De zonde van Jan der Kindere

X

Jan liep wekenlang met het plan rond, eens met Nel over zijn moeilijkheid te praten. Maar hij kwam er niet toe en bedacht, dat ze niet meer zoals vroeger veel met elkaar spraken, om samen de vragen te overleggen die hen bezig hielden. Dat kon ook niet, meende hij, want hij had meer huiswerk. Ze zagen elkaar eigenlijk alleen 's Zondags. Vreemd, dat Nel geen vriendin had. Ze kende wel enkele meisjes van de catechisatie, maar een bepaalde vriendin had ze niet.

Nu gebeurde het, dat vader en moeder samen op visite gingen. Dat was een zeldzaamheid. Jan hoorde het onder het avondeten en rekende snel uit,

[p. 28]

hoe lang hij over zijn huiswerk te doen had. Als het een beetje meeliep, kon hij om half negen, negen uur klaar zijn. Dan zou hij eens ernstig met Nel praten.

Even na half negen kwam hij beneden. Nel zat bij de tafel te lezen en te breien. Het was de bedoeling dat ze beide tegelijk deed, maar zo ervaren was ze nog niet. Telkens hield ze even op en las een bladzijde; dan breide ze weer een poos.

Ze keek met een kleine glimlach naar hem op.

‘Dat gebeurt ook niet vaak,’ zei ze.

‘Nee, ik ben vanavond vroeg klaar. En ik wou graag es met je praten.’

Verbeeldde hij het zich, dat ze schrok? De gedachte bracht hem even in verwarring, toen zette hij die van zich af en verdiepte zich in zijn kwestie. Hoe moest hij het eigenlijk zeggen? Hij nam een aanloopje.

‘Vroeger gaven we elkaar altijd raad, weet je nog wel?’

Nel keek verwonderd.

‘Wat bedoel je nou?’

‘Och, ik weet niet, maar toen we nog samen naar school gingen, gaf je me telkens raad, en we praatten over allerlei. Doe jij met Pasen belijdenis?’

Ze liet het breiwerk in de schoot zinken.

‘Ja,’ zei ze, met een hoog haaltje. ‘Jij toch ook?’

Hij keek haar nadenkend aan. Ze breide weer door en wachtte op zijn antwoord. Hij zat met iets te tobben, dat begreep ze wel. Als ze nu heel gewoon deed en hem niet strak aankeek, kwam hij er wel mee voor de dag. Maar wat zou het toch zijn? Zou hij geen belijdenis durven doen? Dat zou het zijn, en Nel meende het goed te begrijpen. Hij kwam natuurlijk met allerlei jongens in aanraking, en hij moest veel boeken lezen, dat kon hem wel kwaad gedaan hebben. Zij had het veel gemakkelijker. Ze was thuis, en met moeder kon ze over bijna alles praten. Als ze ergens mee zat, kon ze het vragen, en moeder vertelde het heel duidelijk.

‘Ik weet het niet.’

Rustig wachten wat er verder komt, besloot Nel. Ze was waarlijk even geschrokken, zo pas. Hij kon niets weten van wat haar zo bezig hield. En dat was nu iets, waarover ze ook met moeder niet praten kon. Als ze er met woorden aan dacht, wist ze dat die woorden de goede niet waren. Ze wist wel hoe het gekomen was. Hij was haar broer geworden. Prachtig had ze het gevonden, tien jaar geleden, toen ze van moeder hoorde dat ze een broertje kreeg; en dat het Ján was! Was dat kinderlijk geprakkizeer geweest? In elk geval had ze het op moeders trouwdag heel goed gevoeld, dat er iets was veranderd. Moeder was ook zíjn moeder geworden. En nog besefte ze het als iets onherroepelijks, dat moeder getrouwd was met Jans vader, en zij was daardoor ook veranderd.

Kijk, daar kon je nou zo moeilijk over praten, ook met jezelf. Er zat iets in waarmee je gewoon niet klaar kwam. Je kon wel zeggen: we zijn toch precies dezelfden gebleven, maar dat was toch niet helemaal waar. Ze had hem heus als broer gekregen. En je kunt niet maar doen, alsof dat niet zo is.

Als kind had ze daar al zo over nagedacht. Toen Eef en Zus geboren

[p. 29]

werden, had dat haar van iets bevrijd. Ze hoefde er werkelijk niet aan te twijfelen, want ze hadden samen een broertje en een zusje. Het geeft niet of je nu stomweg redeneert; dat zijn dingen die niet zijn zoals ze lijken. Ze had er heel wat over nagedacht, en het had haar ook vaak moeite gegeven. Ze kon er niet goed uitkomen, en het leek wel of niemand daar ooit goed over doorgedacht had. Het zou haar niet verwonderen, als knappe mensen helemaal niet begrepen wat haar moeilijkheid was.

Want de moeite was teruggekomen. In een andere vorm. Als ze zich vasthield aan de prettige zekerheid: Jan is mijn broer, dan scheen zich onder die woorden iets anders te verschuilen. En niet zonder pijn vroeg ze zich wel eens af of ze soms een beetje verliefd op hem was geworden. Heel in de diepte.

En daarover had ze van niemand raad nodig. Stel dat dominee vond, dat je best met een halfbroer, of stiefbroer, hoe heet het, wat Jan dan van haar was, mocht trouwen, dan zou ze geen moment aarzelen dat te verwerpen. Ja, dat wist ze nou es heel goed, en niemand hoefde het haar anders te vertellen. Ze zou hem verliezen als ze werkelijk verliefd op hem werd. Ze zou iets heel verkeerds doen. Iets dat ook met vader en moeder te maken had. Moeder zou er verdriet van hebben, dat was vast. En zelfs als moeder het niet begreep, dan veranderde dat niets. Ze had zekerheid hierover, en die liet ze zich niet afnemen. Het was maar zo naar, dat iets in haar anders wilde.

‘Ik wéét het niet,’ hoorde ze hem zeggen.

Hij tobde er bepaald over. Zou ze hem kunnen helpen? Misschien beeldde ze zich heel wat in. Ja, ze zou hem kunnen helpen als ze hem haar eigen moeilijkheden zei. Maar hierover kon ze met hém toch niet praten? Dat zou dwaasheid zijn.

Toen meende ze een weg te zien.

‘Kijk Jan, iedereen heeft wel iets, waar hij niet goed uit kan komen. Hou je vast aan de zekerheid die je hebt en laat je die nooit afnemen.’

Hè, wat klonk dat eigenwijs. Nel wist niet hoe diepe indruk haar woorden op Jan maakten. Maar hij kwam er nog niet verder mee.

‘Daar zit 't hem juist, Nel. Je hebt vast gelijk, maar ik heb juist geen zekerheid, geen enkele. Ik heb er met vader over gepraat, of liever vader met mij. Kijk, je kunt op een verkeerde manier belijdenis doen, is 't niet zo? Ik wil heus niet eigenwijs of ongelovig zijn, maar je moet er toch...’

Rijp voor zijn, wilde hij zeggen, maar dat bedoelde hij niet. Een peer wordt vanzelf rijp, en belijdenis doen is iets dat je wilt of niet wilt. Hij kende verscheidene jongens van catechisatie, die iets dergelijks hadden. Dit jaar nog niet, zeiden ze, en hij voelde wat ze bedoelden. Met meisjes was dat misschien anders.

‘Verkeerd belijdenis doen kun je zeker,’ zei Nel. ‘Als je bijvoorbeeld denkt: nou, ik ben al achttien, ik moest maar es belijdenis doen, dat is natuurlijk niks. Je moet weten wat je doet, en wat het betekent. Ik heb er met moeder nogal es over gepraat, en moeder kan 't je zo fijn duidelijk maken.’

Nel keek strak op haar breiwerk, en zei met een hoge kleur:

‘De Here verwacht het van ons, Jan, als je daaraan denkt is 't niet meer moeilijk.’

[p. 30]

Toen legde ze haar breiwerk neer, en spande zich in hem te helpeń zo goed ze kon.

‘Jan, iedereen weet iets helemaal zeker. Dat kan van alles zijn, ik weet het niet. Als je loslaat wat je zeker weet, doe je verkeerd. Als je zeker weet dat je nog niet beslist hebt, doe je verkeerd met toch belijdenis te willen doen. En...’

Ze zocht naar haar woorden.

‘En als je zeker weet, dat uitstellen niet goed is, ik bedoel dat het de Here tegenvalt, dan ben je ook wel zo ver dat je de beslissing aan kunt. Ik zeg 't een beetje raar, ik ben niet zo knap.’

‘Je zegt 't helemaal niet raar.’

Hij keek haar bijna bewonderend aan, en het hinderde haar. Ze stond op om hem een kop thee in te schenken. Hij besefte sterk, dat ze hem uit alle macht wilde helpen. Ze had het uiterste geprobeerd om hem over de moeite heen te brengen. Ze was weer zijn kameraad, zijn raadgeefster. Hij dacht er aan, dat hij aan haar raad veel te danken had. Vroeger op school had ze hem soms dingen gezegd, die hem in eens uit een moeilijkheid hielpen. En nu weer. Als ze helemaal zijn zusje was, zou ze hem zó niet kunnen helpen. In een ogenblik van vooruitzien begreep Jan, dat Nel voor hem veel meer betekende dan een zusje, en dat hij haar in waarde moest houden.

Hij keek naar haar heldere ogen, toen ze hem de thee aanreikte, en had behoefte haar te zeggen, hoe fijn hij 't vond haar te hebben gekregen.

‘Ik denk wel es, Nel, dat ik 't lang zo echt niet vinden zou als je helemaal mijn zus was. Misschien heb jij dat ook wel gedacht. Vroeger waren we kameraadjes, ik bedoel voordat vader en moeder getrouwd waren. Toen zijn we broer en zus geworden. Daar is iets heel echts in, ik weet niet goed hoe ik dat noemen moet.’

Hij roerde langzaam zijn thee en dronk de kop uit.

‘Je hebt me fijn geholpen, Nel, zo goed als een mens een ander maar helpen kan. Ieder moet natuurlijk zelf besluiten. Maar ik weet zeker dat geen jongen die ik ken zo iets met zijn zusje zou kunnen bepraten.’

Nel stond plotseling op en aaide hem over zijn haar. Hij moest er om lachen en hield even haar hand vast, op zijn hoofd. Een dwaas verlangen sloeg opeens in hem op, haar te liefkozen. Op hetzelfde ogenblik wist hij met volmaakte zekerheid, dat hij daarmee kwaad zou doen. Als in een visioen zag hij haar ogen donker en verdrietig worden en hij dacht aan de avond toen ze hem feliciteerde na het toelatingsexamen.

Het moment van verlichting was voorbij. Hij wist niet precies meer waaraan hij gedacht had. Een vage gedachte: dat er geen ontkomen is, scheen nog in hem te dralen. Maar hij ontgaf het zich.

Nel voelde zich vreemd bevangen en onzeker toen ze weer zat te breien. Jan had iets van haar begrepen, en dat had haar even ontroerd. Maar ze had weer gemerkt, hoe wonderlijk deze dingen zijn. Was ze iets van haar zekerheid kwijt geraakt?

Ze zocht naar een toevlucht, en na enkele ogenblikken dacht ze aan Den Donkelaar.