, ze at rustig door.

‘Flinke meid hoor, zo kinderachtig zijn we niet, wat jij?’

Lineke hapte gulzig, terwijl ze vaag naar haar broekje wees.

Toen de honger gestild was ging Nel haar verschonen. Het viel niet mee. Lineke had te veel armslag en benutte haar kansen ten volle. Eenmaal schopte haar blote voetje rakelings langs Nels oog, en het kostte snelle aandacht haar niet te prikken. In plaats daarvan prikte Nel zich zelf twee maal, en niet oppervlakkig: Lineke kreeg het klaar een royale ruk te geven juist op het ogenblik dat de speld vlak bij Nels vingerhuid was; de tweede maal keerde ze zich met een felle draai om en deed de speldpunt diep in Nels arm dringen. Het ging vlug, als met uitgerekende boosaardigheid en tevens zonder enig blijk van besef. Opnieuw had Nel de vreemde indruk dat Lineke door een macht gehanteerd werd.

Ze ging met het kind op de arm naar boven en voelde vertederd een klein armpje om haar hals. Over de rand van het bed hing een langwerpige zak met lange banden. Daar had Jan iets van gezegd, maar Nel had het niet goed begrepen. Het was duidelijk dat de kleine meid hierin gestopt moest worden om niet uit bed te kunnen klauteren. Er waren twee vrij grote lussen aan de zak, die moesten dus over de schouders. Ze lag zoet in bed, Nel maakte de banden stevig vast achter het voeteneind. Toen nog twee banden onder het bedje door. De zak was tamelijk ruim, Lineke kon er op beperkte schaal in keren, in elk geval op de ene en de andere zij gaan liggen. Nel keek op het kleine ding neer en boog zich over het hoofdje om het te kussen. Lineke sloeg twee felle klauwtjes in Nels haar en hield vast. Toen Nel zich had losgemaakt zag ze twee dotjes haar tussen de kleine vingertjes.

Nel keek in de slaapkamerkast. Daar hingen nog vijf zulke zakken, dus behalve de luiers zouden er dagelijks nog een paar van die zakken gewassen moeten worden; nou, er was zo het een en ander te doen hier. En daarbij moest je bijzondere maatregelen nemen om je vrij te maken voor dat werk.

Nel zat beneden en voelde zich doodmoe. Ze moest nog. boterhammen

[p. 124]

eten, maar nam de tijd om even uit te rusten. Ze zou koffie zetten, maar wachtte er nog mee, het was ook ongezellig, koffie zetten alleen voor jezelf. Vanavond zou Jan komen, laat. Ze zou opblijven, maar ze kon wel even dutten in een stoel of op de divan. Het was prettig niets te doen, alleen maar te zitten. Als Lineke nou maar doorsliep vannacht. Als dit karwei in de nacht nog doorging, was het niet om te doen. Het is een zwaar werk, had Jan gezegd; nou, dat kwam uit.

Het sloeg acht uur. Nou moest ze toch werkelijk koffie zetten. Haar eetlust was voorbij. Ze moest nog een pleister op haar vinger plakken, en een op haar arm. In de vinger was de speld een paar centimeter onder het vel doorgeschoten. De arm deed zeer. Nel deed de kousen omlaag en bekeek haar benen. Och, dat viel mee, meer dan vijf blauwe plekken had ze niet; maar die ene had een dik bultje. Nou, het ging wel voor een eerste keer. Ze zou wel handiger worden. Je moet Lineke altijd vóór zijn, ja, Nel wilde het wel geloven. Maar hoe?

Om half negen at Nel toch maar een boterham en dronk een kop koffie. Kop op, meid, het zal wel wennen. Toen drong het tot haar door, dat dit Jans kind was, en het stak haar in het hart.

Ze zou maar even op de divan gaan liggen. Na enkele minuten was ze diep in slaap. Ze ontwaakte van het lamplicht; Jan stond in de kamer. Nel voelde zich wat stijf en krabbelde van de divan af. Jan lachte haar vaderlijk toe.

‘Je hoeft me niet uit te lachen, knulletje, ik heb hoogstens tien minuten geslapen. Hoe laat is het? O, vijf voor twaalf? Dan is het meer dan tien minuten geweest. Moet je nog wat eten, Jan?’

‘Nee. Hoe is 't gegaan? Wist je 'et, van de slaapzak en het schortje en het toom? Ik heb vergeten 't je allemaal precies te vertellen.’

‘O, ik heb 't wel gevonden, hoor. Dus niet eten? Ik ga naar bed. Ik slaap bij Lineke, jij ziet maar waar je een bed vindt.’

Ze bukte zich naar haar pumps die ze onder de divan gezet had. Jan ging zitten en haalde de pijp uit zijn zak.

‘t' Rusten, jongen,’ zei Nel bij de deur.

Hij zag haar vermoeid gezicht.

‘t' Rusten, Nel. Je kunt morgen gerust uitslapen hoor, ik red me wel.’

‘Da's goed.’

De deur ging dicht achter Nel en Jan stak de pijp op. Nu waren de zaken geregeld. Het leek wel dat de eerste dag Nel niet was meegevallen. Wat was hij ook stom geweest, haar niet volledig in te lichten. Hij had meer aan de reis met Ger gedacht, en dat was zo best gegaan.

Hij hoorde tikken op het raam, twee maal langzaam en drie keer vlug.

Jan liep verrast naar de deur. Die Arie kwam altijd even onverwacht, waarschuwde nooit tevoren, in eens stond hij voor je neus. Om vijf over twaalf.

‘Hallo, Jan. Ja, ik zag licht branden, dus ik dacht: proberen maar even. Kan ik overnachten?’

‘Kom binnen, man. Ja zeker. Laten we even gaan zitten.’

Arie zette de fiets in de gang.

[p. 125]

‘Ik hou van kouwe koffie, dat weet je. Ik eet nog een boterham.’

Arie vond de koffiepot en haalde een grauw papieren zakje uit zijn jaszak. Terwijl hij smakelijk kauwde begon Jan te vertellen.

‘Je weet hoe de zaken staan? De laatste maal dat je hier was heb je nog een halve nacht met Lineke op je arm gelopen.’

Arie schonk koude koffie, zette de pot neer en keek Jan oplettend aan.

‘Hoe gaat het nou?’

‘Ik heb Ger vandaag naar moeder gebracht. We verwachten een kleine...’

‘Kerel!’

De trouwe vrind was blij verrast.

‘'t Is nog maar in het begin, hoor. Maar Ger is wat overspannen en ze voelde zich helemaal niet goed. De dokter was heel beslist, ze mocht niet thuis blijven, of anders moest Lineke weg, maar dat wou Ger zelf niet.’

‘Natuurlijk.’

Arie's stem klonk zacht en nadenkend. Hij had de toestand vlug overzien.

‘En heb jij goeie hulp?’

‘De beste die d'r bestaat. Nel!’

Arie knikte. Hij hoorde de geestdrift in Jans stem, en even stak hem de afgunst. Hij drong het gevoel beslist weg. Toen begreep Arie dat het gevaar voor Nel in volle zwaarte gekomen was. Jan praatte zakelijk door.

‘Ik heb moeder en Nel gevraagd, of Ger een klein jaar bij moeder mocht komen en Nel mij wilde helpen. Hoofdzakelijk om Lineke, begrijp je, ik vind nooit een goeie hulp. Eigenlijk weet ik niet, of ik het Nel mocht vragen.’

Arie keek Jan aan, die even schrok van de gespannen ernst in het gezicht van zijn vriend.

‘Ja,’ legde Jan uit, ‘het is een ontzettend zwaar werk. Niemand weet hoe zwaar dat is, of je moet er zelf een tijdlang midden in gezeten hebben.’

Arie's gezicht ontspande.

‘En Nel heeft toegestemd. Dat klopt, zo is ze. Kijk, Jan, ik weet er iéts van, net genoeg om te snappen dat ik er niets van weet. Ik heb in mijn wijk een ongehuwde moeder met een achterlijk kindje. Vroeger een jolige meid geweest, al te jolig misschien wel. Ze woont bij haar vader, een bejaarde man al, hij is kellner. Ze zijn allebei gek op dat kleine ding. Zij trekt er nacht en dag mee op. Ze is in vijf jaar oud geworden.’

Jan zag het voor zich. Een oude man met een dochter die zich schaamde, en een boos, dom, moeder opeisend kindje. Een donker leven.

‘Misschien zal ons Lineke op den duur in een gesticht moeten, maar dat kan nou in ieder geval niet, Ger zou het niet verwerken. Vanmiddag is Nel gekomen en heb ik Ger naar moeder gebracht. Ze is dus al es door de mosterd gehaald, Nel, ik geloof dat het niet meegevallen is.’

Arie stond op en nam een laatste slok koffie.

‘Ik ga me op je divan uitstrekken, vriend! Nee nee, geen logeerbed, dat is niks voor mij. Ik ga eerst nog een pijp liggen roken. Heb je soms een soort kleed of een paardendeken of zo?’

‘Ik zal een mensendeken halen. Moet je vroeg weg?’

‘Acht uur op z'n laatst.’

[p. 126]

Nel hoorde Jans zachte stappen over de gang gaan, toen hij naar de kleine logeerkamer liep. Ze hoorde daarna de klok één uur slaan, en twee uur. Toen sliep ze in.

Tegen vieren kwam er een zwaar onweer, het scheen dichtbij te zijn. Nel ontwaakte en hoorde gerucht in het kleine bed. Na een poosje begon Lineke te brommen. Ze woelde nogal, maar de zak was stevig. Het onweer maakte haar blijkbaar onrustig. Een paar maal mompelde ze dringend: ‘moesje’. Toen begon ze tegen de kanten van het bedje te slaan.

Daarna leek het dat ze weer rustig zou worden. Bij een zware slag gaf Lineke plotseling een vreemd geluid. Het begon met gebrom en eindigde in een korte gil, dat deed ze verscheidene keren achter elkaar, met vrij lange tussenpozen. Toen hoorde Nel een zware bons. Wat gaat daar gebeuren? Nog een bons. Nel ging kijken bij het licht van het spaarlampje. Ze zag dat Lineke haar lichaampje in een boog spande en dan snel haar bips tegen het bed kwakte. Toen ze dat een dozijn keren gedaan had begon het bedje te kraken. Met de een en twintigste bons zakte het in elkaar. Lineke lag bijna op de grond met het beddegoed; hoofd- en voeteneind van het bedje stonden schuin naar elkaar. De zakbanden waren strak gespannen.

Vlug maakte Nel de strik los. De onderband bleek gescheurd te zijn. Dat is knap, dacht Nel, zo'n ijzersterke band toch nog kapot te krijgen. Ons Lineke staat voor niks. Nel pakte het kind uit de verwarring. Zou ze proberen het bedje weer in z'n model te krijgen? Maar waar moest ze Lineke dan zo lang laten? De zak voelde kletsnat aan. Eerst maar even verschonen. Nel stak het grote licht aan en zocht naar een schone luier en een schone zak. Toen bleek Lineke ook een schoon hemdje nodig te hebben.

Toen ze haar geheel had ingepakt legde Nel haar op het grote bed en ging de ravage in het kinderbedje nauwkeuriger opnemen. Het viel mee, maar ze zag toch geen kans het zo maar even te repareren. Dat moest Jan morgen maar doen. Ze zag om naar het grote bed, waar Lineke begon te rollen. Wat nou te doen? Lineke moest voor vannacht maar naast haar slapen. In die zak kon ze niet veel beginnen, hoogstens zou ze morgen een natte plek in het laken gemaakt hebben, dat was te overkomen.

Nel lag in bed met haar arm om Lineke, die tevreden scheen. Ze poogde even een vingertje in Nels oog te steken, en iets beslister nestelde ze een vuistje in Nels haar en trok. Maar het had weinig te beduiden. Al gauw was Lineke in slaap en Nel volgde haar binnen de minuut.

Laat in de morgen werd Nel wakker doordat aan haar haar werd gesjord. Ze keek op; Lineke had een aardig plukje haar in de vuist.

‘Ook goeie morgen. Wou je misschien liever dat ik een kaal hoofd had?’

Nel deed Lineke uit de zak, merkte met verbazing dat ze droog was en trachtte haar op een po te zetten. Geen kans. Bijna onmiddellijk lagen Lineke, de po en de plas naast elkaar. Och, dat was een kleinigheid. Lineke kreeg een schone broek en werd in het loophek gebonden. Toen ging Nel zich aankleden.

Nel wilde proberen Lineke haar ontbijt bij tafel te geven en zette haar in een stoeltje. Ze dacht er niet om dat ze twee eieren had klaar gelegd om

[p. 127]

na de boterham te koken. Lineke nam de kans waar. Haar geoefende blik ontdekte een lepel, en een tel later hadden beide eieren een fikse mep gekregen, zodat de eierstruif Nel en Lineke in het gezicht spatte. In felle actie beschreef Lineke woeste cirkels door het kleverige goed op tafel. Terloops ging een bordje over de vloer, maar het bleef heel.

‘Dan maar in de cel, me-kind.’

Nel bond haar vast. Lineke's armen en handen zaten al vol kleverige rommel, en Nel was er ook niet vrij van.

‘'t Is ook zo, meidje, we moeten toch wit te doen hebben.’

Eer Nel de kleefstof verwijderde ging ze gemoedereerd Lineke voeren.