Elbrich

[p. 315]

Oer skriuwer, boek en útjeften

De skriuwer

Ype Poortinga hat libbe fan 1910 oant 1985. Hy waard berne te Rinsumageast (dêr't er ek begroeven leit) en ferlear as skoaljonge syn beide âlden al. Nei har dea kaam er by in omke te Weidum yn 'e hûs. It doel wie dat er dy syn boerespul letter oernimme soe, mar hy waard kammeraat mei in jonge dy't op 'e H.B.S. wie, en sa kaam it dat learen him wol moai talike. Dy fertelde dat der ek noch in gymnasium wie, en sa bedarre er sechstjin jier âld yn de earste klasse fan it grifformeard gymnasium te Ljouwert. Yn fiif jier wie er troch de skoalle hinne, en trochdat er wat jild fan thús hie, koe er nei Grins ta. Mei syn omke-en-dy wie er ûnderwilens nei De Westerein ferhuze.

Op skoalle wie syn niget oan it Frysk ûntwikkele, dat dêrom keas er net foar klassike talen, dêr't er ek wol oan tocht hie, mar foar Dútsk. Ek yn Grins joech er him by it Frysk, dat doedestiids bloeide yn it Fryske studinteselskip Bernlef. Yn it tredde jier fan syn stúdzje, yn 1933, ûntstienen de earste fersen, en ek kaam - sa skreau er letter - ‘in chaos fan proazamotiven boppe dêr't ik diktaetskriften fol oantekeningen fan makke.’ Syn earste publikaasjes ferskynden yn it studinteblêd Fryslân Oerein!, dêr't er redakteur fan wurden wie, mar ek al gau yn it blêd fan it Kristlik Frysk Selskip, Yn ús eigen tael. De hiele Poortinga sit al yn it earste fers fan him yn dat blêd, eins al yn de titel: ‘Myn hert is in wide, rike wrâld.’

Nei't er yn 1936 ôfstudearre wie, bleau er noch in pear jier te Grins, oant er yn 1938 nei Ljouwert ferhuze. Letter, yn 1940,

[p. 316]

ferfear er nei Menaam, it wenplak fan syn faam Rinske Wiersma, dêr't er mei syn húshâlding (se wienen yn 1943 troud) oant 1960 ta bleau. Doe ferfearen se mei har seis bern nei Ljouwert, en dêr hat Poortinga oant syn dea ta wenne. Sterk wie er net, dat hy moast him altyd wol wat yn acht nimme. Yn 1950-'51 hat er in goed jier mei t.b.c. op bêd lein. Syn frou hat doe de Gysbert Japicx-priis yn ûntfangst nommen, dy't er foar Elbrich krigen hie.

Nei syn stúdzjetiid sette er him tenearsten ta it skriuwen fan in dissertaasje oer de Rimen en Teltsjes, mar dat woe net rjocht slagje en doe keas er foar in stúdzje oer it Fryske folkstoaniel sûnt de opkomst dêrfan yn 1860 oant 1930 ta. Yn 1940 promo-vearre er dêrop by J.M.C. Kapteyn. Underwilens wie er foar it gearstallen fan in grut Frysk wurdboek fuort nei de oprjochting fan it ynstitút mei yngong fan oktober 1938 oansteld as wittenskiplik assistint oan de Fryske Akademy. Dêr is er, op in ûnder-brekking fan in lytse sân jier om 1950 hinne nei, syn hiele libben ek bleaun, ek nei syn pensjoen yn 1975. Sûnt 1958 kombinearre er it wurk dêre mei lesjaan oan de middelbere oplieding Frysk.

Ut dy beide fermiddens ûntstienen, foar in part yn gearwurking mei oare rûnten, lykas it Kunstnersbûn en It Fryske boek, inisjativen as de Idunarige foar werútjeften fan njoggentjinde-ieuske teksten (1956), Skriuwerswykeinen te Koartehimmen (1964) en it Frysk Utjefte Fûns mei syn Kikkertrige (1968), dy't allegearre tige bydroegen hawwe ta in libbene Fryske literatuer. Wat it wittenskiplik wurk oangiet, hie bûten it wurdboekwurk benammen de folkskunde syn niget. Dy oppenearre him ek al ier, mar grutte bekendheid krige er earst doe't er nei syn pensjoen folksferhalen sammelje koe en útjaan. Noch koart foar syn dea, op 25 septimber 1985, hold er yn Brugge in lêzing op it ynternasjonale kongres fan it Europäische Märchengesellschaft, dat as thema hie: ‘Eros und Liebe im Märchen.’

Yn oarspronklik wurk hat er him as skriuwer foaral op ferhalen en romans útlein, ek al hat er dan ek hiel wat foar toniel skreaun. Syn favorite stof wienen histoaryske leafdesskiednissen út de

[p. 317]

Fryslannen. Karakteristyk is in mingeling fan sintúchlikheid en neitinken. It is altyd lestich om yn koart bestek in byld fan in persoanlikheid te jaan. My bliuwt by hoe't er my in kear fertelde dat ien fan syn tûzen plannen wie om in boek te skriuwen oer in magiër. Hy frege oft Skerne Wibe wat wêze soe. Op myn fraach wat him yn in magiër oanloek (macht oer de betsjoenden? har langst?) antwurde er: ‘It út jinsels trede te kinnen.’ Dat wie yn 1979, mar ek syn âldste wurk hat al in magyske sfear.