Elbrich

[p. 189]

IX

It loek al nei de jûn, doe rûn ik noch op 'e seedyk it easten yn. It earste ein de moarns wie ik mar stil fuortpandere. Allinne te Ferwert haw ik efkes spile. It folk moast ris witten hawwe, dat de man, dy't de hân foar har ophâlde, deselde wie as de jonker, dy't hja ta grytman winsken. Op 'e stinzen haw ik my mar net fertoand: hja mochten my ris ûnder myn mom werkenne. It rjochthûs stie ferlitten, de grytman Ten Indyck noch de siktaris Foppe Gabbes haw ik sjoen. Fierderop reizge ik wer by de see lâns en diich út en troch neifraach nei itjinge ik witte woe. Ik bearde no, dat ik earne in boadskip meikrige hie foar sa'n boerinne, mar it joech my neat.

It loek nei de jûn en ik rûn noch altiten it easten yn. Foar my lei Ternaard. Hjir en dêr lôge soms samar in reade brân op yn 'e iene of oare pleats. It wie de ûndergeande sinne, dy't yn 'e finsters wjerspegele. Flak foar my, deun opinoar en tsjin 'e seedyk oan, lei in foech buorrentsje. Fiskershúskes sa te sjen. Ferlitten lei it derhinne. Gjin minske wie op dat stuit bûtendoar warber. Allinne ien man op 'e dyk hie ik al lang stean sjoen. (Wêr falt men ek mear yn 't each as boppe op in seedyk!) It wie, dêr't de earste huzen oan 'e dyksfoet stiene. Ik wie oan him takommen, mar hy sloech my gjin acht. Hy stoarre yn 'e fierte. De hân kaam efkes boppe de eagen. It moast ien fan 'e fiskerlju wêze. It wie oan 'e klean te sjen, mar wa kin ek sa as de fiskerman oer it waad digerje? Men sjocht it oan 'e hâlding wol.

Ik bleau by him stean. De reade glâns fan 'e sinne lei op syn

[p. 190]

antlit en makke, dat it der tearder útseach as men ferwachtsje soe. Ik seach mei benijing nei it peinzjende deryn. De man hie it antlit opheve en moast yn 'e oanskôging fan eat yn fiere fierten fersonken wêze. Ik sei him de tiid fan 'e dei. It like, as waard er fersteurd yn djippe tinzen. Mar sadree't er seach, watfoar man er foar hie (‘Ah, in spylman!’), naam in freonlike glim it smertlike om syn mûle wei.

Lykwols, mei-iens waarden syn eagen wer lutsen nei de fierte en it gesicht krige datselde ôfwêzige wer. Ik kearde my ek om en no seach ik, wat my ûntkommen wie... In bloedreade sinne stie ûnder te gean yn in oseaan fan glês en fjoer. It wie in gesicht fan ûnierdske hearlikheid, sa't de grutte bol weisonk yn wetters grûn, ûnkearber, al hurder sa't it like. In pracht, sa rein en klear, mar tagelyk sa ûnberikber fier, dat in grutte weemoed myn hert befong. Ik stie neist de man en begriep him, doe't ik syn eagen wiet blinken seach. Dêrboppe dreauwen in pear wolkjes, rôze en fiolet, de sinne, dy't wy al net mear seagen, makke har rânen noch blinkend fan ljocht. Dêrjinsen moast in oare wrâld wêze, inkeld de ôfglâns al wie fan in ûnsisbere skientme.

‘Altyd wer bin ik sa ûnwennich, sa ûnwennich,’ bekende de man. ‘Der lizze eilannen yn 'e oseaan, fier, fier it westen yn. Ik haw it as jonge al witten. Dêrom haw ik yn myn feintejierren de grutte seeën befearn. Ik haw ferskate seelju moete, dy't se sjoen hawwe of dy't oaren koene, dy't se sjoen hawwe... Mar nimmen hat se lang oanskôgje meien. Altyd wurde se wei, ear't men foet oan wâl sette kin. Ienkear ha wy by in eilân west, dat nimmen koe. It like sa ivich moai, ik kin net sizze hoe. Wat hie ik dêr graach hinne wollen, mar wyn en stream wiene tsjin.’

De kleuren fan wetter en wolkens bestoaren. It waad krige in ûnwerkelike glâns, it fiolet bleau it langst, mar it waard dof en donker.

Efter ús klipte in doarsklink:

‘Folkert! It iten stiet ree.’

De boppedoar fan it fiskerswentsje stie iepen. In jong frouminske seach nei ús, yn har ienfâld in leaflike ferskining. In pear bern rôpen: ‘Heit!’

[p. 191]

‘Komste?’ noege hja jitris.

De man joech in teken fan antwurd mei de hân.

‘Wy ha lang koerst, want de âlde hie it ek te pakken, mar wy rekken der aloan fierder ôf en it is weiwurden yn nacht en nevel. Mar sokke jûntiden, as it westen klearebare gloede is, dan komt it my wer oan.’

De man like it nuvere net te ergerjen fan syn iepenhertigens tsjin in poerfrjemde spylman.

‘Folkert!’ De stimme klonk net ienris ûnferduldich. It wie in guodlik moanjen.

Sa binne de minsken, tocht ik by mysels: hja jeie nei it ûnberikbere. De iene siket om in faam, dy't faaks allinne mar as syn ideaal bestiet, de oare hat in bloeiend wiif en langet nei sillige eilannen yn 'e oseaan, dy't faaks allinne mar yn 'e seeljus dream en sêge besteane. Us preseptor learde ús al fan it fersonkene Atlantis, dêr't Plato fan melde.

De man kearde syn eagen nei it noardeasten en wiisde. Oan ús fuotten lei it skiere slyk, mar fier koene wy dat net út eagje. It wie noait liker as waard it gesicht in ein fierder ôfsletten troch in grauwe muorre of wâl. Mar doe't ik better taseach, bespeurde ik, dat de hiele muorre yn beweging wie, yn in wâljende beweging, en stadich op ús ta skau. It moast in tichte seedamp wêze. De fiskerman huvere:

‘Kom, wy geane yn 'e hûs. It doocht hjir daalk net mear.’

Alden en bern wiene optein, dat se in spylman oer de flier hiene. It iten stie ree op 'e blankbiende tafel, mar foar't wy deromhinne skikten, moast ik earst myn fioele noch út it foksefel helje en ien wyske hearre litte. Ik striek krêftich op en liet de strykstôk swierich oer de snaren glide. It wie as sparken de fonken troch de skimerige keamer, in lyts fjurwurk fan klanken. De bern wiene mûstil, de eagen skitteren: hja harken mei sân pear earen. Sokke muzyk hienen se noch nea earder heard. In laits glied de âlden oer it hiele wêzen. Suver plechtich noege de man my by de tafel. De nevelbank wie oer de dyk skood en sleat him om it hûs. It minske stiek it ljocht op. Folkert skoattele de doar en diek de finsters ôf.

[p. 192]

‘Faaks helpt it wat,’ sei er. ‘Wy sille hjir yn 'e hûs trouwens wol feilich wêze.’

Ik begriep him net, mar gjinien frege deropyn, dat ik liet it ek mar gewurde.

It die my nij, dat sokke ienfâldige fiskerlju der sa goed fan ieten. Dat der genôch fisk op 'e tafel kaam, wie neat gjin wûnder, mar ek oare goede dingen, lykas bûter en hunich, wiene der genôch. Gjin droech brea, mar wol de ienriedichheid, dy't de Spreukedichter sa rommet as it bêste fan in hûs. Hoe is it mooglik, tocht ik wer, dat sa'n lokkige húsfaar, mei in leaf wiif en blide, sûne bern, ûnwennich is fan in paradiiseilân?

Wie it in wûnder, dat ik dy jûns de foarnaamste man by tafel wie? Ik moast tataaste, net te min, mar it spriek ek wer fansels yn 'e eagen fan dizze ienfâldige, golle minsken, dat ik gâns te fertellen hie. Alles, wat ik byinoar stâld hie dizze dagen, repetearre ik hjirre en ik kleure it op mei studintegrappen, mei brulloften en feesten en reizen. Ik learde aloan yn it fantasearjen; hja hongen my oan 'e lippen. Dan koe Folkert him ek net mear ynhâlde, mar ik bespeurde in amper ferhoalen ûngeduld by de oaren: licht hiene se dy ferhalen al faker as ien en twa kear heard en mines wiene nij.

De bern holpen de mem tige by it tafelôfromjen. Doe hongen se wer om my hinne en biddelen om mear muzyk. Wer dûnsen de klanken troch de keamer en de bern sprongen mei. It iene stik nei it oare moast ik spylje. Sa't bern binne. Dy hâlde oan. Hyltyd útlittener gyng it. It hûs hinge yn touwen, mar de âlden laken. Op 't lêst draaide harren de hiele keamer mei en hja rôlen dronken oer de flier. It hie ek al bernebedtiid west. Wy sieten noch efkes treddesom byinoar, doe't se út 'e wei wiene.

Unferwacht sei Folkert:

‘Frou, gean ek op bêd! Ik en de spylman moatte noch efkes tegearre wêze. Dizze man wit fan dingen, dystû en de oaren hjir net fersteane.’

Hja lei der net tsjinyn en frege likemin hoe en het.

‘Kom mei, spylman!’ gebea Folkert. ‘Nim de fidel mei!’

[p. 193]

Hy brocht my nei it eftereintsje fan it hûs, in foech skuorke en bûthúske yn ienen. In walmjend lampke gong mei. It rûkte der sterk. Fan taan en tarre en op in staltsje stie in sik, dy't mei fernuvering omseach nei it selskip, dat de baas by him hie.

‘Hjir ha wy gjin mot om 'e teannen,’ sei Folkert. Hy gyng by de pear lytse okse-eagen fan finsters lâns en stoppe alles sekuer ticht mei stikken seil en sek, dat nimmen fan bûten wat sjen koe.