De zonde van Jan der Kindere

XXVIII

Jan vertelde Gerda zijn plan, nu zich schrap te zetten voor het examen. Hij had tot nog toe op zijn eigen manier gewerkt, maar hij wilde dat diploma hebben. Hij vroeg haar hem te willen controleren. Niet elke dag, maar zo nu en dan eens. En misschien kon ze hem zijn excerpten overhoren.

Jan bedoelde zowel Gerda als zich zelf afleiding te bezorgen. Gerda stelde onmiddellijk belang in Jans plan. Ze vroeg hem of hij dan nog niet voor het examen gewerkt had. Jawel, maar ten dele. Hij had zijn eigen zin gevolgd en rustig uitgepluisd wat hij precies weten wilde. Hij zou zich nu aan het program houden, later kon hij weer werken zoals hem lustte.

Gerda ging elke avond een uur Jan zijn overzichten overhoren. Ze hadden samen veel schik als Gerda een vreemd woord verkeerd uitsprak. Toen ze wat gewend was, zag Gerda verlangend op de klok of het al negen uur was. Van negen tot tien was het overhoren, daarna maakten ze samen een avondwandeling.

In de vacantie woonden ze een mondeling examen bij. Jan begreep al gauw hoe hij zich op deze vragerij kon voorbereiden. In sommige onderdelen was hij klaar, maar er waren ook ernstige leemten.

In het gebouw ontmoette hij een van zijn vroegere leraren, die hem vertelde misschien iets voor hem te weten. Er was een vacature, tot nog toe vervuld door een gepensionneerd hoofdonderwijzer, die in de vacantie ziek was geworden. Jan moest eens met de directeur gaan praten.

Jan en Gerda overlegden. Het was een beetje wagen. Als hij die baan kreeg, zou hij een tijdelijke aanstelling krijgen en na het behalen van de acte voor vast benoemd kunnen worden; tenminste als het goed was gegaan op die school. Zakte hij voor zijn examen, dan kon zijn aanstelling verlengd worden, maar het was ook mogelijk van niet. Dan moest hij terug, maar dat hoorde hij tijdig en dan kon hij weer solliciteren.

Gerda's oude ondernemingslust werd wakker; ze voelde veel voor het plan.

‘Je neemt natuurlijk een risico. Dat heb ik vroeger ook wel gedaan. Als je

[p. 91]

denkt dat je het nieuwe werk én de voorbereiding voor het examen aan kunt, moet je het doen.’

‘Dat dacht ik wel. Ik ben niet zo heel ver van dat examen af. Het wordt een zwaar jaar, maar dat hindert niet. We gaan in salaris achteruit. Ik krijg een aanstelling als onbevoegde, als het lukt, en mijn jaren als onderwijzer tellen maar gedeeltelijk mee. Dat scheelt allemaal. Zie jij er niet tegen op?’

‘Ik durf het wel aan, het lijkt me leuk. Het is een onderneming, daar hou ik van.’

Op een avond kregen ze bezoek van Eef. Hij was nu semi-arts en wilde eens praten over de toekomst. Hij zou zijn voorschot moeten afbetalen, als hij eenmaal klaar was. Maar hij zou ook geld moeten opnemen om zich te installeren en het een beetje te kunnen uitzingen. Nu was Jan al borg voor hem wat het voorschot betrof, en hij zou er, meende Eef, wel tegen opzien om nog eens borg te staan. Het was nog wel niet onmiddellijk aan de orde, maar over een jaar zou het zo ver zijn.

Gerda prees Eef als een wijze jongeman omdat hij een jaar vooruitkeek. Dan konden Jan en zij er eens rustig over praten. Maar ze dacht dat het wel in orde zou komen. Ten slotte kost het borgstaan op zich zelf niets, het is alleen het risico. Ze ried Eef, een levensverzekering te sluiten; dan zó, dat de borg niet te mal zou komen te zitten in geval van overlijden.

Eef vertelde daarop, dat hij geen practijk behoefde te kopen; hij had een plaats op het oog, waar wel zoveel groei in zat, dat er een nieuwe dokter bij kon komen zonder zich in te kopen.

Het werk op de nieuwe school viel Jan niet tegen. Hij liet de studie de eerste maanden rusten, om zich geheel aan het inwerken te kunnen wijden.

Gerda was aardig opgeknapt. Kort vóór Kerstmis kreeg ze een aanval van de kwellende radeloosheid; het was, naar later bleek, de laatste; het was ook de heftigste. Ze kreeg op een middag een vreselijke huilbui. Nauwelijks begon die te bedaren toen Jan uit school kwam. Hij zag dat Gerda gehuild had en vroeg er naar. Hij kon zich wel om de oren slaan toen hij het gevolg zag: het begon opnieuw, ditmaal angstwekkend. Gerda huilde en kon niet meer ophouden. Haar snikken gingen over in woeste gieren. Jan gaf haar water, maar ze kon het glas niet vasthouden. Voorzichtig liet hij haar drinken en ze kalmeerde wat. Toen ze probeerde te praten bleek ze niet te kunnen, haar adem ging snel en de stem kwam met stoten. De gehele avond bleef ze beverig. Jan waagde het niet opnieuw te vragen wat haar zo van streek had gemaakt.

Na de Paasvacantie moest Jan de studie staken; hij was overwerkt en werd moedeloos. Op de lange avondwandelingen, die Jan tot genezing ondernemen moest, poogde Gerda hem moed in te spreken. Hij had aan de examencommissie geschreven dat zijn gezondheid te wensen overliet, maar kreeg bericht dat hij het nog even moest aanzien, hij kon zich altijd nog terugtrekken zo nodig.

In de tweede week van de grote vacantie zou het examen plaats hebben,

[p. 92]

maar Jan had zich de zaak uit het hoofd gezet. De brief waarin hij zijn terugtrekken berichtte lag klaar. Gerda en hij gingen hem samen posten. Toen hij voor de brievenbus stond zei hij op eens:

‘Gerda, ik ga wél. Ze weten nu dat ik in de lappenmand ben geweest en niet op de bonne fooi examen doe. Je kunt er altijd van leren.’

Gerda was dankbaar, maar zei niets. Ze had gehoopt dat Jan de moed terugvinden zou, en er vaak om gebeden. Nu was haar gebed op het laatste ogenblik nog verhoord.

Die laatste week deed Jan niets. Misschien zou hij de laatste dag zijn uittreksels en overzichten gaan bekijken, maar ook dat deed hij niet. In de middag kwamen moeder en Nel onverwacht. Gerda vroeg haar een paar dagen te blijven, of liever een paar weken. Moeder glimlachte.

‘Van weken is geen sprake, kind.’

‘Jan moet morgen weg, hij komt pas overmorgen laat terug.’

Gerda repte niet van het examen; Nel scheen iets te merken.

De eerste morgen had Jan een uur mondeling, dat hij grondig verknoeide. 's Middags ging het aanmerkelijk beter, en de volgende morgen raakte hij op dreef.

Hij slaagde, al was het niet schitterend.