De zonde van Jan der Kindere

[p. 113]

XXXIX

Toen de school begonnen was voelde Gerda zich lang niet goed. Ze wist nu dat ze een kleine verwachtte. Tot haar teleurstelling verdween het heerlijke gevoel van uitgerustheid, dat ze de eerste tijd thuis had gekend, volkomen. Ze ging slecht slapen. Haar weerstand scheen gebroken. Jan had een ernstig gesprek met de oude dokter, die hem met een zeer neutraal gezicht aanzag.

‘Ik heb even poolshoogte genomen, zo u weet. Ik ben blij dat u even komt praten. Dit gaat natuurlijk zo niet. Er moet een oplossing gevonden worden, en op korte termijn. Of Lineke de deur uit, óf uw vrouw. Zó gaat het in geen geval.’

‘Vindt u haar zo zwak?’

Opzettelijk maakte Jan een lichtelijk domme opmerking om de dokter uit zijn tent te lokken, wat volledig gelukte.

‘Beste man, ze is verre van sterk, dat is punt één. Ik vertrouw haar hart niet, al heeft ze na die inzinking, een jaar of acht geleden, niets meer gemerkt. Ze was deze zomer behoorlijk overspannen en daar is ze nog niet overheen, dat is duidelijk. En nu verwacht ze een kindje. De situatie is zo zorgelijk als het maar kan, en dat moet u weten.’

‘Dus Lineke naar het gesticht.’

‘Pas op, forceer niets. Het beste is nog dat u afwacht wat zij vindt. Als u het kindje nu teen haar zin wegbrengt doet u haar kwaad. Pas daarmee op. Heeft u familie?’

‘Moeder en zuster; ze wonen samen.’

‘Gezond?’

‘Ja. Ik kon misschien...’

‘Lineke naar uw moeder? Hoe oud is ze? Weet ze iets van zulke kindertjes?’

‘Even in de zestig. Ja, ze kent Lineke natuurlijk, maar wat het betekent, daar heeft ze eigenlijk geen idee van.’

‘Dat is dus niets. U zult wat anders moeten bedenken. Wacht u eens.’

Een poos lang rookte de dokter zwijgend.

‘Misschien kan het zo, bekijkt u het es: is uw zuster flink? Tot een offertje bereid?’

‘Dat zeker.’

‘Nou, als u meent dit aan uw zuster te mogen vragen, dan zou het misschien zó kunnen: u brengt uw vrouw naar uw moeder en vraagt uw zuster u te komen helpen. Het zal haar niet meevallen voor Lineke te zorgen, dat is voor iedereen die het ervaart een vreselijke verrassing. Maar anders moet uw vrouw naar het ziekenhuis en moet u hulp voor uw dochtertje zoeken, die u niet vindt.’

Jan stelde het Gerda voor. Naar een ziekenhuis, dat leek haar niet goed; bovendien was de moeilijkheid er niet mee opgelost.

Gerda lag uitgeput in bed. Ze wilde liefst alleen zijn, maar moest dit met Jan bepraten. Haar stem klonk klein en moedeloos; ze keek naar de zoldering.

[p. 114]

‘Je zou dan nog evengoed hulp moeten zoeken om op Lineke te passen. En de beste hulp zal na een week verdwijnen. De geestdrift is er gauw uit, als iemand eenmaal gemerkt heeft hoeveel moeite Lineke geeft. Menslievend en beginselvast, jawel, dat zijn ze natuurlijk allemaal, maar tegen Lineke is geen beginsel opgewassen.’

Jan had haar nooit zo bitter horen praten. Hij moest haar gelijk geven; je kunt nooit sneller de voosheid van menselijke hulpvaardigheid bewijzen dan door iemand een paar dagen te laten optrekken met een Lineke.

Het andere plan leek haar beter. Moeder zou haar zeker willen hebben, en zou voortreffelijk op haar passen. Gerda besloot dat het niet voor niks zou gebeuren, moeder had het niet breed, en zij zou dure medicijnen en bijzonder eten moeten hebben. En Nel zou Jan graag helpen, die twee waren nogal op elkaar. Gelukkig, er was een oplossing in 't zicht.

‘Maar vertel ze duidelijk, hoe zwaar het is. “Als u meent dat u dit aan uw zuster moogt vragen” heeft de dokter gezegd. Je moet moeder en Nel precies inlichten, dat het niet te erg tegenvalt.’

Op een Zaterdagmiddag ging Jan naar moeder. Nel was alleen thuis, en Jan vertelde haar het hele verhaal. Nel keek hem ernstig aan, maar er smeulde iets in haar ogen. Jan weidde uit over de lastigheid van Lineke.

‘Voor een half jaar ongeveer heeft ze tijden lang van de nacht een dag gemaakt. Ze kan geen ogenblik zonder toezicht, en als ze het bont maakt binden we haar overdag in het loophek vast, en 's nachts in bed.’

Jan keek Nel vorsend in de ogen, hij kon uit de uitdrukking niet wijs worden. Nel streed een korte strijd. Ze begreep heel goed, dat ze veel waagde door toe te stemmen. Maar ze voelde zich gedreven. Ze meende te weten dat dit in elk geval niet te ontkomen was; en ze wilde dit hoofdstuk nu eens uitlezen. Ze verwonderde er zich over, dat ze zonder aarzelen de vreemde toekomst inging. Want ze wist haar besluit al genomen te hebben. Ze dacht er even aan, hoe zwaar het zou zijn, haar vragen in verband met Jan opnieuw levend te maken, en in volle werkelijkheid op te lossen.

‘En als ik nee zeg, wat moeten jullie dan?’

Ze dacht er niet aan nee te zeggen. Ze zou verscheidene maanden bij Jan zijn, elke dag met hem praten. Ze zou in zijn huis komen. Het was niet waar wat Jan gedroomd had: ik zal daar nooit komen, Jan. We zijn nu ook oud genoeg om de dingen onder de ogen te zien, overwoog Nel. We moeten het beiden weten. We moeten weten wie we zijn en waar we staan. Wie zal me bij mijn broer weg houden? Honger of gevaar of zwaard? Ach, wat was ze nou raar aan de gang. Ze hoorde tussen haar gedachten door de ietwat benepen stem van Jan. Hij tobt, die jongen.

‘Dat weet ik waarlijk niet. Grote hulp zoeken voor Lineke, en Gerda naar het ziekenhuis. Je weet hoe het gaat met die hulpen. Ze willen wel een opofferende taak vervullen, maar het is een beetje larie. Als ze Lineke een dag of wat hebben meegemaakt, dan nemen ze de benen.’

Ging hij nou zelf in bitterheid praten? Hij haalde er Nel mee over, en niet op een juiste manier. Jan trachtte zich te verbeteren.

[p. 115]

‘Onthou één ding: Lineke vergt alles van je, álles. Je weet niet hoe erg dat is. Denk er eerst goed over na.’

Nel hoorde zijn poging om haar de vrije keus te laten, en lachte.

‘Kijk es, Jan, we zijn zusjes van mekaar, is 't niet? Dat heb ik je vroeger ook al es gezegd, toen had je daar aanmerking op, maar je ben altijd een eigenwijze vent geweest. Ik kom op Lineke passen. Het zal heus wel meevallen, en als het tegenvalt dan zien we dat wel. Op z'n hoogst word ik een beetje moe, voor mijn part overspannen en ziek, zwak en misselijk. Dat gaat wel weer over. Ik ben een sterke meid, zie je, dat wist je misschien niet. Kijk, ik ben in dit geval de enige mogelijkheid. Ger kan natuurlijk bij moeder komen, die moedert wel graag es een beetje. Moeder vindt Ger een grote schat, dat weet je. Ik heb nog wel es van die ongure praat, waar moeder een beetje akelig van wordt. Dus moeder is alvast bezorgd. En Ger natuurlijk, je kunt er van op aan dat moeder goed op 'er passen zal. Ze heeft het hier best en rustig. Ik zal jouw huishouden wel op poten houden. Het enige zou zijn dat moeder het niet goed vond, maar maak je daar niet ongerust over. Ze laat jou niet in de steek. Bovendien, ik ben in de veertig, zo goed als jij. Moeder weet ook wel, wat Nelletje in d'r bol heeft, dat heeft ze niet in d'r tenen.’

Ze klopte hem vaderlijk op de hand en zei wijs:

‘Maak je nergens ongerust over, me-jonge, het is al voor mekaar.’

Hij keek haar hoopvol in de ogen. Wat leek haar gezicht jong en sterk. Hij pakte haar hand en zoende haar rustig op de wang.

‘Moeder, eh - Nel, ik ben je zo dankbaar als een hond.’

Tegen zessen kwam moeder thuis. Nel ontving haar bijna uitgelaten

‘Moeder, deze jonge man wil u z'n vrouw thuis bezorgen en mij zolang meenemen om z'n borden te wassen. Dat doen we, hé?’

‘Praat es verstandige taal, kind. Wat is er?’

Jan stond op het punt om weg te gaan. Zijn trein ging even voor half zeven.

‘Moeder, ik heb nou geen tijd meer, ik wil Ger liever niet een nacht alleen laten. Nel zal u alles wel vertellen. Ik heb haar gezegd dat ze goed moet bedenken wat ze begint. Bel ons morgenavond maar op, Nel, bel maar naar Kruls, die wonen bijna naast ons. Denk er om dat het geen kleinigheid is. Dag, moedertje.’

Jan gaf moeder vlug een zoen, wat hij maar zelden deed.

Toen hij weg was vertelde Nel de zaak haarfijn aan moeder. Gerda verwachtte een kleine en ze was niet goed, ze was niet over haar overspanning heen. Haar hart was niet helemaal in orde. Misschien zou Lineke op den duur in een gesticht moeten, maar daar kon nu geen sprake van zijn, Ger zou het niet kunnen verwerken. Dus moest Jan iemand hebben om te helpen. Ger wilde haar tijd graag bij moeder afwachten.

‘U ziet wel, moeder, ik moet daar naar toe. Van Ger zult u geen last hebben, ze moet haar gemak hebben en u vertroetelt haar zo hard als u wilt, dat vindt u wel echt, is 't niet? Ik ben een sterke gezonde meid, niewaar?

[p. 116]

Ik ga op hun Lineke passen. Is ze lastig, dan slaap ik een beetje minder, daar ga je niet dood van.’

Moeder keek nadenkend, zelfs een beetje bezorgd, dacht Nel.

‘Ik kan toch niet anders? Ik kan hier toch geen nee op zeggen? Of wel soms? Zeg u nou es wat, moeder!’

‘Ja, kind, ik begrijp het. Jij moet daarheen en Gerda komt hier. Je kunt net zo goed vanavond nog opbellen.’

‘Je ben toch een beste meid, ik heb 't altijd wel gezegd. Ik bel morgen op, zo om etenstijd. Dan weten ze 't. Ik zeg ze dat Jan Gerda Maandag moet brengen, en ik ga er zelf ook Maandag heen. Ik hou van opschieten zie je, geen gezeur.’

Moeder keek ernstig voor zich. Nel dekte de tafel. Was dat nou wel goed, dat die twee zo'n tijd bij mekaar waren? Och, ze waren broer en zus, voor hun besef tenminste. En Jan moest geholpen worden. Die jongen, het leven viel hem niet mee. En Ger, die lieve meid. Moeder verheugde zich er op haar bij zich te zullen hebben.

‘Ik zie an je gezicht, moeder, dat je 't fijn vindt om Ger hier te hebben. 't Is ook een betere meid as ik.’

‘Gekheid, Nel, zeg niet van die dwaze dingen. Je ben m'n enige kind, wil je daarom denken? Natuurlijk wil ik Ger graag hier hebben, het schaap moet rusten. En Jan moet geholpen worden. Wil je wel geloven, Nel, dat ik gráág naar Jan zou gaan. Ik heb altijd zo van die jongen gehouen, 't is gek. Maar dat is natuurlijk domme praat, ik zou op mijn leeftijd die kleine meid niet kunnen oppassen. Het zal je niet meevallen, kind. 't Is een heel moeilijk kindje.’

Nel werd ernstig.

‘Ik weet 'et moeder. Zijn we voor ons plezier op de wereld? Laat het zwaarder werk zijn dan in de wijk, is dat zo erg? Ik heb dat kindje een paar maal gezien. U zal het misschien gek vinden, maar ik hou van dat stakkerdje.’

Maar Nel kon die avond niet lang ernstig blijven.

‘Laat ik ouwe vrijgezel nou ook es een poosje voor een klein kindje zorgen. Van die ouwe juffers hebben wel es een moederhart, gerust, dat zie je soms. Ik word nog ongevoelig voor alle ouwe weduwnaars met pukkels. Eergisteren heb ik een aanzoek gehad van suffe Gerrit.’

‘Kind, hou op.’

Ondanks haar lichte ergernis moest moeder lachen. Dat gesnater over ouwe weduwnaars beviel haar niet.

‘Heus waar, moe, hij vroeg of ik met 'em trouwen wou. Nou, ik zei maar: vandaag niet; en daar was-tie tevreden mee.’

Nel werd opnieuw plotseling ernstig.

‘Wat een beroerdigheid is t'r in de wereld, moeder. Lineke en suffe Gerrit, en al die uitgezákte áfgesléten moeders in de wijk...’

Moeder zag niet dat Nel tranen in de ogen kreeg, ze was te zeer in haar eigen gedachten verdiept.

Toen Nel op bed lag, zwol een ontembare vreugd in haar borst. Maar ze was er niet rustig bij. Wat ging ze tegemoet? Ze vouwde de handen.

[p. 117]

‘Ik kan toch niet anders, Here? Ik moet dit toch doen?’

Nel dacht over de verlopen jaren. Twee en veertig was ze nu. Ze voelde zich niet oud. Als ik vandaag trouwde, kon ik nog drie kinderen krijgen, misschien vier. Wat een rare gedachte - of nee, waarom raar?

In een klein ogenblik van vaste oprechtheid wist Nel: ik zou een kind willen krijgen van Jan, en dat zou een goed kind zijn. Of zou het niet goed zijn, omdat ze anders aan hem verbonden was? Daar kwam de volle moeilijkheid terug.

Met een plotselinge schrik vroeg Nel zich af: heb ik er met opzet niet aan gedacht, dat we Zus konden vragen, Jan te komen helpen?