De zonde van Jan der Kindere

IV

Toen Zusje een jaar oud was ging Nel in de zomer een week logeren bij haar oom en tante. Jan miste haar, zijn kameraad en raadgeefster. Hij vroeg zich af of hij veel van haar hield en besloot dat zijn gemis hierop niet duidde; hij hield heel veel van moeder en kon dat tegen Nel zeggen, want zij begreep dat. Nel moest bij hem zijn, vond hij, en tot zijn vreugde kwam ze na drie dagen al thuis.

‘Ze konden me niet langer hebben, oom werd ziek, influenza, en ik vond het er ook niet echt.’

‘Bij ons is het echt.’

Nel keek hem zo aan, dat Jan zich geprezen voelde.

‘Ja,’ zei Nel. En toen nog eens: ‘Ja’

Nel en Jan gingen samen naar het bos. Nel zou niet meer naar school gaan, ze kwam nu bij moeder thuis. Ze zaten op een kleine helling tussen de bomen. Jan zag dat Nel al groot leek. Hij kon aan haar gezicht zien dat ze niet weer naar school hoefde. Hij benijdde haar niet, al vond hij het saai nu niet meer met haar op te lopen. Nel vertelde van haar oom.

‘Hij is zo'n half lange man die een beetje voorover loopt en hij heeft slappe ogen.’

Jan herinnerde zich hem van de trouwdag.

‘Hij zal wel een goeie man zijn, maar het is daar nooit echt. Ik ben blij dat ik weer thuis ben, ik ga nooit meer weg. Ik kom nou bij moeder in huis, dat wou ik net.’

[p. 16]

Jan vroeg naar haar tante, die hij niet kende. Nel keek bezorgd. Het leek of ze niet antwoorden wilde. Had ze een soort geheim?

‘Ze is wel aardig.’

Nel keek naar iets, dat hier niet was. Ze zette het van zich.

‘'t Is een ziel.’

Jans gedachten waren al elders. Zou Nel hem kunnen raden?

‘Weet jij wat ik worden moet?’

‘Jawel. Onderwijzer.’

Jan werd geheel ingenomen door het denkbeeld en merkte niet dat hij stilzwijgend op Nels wijsheid vertrouwde. Daar moest hij eens nader over denken, en wat meer van te weten komen. Aan vader vragen, en aan meester.

Een jaar later ging Jan naar de kweekschool.

In die tijd peinsde Nel dikwijls over een vreemde vraag. De rustige overtuiging, dat Jan door de komst van Eef en Zus haar werkelijke broer was geworden, verzwakte. Een enkele maal kon ze er opeens blij om zijn, dat hij niet werkelijk familie van haar was. Maar ze nam zich dit kwalijk. Ze woonden in één huis en hadden dezelfde vader en moeder, bovendien was er met het trouwen in de kerk iets gebeurd. Daardoor waren ze allebei veranderd, dat kon niet anders. Daaraan klemde ze zich koppig vast. En ze vermoedde heel vaag een gevaar: op dit punt zou ze bedrogen kunnen worden; ze zou precies het verkeerde kunnen kiezen. Zelfs de woorden waarmee ze dacht konden haar bedriegen.

Jan zat voor zijn toelatingsexamen en Nel besefte dat dit iets heel ergs was. Jan zei telkens tegen haar, dat hij zakken zou, en elke maal drong dat diep tot haar door, tegen haar wil.

Hij verdiende niet dat hij er kwam, daarvan was hij overtuigd. Hij deed zijn huiswerk trouw en repeteerde elke dag één of twee uren. Het verwonderde hem dat hij door dit geregeld werken aangenaam gekoesterd werd.

Maar nauwelijks zat hij enkele minuten werkeloos, of de vreselijke overtuiging keerde weer. Ik zak vast. Ik zak vast en zeker.

Dit bracht de arme Nel in grote zorg, en ze bedacht maatregelen om hem te helpen. Ze pakte 's avonds, als Jan al naar bed was, zijn tas. Ze maakte 's morgens zijn boterhammen klaar. Ze droeg zorg dat Jan rust had bij zijn werk, en overtuigde moeder dat Jan een eigen kamertje moest hebben. Waren er boodschappen te doen, dan hoefde moeder Jan die niet op te dragen, Nel deed ze. Zelfs probeerde ze hem te helpen met zijn werk. De reeksen jaartallen overhoren, dat kon ze; maar het duurde wonderlijk kort, of Jan kende het hele boekje uit zijn hoofd. Met aardrijkskunde ging het moeilijker, maar Nel ontzag geen moeite om zich er in te werken. Enkele malen betrapte moeder haar er op dat ze 's middags, als de vaat was afgewassen en de thee gezet, met een atlas voor zich zat. Maar met het Nederlands dictee wist Nel waarlijk geen raad.

De dag vóór het examen ging Jan vroeg naar bed. Hij lag stil op zijn rug en sprak met God. En God zeide tot hem: ‘Vertrouw op de Here met uw ganse hart, en steun op uw verstand niet.’ Telkens zei Jan weer: ‘O Here,

[p. 17]

ik zal zakken.’ En geduldig herhaalde de Here God: ‘Vertrouw op de Here met uw ganse hart, en steun op uw verstand niet.’

Tegen de morgen sliep hij in. Hij werd wakker toen hij Nels angstige stem voor zijn kamerdeur hoorde roepen:

‘Jan! jó! je moet opstaan, het is tijd, jó!’

Jan sprong vrolijk uit bed en dacht aan het psalmvers: tot ik verfrist ontwaakte. Ja, precies: ik lag en sliep gerust, van 's Heren trouw bewust, tot ik verfrist ontwaakte. Ja, zo was het. Hij liep naar beneden en voelde Gods trouw als een deken om zich heen.

Nel had zijn bordje al volgestapeld met boterhammen. Het was een feestmaal: elke boterham belegd. Jan wist niet, dat Nel daarvoor een week had gespaard; telkens had ze een stukje kaas of worst van haar eigen boterham bewaard en onder in de kelder tussen twee bordjes gezet. De worst was verdroogd, maar de kaas was nog goed.

Moeder zat ernstig te kijken bij het ontbijt. Ze voelde zich wat hulpeloos. Twee vragen hielden haar bezig: Jans examen en Nels zorg. Het eerste was eenvoudig: kwam hij er niet, dan moest hij het een ander jaar nog eens proberen; dat is te overzien. Ze wachtte zich wel dit ooit tegen Jan te zeggen.

Maar die Nel! Moeder had wel gezien dat Nel zijn tas pakte en zijn ontbijt klaar maakte; zodat Jan, laat als hij vaak was, nog makkelijk klaar kwam. Bij het ontbijt placht ieder zich zelf te helpen, behalve de kleintjes. Nel zorgde voor Jan, eerder dan voor Eef en Zus. Nel probeerde Jan bij zijn werk te helpen. Nel zat sommige middagen met een atlas voor zich. Vreemd. Gisteren had moeder in de kelder, achter het inmaakvat, twee opeengesloten bordjes gevonden, met worst en kaas er tussen. Ze begreep er eerst niets van; toen ging haar een licht op: dat was Nels werk.

De beide kinderen waren veertien. Moeder was niet zo heel veel ouder toen haar duidelijk werd wat liefde betekent. Och, als Nel en Jan een span werden, wat was daar tegen? Maar moeder zag dat Nel uit alle macht Jan hielp, en dat hij dat als vanzelfsprekend aanvaardde. De jongen was wat vreemd de laatste tijd. Van hem ging het zeker niet uit: hij scheen Nel voorbij te zien.

Moeder bedacht hoe weinig ouders van hun kinderen weten. Ze vroeg zich af, waarin ze te kort schoot, dat ze dit niet doorzag. Ze kon haar fout niet vinden. Het stelde haar niet gerust. Een moeder kan voor haar kinderen bidden, dacht ze ootmoedig, maar als ze beslissingen moet nemen en leiding geven, dan hangt het misschien van fouten aan elkaar. In stilte bad moeder voor haar beide grote kinderen, en bemerkte dat ze van haar mans voorzoon bijna nog meer hield dan van haar eigen dochter.

Jan at gestadig door en staartje voor zich uit. Hij scheen niet te zien dat hij enkel bijzondere boterhammen at. Hij keek niet somber. Wel zag hij bleek. Nel voerde Zus en scheen alleen daarvoor aandacht te hebben. Eénmaal ving moeder een snelle blik van Nel in Jans richting op. Daarin was de volle aandacht van haar hart samengetrokken; het duurde nauwelijks een seconde.

Toen Jan voorzichtig twee potloden, een penhouder en een klein doosje

[p. 18]

met pennen in zijn borstzakje stopte, ging moeder naast hem staan en gaf hem twee kalme zoenen op zijn wang.

‘De Here zal je helpen, jongen.’

Jan glimlachte iets te sterk en zei met een vaste maar ongewone stem:

‘Het zal wel gaan, moeder.’

Hij had haar willen zeggen dat de Here hem geholpen had en nog hielp. Maar dat gaat zo maar niet. Nel keek verrast op. Een deel van haar last was weggenomen.