De zonde van Jan der Kindere

[p. 12]

III

Jan en Nel gingen samen naar school tot aan de hoek van de schoolstraat, dan scheidden ze als bij afspraak, ook als ze geen klasgenoot zagen. Terug liepen ze afzonderlijk, behalve op het plein voor hun eigen straat. Eens liep Jan op de heenweg na te denken, waarom moeder vader Jaap noemde, maar vader niet haar naam zei. Soms zei hij ‘moeder’, wat vrij ongewend klonk; al beter leek het als hij haar met een gemoedelijk ‘och mens’ toesprak: dat ging meer vanzelf. Midden onder zijn peinzen merkte Nel op dat moeder niet graag bij haar naam genoemd wilde zijn; ze meende te weten waarom, maar vergde van Jan de belofte het als een geheim te beschouwen. Daartoe was hij bereid: natuurlijk zou hij niet over iets praten dat moeder niet prettig vond, dat had Nel kunnen weten.

‘Tuurlijk vertel ik het niet.’

‘Moeder heeft een gekke naam; ze heet Lollina.’

Jan herinnerde het zich uit de kerk; hij vond de naam helemaal zo gek niet, en verbaasde zich dat een groot mens, en dan nog wel moeder, gevoelig op dit punt kon zijn. Mogelijk had Nel het mis, onderstelde hij. Dat had ze inderdaad.

Op dat ogenblik drong het tot Jan door, dat Nels opmerking precies aansloot bij zijn gepeins; hij keek van terzij Nel aan, in een vage eerbied voor haar verstand. Nel keek recht voor zich en zag er gewoon uit.

Maar ook zij bleek over iets te prakkizeren. Waren ze nu wel broer-en-zus? Er vóór pleitte dat ze kinderen waren van een vader en een moeder die met elkaar getrouwd waren. Maar er tégen sprak, dat zij een andere vader en hij een andere moeder had. Nel wilde bijzonder graag dat Jan haar broertje was, en zocht naar een oplossing.

‘Als we es een broertje of een zusje kregen, dan waren we vast zusjes.’ Dit ging Jan te hoog. Nel legde het uit:

‘Als vader en moeder nou een kindje krijgen, dan is dat een zusje of voor mijn part een broerje van jou en ook van mij. En het is precies hetzelfde zusje.’

‘Of broertje.’

‘Tuurlijk. Dus dán zijn we vast broer-en-zus. Nou misschien nog niet helemaal.’

Jan begreep eigenlijk niet waar Nel zich druk over maakte. Dat de komst van een klein kindje haar kansen deden rijzen, dat had ze goed uitgerekend; Jan kon haar slimheid zijn bewondering niet onthouden. Maar het was toch niet geheel in orde: want zij en hij veranderden er zeker niet door. Het was wel aardig van d'r, dat ze zo graag zijn zusje wou zijn. Hij waardeerde dat:

‘'t Is nou toch ook goed?’

Nel keek hem bevreemd aan; dat was geen jongenspraat.

Twee jaar nadien kregen ze inderdaad een broertje. Hij heette Evert Adriaan en Jan vond dit dé naam. Die hoefde hij maar even zacht voor zich uit te spreken om bevestigd te worden in de overtuiging, dat dit dé naam voor hét broertje was. Dat Jan recht op dit broertje had sprak wel vanzelf.

[p. 13]

Nel zag dat en vond het maar zo-zo. Hij was immers even hard haar broertje als van Jan? Begreep Jan dat dan niet?

Jan begreep het niet en was Nels probleem al lang vergeten. Maar Nel was door de komst van het broertje een zorg kwijt geraakt; nu moest Jan die haar niet weer opleggen. Maar hij leek heel veel van dat broertje te houden, en dat was in orde. Het verwarde Nel een beetje. Toen Jan weer eens over Evert Adriaan als zijn rechtmatig eigendom sprak, zei ze bedaard:

‘Hij is even goed mijn broertje als van jou.’

Jan keek haar verwonderd aan. Er was iets in haar gezicht dat hem herinnerde aan het gesprek. Zat ze daar nou heus over in? Langzaam zei hij: ‘Natuurlijk Nel, natuurlijk.’

Nel kreeg een kleur en keerde zich om. Ze bemerkte niet dat Jan haar toch maar ten halve begreep. Ze liep de gang in en ging in de keuken een kopje water drinken. Jan hoefde niet zo vaderachtig tegen haar te doen. Ze wilde immers niet de baas over het broertje zijn; ze wilde zusje van Jan zijn, en daarom hetzelfde recht op het broertje hebben. Begreep Jan dat? Zo klein als ze was stelde Nel zich uitdrukkelijk de vraag: waarom wil ik zusje van Jan zijn? De vraag kwam in een grote verwondering over haar en overstelpte haar even, zodat ze het halfvolle kopje water recht voor zich hield en er naar staarde. Toen ze zich de vraag nog eens stelde, had die geen betekenis meer en voelde ze een zonderlinge droevigheid in zich komen. Langzaam goot ze het kopje leeg.

Ze hoorde vader en moeder praten in de slaapkamer. Moeder zei kalm: ‘Ja, dat kan ik ook, van een anders portemenee.’

‘Och mens, we zitten nou toch zó krap niet meer.’

‘Nee Jaap, en ik ben er dankbaar voor, had je eerste vrouw het maar beleefd, de ziel, maar ik zal toch blij zijn als ik weer over de vloer ben.’

Toen begreep Nel: vader en moeder hadden er over gepraat dat ze een tamelijk goede baker hadden, die lekker kon koken. Nel keek naar het lege kopje. Ze droogde het uit en zette het in de vatenkast.

Toen ze de kamer binnenkwam liep Jan juist met een bord eten naar moeder. Dat deed Nel anders, maar de baker had het Jan opgedragen. Ook dat ontging haar dus, dacht Nel spijtig.

Jan zette het bord op de stoel bij moeders bed. Moeder knikte hem toe, en Jan vatte moed:

‘As u weer beter ben, zal ík ons broertje dan maar voeden?’

Hij lette op of moeder het deftige woord niet gek vond. Het scheen van niet, maar moeder keek hoogst verbaasd. Jan verduidelijkte zijn bedoeling: ‘As-tie een fles krijgt?’

Moeder glimlachte vermaakt.

‘Zo ver zijn we nog niet, Jan, maar als hij de fles krijgt mag jij die geven. Of een bordje zacht spul.’

Jan wist niet wat zacht spul was, maar onthield de toezegging stevig. Een paar weken nadat moeder weer op was werd ze opnieuw ziek. Vader was dag en nacht met ijs in de weer en Nel vertelde dat moeder een zwerende borst had en keek bedenkelijk.

[p. 14]

‘Hij krijgt nou een flesje, misschien mag ik hem morgen de fles geven.’ ‘Geen sprake van.’

Zijn verontwaardiging had Jan de hoge term ingegeven. Nel keek wat ontdaan.

‘Moeder heeft het míj beloofd,’ zei Jan boos.

‘Dat weet ik toch niet, en 't spreekt toch vanzelf dat een meisje, dat een zusje d'r broertje helpt.’

‘We kunnen het nou niet aan moeder gaan vragen, en wat moeder beloofd heeft dat gebeurt.’

Moeder scheen iets van het gesprek opgevangen te hebben en riep Jan bij haar bed. Hij zag dat moeder erg moe leek en een heel rood gezicht had.

‘Vanavond moet jij Eef de fles geven, maar je moet Nel ook wat gunnen.’ Jan voelde zich in zijn recht hersteld en werd grootmoedig.

‘Laat Nel de eerste keer maar.’

Die avond bracht vader het broertje de serre binnen, waar Jan en Nel in enige spanning wachtten. Vader keek naar Nel, dan naar Jan.

‘'t Is Nel d'r beurt,’ zei Jan rustig.

Vader zette Eef bij Nel op schoot en ging naar de keuken om de fles te warmen. Jan bemerkte dat Nel precies bleek te weten, hoe je zo'n klein kindje moest vasthouden. Het was als een loon voor zijn grootmoedigheid: nu kon hij eerst op zijn gemak afkijken hoe je het doet. Hij zag niet dat zijn oplettend toezien Nel in spanning bracht, maar verwonderde zich over haar handigheid. Nauwelijks had kleine Eef een halve minuut gedronken of hij rattelde zijn luier vol. Nel zette bedaard de fles naast haar stoel en ging Eef een schone broek aandoen. Hoewel haar zelfstandig optreden hem imponeerde, kon Jan niet nalaten te zeggen:

‘Hij schreeuwt als een dolle, wie gaat nou een kind een luier omdoen terwijl die nog honger heeft.’

‘Jò, je moet een kind met een volle buik geen schone luier andoen, dan komt alles d'r weer uit,’ onderwees Nel.

Dit leek Jan aannemelijk; hij ging vermoeden, dat ze wijzer was dan hij.

Twee jaar later kwam er een zusje. Jan vond dit feit weinig belangrijk. Eef kon al lopen, en was toen hij nog maar kroop al een bijzonder jongetje. Nel ontkende dit niet. Jan stond haar onmiddellijk het zusje af:

‘Je moet maar denken, dit zusje is voor jou en Eef is voor mij; trouwens’ (Jan zei dit vreemde woord met besef van overwicht) ‘Eef is een Der Kindere en dit zusje is een Bredevoort.’

‘Dat is natuurlijk onzin, ze heten allebei Der Kindere, en ze zijn van óns allebei evenveel.’

Jan kon dit moeilijk weerleggen. Nel ging voort, alsof ze niet van onderwerp veranderde:

‘Hoeveel hou jij van moeder?’

Jan keek haar strak aan, en begreep dat hij zich hiervan niet kon afmaken. De vraag was hem vertrouwd; hij had haar zich zelf voor jaren al gedaan. Hij wist zijn antwoord en overwoog of hij het Nel zou toevertrouwen. Weer

[p. 15]

keek hij haar scherp in de ogen. Het kon. Hij hoorde zijn stem vlak en overtuigd klinken:

‘Als twee lange straten.’

Haar blik keurde zijn antwoord goed. Zij drong aan:

‘En van vader?’

Jan wenste dat Nel dit niet gevraagd had. Maar hij had haar een groot vertrouwen gegeven, hij zou een kleiner niet weigeren. Maar hoe het te zeggen? Natuurlijk had hij een echte vader. Maar hij hield veel meer van moeder. Hij vond zich slecht: hij hield meer van zijn tweede moeder dan van zijn eerste, en dan van zijn vader. Maar daarover kon hij niet praten. Hij mompelde:

‘Dat weet ik nie zo percies.’

Hij ontstelde toen ze doorging:

‘En ik, Jan? Ik hoor d'r toch ook bij?’

Ze keek hem zo vast aan, dat het hem verwonderde. Je ben een wijs kind, dacht hij, maar zei het niet. Hij hoorde haar vraag opnieuw. Toen wist hij het:

‘Jij ben er altijd geweest, Nel,’ zei hij zacht en nadrukkelijk. Nel knikte.

‘Dat is nie waar, en ik begrijp het toch,’ antwoordde ze tevreden.

Jan en Nel hebben dit gesprek niet meer vergeten.