De zonde van Jan der Kindere

XXIX

Toen Jan in de trein naar huis reed, bedacht hij met prettige voldoening dat hij niet alleen Gerda, maar ook moeder en Nel thuis zou vinden. Hij dacht aan de avond na het toelatingsexamen. Maar nu zouden moeder en Nel niet wachten, alleen Gerda wist het.

Bij het tweede station stapte een moeder in met een zoontje. Het ventje was achterlijk en kwijlde. Hij praatte wat met een doffe keelstem, moeilijk verstaanbaar, en het scheen hem grote inspanning te kosten. Hij hield zich voortdurend aan zijn moeder vast, die met geduld en lieve vriendelijkheid tot hem sprak. Het leek Jan, dat de moeder meer van dit stakkerdje hield dan ze van een gezond kindje zou kunnen. Hij trachtte zich voor te stellen zelf zulk een kindje te hebben; dan zou hij voelen, hoe het moeilijk leven van zo'n ventje een beroep deed op je gehele hart. Alles scheen moeilijk voor het kereltje. Praten ging met pijnlijke krampigheid, de bewegingen van armen en benen waren onbeheerst en vreesachtig tegelijk. Hoe vaak had dit stumperdje zijn hoofd al gestoten tegen een wereld waarvan hij niets begreep? Wat een angst zou er in dat lelijke bolletje huizen!

Jan dacht aan zijn gestorven dochtertje. Het was beter, meende hij, dat je kindje was gestorven dan dat het zó zou zijn geworden. Hoewel, weet ik dat? Wat weten we? De moeder van het ventje leek nog jong, het was zeker een knappe vrouw geweest. Nu was ze wel gebroken, maar wat een schat van moederliefde had het lelijke ventje uit haar te voorschijn gehaald. Misschien, vermoedde Jan, gaat er een onmerkbare, genezende werking op de wereld uit van één zo'n moeder. Ook al bezwijkt ze er onder. Haar liefde was onophoudelijk waakzaam voor het jongetje.

[p. 93]

Toen Jan thuis kwam lag Gerda op bed. Ze had zich die middag opeens erg raar gevoeld, moeder was er van geschrokken en Nel had de dokter gewaarschuwd. Die had de boodschap achtergelaten dat Jan die avond even aan moest komen.

Jan ging bij Gerda kijken. Ze lag heel stil en vroeg Jan maar gauw weer weg te gaan. Ze was erg moe en moest alleen maar rust hebben. Toen vroeg ze naar het examen. Jan vertelde het en Gerda glimlachte even, maar scheen er de aandacht niet geheel bij te hebben. Ze leek doodmoe.

De dokter zat in zijn tuin. Hij was een bejaarde man met een kaal hoofd.

‘Gaat u zitten, meneer Der Kindere, we moeten es even praten. Wat weet u van de gezondheid van uw vrouw?’

‘We hebben voor ruim een jaar een kindje gekregen dat niet goed was, het is na een paar dagen gestorven. Tevoren had de dokter me gezegd dat mijn vrouw niet een heel sterk hart heeft en erg nerveus is.’

‘Klopt. Haar hart is niet ziek, maar lang niet sterk. En ze is uitermate nerveus. Zo, ze heeft dus een kindje gehad dat gestorven is. Nu wil ze niets liever dan weer een kindje. Dat is ook het beste.’

De dokter verwijderde met zijn potlood een schuimbeestje uit de klimop.

‘Kijk, uw vrouw moet zó'n leven hebben, dat ze zonder bezwaar een kindje kan krijgen. Komt ze gauw in verwachting, dan kan dat haar heel wel opknappen, dat is vaker gebeurd. Maar ik speculeer er liever niet op. Ik zou zeggen: eerst helemaal uitrusten. Dan gaan we veiliger.’

‘Wat heeft ze nu? Een inzinking van het hart?’

‘Dacht ik niet. Ze heeft een zwaar jaar achter de rug. Dat zult u wel aan haar gemerkt hebben.’

Jan vertelde van haar gierende huilbui in December en van zijn examenstudie.

‘Het plan scheen haar op te wekken en goed te doen.’

‘Dat heeft het ook wel, maar ze had dat andere pak ook nog te dragen. En u de laatste maanden als halve patiënt? Dat is te veel geweest, dat is duidelijk.’

Jan wandelde naar huis. De opmerkingen van de dokter kwamen hem in de gedachte. Vreemd, zo makkelijk als zo'n man, wat je in maanden beleefd had, met een paar woorden overzichtelijk ordende.

Toen dacht hij aan Gerda. Nerveus en een zwak hart, ja, maar dat was nou precies Gerda. Ze had misschien in haar jeugd te veel van haar krachten gevergd. Ze was zo'n wonderlijk mengsel van kracht en zwakheid; en zijn we dat op een of andere manier niet allemaal? Het is maar, dat je er achteraf pas iets van begrijpt, en dan nog maar iets.

Thuis zaten moeder en Nel tegenover elkaar bij de tafel. Jan zag onmiddellijk de ruimere kamer van het oude huis om haar heen. Hoe vaak had hij ze zo niet gezien? Het hoorde onlosmakelijk bij zijn leven. Nel schonk thee, en moeder praatte zacht en bedaard met Jan. Haar stem begon een oude klank te krijgen.

‘Ze slaapt nou, maar ik vertrouw dit niet helemaal. Wat zei de dokter?’

‘Hij zegt dat het niet van 't hart is, maar ze heeft een zwaar jaar achter

[p. 94]

de rug. Tot slot nog een man die half overwerkt was! Tussen haakjes, ik ben vandaag voor m'n middelbaar Nederlands geslaagd.’

Nel keerde zich verrast om, de theepot nog in haar hand.

‘Jò...!’ zei ze blij, met een lange uithaal.

Jan ging bij moeders stoel staan en zei:

‘Nou moeder, feliciteer me es, en geef me er een zoen bij.’

Hij zag het glimlachend licht in haar oude, wijze ogen. Haar kan ik nooit missen, dacht Jan, als moeder sterft zal ik haar nog vasthouden.

Nel had de theepot neergezet en vergat de muts er op te doen. Ze kwam naast Jan staan en gaf hem een stevige hand. Jan keek naar haar op, zoals hij licht gebogen bij moeder stond. Wat zagen Nels ogen blij, het leek wel alsof ze zelf iets heerlijks had gekregen.

Het drong plotseling tot Jan door, dat dit ogenblik hem zeggen ging wat hij weten moest. Het scheen met een openbarende kracht op hem aan te dringen. Hij richtte zich op en keek verwonderd om zich heen. Nel ging weer zitten. Toen zette Jan zich op de grond tussen moeder en dochter in. Even dacht hij, dat hij altijd tussen moeder en Nel had geleefd en met beiden nauwer was verbonden dan met enig ander mens. Ook de band met Gerda was anders dan deze verbondenheid. Het kwam hem voor alsof hij door het huwelijk van Nels moeder met zijn vader, al zoveel jaren geleden, op een geheimzinnige manier met deze twee vrouwen verbonden was.

Moeder glimlachte toen Jan bij haar op de grond zat. Jan keek naar Nel. Zou hij de kracht vinden om te verstaan wat hij nu zien zou? Nel keek hem vast aan. Toen begon Jan iets van haar te begrijpen. Hij wist met zekerheid dat ze hem liefhad, en het maakte hem niet trots en niet angstig. Het was onvermijdelijk, meende hij.

Nel keek voor zich. Hij zag een vermoeide trek op haar lief gezicht, en verbaasde zich over haar sterkte. Toen begreep hij, dat dit niet iets onvermijdelijks was; dat woord misleidde, het was geheel anders. Het was wel beschikt, er was geen ontkomen mogelijk. Maar het was goed.

‘Nel, wat zeg je,’ zei moeder, en Jan hoorde haar bedaarde stem als een vreemdheid door zijn gedachten klinken - ‘als jij es een paar weken bij Jan en Gerda bleef, totdat ze vaste hulp hebben. Ik kan zolang wel zonder jou.’

‘Goed, moeder, dat doen we. Stuur dan even een hansop en zo.’

Haar stem klonk bedwongen gewoon. Blijkbaar met opzet maakte ze een grapje, Nel kon soms zulke halve mopjes hebben, bedacht Jan.

Maar Nel was niet rustig. Het was een redelijk plan van moeder, dat erkende ze wel, maar kon het zo maar? Och, moeder wist dat zo niet. Of had moeder er wel es over doorgedacht? Ze keek uit haar ogen, dat ouwe moedertje.

Rondom Jeruzalem zijn bergen, hoorde Nel in zich zeggen. Tegelijk voelde ze de zware last. Ze had zich niet zo erg vergist toen ze, jaren geleden, meende dat Jan door haar moeders huwelijk haar broer was geworden. En wat wilde ze dat ontzettend graag. Maar dat andere was er ook. Ze was nu oud en wijs genoeg om dat te weten. Oud en wijs, dacht ze grimmig. Nee, niet oud en niet wijs ook.

[p. 95]

Rondom Jeruzalem zijn bergen.

Maar als ze nu, deze weken, zich zo aan Jan ging hechten dat ze niet meer los kon? Och, dat was immers al zo. Het een was zo machtig als het ander. Had moeder daar wel ooit aan gedacht, in wat moeite ze haar kleine Nel bracht toen ze trouwde met Der Kindere? En had Nel het anders gewild? Ook nu nog niet. Ze had blijkbaar twee liefden in haar hart, beide voor Jan. Als zijn zus, en dat andere.

Alzo is de Here rondom degenen, die Hem vrezen.