De zonde van Jan der Kindere

XXXIV

Lineke was tamelijk laat met lopen leren. Met twee jaar kroopzenog steeds. Ze was een lastig kind, dat veel brak en graag scheurde. Ze schreeuwde vaak en huilde zonder tranen. Ze wilde steeds bij moeder zijn. Toen ze leerde lopen, in de nazomer van haar derde levensjaar, waggelde ze sterk en liet zich makkelijk plomp op haar gatje vallen. Maar het lopen scheen haar een groot avontuur te zijn. Ze ging slecht slapen. Maar ze at nog goed.

Intussen was Jan met de voorbereiding voor zijn dissertatie begonnen. Hij had weer zijn volledige betrekking. De vrije dag was nu vervallen, maar de directeur had hem opnieuw een gunstig rooster bezorgd, zodat hij vier middagen per week vrij was.

Het volgend voorjaar, Lineke was bijna drie jaar oud, kwamen voor het eerst haar plotselinge hevige woedebuien. Eens redde Gerda een katje van de buren uit haar sterke handjes, ze had het diertje bijna geworgd en het had haar armen lelijk opengekrabd. Ze liet zich het beestje gewillig afnemen door Gerda, die het over de heg zette. Gerda nam haar mee naar binnen.

‘Wat heeft Lineke nou gedaan? Het katje erg pijn gedaan!’

Lineke lachte met haar zware stem.

‘Pijn daan. Jineke daan. Huh-huh-huh-huh-huh-huh!’

Die middag was ze rustig; nog een paar maal lachte ze dom.

Vaak was Lineke ver van rustig; vooral als Gerda een eind met haar gewandeld had. De wandeling scheen haar niet te vermoeien, maar eerder op te winden. Haar vernielzucht nam onrustbarend toe. Soms gaf Gerda haar een grote krant, die ze behagelijk in kleine stukjes ging scheuren. Naarmate ze beter leerde lopen ging ze ook ongeregelder slapen. Als ze kort voor het naar bed gaan gewandeld had, sliep ze in uren niet. Gerda besloot haar twee uur voor het slapen gaan erg rustig te houden. Maar dat gelukte haar zelden. Kon Lineke niet mee uit wandelen, dan ging ze door huis rennen. Ze maakte plotseling halt als ze kans kreeg een kopje te breken of een paar eieren stuk te slaan. Gerda wende er aan het breekbare uit haar buurt te houden, maar kon vaak tegen haar listigheid niet op. In die dagen begonnen Lineke's klimpartijen.

Als ze lang wakker lag, ging ze het beddegoed scheuren. Ze was voor haar

[p. 102]

leeftijd onwaarschijnlijk sterk. Jan en Gerda merkten met onrust de groeiende boosaardigheid van het kind op.

Lineke's derde verjaardag werd bitter en onvergetelijk.

Pas uit school gekomen zat Jan in de huiskamer; de verjaardag van zijn dochtertje gaf hem een wrang gevoel, maar de vaderliefde won het. Toen zag hij dat Lineke met een snelle mep een vaas vernielde, waarop Gerda zeer gesteld was. Jan werd zó woedend dat het hemzelf verbaasde.

‘Jou slechte meid, alles kapot te maken!’

Hij gaf haar een stevig pak slaag. Lineke liet een brullend, loeiend gekrijs horen en trapte wat ze kon. Jan sloeg door. Ze liet haar verzet varen en begon erbarmelijk zenuwachtig te schreien. Gerda kwam uit de keuken toelopen op het lawaai. Ze was oververmoeid; Lineke had die nacht niet geslapen, pas in de morgen was ze rustig geworden en om elf uur hoorde Gerda haar snorken. Om twaalf uur was ze klaar wakker en erg baldadig.

‘Ben je nou gék Jan, een kind van drie jaar te slaan!’

‘Kijk es wat ze gedaan heeft!’

Gerda zag het en werd moedeloos. Dit was niet vol te houden. Lineke zat op de vloer, en huilde; zachtjes voor haar doen. Jan besloot haar naar bed te brengen, ze had nog heel wat slaap in te halen. Toen hij met haar de trap opliep sloeg ze een armpje om zijn hals, wat hem onmiddellijk vertederde. Hij zoende haar onstuimig, maar ze scheen het niet te merken. Haar lelijk gezichtje stond hopeloos droevig. Jan hoorde haar mompelen, schor en zachtjes:

‘Jineke sjechte meid. Jineke sjechte meid. Jineke sjechte meid.’

Het stak hem fel in zijn vaderhart.

‘Lineke is een schát, een lieve schát van vader en moeder!’

Stompzinnig prevelde ze verder:

‘Jineke sjechte meid. Jineke sjechte meid.’

‘Lineke is géén slechte meid, dat meende vader niet. Lineke is een schat.’

‘Jineke sjechte meid. Jineke sjechte meid.’

Ze liet zich ongewoon gewillig uitkleden en in bed leggen. Ze was stil. Er lag een verbaasde uitdrukking op haar dom gezichtje. Ze scheen Jan niet te zien. Hij liep naar beneden. Dit was het jaardagfeest, bedacht hij bitter.

Het zelfverwijt liet hem geen rust. Na een half uur ging hij even kijken. Lineke lag stil wakker, de verbaasde uitdrukking nog op haar gezicht. Toen zag ze Jan en er kwam angst in haar scheve ogen.

Jan wachtte nog een half uur en ging weer kijken. Hij boog zich over het bedje en kuste het kind; het scheen te schrikken.

Toen hij de kamer uitging meende hij iets te horen, en stond stil. Met een schor geluidje prevelde het kind:

‘Jineke sjechte meid. Jineke sjechte meid. Jineke sjechte meid.’

Jan voelde zich als een geslagen hond. Hij sjokte langzaam de trap af.

Hij stelde Gerda voor, die avond alleen bij Lineke te slapen, en zij op de logeerkamer. Gerda knikte dankbaar; ze was doodmoe.

Toen Jan op de kamer kwam scheen het kind te slapen. Af en toe kreunde het met brommend geluid. Jan liet het spaarlampje branden. Hij hoorde

[p. 103]

gerucht en ging naar het kleine bed. Lineke zat rechtop, de verbaasde uitdrukking lag op haar gezicht, sterker dan tevoren. Hij aaide haar over het kopje, maar het drong niet tot haar door. Ze scheen naar iets te staren in het halfdonker. Jan legde haar zachtjes neer.

Hij was juist in de dommel, toen hij Lineke hoorde. Eentonig, onophoudelijk:

‘Jineke sjechte meid. Jineke sjechte meid. Jineke sjechte meid.’

Jan poogde niet meer haar tot andere gedachten te brengen. Hij was bereid dit aan te horen, als een boetedoening. Eentonig ging het schorre stemmetje voort. Jan dacht dat hij er bij zou inslapen. Maar opeens drong het vlammend in hem door, dat Lineke in nood was. Ze wist geen raad met haar verdriet, daarom mompelde ze onophoudelijk dit vreselijke zinnetje. Jan proefde de volle bitterheid van zijn schuld. Hij had het kind mishandeld, niet met de klappen, maar met het onbedachte woord. Hij had iets in haar gebracht, waar ze geen raad mee wist. Jan ging uit bed en stak de grote lamp op.

Lineke zat rechtop. Ze keek naar iets voor zich, Jan kon niet ontdekken wat het was, en begreep dat het niet iets zichtbaars kon zijn. Lineke keek naar haar eigen angst. Haar blik was star. Toen begon ze, harder dan te voren:

‘Jineke sjechte meid! Jineke sjechte meid!’

Jan werd radeloos. Hij nam haar uit het bedje en ging met haar de kamer op en neer wandelen. Het hielp niet, de starre uitdrukking bleef in haar oogjes. Hij legde haar weer in bed, ze leek nu wat rustiger.

Geen vijf minuten later hoorde hij haar opnieuw. Steeds herhaalde ze dezelfde woorden op haar kromme manier. Het schorre stemmetje sneed Jan door zijn hart. Haar geluid werd harder, angstiger. Toen zakte het af en werd ze weer rustig.

Jan sliep in terwijl hij zijn bestaan als een bittere smaak proefde.

Midden in de nacht werd hij wakker en wist niet waar hij was. Hij hoorde een harde en woeste stem praten, praten, praten. Kon dát Lineke zijn? Steeds weer dezelfde moordende woorden. Het ging door Jan heen, dat mogelijk een duivel het kleine kind met haar eigen angst aan het smoren was. Hij stapte uit bed en ging naar haar toe. Hij praatte zacht en vriendelijk tegen haar, maar ze luisterde niet.

Onverwacht ging ze al pratend rhythmisch op de randen van het bedje stompen. Ze stompte met kracht, ze moest zich pijn doen, maar ze stompte door. Tegelijk herhaalde ze met een lage, benauwde schokstem de afschuwelijke woorden, waarvan Jan dacht gek te zullen worden. Het duurde wel een uur, meende hij.

Hij knielde naast het kleine bed en bad tot zijn God, met sterke roeping en tranen.

Er was geen verandering te zien.

Lineke stompte onophoudelijk door, hij zag haar gezicht vertrokken en donkerrood onder het licht van de spaarlamp. Hij schreeuwde tot God.

Op dat ogenblik begon Lineke te gillen, en Jan verstijfde.

[p. 104]

Hij had haar nooit horen gillen. Hij kende haar zware, brommerige stem; dit geluid kende hij niet. Het hield niet op. Ze begon te spartelen en te trappen. Daarna leek ze vermoeid geworden en lag stil te hijgen. Na een kwartier ging ze weer gillen, Jan drukte zijn vuisten tegen zijn oren, maar het gillen stak als een gloeiend mes door hem heen.

Licht van de dageraad drong de kamer binnen. Het deed Jan vertrouwd aan en dreef hem half twijfelend te vragen: ben ik er nog? Besta ik nog?

Het kind gilde als in doodsnood. Toen nam Jan haar in zijn eigen bed. Hij hield zijn armen zacht om haar heen. Het gillen werd zwakker. Plotseling was kleine Lineke ingeslapen.

Jan sliep niet. Eer de wekker af kon gaan stond hij voorzichtig op en zette het belwerk vast. Lineke sliep rustig door. Jan luisterde op de gang bij de deur van de logeerkamer. Zou Gerda iets gehoord hebben? Het kon haast niet anders. Of was ze doodvermoeid in een loden slaap gevallen en had ze niets gemerkt? Jan hoopte het maar. Hij ging naar beneden, zette thee en at zijn ontbijt. Hij voelde zich vreemd in het hoofd, als dronken.

Arme Lineke, arme schat. Wat moet dat worden? Jan voelde zich te zeer lamgeslagen om over dit vraagstuk na te denken. Het dreunde in zijn hoofd: zou God Zijn gena vergeten? Nooit meer van ontferming weten? Ach, dat moest hij niet denken om deze ene nacht, wat een dwaasheid. Het dreunde door: d'Allerhoogste maakt het goed, na het zure geeft Hij 't zoet.

Na het zure. Had hij een zure nacht achter de rug? Hij kon het beter een bittere nacht noemen, bitter als de dood. Toen moest hij opeens lachen om zijn geprakkizeer over zuur en bitter.

Nou moest ik een stevige borrel hebben, dacht hij, ik voel me zo gammel als een zieke hond. Jawel, een borrel, en voor de klas naar jenever ruiken, mooi was dat.

Op straat werd het wat beter. En Jan dacht langzaam: waarom is Lineke geboren? Waarom zijn haar de knieën voorgekomen, en de borsten, opdat zij zuigen zoude?