De zonde van Jan der Kindere

[p. 38]

Tweede deel
Gerda

I

Het was nog volop zomer toen Jan zijn werk als onderwijzer begon. Hij had een betrekking gekregen aan een dorpsschool, vrij ver van zijn geboorteplaats. Het nieuwe werk boeide hem zeer en wekte onvermoeide krachten. Het klasselokaal werd hem lief. Elke minuut werd een nieuwe paraatheid van hem verwacht, die hem in zekere spanning hield; tegelijk ervoer hij het eigen werk als een weldadige versterking, en als een zingeving aan het bestaan. Hij poogde zijn paedagogische kennis in practijk te brengen en ondervond dat het kweken hem maar gebrekkig had voorbereid.

Drager van gezag te zijn viel hem zwaar; maar zwaarder drukte hem de plicht elke dag hardop te bidden en te danken.

Het hoofd, de heer Hollestel, was een practisch routineman; bij de eerste ontmoeting deelde hij Jan als terloops mee, dat hij Hollestél en niet Holléstel heette. Hij had een licht vermoeide wijze van spreken, het leek alsof wat hij zei al zó vaak door hem gezegd was, dat 't zijn opzettelijk geduld vergde. Hij was een bedaarde vijftiger, een korte, brede man met grijs haar en een voorkeur voor fijne sigaren. Hij ried Jan, zich het eerste jaar tot zijn schoolwerk te bepalen en pas het tweede naar een hoofdacte-cursus te gaan. Hij sprak zijn advies op een ietwat saaie en afgetrokken toon uit, die Jan deed vermoeden dat hij deze raad al menigmaal, en meestal tevergeefs had gegeven.

Jan volgde het advies op, en had er geen spijt van. Pas in de loop van enkele jaren drong duidelijk tot hem door, dat de heer Hollestel een doorgewinterd schoolman was, achter wiens sobere manier een gedegen bekwaamheid schuil ging. Met oprechte bewondering zag Jan bij de rapporten-uitdeling, dat letterlijk niets in de klas de korte, sullig kijkende man ontging.

De school telde zes leerkrachten, Jan inbegrepen. Er waren twee onderwijzeressen; de ene was een reeds bejaarde, goedige vrouw, die altijd langzaam en iets te duidelijk sprak. Ze had een opvallend bol voorhoofd en grote, verbaasde ogen. De andere was klein van stuk en had een scherp piekneusje; ze had een snibbige stem, die spoedig neigde tot gilgeluid. Als ze zweeg keek ze vaag teleurgesteld.

De beide onderwijzers waren gezeten huisvaders. De jongste was een keurig man en kon een lang gebruikt pak dragen of het nieuw was. Zijn collega deed niets liever dan tuinieren en droeg liever klompen dan schoenen.

Dan was er juffrouw Veldman. Gerda Veldman. Jan zag haar voor het eerst op de personeelsvergadering. Eigenlijk was ze geen onderwijzeres, ze had zich opgewerkt. Ze bezat de acte nuttige en zelfs die van fraaie handwerken. Ze kon knippen als de beste en verkocht patronen. Daarbij had ze

[p. 39]

cursussen. Haar knipcursussen waren heel gewoon. Maar ze had bovendien een ‘cursus-fraaie’. Daarop onderwees ze een aantal dominees- en doktersvrouwen in de geheimen van het borduren. Deze dames leerden van haar het schilderen met de naald; ze werden onderricht in het ontwerpen van wonderlijke, niet steeds in de natuur voorkomende, maar altijd verrassende bloemfiguren, hetzij op blouses of kleedjes, pianolopers en kussens. In feite was het Gerda die ontwierp. Ze was onuitputtelijk in het bedenken van ongewone figuren en combinaties. Haar opvatting was, dat de kunst betaald moet worden, en de dames deden dat gedwee en met ontzag. Ze bereikten er dan ook mee dat ze op den duur in het bezit kwamen van een aantal geborduurde kussens en kleedjes, welker stilering nadrukkelijk origineel aan deed. Zulks is uiteraard een hoog cursusgeld wel waard. Gerda kende de vrouwelijke ijdelheid op haar duimpje. De cursus-fraaie bracht haar meer op dan drie knipcursussen samen.

Gerda gaf aan enkele scholen handwerkles. Van paedagogiek had ze nooit gehoord. Maar de kinderen hielden van haar en stelden er hun eer in, de vaart die Gerda in het werk wenste te brengen, bij te houden. Via de kindertjes legde ze contacten met de in aanmerking komende moeders, en hield zo haar cursussen gevuld. Ze was een klein vrouwtje met goudblond haar en stralende blauwe ogen. Haar stem klonk bij het spreken even hees, maar bij het zingen wonderlijk helder. Gerda zong graag.

Wat Jan het eerst opviel waren haar handen. Hij zag het met voldoening: niet breed, niet benig, ook niet de smalle luie handen die aan de kop van een hazewind doen denken. Haar handen waren slank en stevig, en spraken een zuivere taal. Hij kon er lang en geboeid naar kijken, ook toen hij deze handen al zeer goed kende. Ze maakte er onwillekeurige, sierlijke gebaartjes mee, die ernstig deden glimlachen.

's Zaterdagmiddags ging Jan een grote wandeling maken. In de omgeving van het dorp waren weiden en enkele grote plassen. Hij wandelde gaarne om drie plassen heen, een wandeling van ruim anderhalf uur. Daardoor kwam het echter, dat hij Gerda nooit had gezien vóór de vergadering; ze kwam alleen 's Zaterdagmiddags en vertrok tegen half vijf per trein.

Laat in November was hij een Zaterdagmiddag thuis. Hij zat te lezen op zijn kamer in de dorpsstraat. Hij was vermoeid, zoals elke Zaterdag, maar had ditmaal geen last van zijn drukkende hoofdpijn.

Hij had de aandacht weinig bij zijn boek. Telkens keek hij de dorpsstraat in en genoot behagelijk van zijn rust. Er stond een straffe wind. De glorie van de nazomer was voorbij, maar de winterse gezelligheid nog niet gekomen. Jan begreep dat een werkzaam leven veel vergoedt: dat het somberheden voorkomt en een onvermoede, gestadige kracht doet wassen. Het kwam hem voor dat zijn leven groter werd.

Daar zag hij juffrouw Veldman torsen met een grote koffer. Ze liep juist langs de bakkerij. Vlug schoot Jan zijn jas aan en liep haar achterop.

‘Zal ik uw koffer dragen?’

Juffrouw Veldman gaf hem een vriendelijk knikje, terwijl ze de koffer neerzette. Ze zag wat bleek en haar ogen stonden moe.

[p. 40]

‘Wel graag, hij is me eigenlijk te zwaar. Ik heb hier mijn spullen in van de cursus-fraaie.’

Jan bracht haar naar het station. Ook de volgende Zaterdag; het werd een gewoonte. Jan vond het een prettige gewoonte, hij ging er naar uitzien. Bij de trein gaf ze hem een hand. Die hand voelde even fijn en sierlijk aan als hij er uit zag.