Elbrich

[p. 284]

XXIX

Sa wenne ik dan te Ferwert, en Willemke jit altyd op har pleats by it Noarderleech. Faak haw ik it ynearsten yn my omgean litten. Sil ik derhinne ride yn 'e skimerjûn? It loek my nei har ta en nei ús dochter, dy't ik noch nea sjoen hie. Soe ik wer sa ôfstegere wurde as doe't wy faninoar gien binne? Ik hie hope, dat it oars beteare soe. Koe leafde by har foar altyd omslein wêze yn hate en ferachting? Ik wie der op ien fan 'e iere winterjûnen grif hinne riden as... hja my net útnoege hie.

Hoe koe dat no? Myn doarpsrjochter fan Hallum wie derby lâns om de jiertaks, dy't op 'e lannen leit, te barren. Dat gyng net by elk like flot; it jild wie krap. Soms wiene der minsken, dy koene abslút net betelje. Dat hat altyd in lêst foar my west. Foar Ten Indyck net, lykas ik al earder sein ha. Dy hâlde eksekúsje of hy driigde der allinne mar mei, mar yn beide gefallen besocht er profyt te lûken fan oarmans earmoed. Ik haw de minsken tiid jûn en grif ek wolris tefolle tiid. It wie wier net allinne myn goedens, mar ek myn sloppens.

Myn doarpsrjochter die my meidieling fan in eigenaardich gefal. Hy wie earne foar de winige doar kommen. Dat wie frjemd: foarhinne wie de jiertaks fan dy pleats oan 'e lêste penje ta daalk betelle. No wie der tsjin him sein, dat er neat krige. - Oft der dan gjin jild wie? - Jawol, it lei ree, mar hy krige it net. De nije grytman moast sels mar komme om it te heljen. Oft hy, doarpsrjochter, dat oerbringe woe. De grytman soe alles ûntfange, wat him takaam.

Wa't it wie, dy't dat sein hie? It andert wist ik al yn 't foar.

[p. 285]

In frommes, dat allinnich buorke: Willemke Watgesdochter.

It hat net de lêste útnoeging west. By elke belêsting, dy't der yn te foarderjen wie, krige ik itselde boadskip. Ik bin net kommen. Wat hja it lân skuldich wie, haw ik út eigen bûse ôfdroegen.

Hja liet it hjir net by. As grytman wie ik tagelyk strânfâd. Ik moast tafersjoch hâlde, dat it strânguod burgen waard. No is dat in saak, dêr't net al te strang de hân oan hâlden wurdt. Strânrôf wurdt bûtsiikjen neamd. It folk fan 'e seekant sjocht der gjin stellen yn. Wat de see opjout, is foar de fynders, miene hja. Neffens de wet lykwols heart de oerheid it te bergjen en Ten Indyck hie dêr tige fûl op west. Yn syn tiid wie der ek mear te heljen; de wettergeuzen wiene doe noch foar dizze kusten warber en mannich skip gyng dêrtroch te sink. Ik seach der ynearsten wol nei om en as it yn it grut gyng, koe ik de bûtsikers ek net gewurde litte. Meastal wiene se jin te glêd óf, mar soms wiene bygelyks grutte, swiere balken oanspield, dy't hja allinnich mei de mannemacht ophelje koene. Dan bin ik der wol tusken kommen om der beslach op te lizzen, Ek alris haw ik kostberheden ophelje litten út ien fan 'e lytse dykhúskes.

Op in moarntiid ier krige ik tynge, der wie in grut skip op it waad fergongen. It wie april en der hie de nachts in geweldigen maitiidsstoarm stien. Ik moast delkomme, want it Noarderleech lei siedde mei bût en it wie swart fan sikers. It wie de doarpsrjochter fan Hallum. De siktaris hie ek al bûtendyks west, mar hja koene der neat oan dwaan as fêststelle, wa't him oan strânrôf bekweadige. Ik lei noch op bêd en stjoerde him op slach werom mei it befel alleman oan te sizzen, dat it út wêze moast. Hy moast mar sizze, de grytman sels wie ûnderweis mei wapene folk en der soe strang rjochtdien wurde.

Dêr hie ik al in fûst makke sûnder in hân te hawwen. Dit wie wat oars as de driuwjachten op omswintlers en boeven, dy't wy út en troch hâlden. Dêr wie folk genôch foar te finen, mar hjir gyng it tsjin eigen minsken. En it wie koart dei. Ik wenne doedestiids hjir te Ferwert op Meckemastate. Dat wie in stins fan in fier

[p. 286]

famyljelid fan my, Tsjaard Douwes van Aylva. Dy ferkearde doe te Ljouwert en wie bliid ta, dat ik de stins foar him yn oarder halde. Ik naam in pear fan 'e stinsfeinten mei en liende der noch in pear by fan 'e oare staten. It túgde frjemd byinoar, de iene mei in stoarmhoed, de oare mei in foech ringkrage, in pear mei in spyts, oaren mei it grut slachswurd, mar allegear heech te pearde.

Wy rieden mei sin in ein boppe op 'e seedyk, dat bylket altyd ûntsettend. Dêrnei setten wy it grien op bûtendyks, dat dêr in hiele breedte beslacht. De stoarm hie it wetter gâns in ein opjage, mar it wie ek alwer in stik fallen, lykas de moed útwiisde. Minsken troffen wy net, de skrik gyng foarop. In gesicht foar ús skrepten noch guon nei de dyk ta. Wy einden net hurd mear, der wie tefolle oanspield, dat wy earst eksaminearje moasten. Neat gjin wûnder, dat it geafolk net te hâlden wie.

Sa kamen wy op it Noarderleech. Dêr wiisde ien fan 'e feinten yn 'e fierte. Foar ús, tusken floedstreek en wetter, wie noch folk warber. Wy setten de hynders oan, út 'en draaf kamen wy tichterby. Mei gauwens koene wy al ûnderskiede, wat der geande wie. Der wie in wein mei twa hynders derfoar. In stikmannich minsken sloegen derby om. It wie klear te sjen, dat hja bût fandelen en op 'e wein laden. Dit wie in bretaal stik. It wie net oan te nimmen, dat hja ús net sjoen hiene. Myn mannen hâlden de wapens al ree. Mei folk, dat der sa'n bytsje om joech, koe wolris fochten wurde moatte. Wy hiene de oerhân; wy telden by harren mar fjouwer man.

‘Hja kinne allegear wol op in hynder, as se wolle,’ sei immen fan ús. Bûten de twa hynders foar de wein wiene der noch twa oaren.

‘Ferdeald, der koene wol froulju by wêze,’ rôp in oarenien.

‘Wrychtich, ien derfan giet al op 't hynder. Wy moatte mei froulju yn 'e slach!’

De feinten laken.

‘Spitich, dat der foar ús elk net ien is.’

My lykwols sloech it hert yn 'e kiel. Ik seach it frommes op it hynder. Op in wyt hynder. Hja liet it bist in pear stappen by de wein wei dwaan. Doe bleau hja stean. Rjocht siet hja yn it seal. Wy wiene sa tichteby kommen, dat ik koe har stal dúdlik ûnderskiede.

[p. 287]

It hier wappere yn 'e wyn. In pear seekobben swonken om har hinne. Hja seach ús kant út. Noch hear ik it bolderjen fan 'e see, sa't ik dat op dat stuit yn 'e earen hie. Hjir op dizze ienlike flakte wachte Willemke op my. Dizze moeting wie gjin ûntkommen oan. Ik seach der mear tsjinoan as tsjin in fjildslach.

Doe, ynienen, stuite ús foarste hynder tebek. Langút op 'e rêch, de earmen fansiden, lei in drinkeldeade op it slikige grien. Ik liet stilhâlde en sprong fan it hynder. Doe't ik efkes de holle fan 'e deade sjoen hie, knibbele ik del om him better yn it wêzen te sjen. It wie Folkert fan Fiskbuorren. It lyk wie noch net fergankelik. Mooglik wie er ek yn dizze stoarmnacht omkommen. It antlit stie sa fredich as hie der gjin deastriid west. De geasten fan 'e ferstoarnen, dy't gjin grêf fûn hawwe, hiene him grif net besingele yn syn lêste stûne. Hy seach der earder út as hie er de sillige eilannen, dêr't er altyd sa ûnwennich fan wie, dochs jit besyld.

‘Ik wit, wa't dit is. Hy mei hjir net lizzen bliuwe,’ ferklearre ik.

De oaren woene hawwe, wy soene de wein ophelje en him dêrmei ferfiere litte, mar ik woe oanmeitsje, sei ik. En ik liet my Folkert oerjaan. Mei de deade fiskerman foar my yn 't seal binne wy nei de bewenne wrâld riden.

‘Dy dêre ûntkomme ús net!’ rôp ik.

De feinten soene myn dwaan better begrepen hawwe, as hja witten hiene, dat it foar my it iennichste middel wie om ien wol te ûntkommen.

Wy troffen fuortdernei Rienk Willems, de siktaris, en de Hallumer doarpsrjochter. Hja gyngen wakker út oer Willemke Watgesdochter. Dy hie bretaalwei wegere mei de strânrôf op te hâlden. Sis mar tsjin 'e grytman, dat ik fan 'e moarn ier al begûn bin en dat de kostberste bût by my binnendoarren sit. As er it ha wol, moat er sels komme. Der is in bulte oer praat, dat ik net nei Willemke har pleats gongen bin om it guod op te easkjen, doe net en neitiid net. Der is ornearre, ik doarst net, om't hja in hekse wie en mear as minskemacht stie ta har foldwaan.