Minskebern

[p. 14]

II

It is it plaatsje dat se no al jierren op it netflues mei werom nei hûs nimme: heit en mem tegearre op it stoepke foar de iepen doar. Se swaaie noch as Janny en Geke de bocht om gean en de auto út it sicht ferdwynt. Janny toetert noch in kear en Geke besiket troch de boskjes hinne te sjen hoe't har âlden har omdraaie en it hûs wer yngean. Dat slagget inkeld winterdeis as de strûken keal binne. No sjocht se neat mear.

Yn it doarp bloeie de beammen. Doe't se earder noch appelen parrebeammen hienen, yn it oare hûs, dêr't de suskes opgroeid binne, wisten se altyd oft de bloei betiid of let yn it jier wie. Op mem har jierdei wie it de trochsneedtiid dêrfoar. De natuer is moai op skema. De sinne skynt noch fûl en Janny lûkt de klep boppe it foarrút del. Sy is krekt wat grutter as Geke en it skaad falt by Janny oan 'e mûle ta, wylst Geke it fûle ljocht krekt yn 'e eagen krijt. Se hat har sinnebril thús lizze litten en al gau begjinne har eagen te trienjen.

As se op 'e autodyk sitte, freget Janny har oft se in sigaret oanstekke wol. Der leit in pakje yn it kastje. Geke stekt twa yn 'e mûle, ynhalearret djip en lit de reek om har holle kringelje. It pript har gemien yn 'e eagen en as se dy stiif tichtknypt rôlje har in pear triennen oer de wangen. Se moat hoastje en fielt hoe't har de holle read wurdt. Se krijt altyd samar in kleur.

‘Alles goed?’ freget Janny. Se hawwe noch net folle sein. Sa giet it wol faker op 'e weromreis. De hiele dei ha se sosjaal wêze moatten, it praat op gong holden, en no't it feest achter de rêch is moatte se earst even bekomme. Geke prûst in pear kear en dêrmei is it hoastjen oer. Se siket in bûsdoek út har tas en faget troch de eagen. Se knikt, mar Janny sjocht it net, dy hat de eagen wer op 'e dyk.

[p. 15]

‘Hé,’ seit se. Se wol antwurd en Geke seit: ‘Ja, ju, gewoan de reek en de sinne en dat stomme hoastjen.’ Se sizze al jierren dat se eins ophâlde moatte fan roken, mar it slagget gjinien fan beiden.

Om Snits hinne stean de measte ljochten op read. Se hawwe al in iepen brêge en in trein hân. It avensearret hjir foar gjin meter. Geke suchtet as se ek foar it lêste ljocht stilstean moatte. Se wol hjirwei, Fryslân achter har litte, mar se hat ek noch gjin nocht oan thús dêr 't de tillefoan gean kin en Evert en de bern in berop op har dogge.

‘Fûnsto..., “Begjint Janny. “Hiesto....” Se moatte laitsje. Hoe faak is har dat al net oerkommen dat se tagelyk begjinne te praten nei in stilte. It komt sels wol foar dat se tagelyk itselde wurd sizze. Mem sei dan: in Joadsje geboren. Mem hie wol faker fan dy útspraken dy't men nei de oarloch net mear hearde te brûken. By har skimeren de diskriminearjende siswizen noch troch it spraakgebrûk. Doe't Geke as bern wat âlder waard begriep se troch dy frjemde, skandalige útdrukkings dy't mem bytiden út 'e mûle floepten hoe djip en algemien it delsjen op 'e Joaden ek hjir wêze moatten hie. Se hie mear fan dy ûnferwachte sechjes. ‘Was? Op je gat smere en naar Engeland glide.’ Dat kaam út 'e oarloch. As se dêr as bern nei fregen, fertelde mem wol wat mear oer dy tiid. Se hie de oarloch as bern meimakke, se wie krekt sân jier doe't dy begong. It wienen flarden dy't se ûntholden hie, miskien om 't se sels lang net alles begriep wat doe barde. Se hie opslein wat se seach en hearde. De bylden hie se ûntholden, sûnder útlis ûnder de plaatsjes. Dat har heit en broer yn it ferset sieten, mar dat se dêr net in soad fan meikrigen hie, inkeld spanning, fertelde se dan, en dat se wòl sjonge koenen, dy Dútsers, as se troch de strjitten marsjearden. Op skoalle moasten se ûnder de banken as de fleantugen oerkamen en yn 'e dagen fan 'e

[p. 16]

befrijing sieten se mei-inoar yn 'e kelder. Echte honger hienen se net hân. Mar se hie altyd ûntholden hoe't pa in pear dagen nei de befrijing stikjes wite bôle yn reepkes snijde en dy útdielde as wie it de lekkerste taart.

Har reaksje as ien fan 'e bern fallen wie en it foel wat ta mei it seare plak wie faak: doch der mar wat joadeflibe op. As Geke dêr letter wolris wat fan sei, seach mem har meastal ferheard oan. Dat miende se dochs net, dat hie neat mei de Joaden te krijen. Dat wienen sechjes fan earder doe't sysels noch lyts wie. It hie by har deselde lading as ‘ouwe seun’ of ‘wilst wel love’. It hearde by Harns en by har, dat moast Geke net sa serieus nimme.

‘Do earst,’ seit Geke. Janny drukt har sigaret út yn 'e jiskebak en skoot dy mei in hurde klap ticht as woe se dêrmei wat ôfslute.

‘Fûnsto mem net wat frjemd?’ Geke hat de hiele dei tocht dat it oan har lei, dat se wurch wie en mear achter mem har hâlden en dragen socht as dat der wie.

‘Hé.’ Janny hat gelyk, Geke is der net by mei de holle. Der komt hjoed fan alles omheech en se begrypt net wêr't it weikomt. Soe it komme fan 'e magyske âldens dy't mem berikt hat? Sechstich wurde is dochs in hiele stap. Mem, en dêrmei eins sysels ek, begjint oan in nije faze yn har libben. Geke en Maart skele mar tweintich jier. Oer in wike wurdt Geke fjirtich. Is it dat wat har yn 'e wei sit? Eins fynt se it ûnsin om sa'n gefoel fan ‘wêr binne wy bedarre, hoe wie it earder en hoe sil it no fierder’ oan in jiertal te ferbinen.

‘Do bist jonger en net de âldste,’ seit se lûdop. Janny sjocht har mei grutte eagen oan.

‘Wêr hast it oer?’

‘Dat mem foar in part foar dy dochs wat oars betsjut as foar my.’

[p. 17]

‘Hoesa?’ Janny hie hiel oare dingen ferwachte. Geke sels ek, mar no't se it sein hat, wit se ynienen better wat har sa wurch makket. Se fertrout it net mei mem, mar se kin dat probleem der even net by hawwe. Fan jongs ôf hat se mem op har manier holpen om troch de tiid te kommen. De ôfrûne jierren hat se hieltyd better begrepen dat se har altyd persoanlik ferantwurdlik field hat foar de hiele húshâlding om 't mem withoefaak siik wie, te jong foar trije bern fuort achterinoar oan. Doe't se sels al bern hie en bytiden fêst drige te rinnen yn har eigen bestean, seach Geke wat langer wat better hoe't dat mei mem west hie. Noch sa faak liek it gedrach fan mem op dat fan it famke dat fereale wie op de man dêr't se by opseach, mar dy't har fan syn kant sa faak net stean seach of alles mar gewoan fûn wat se foar him die. Mem hat al har troude jierren wachte. Se hie noait de tiid fûn om folwoeksen en selsstannich te wurden. Se hold fan har man, mar stelde har wat de leafde oanbelange ek hielendal ôfhinklik fan him op. Se hold ôfgryslik fan har bern, mar dy waarden grutter en gongen it hûs út. Pas de lêste jierren hie se de tiid en de kâns om harsels te finen, en no soe se dan al op 'e weromreis wêze, wylst se noch net ienris wist hoe't it wie om ûnôfhinklik en echt folwoeksen te wêzen.

It flitst Geke troch de holle en se fielt hoe't dit besef har ynienen troch it liif lûkt. Se leit de hannen iepen yn 'e skurte, se fernimt hoe't har skonken weak wurde, har rêch muoite hat om har oerein te hâlden. Se begjint te gûlen, stil, as wurdt djip yn har in kraan iepen setten en siket alles wat se al dy jierren mei safolle muoite fêstholden hat in wei nei bûten.

Janny sjocht fan Geke nei de dyk en fan 'e dyk nei Geke. Se rikt nei it kastje, mar as se it ridendewei net iepen krije kin, leit se in hân op Geke har knibbel.

‘Toe, Geke, sis wat,’ seit se, mar dy rekket hieltyd mear oer-

[p. 18]

stjoer. Se lit har gean. It snot rint har út 'e noas, mar se brûkt har bûsdoek oars net as om yn te knipen.

‘Wy gean noch net nei hûs,’ beslút Janny. ‘Oer in pear kilometer is in restaurant. Ik belje wol even dat we wat letter komme. Do moast earst mar ris prate.’ It liket as heart Geke har net, mar se protestearret ek net as Janny de ôfslach nei it restaurant nimt.

As se it parkearplak opride, flústert Geke dat se earst even wat rinne wol. Sa kin se der net yn. Janny leit bûten in earm om har hinne, mar dêr moat Geke noch folle hurder fan gûle. Se slacht de earmen om Janny hinne en gûlt har skouder wiet. Janny kloppet har wat ûnhandich op 'e rêch en flústert har delbêdzjende wurden yn it ear.

‘Toe no, Geke, sa ken ik dy net,’ seit se.

‘Dat is ferdomme no krekt it probleem,’ snottert Geke. ‘Sa ken gjinien my. Mar ik ken mysels sa wol. Ik ha wat ôfgûld yn mysels, ik haw it allinnich altyd fuortstoppe, nei binnen slokt, sadat gjinien der lêst fan hawwe soe.’ Se lit Janny los en snút de noas. Troch de triennen hinne glimket se nei har suske. It slimste is foarby. Janny glimket wifeljend werom.

‘Giet it wat better?’ freget se. Geke krijt har by de hân.

‘Kom,’ seit se, ‘wy bestelle wat lekkers, hiel fet en hiel ferkeard. Ik traktearje.’

‘Wy reitsje mem kwyt,’ seit Geke as se it earste slokje fan har wyn dronken hat.

‘Dat woe ik sakrekt sizze. It wie frjemd hjoed. Se kaam der hielendal yn om. Soe it fan 'e spanning komme, dat heit no mei pensjoen is en dat er har alle dagen op 'e lippe sit?’ Janny stoarret yn har glês as soenen dêr de antwurden weikomme. Se skodhollet.

‘Fan dy lytse dinkjes. Seachst dat se omke Jan in borrel joech,

[p. 19]

wylst de kofje noch net ienris ynskonken wie? En se woe kofjetiid mei alle geweld mei de taart wachtsje. Dat hearde sa, sei se, dat koe sa betiid noch net.’

‘Se stie dêr mar.’ Geke sjocht Maart wer foar har, hoe't se yn 'e keuken foar it oanrjocht stie en nei de smoarge brot seach. It wie as koe se net betinke wat al dy kop-en-pantsjes dêr moasten. Sels stie Geke foar de iepen doar yn 'e gong, se soe wat út 'e keuken ophelje, mar se bleau foar de drompel stean doe't se mem dêr sa seach. Ut 'e keamer wei kaam in bêst stik leven, mar it wie as hearde mem neat, as stie se hielendal allinnich op in eilantsje.

‘As wy it stjoer net yn 'e hannen nommen hienen, wie it in grutte gaos wurden,’ mient Janny. ‘Heit is ek net bepaald fan it húshâldlike soarte. Dy sit dêr mar en wachtet oant er betsjinne wurdt. Hoe soe dat gean as wy der net binne?’

it iten wurdt brocht en se swije wylst de ober alles foar har klearset. Geke freget om noch in glês wyn en sjocht Janny freegjend oan. Nee, mar net, sy moat noch ride.

Se bûge har oer de boarden en litte it drege praat even foar wat it is, sizze tusken de happen troch hoe lekker se dit fine en dat it hearlik is om in kear net sels te sieden, mar samar oan te skowen wylst alles wat se nedich hawwe oandroegen wurdt. De ober freget healwei oft alles neffens winsk is en se knikke, kin net better. Se knappe der suver fan op.

‘Sille wy hjir oer tsien jier nochris ite?’ Geke lit wat dreamerich it lêste slokje wyn yn it glês draaie. Janny skoot har stoel tebek en stekt in sigaret op. Se dreamt even mei Geke mei.

‘Wêr soenen wy it dan oer ha? De bern de doar út. Ik moat der noch net oan tinke.’

‘Miskien hast dan wol beppesizzers.’ Janny hâldt fan drokte, se fielt har op har bêst as se safolle mooglik bern mei oanhing om 'e tafel hat. Se soe dêr it leafst de earmen ominne lizze en

[p. 20]

al dat eigene, fertroude foar altyd fêsthâlde. Geke hâldt ek fan har man en bern, net minder, mar se mei ek graach ris even allinnich wêze. Soms woenen se wolris ruilje fan aard. Geke soe wat memmiger wêze wolle en wat makliker mei drokte omgean kinne, Janny wat selsstanniger en minder ôfhinklik fan selskip om har goed te fielen.

‘Dan kinst in hiel boek achterinoar útlêze en ast fuort wolst sûnder dy soargen te meitsjen de doar achter dy tichtlûke,’ gunt Janny Geke.

‘Inge foar de klasse,’ seit Geke, ‘Lars út in fletsje wei achter de famkes oan. Do bist grif earder beppe, ik sjoch jim Karin wol mei in keppel bern.’

It neigesetsje bestiet út sûkelade-iis mei in berch slachrjemme. Se ha dêr spesjaal om frege.