De zonde van Jan der Kindere

XIX

Tante was na zijn sterven heel flink. Toen de onderwijzeressen met vacantie waren, drong ze er op aan dat Nel voor een paar weken naar huis zou gaan. Nel had er wel oren naar, ze was aan een vacantie toe en wilde bovendien graag van nabij Eefs examen meemaken.

Eef deed deze zomer eindexamen H.B.S. Hij was een ongedurige jongen, niet onbegaafd, maar had buien van ijver en van onverschilligheid. Het laatste jaar had hij trouw gewerkt. Toen Nel een kleine week thuis was, slaagde hij. Er zou een klein familiefeestje op volgen, waartoe ook Jan en Gerda werden uitgenodigd. Jan kon niet komen, zijn vacantie was nog niet begonnen. Gerda ging alleen; het viel des te gemakkelijker, omdat ze vanuit vaders woonplaats haar handwerkschool gemakkelijk kon bereiken.

Gerda kwam in de middag aan. Ze dronk thee met moeder en Nel in de tuin. Moeder vertelde van vaders jubileum. Twee Zondagen geleden was de oude dominee vader komen feliciteren, omdat het vijf en twintig jaar geleden was dat vader ouderling had moeten worden. Weliswaar duurde het toen nog acht jaar eer hij het inderdaad werd, maar dit was, verklaarde dominee, aan een domheid te wijten; nadere inlichtingen gaf hij niet.

Toen vader thuis kwam, viel het Gerda op dat hij er ouder uitzag. Maar zijn blije glimlach was onverzwakt. Tijdens de maaltijd kwam het betwijfelbaar jubileum nog even ter sprake. Vader knoopte er enkele opmerkingen aan vast, met een nadruk die voor hem zeldzaam was. Gerda vermoedde dat dominee's vriendelijkheid hem zeer goed had gedaan, doch dat hij zich van ijdelheid verdacht en daartegen inging.

Vader sprak door over de bezwaren welke hij tegen jubileumvieren in het algemeen had, en tegen dit jubileum in het bijzonder. Hij sprak en at, en bemerkte niet dat hij met volle mond doorpraatte en af en toe onverstaanbaar werd. Zijn vork ging vlug, de ijver van zijn woord scheen zich aan de eethandeling mee te delen.

‘We moeten er om denken dat we niks uit ons zelf hebben, het is allemaal gekregen goed. Het is heerlijk ouderling te mogen wezen, jaren lang. Maar het is niet in orde daarvan een feestje te maken. Dan lijkt 't gauw of

[p. 72]

we ons d'r op beroemen, daar ontkom je niet an. We hebben de neiging om in alle dingen onszelf te zoeken.’

Na zijn laatste woord ging vaders vork langzaam omhoog; het was een vreemd gezicht. Toen zei hij met een verwonderde, hoge en bevende stem:

‘O, moedertje!’

De vork viel rinkelend op het kachelplaatje en vaders hoofd zakte op zijn borst. Vader Der Kindere was dood.

Gerda stuurde haar man een telegram. Jan bleek zeer geschokt toen hij aankwam, en begaf zich even uit zijn geslotenheid in een schuwe poging om moeder te troosten. Maar moeder was heel kalm en zei, dat de kinderen niet wisten wat een beste vader ze hadden gehad. Jan dacht er aan dat nu zijn beide ouders gestorven waren en hij evenzeer wees was als Gerda. Moeder vertelde in vage woorden dat vader heel dicht bij zijn God had geleefd. Ze bleek zich aan haar tweede man zeer te hebben gehecht. Ze wist hem boven mate te kunnen prijzen als een man die met God had gewandeld, maar besefte dat dit niet naar zijn opvatting zou zijn.

De oude dominee leidde de begrafenis. Hij zei een en ander dat veel op moeders woorden geleek: hij kon niet nalaten te zeggen dat broeder Der Kindere een man was geweest, die wandelde met God, maar moest daaraan onmiddellijk toevoegen, dat niemand dit als een lof voor hem mocht opvatten, dat zou zeker tegen de wens van onze broeder zijn. Hij mocht dan een zachtaardig man zijn geweest, één ding duldde hij nimmer, dat hem ere werd gegeven voor wat van begin tot einde Gods werk was. Daarin had hij natuurlijk gelijk, maar 't was toch niet verkeerd waardering te hebben voor sierlijke leden der kerk?

Jan vond dat dominee dit slot gevoegelijk had kunnen weglaten, maar ergerde zich niet: dominee's woorden waren hartelijk en oprecht. Jan werd gewaar dat hij op één slag teruggevallen was in de tobberijen van zijn jeugd. Hij meende wel, dat de oude omgeving en vooral het samenzijn met Nel hieraan meewerkten, maar zag tevens, dat de vragen zelf iets verwarrends hadden: je kon er langs heen leven, en zeker had hij dit de laatste jaren gedaan, maar oplossen kon je ze niet. Want er school iets onbegrijpelijks in, dat God te dienen geheel en al Zijn werk was, terwijl het niettemin 's mensen schuld bleef, als dat werk er niet bleek te zijn. Het maakte hem noch critisch noch opstandig. Hij besefte wel dat de eigenlijke dingen in het mensenbestaan iets geheel onbegrijpelijks hebben zonder tegen alle rede in te gaan. Hij stond hier voor een muur. Hoe kon die Goddelijke bemoeienis in een mensenleven ingaan zodat het er mee tot één samengroeide? De afkeer van dit onbegrepene, die Jan soms bij opgewekte Christenen had gezien, deelde hij niet, zo min als de hooghartige kijk, volgens welke alleen kinderlijke domheid zo iets aanvaarden kon. Hij voelde een hem verre waarheid in dit onbegrepene. Hij vroeg zich af hoe hij zich haar ooit eigen maken zou.

Tot verwondering van moeder en de kinderen en niet minder van dominee, was het op 't kerkhof bepaald vol. Er waren tal van mensen die moeder noch van naam noch van aanzien kende. Er stonden oude mannetjes

[p. 73]

en vrouwtjes, enkele opgedirkte pseudo-heren, ruwe kerels en verscheidene verlepte vrouwen. Velen huilden. Bij het weggaan kwam een bejaarde dikke vrouw op moeder toe en vroeg of ze misschien de vrouw van meneer Der Kindere was. Toen moeder bevestigend antwoordde verhaalde de vrouw, dat ze vroeger een ruig leven had geleid en ‘zo gezeid een snol’ was geweest. Eens was vader op de markt naar haar toegekomen en had haar gevraagd of ze het ene nodige wel kende. Ruw en onwillig had ze geantwoord, dat ze wel snapte dat-ie 'et over de kerk had, wat niks voor haar was; ze was daar vroeger geweest; wist hij niet wat voor soort vrouw ze was geworden? Ik vermoed het wel, had vader geantwoord, maar onze Heiland is gekomen om te zoeken en zalig te maken wat verloren is. Wel een uur had hij met haar gepraat en hij had haar ‘de woorde des eeuwige leves’ gezegd. Daarna was ze geregeld op zijn spreekuur gekomen.

De vrouw vertelde moeder dingen die haar volledig onbekend waren. Er kwam een man in blauwe kiel met vlekkig gezicht bij wandelen, die het verhaal van de dikke vrouw aanvulde. Hij was Rooms en eveneens een klant van vaders spreekuur. Enkele avonden per week kon men hem vinden in een schuurtje bij een sigarenfabriek. Daar stond een kist, half gevuld met heel kleine boekjes. Elk boekje bevatte het Evangelie van Johannes. Wie voor de eerste maal op het spreekuur kwam kreeg zo'n boekje, en kon een uur afspreken om eens rustig met vader te praten. Het was bijna steeds druk op dat spreekuur en na afloop kwamen de bezoekers. Sommigen kregen een uur tot hun beschikking, anderen een kwartier of enkele minuten. Het werd als een onderscheiding beschouwd als een spreekuurklant na enige tijd een complete Bijbel kreeg, die hij desgewenst zelf mocht betalen.

Moeder hoorde met verbazing toe, maar in de grond der zaak verwonderde het haar niet; dit was nu precies vader. Hij had op zijn eentje jaren lang geevangeliseerd en allerlei mensen ontmoet. Het was wel gebeurd dat een luxe-auto een uur lang in de nabijheid van het schuurtje had gestaan. Niet altijd was het zonder gevaar gebleven. Een souteneur had eenmaal het plan opgevat vaders poten te breken. Toen vader tegen half elf het schuurtje verliet was het donker en eenzaam genoeg, maar de boef was hem niet gevolgd aangezien hij zo'n vermemeld gevoel had gekregen. Niet lang daarna was de kerel naar Amsterdam vertrokken omdat hij met dit soort karwei geen gedoente wou hebben.

Met enige bevreemding hoorde moeder dat vader zijn klanten nooit naar zijn eigen kerk stuurde, indien ze daar oorspronkelijk niet bij waren geweest. Hij onderzocht tot welke kerk ze hadden behoord en stuurde hen daarheen terug. Zo was de man met het vlekkige gezicht naar de Roomse kerk weergekeerd. Tevens bleef hij contact met vader aanhouden, dat had hij nodig.

Na de begrafenis zaten moeder en de kinderen in de huiskamer bijeen. Jan dacht aan de avond vóór Kerstmis toen Gerda voor het eerst in hun midden zat. Het leek lang geleden. Moeder vroeg de kinderen, waarom vader toch wel zijn evangelisatieklanten naar hun eigen kerk had teruggestuurd. Jan had daarover geen mening, maar Nel vermoedde dat vader zo zijn werk had ingericht om het niet te ingewikkeld te maken; hij stond

[p. 74]

er alleen voor en had geen kans de mensen, met wie hij sprak, naar catechisatie te krijgen; nog afgezien van velerlei practische bezwaren zou dominee het niet hebben goedgekeurd.

Ze overlegden ook over Eefs toekomst. Hij wilde graag voor dokter studeren en Jan zou voor hem navragen, hoe hij aan een renteloos voorschot komen kon. Hij zou spoorstudent kunnen worden.

Terwijl de kinderen praatten begon moeder stilletjes te huilen. Ze hadden nog geen tranen van haar gezien sinds vaders dood. Moeder dacht aan haar eerste en haar tweede man. Ze was op haar eerste man dolverliefd geweest en toen ze hun kleine Nel hadden gekregen hadden ze hun geluk niet op gekund. Hij was niet een erg kerkse man en bleef liever thuis om op Nel te passen. Toen ze vijf jaar getrouwd waren kreeg hij vliegende tering. Al eerder was ze met de strijkerij begonnen, en dat kwam goed uit, haar mans ziekte kostte handen vol geld. Na zijn dood had ze een beginnetje, en ze sloeg er zich doorheen. Vier jaar later was ze met Der Kindere getrouwd; het leek haar goed en 't was ook best gegaan. Voor één ding had ze opgepast: niemand mocht haar ooit weer Lientje noemen, zoals haar eerste man placht. Zo iets kan maar éénmaal.

Ze herinnerde zich een van de laatste keren dat hij die naam had gebruikt. Het was toen ze hem vroeg of hij wel sterven kon. Een verlegen glimlach streek over zijn mager wit gezicht.

‘Och Lientje, bij jou en kleine Nel weggaan, dat kan ik natuurlijk niet. Maar de Here is ó zo goed, Hij zal me wel van je losmaken.’

Op haar tweede man was ze eigenlijk nooit verliefd geweest, ze had hem dat ook eerlijk gezegd. Maar hoe ontzettend was ze van hem gaan houden, en van zijn kleine vent. Hoe kon het anders, Der Kindere had iets van Mozes. Als hij 's avonds over zijn Heiland praatte, net of hij juist van een lange wandeling met Hem was thuisgekomen, meende ze wel zijn gezicht te zien glanzen. Hij was een wonderlijke man, zacht en kinderlijk, een enkele maal vol geweldige kracht.