De zonde van Jan der Kindere

VII

Nu zou hij thuis vertellen dat zijn rekenen in orde was, accuráát in orde. Dan zouden ze denken dat het meeviel met het examen. Hij zou ze afkoelen met de opmerking, dat hij helemaal niet wist hoe zijn geschiedenis en aardrijkskunde en zijn dictee was geweest, en dat zijn zinsontleding wel knudde zou blijken.

Maar hij vertelde niets, en moeder vroeg niets. Nel gaf hem zijn thee. Zus zat in een hoek van de kamer dreinerig te huilen. Eef stapte ondernemend de kleine tuin door en ving spinnen.

‘Ik heb vanavond geen huiswerk, wat is dat gek.’

‘Je zul wel moe zijn na zo'n dag.’

Moeder zei het bedaard en met haar gedachten elders, leek het. Nel keek vlug naar hem, heel kort.

‘Neu,’ zei Jan gerekt.

Hij was niet moe. Maar hij had geen zin om iets te doen. Zou hij met Zus gaan wandelen? Met het wagentje, dat ging niet. Lopende, dat zou ze niet willen, ze was al een beetje zeurderig. Met Eef? Die vermaakte zich zelf te goed.

Jan zat bij het raam en gaapte. Hij hoorde Nel en moeder lopen. Moeder bracht Zus naar bed. Nu al? Even later zat Jan te slapen. Hij werd wakker toen vader binnenkwam. Hij voelde zich stijf.

‘Zo knul? Een uiltje geknapt?’

Jan rekte zijn benen en moest weer geeuwen.

‘Ik geloof het wel.’

Onder het eten was hij nog suf. Hij at langzaam en keek nu en dan verwonderd om zich heen. Hij had iets vergeten. Wat was het?

Vroeg in de avond ging hij een wandeling maken. Hij had Nel willen vragen mee te gaan. Hij deed het niet. Na een half uur kwam hij thuis, met zware knieën.

‘Ik ga maar dadelijk naar bed, ik heb vannacht weinig geslapen.’

Hij sliep onmiddellijk in, maar werd wakker toen het nog donker was. Hij had iets vergeten. Hij kon niet bedenken wat het was. Toen werd hij opnieuw slaperig.

De morgen van de tweede dag was het opstel. Wie dit keurig geschreven had behoefde het schrijfstuk niet te doen. De anderen moesten een bladzij overschrijven uit een leesboek.

Zijn naam werd opgelezen bij degenen die geen mondeling hadden; het waren er acht.

Hij had dus een middag vrij. Hij zou maar niet dadelijk naar huis gaan. Hij ging een grote wandeling maken. Pas vanavond om zeven uur was de

[p. 23]

uitslag. Hij wandelde de stad uit, de landweg op. Hij liep verder dan hij ooit gekomen was. Hij kwam voorbij hoeven. Uit een laag huis hoorde hij een schreeuwende mannenstem.

Toen hij bijna een uur gelopen had stond hij stil en keek om zich heen. Een grote verwondering overviel hem plotseling. Hij was hier eerder geweest. Met Nel. Hij keek aandachtig rond. Nee, hij was hier nooit geweest. Hij wist hier de weg niet, hij wist de naam van het dorp niet waarheen hij op weg scheen. Maar hij zag de bomen als oude bekenden. Hij was hier geweest. Wanneer? Hij wandelde voort en de illusie verdween. Toen ging hij terug naar de plek, waar hij geweten had: hier ben ik al geweest. De illusie kwam niet weer. Maar na twee minuten herkende hij de bomen en het weiland er achter. Vast en zeker, dit had hij vroeger gezien. Hij had het gedroomd. Maar hij had het gezien. Niet toen hij zoëven op de heenweg er langs gekomen was, maar veel eerder. Hij had hier gelopen met Nel, en ze hadden samen gepraat. Als hij zijn gedachten rustig liet gaan zou hij weten waarover ze gepraat hadden. Hij wist het: over zijn huis, dat ver weg was. Nel was er nooit geweest en vroeg of de ramen laag waren. Ja, de ramen waren laag en het was een donker huis. Jan woonde daar alleen. Hij zag de kamer en vertelde dat het vertrek een lage zoldering had. Tegelijk zag hij de bomen waar ze langs liepen. Het waren deze bomen. Toen had Nel gezegd:

‘Ik zal daar nooit komen, Jan; ik wou het wel, maar ik zal daar nooit komen.’

Jan hoorde het haar weer zeggen. Het was of ze nu naast hem liep. ‘Ik zal daar nooit komen.’ Hij zag uit over de wei, het was deze wei. De stem van Nel kwam van ver: ‘Ik zal daar nooit komen, Jan.’

Toen wist Jan wat hij in die droom gezegd had, toen Nels stem wegging; dit:

‘Nel! Nel! dat is me een smart. Alleen smart.’

Terwijl Jan resoluut teruglopend er de pas in zette, bedacht hij hoe vreemde woorden een mens kan zeggen in zijn droom, met een noodzaak die geen ontkomen laat. Dat had hij gezegd, en hij had niets anders kunnen zeggen: ‘dat is me een smart; alleen smart.’ Hij werd gedreven dat te zeggen en wist dat die woorden hun volle betekenis hadden. Maar die betekenis ging boven hem uit.

Want de droom heeft zijn eigen tijd, al is het de tijd van ons leven; in de droom kan een mens geheel een levensweg overzien. Jan wist niet dat hij zijn leven had overzien; hij wist niet eens dat deze droom een uitzicht gaf, dat hij mogelijk tot inzicht had kunnen verwerken. Hij had geleerd dromen voor niets te achten.

Jan rilde. Dat hij op de weg had gelopen die hij in zijn droom had gezien, overtrok hem als een vreemde last. De wondere middag van verweg wandelen en buiten het gewone gareel zijn had hem al in wankele stemming gezet. Nu was die onvatbare ervaring daarbij gekomen. Hij haakte er naar in vertrouwde straten te lopen en hoopte dit te mogen vergeten.

Toen hij de stad bereikte was hij behoorlijk vermoeid. Hij liep langs een gracht en ging op een paal zitten. De vermoeienis hing prettig door zijn

[p. 24]

leden. Hij besefte zonder woorden dat de vermoeienis een dubbele zin heeft; zij is neergang naar slaap en dood, maar zij is ook weifeling van leven als het ondergaan van de zon. Hij keek naar de schepen en zag de volkomenheid van zon en water. Een vrouw scharrelde in het vooronder. Op een andere schuit zat de schipper op zijn gemak te pijproken. Het schippershondje liep zenuwachtig heen en weer.

Thuis zaten moeder en Nel bij de thee te wachten. Op een klein schaaltje lagen zes stukjes cake.

‘Nou gaan we thee drinken,’ zei Nel opstaand, en begon in te schenken.

‘Hoe is het gegaan, Jan?’ vroeg moeder.

‘Och, moeder, een opstel vanmorgen, ik heb drie blaadjes vol gezwamd.’

‘Heb je d'r je best nie op gedaan?’

‘Jawel, ik heb netjes geschreven en geen spelfouten gemaakt; maar wat is nou een opstel?’

Jan bedankte blij voor de cake, blijkbaar te zijner eer aangeboden. Nel keek voorzichtig naar hem. Ze wilde hem niet aanstaren; na twee zulke dagen zou hij doodmoe zijn. Geen gevraag over dat examen. Jan roerde langzaam zijn thee, en moeder vroeg:

‘Wanneer kun je de uitslag halen?’

‘Om zeven uur.’

‘Zeven uur! wat een tijd. Kon dat nie een beetje eerder? O, het is al bijna half zes. Nel, ga jij maar met Jan mee straks.’

Nel was wel wijzer.

‘Nee moe, dat doet Nel niet. Niks gedaan met al die examenjongens, en niet leuk voor Jan ook.’

‘Ik ga maar even alleen, het zal niet zo lang duren,’ zei Jan. Hij voelde zich loom en een beetje suf. Dat was niet zijn lichaam, dat was hij zelf. Hoe kon iemand bedenken dat je lichaam naast je bestaat. Je bent het immers zelf. Wat een stom idee. Opeens keek hij snel en schichtig op. Nel merkte het. Hij wist nu wat hij vergeten was. Gisteren en vandaag had hij geen ogenblik meer aan Gods troostende woorden gedacht. Dat de Here hem Zelf gezegd had: ‘Vertrouw op de Here met uw ganse hart, en steun op uw verstand niet.’ Hij kon achteraf bedenken dat dit een herinnering was, dat hij op die manier zelf zich moed had willen inpraten, maar dat was onnozel: het was duidelijk dat de Here het had gedaan. Hij was blij en fris wakker geworden en blij naar het examen gegaan. En hij was het vergeten. Jan dacht aan de catechisatie: de Christen bidt zonder ophouden, hij heeft opheffingen des harten ook onder zijn werk. Hij had geen opheffingen gehad, onder de sommen niet, en onder het opstel niet: toen waren allerlei dwaze, gekke gedachten door hem gesprongen.

Dat is dus ondankbaarheid. De Here had Zijn hand naar hem uitgestoken en hij had er niet op gelet. Nu was de Here teleurgesteld en verontwaardigd. God had zegenende woorden tot hem gezegd, en hij had ze vergeten. Geen wonder dat hij achteruitging. Wij maken de schuld nog dagelijks meerder. Hij zag dat Nel beangst naar hem keek. Hij knikte haar vrolijk toe, en ze zuchtte.