De zonde van Jan der Kindere

XXXV

Het vierde levensjaar, dat de eeuwige Vader Lineke in dit jammerdal toeschikte, begon gunstiger dan haar ouders hadden durven hopen. Ze leek waarlijk iets rustiger te worden, en Gerda zei soms dat ze op den duur misschien min of meer handelbaar zou zijn. Wel werd ze in de tijd van enkele weken opvallend lelijker, maar ze ging weer geregeld slapen en eten. Ze lachte zelden.

Toen Gerda drie nachten achtereen had kunnen doorslapen, wist ze niet hoe ze het had. De vierde nacht was rustig, de kleine meid snurkte aan één stuk door. Gerda lag tevreden wakker. Wat een geluk dat Lineke zo goed sliep. Wat een moeilijke tijd was het geweest. Misschien kwam er daarna wel weer moeite, maar daaraan wilde ze niet bij voorbaat denken. Ze was zeker heel wat slaap te kort gekomen, maar ze had het ook wel weer inge-

[p. 105]

haald. Ze had nooit meer last gehad van die vreemde inzinking, gelukkig. Hoeveel jaren was dat al niet geleden.

Het ging vaker gebeuren dat Gerda niet sliep. Ze wende er aan en lette er niet meer op. Werd ze in de nanacht wakker, dan stond ze kalm op en ging aan het werk. Er was genoeg te doen. Lineke had haar scheuren volhardend voortgezet, niets van al haar kleertjes was meer ongeschonden. Haar beddegoed was lelijk gehavend, en ook op tafelkleden, handdoeken en servetten had de kleine meid haar krachten beproefd, gewoonlijk met zichtbaar succes. Gerda keek in de vroege ochtenduren alles eens na en maakte een program op van wat vernieuwd en wat versteld moest worden. Ze kwam er nu aan toe, dus ze diende van de gelegenheid gebruik te maken. Wie weet hoe lang - of liever hoe kort - de rust duren zou.

In de tweede week van de zomervacantie zei Gerda tot haar man:

‘Jan, ik kan niet meer.’

Ze zei het heel bedaard, maar het verontrustte hem niet weinig. Hij keek oplettend naar haar gezicht, klein in de omlijsting van het gouden haar. Haar ogen stonden flauw, maar meer nog werd Jan getroffen door een trek van oude moeheid bij haar mond. Ze kneep de handen samen.

‘Wat is er?’ vroeg hij met een stem die meer verschrikt klonk dan hij wilde. ‘Ben je ziek?’

Ze zaten samen in de serre, bij de open deuren; Lineke speelde zoet in de tuin met een koploze pop. Het is zomer, dacht Jan, de tijd van vernieuwing van kracht. Voor Gerda niet. Het duurde even voor ze antwoordde.

‘Nee, ik ben niet ziek. Ik ben door mijn krachten heen.’

Bij doorvragen hoorde hij, dat ze al maanden niet meer dan vier uur per nacht sliep. Hij had dat moeten weten, verweet hij zich; hij had er niet op gelet.

‘Als we er samen een paar weken op uit konden, zonder Lineke, dan zouden we een beetje kunnen uitrusten. Dat zou heerlijk zijn. Maar ik zie er geen kans toe.’

Jan overwoog of moeder en Nel haar een paar weken zouden willen logeren. Maar hij wilde het moeder niet vragen; ze kende Lineke niet, en zou zich geen raad weten. De gedachte aan Nel beurde hem op, maar hij zag niet hoe hij in dit geval haar hulp zou kunnen vragen. Zij alleen hier thuis met Lineke?

Gerda voelde zich mat en weerloos. Ze kon niet meer uit haar verslagenheid opkomen; ze praatte er over, en hoorde verwonderd naar haar eigen stem. Een geur van kamperfoelie dreef de serre binnen, Jan kon niet bedenken vanwaar. Gerda's stem scheen in haar eentonigheid een moe-makende macht te hebben.

‘Met al haar boosheid is het zo'n lief diertje. Het is werkelijk een lief kind. Ze zit zich zelf in de weg. Misschien heeft ze een ziel die niet in haar lichaampje past, of een lichaam dat niet geschikt is voor haar ziel, ik weet het niet.’

Jan keek naar Lineke, die door het open halsgat van de pop kiezelsteentjes goot.

[p. 106]

‘Dát is ons Lineke helemaal. Je lichaam, dat ben je zelf. Wij zien dat ze een schat is, zó als ze is. Een ander ziet het niet, omdat-ie niet uit z'n ogen kijkt. 't Is anders nogal eenvoudig. Lineke is lelijk geworden, maar sinds de zondeval zijn wij allemaal lelijk. We zijn alleen maar te stom om het te zien. We hebben er geen benul van hoe een mens er eigenlijk moest uitzien. Noem voor mijn part een of andere beroemde schoonheid, eentje met verstand, Aspasia of Anna Maria van Schurman, bij Eva vergeleken, van vóór de val dan, zijn het minder dan mongooltjes.’

Gerda luisterde maar half, ze vervolgde haar eigen moede gedachten.

‘Misschien is 'et mijn schuld, dat Lineke zo is.’

‘Waarom? Wat weet je van je voorgeslacht? En dan nog, wie kan zeggen: dit of dat aan mijn kind is mijn schuld? Ik kan wel denken dat het mijn schuld is. Daarvoor weten we te weinig.’

‘Ik heb een plan,’ zei Jan opeens. Het nam vorm aan terwijl hij dit zei.

Gerda keek hem een beetje suffig aan.

‘Wat voor plan?’

‘Het zal een beetje kosten. Ik dacht zo: als we Lineke een week of drie in een inrichting voor zwakzinnige kinderen doen, ik bedoel alleen voor observatie, dan kunnen wij samen uit, en horen we daarna wat ze van haar vinden, dan kunnen we altijd nog zien.’

Gerda zat wakker en met een hoge kleur voor in haar stoel.

‘Ik doe Lineke niet uit huis.’

Wel, wel, dacht Jan, ‘ik doe’. Ger verdedigt haar dochter tegen haar man!

‘Daar gaat het niet over, meisje. Drie weken observatie, dat is geen uithuis-doen, ben je mal? Maar we kunnen er wat van leren als we na die drie weken horen wat ze er van vinden.’

‘Denk jij d'r werkelijk over om Lineke uit huis te doen? Hoe haal je het in je hoofd!’

Jan ging naast Gerda's stoel op de grond zitten en legde haar arm om zijn schouder. Hij aaide haar hand en zei niets, totdat hij voelde dat ze hem tegen zich aan trok. Toen begon hij voorzichtig:

‘Weet je waar ik wel es over gedacht heb, kind? Over wat ons in de toekomst te wachten staat. Het kan meevallen, maar je kijkt wel es vooruit, of je probeert dat. Als Lineke handelbaar wordt komt alles in orde, al is er dan nog moeite genoeg. Maar dat weet ik niet, en dat weet jij ook niet. Als ze nu es nóg moeilijker wordt, wat dan?’

Gerda gaf geen antwoord. Ze had de kracht niet hierover grondig door te denken.

‘Als het erger wordt, komt er een ogenblik dat ze weg moét. En dan is het verkeerd, daarmee te laat te zijn. Daar helpen we Lineke niet mee.’

‘Ik doe haar in géén geval uit huis. Ik zal wel zien.’

‘Ingeval het erger wordt, gaat ze steeds meer van je vergen. En dan speel je het niet klaar. Dan helpt een half jaar uitstel haar geen steek, en jou bezorgt het een overspanning waar je jaren voor nodig hebt om boven op te komen.’

‘Het lijkt wel of je me wil overhalen het kind weg te doen.’

[p. 107]

Haar stem klinkt klagend, ze kan er nu niet tegen op, begreep hij.

‘Je moet denken, in zo'n inrichting zijn ze op de verzorging van kinderen als Lineke uitgekeken, ze hebben ervaring en weten wat ze doen moeten. De hele zaak is er op ingericht: de kinderen hebben volledig toezicht, dag en nacht, ze hebben speelkamers waar ze niks stuk kunnen maken, bordjes en bekertjes die niet kapot kunnen, ze hebben hun weetjes voor van alles, dat de kinderen eten en niet uit bed lopen en weet ik wat nog meer. Lineke heeft het er best, die drie weken. Laat het honderd gulden kosten, honderd vijftig voor mijn part. Lineke is dan goed bezorgd en jij kunt es uitrusten.’

Gerda gaf haar verzet op.

‘Alleen voor die drie weken, onthoud dat. We moeten allebei nieuwe kracht opdoen. Ik weet wel, ik heb meest voor Lineke gezorgd, ook in de nacht, maar het is jou ook niet voorbijgegaan. En wat is er van je studie gekomen de laatste tijd? Ik vind het een hoop geld, en dan samen uit, dat zal ook een centje kosten, maar het moet maar. We zijn nou geen borg meer voor Eef, dat scheelt, en je hebt ten slotte je spaarduitjes om zé te gebruiken.’

Eef was al enkele jaren arts. Hij had zich gevestigd in een groeiende gemeente, en het bleek dat de collega's blij waren met een nieuwe kracht. Hij was er aardig in gerold en had na twee jaar zowel zijn voorschot als het opgenomen geld voor de inrichting betaald. Juist twee maanden tevoren was hij getrouwd.

Die avond belde Jan zijn broer op. Hij vertelde hem van Gerda's vermoeidheid en de zorg met Lineke.

‘Als je soms binnenkort met vacantie gaat, kom dan es langs, dan kunnen we er met z'n vieren over praten.’

‘Waren we al van plan, volgende week. Ik geloof dat ik het wel zowat snap.’

Toen Eef en Annie kwamen vroeg Gerda secuur, hoe het in een inrichting voor achterlijke kinderen toeging. Speciaal wilde ze weten of men daar nieuwe middelen of methoden op die patiëntjes probeerde. Eef stelde haar lachend gerust: ze zullen wel wijzer zijn.

‘Ze kunnen je soms goeie raad geven, voor haar diëet of voor haar speciale behoeften. Bijvoorbeeld, ze ontdekken dat ze elke dag vier uur moet wandelen en dan rustig is. Dan weet je dat. En zeggen ze: laat het hier blijven, dan hoef je dat helemaal niet te doen als je niet wilt. En misschien zeggen ze dat niet eens, en vertellen ze je alleen hoe je met haar moet omspringen om haar thuis te kunnen houden.’

Laat op de avond bracht Eef zijn wagen naar een garage en reed met Jan nog een eindje om. Jan vroeg:

‘Wat vin je van Gerda?’

Eef was een bedaarde, besliste kerel geworden.

‘Gerda en jij zien er allebei slap en afgewerkt uit. Het is heel goed dat jullie d'r es uit gaat. En nog es wat, als je me geen ouwe opa vindt.’

‘Ga je gang me-jongen.’

[p. 108]

‘Heb je d'r wel es aan gedacht dat Lineke misschien op de duur voor goed in een inrichting zal moeten? Zie dat je een beetje aan dat idee went.’

‘Ik weet er iets van, onze dokter heeft me er over gesproken. Gerda is er vuur en vlam tegen.’

‘Dat zijn alle moeders in zo'n geval. Ik heb een patiënt met een erg achterlijk kind. Ze laten het stomweg maar wat rondsjouwen. Tot gevaar van de buurt: het kan plotseling razend worden en een klein kind worgen of zo iets, dat weet je nooit. En dan moét het natuurlijk weg, als het kalf verdronken is. Maar Gerda láát het niet ronddarren, die gaat er zelf aan. Als het niet beter wordt tenminste.’

‘Het derde jaar is heel moeilijk geweest; het gaat nou wat beter.’

‘D'r is niks te voorspellen. D'r zijn er, die hun leven lang thuis blijven. En je kunt 't beleven dat ze in eens wat onmogelijks doen, nadat ze tien jaar rustig zijn geweest. Maar het gaat hierom: als Ger het niet kan volhouden en ze wil het toch, dan moet jij ingrijpen, desnoods heel kras.’

‘Ger is stukken beter dan ze geweest is. Een jaar of acht geleden heeft ze een heel rare inzinking gehad, ik geloof al mijn leven dat het van 't hart is geweest. Maar dat is niet teruggekomen. Ze heeft nou een zwaar jaar achter de rug, een ontzettend zwaar jaar. En ze is erg moe, maar niet ziek. Ze slaapt te weinig, ze moet een week of drie helemaal luilakken.’

Eef en Annie reden langs de zomervelden van Brabant.

‘'t Is maar goed dat we er uit konden,’ zei ze. ‘Je hebt het idioot druk gehad.’

‘Hoe vond jij Ger en Jan?’

‘Een beetje op. Wat vond jij?’

‘Een beetje op? Glad overspannen, allebei! Als ze het kind nou drie weken in een inrichting doen en samen die tijd uitluieren, dan scheelt dat natuurlijk een stuk, maar het is de vraag of het voldoende is. Jan is taai, maar Ger niet. Dat kon wel es heel raar uitpakken.’

‘Dat valt misschien een beetje mee.’

‘Ja misschien, en misschien niet. En dan nog wat: ze willen allebei geweldig graag nog een kind hebben, en dan een goed. Dat zeggen ze niet, ze weten 'et misschien niet eens.’

‘Dat kan immers wel heel goed zijn, dan denken ze es aan wat anders dan dat stakkerdje. En als ze dan een goed kindje krijgen.’

‘Als, als! En als 'et wéér mis gaat? Daar is nou een behoorlijke kans op. Dan staan ze d'r nog lelijker voor. Je kunt zulke lui geen raad geven, je kunt er niet over praten, je weet 'et ten slotte niet. Misschien komt het nog aardig terecht. Maar het kan ook anders, stel dat Ger aan dit gevalletje sterft, d'r hart is niet sterk. Ik geef geen cent voor een zwangerschap die je begint met een ziek lijf. Overspannen, een zwak hart, en dan in positie, dat kan me wat worden.’

‘Je weet het niet, Eef, het kan allemaal veel beter aflopen dan je denkt.’

‘Of veel slechter, zo heb ik 'et ook wel gezien. Ger dood, Lineke onhoud-

[p. 109]

baar, Jan glad van de kook, de knul kon wel aan de drank raken op zo'n manier.’

Toen zei Annie, haar stem klonk een beetje stijf en niettemin overtuigd:

‘Onze hemelse Vader is er ook nog Eef, we moesten 'et maar aan Hém overlaten.’

Eef keek haar van terzij aan, ze zag strak voor zich uit.

‘Ja,’ zei hij nadenkend, ‘ja. Natuurlijk.’