|
| |
| |
| |
VIII
It miel wie berêden. De muonts en ik hiene noch oer ferskate dingen sitten te praten. Krekt as waard de grânzgjende stimme wat minskliker njonkelytsen. Mar in oangenaam persoan wie it dochs net. Alhoewol, ynienen krige er in oankomst fan gollens. Hy sette twa wynglêzen op 'e tafel, gyng nei de kelder en kaam mei in grutte skinkkanne werom.
‘Wy binne hjir noch net alhiel ferstutsen,’ sei er. ‘Wy hawwe alles net ôflevere foar de tafel fan it kapittel.’
Hy skonk yn en wy dronken inoar ta. It wie fan 'e hearlikste krûdewyn, dy't ik ea preaun ha. Ik priizge se yn myn opteinens wol wat tefolle mei kennerswurden. As woe er my oerrompelje, sa frege de muonts ynienen rimpen, hoe't ik sa'n ferstân fan dy edele wynsoarten hie. Dat wie dochs gjin drank foar immen, dy't mei in fioele by de doarren lâns gyng? Aldergeloks foel ik net út myn rol, ik fûn fuort in goed antwurd: ‘Ik haw faak op brulloften en oare feesten by foarname lju spile. Dan wurde de muzikanten net foarbyparte en ik ha altyd mei sân pear earen harke sokke tiden.’
Hy frege deropyn, as woe er it mar heal leauwe, mar doe't ik him fertelde fan 'e brulloft op Ayttahûs te Snits yn it jier njoggenensechstich, dêr't ik spylje moatten hie, en him beskreau, wat ik dêr allegear sjoen hie, doe wie er sa't it like foldien. Hy begûn teminsten oer wat oars.
As de muonts fernimt, dat de wyn my smakket, beart er, dat him dat oanstiet. Hy klaget oer de iensumens fan it kleaster en de
| |
| |
lange, tsjustere nachten, dy't wer oankomme. Swiet selskip ris in kear is goed. Dat bringt ris oar praat en it ferset de sinnen. Ik haw myn glês net leech, of hy tapet alwer yn. Slacht er himsels net ris in kear oer? Ik freegje dernei. - Och, hy is in matich man. Dat bringt it kleasterlibben sa mei! Is it tinken of slacht er de spot dermei? Ik wurd gjin wiis út dizze pater Sjaard. Soms praat er, as fersaket er de wrâld alhiel en is it in foege hearremyt, mar dan rôlet der wer in inkeld wurd troch, ik wit net, ik wit net.
Der helpt neat oan: hy wol my spyljen hearre. De fioele moat út 'e pûde fan foksehûd. As ik dy wyn net preaun hie, soe ik net spylje kinnen hawwe mei dizze persoan foar my oer. No lit ik in pear wyskes trilje troch de grutte lege kleasterkoken. De man knikt tefreden.
‘Spylman, no ek wat oars. De kettersken moatte sokke moaie wizen hawwe. Dêr sjonge se har psalmen op. Dy kinne jo grif wol spylje. Toe, lit my ris hearre!’ ‘Soks jout gjin foech yn in kleaster,’ war ik ôf, mar de man docht gjin lichten. Hy is der nijsgjirrich nei, as men him heart. Ei, wat komt dat der no op oan! En yn 'e nije leare sit ommers ek safolle goeds. Wat hat de man mei sok oanstean foar? Syn fonkeljende eagen nimme my skerp op. Mar ik kin mei in wier wurd ferklearje, dat ik dy ketterske lietsjes net ken. Miskien hat it de man der krekt om te rêden west om dat te witten te kommen.
De wyn kin net better; de muonts set my ek lekkere hapkes foar dy't men derby yt. Hy skinkt my alwer in grut glês fol, mar ik wol oppasse, dat de kop derby bliuwt. De hûn slacht oan en Sjaard giet der efkes út. Ik muozje de wyn wei; dat is teminsten safolle minder. As er weromkomt, stel ik my justjes fleuriger oan as ik bin. In nij glêsfol stiet alwer foar my ree.
Myn gasthear krimmenearret alwer, dat it sokke noedlike tiden binne. Nee, der is net folle te heljen yn 't kleaster. Dêr is it ek mar better om. It stiet hjir ek sa tichte by de see. En de piraten kinne hjir sa maklik oan lân komme. Der stiet hjir wetter genôch; as it wêze moat, kinne hja hjir de Leie wol ynfarre nei de Bildtsyl ta. Ferline jier hawwe hja it fakernôch bestien. Hja hiene op it Bildt
| |
| |
plondere en dien en ek alris in pear Bildtboeren meinommen en dy koene inkeld foar in heech losjild wer frijkomme.
It wie ek al treurich, as soks jin fan eigen gealju oandien waard. Want der wie ek in Klaas fan 'e Syl by, dy't mei de geuzen foer en dy hie der ek gauris oan meidien. In earsten knevelder wie it; hy hie trouwens noch nea doge wollen. Sok folk wie it almeast, dat op 'e kaperskippen foer. Ik lei dertsjinyn, dat der dochs ek wol oaren ûnder wêze moasten. Der wiene ommers wol edellju band en oare persoanen fan oansjen en dat wiene allegear gjin ferkearden, woe ik hawwe. Mar de man woe der gjin praat fan hearre. Wêrom moasten se dan it lân út? Rebellen wiene it allegearre! En it rôvjen, baarnen en moardzjen hiene se neierhân wol leard. Der wie ek in skoalmaster fan 'e Syl by, master Hindrik. No moast er kaptein by de geuzen wêze en gjin hier better as de oare boeven. ‘Boeven?’ sei ik wer. ‘Dat giet my slimmernôch.’
Mar it wie mâl, hoe't de pater útgyng oer de geuzen. Der wie neffens him gjin goed wurd fan te sizzen. Ik koe lykwols it gefoel net fan my ôfsette, dat syn bearen net alhiel echt wie.
Doe begûn er in ferhaal oer in lângong, dy't de geuzen goed twa jier lyn by Ferwert dien hiene. Hja wiene, mear as hûndert man sterk, yn 't holst fan 'e nacht Ferwert binnenkommen. Alle goud en sulver hiene se út 'e tsjerke stellen. Wie it net in grouwel! Der moasten guon by west hawwe, dy't dêr goed bekend wiene, want hja hiene fuort de huzen fan 'e bewâldslju besingele. Sjoerd Ritskes, de doarpsrjochter hiene se yn 'e hannen krige en meinommen; de siktaris, Foppe Gabbes, hie mei syn wiif noch krekt neaken en bleat flechtsje kinnen; op 'e grytman sels, mynhear Ten Indyck, hiene se it ek fersjoen hân. Hy hie sels aldergeloks net thús west, mar al syn húsrie hiene se koart en klien slein en syn klean en sieraden meinommen.
‘Faaks hat it in wraaknimming west foar in ûnrjocht, dat immen oandien wie,’ ûntfoel my, mar de muonts joech heech op fan 'e rjochtfeardigens fan 'e grytman en syn siktaris. Better bestjoer koe in gritenij net krije. Ik wie sa wiis noch, dat ik der net op yngong. Ik hie my raar ferprate kinnen.
| |
| |
Gelokkich, it wie no sa slim net mear mei de oerfallen sûnt de steedhâlder syn float útwreide hie yn dizze wetters. En de nederlaach, dy't de rebellen it foarich jiers yn Fryslân lit hiene, hie har ek foarsichtiger makke. Men hearde no net safolle mear fan lângongen en dat wie mar goed. Ommers, der hie in tiid west, dat gjin kleaster feilich foar har wie.
‘No binne it allinne mar mear lytse skipkes, dy't yn 't geheim in pear man oan lân bringe of dy't mei slûkerswaar laden binne.’
Dit wie in moaie gelegenheid, tocht my, om it petear ûngemurken op it slûkjen te bringen.
De man gyng rjochter oerein sitten. Hy naam my mei syn fonkeleachjes hast loerend op.
‘Hoe witte jo dat?’
Frjemd, dat de man dêr sa heftich op reagearre. Mar hy hie op 't lêst ek in pear glêzen wyn op; miskien kaam it dêrfandinne. Ja, ik koe net bêst sizze, dat Robles it my ferteld hie. Mar ik wist no, hoe't ik mei sokke fragen oan moast.
‘Och, dat fertelle se jin hjir allegearre op it Bildt. Der wurdt grif yn 't grut smokkele. Nachts, as it tij geunstich is, dan falle se hjir oan 'e wâl. Dat witte jo ek likegoed as in oar,’ sei ik om him los te krijen.
‘Nee, dêr wit ik neat fan,’ sei er skerp.
‘It wurdt dochs mar algemien sein,’ ik wer.
Hy foel wer yn in oare toan:
‘De minsken sizze sa'n bulte. Hja ferbylde har fan alles. As hja by tsjuster in lykljocht op it waad sjogge, dan fertelle se inoar, dat der in smokkelskip is.’
Ik frege benijd, wat dat wie, in lykljocht. Hy sette fuort in wiidweidich ferhaal op. Hoe't der nachts earst in ljochtsje stadich oer wetter en slyk sweve koe en dêr spielde neitiid grif in lyk oan. Der wie gjin wisser teken. Sa faak wie dat hjir no al bard.
Ik sei him, dat ik net oan sokke dingen leaude. Aldwivefabeltsjes wiene it. Of heidensk byleauwe. Dat koe sa'n fromme muonts as hy dochs net oanhingje! Mar de man wie der net ôf te bringen. Oft er it miende, dat betwivele ik lykwols doe daliks al.
| |
| |
It wie efkes stil. De man folle my it glês jitris by, mar ik roerde it net oan. Hy siet rûngear en naam my wer skerp op, sa goed ik it sjen koe. Doe begûn er foarsichtich, as wie er bang, dat er him ferprate soe:
‘Nei wa fregen jo ek hast wer? In faam, dy't op in pleats wenne? Hokfoar namme neamden jo ek wer?’
‘Wylde Willemke. No ja, dat “wylde” sil der dan einliks wol net by hearre.’
‘De wrâld is langer fol wylde en ferdoarne frouspersoanen, mar dizze namme komt my dochs net bekend foar.’
‘Hja moat hjir oars net fier ôf wenje. Op nei de seekant.’
‘Hoe hawwe jo dêr kunde oan?’ frege er wer loerend.
It harke hast, as spriek er in drigemint tsjin my út.
‘Ik ken se hielendal net. Hja hiene op it Bildt ferhalen oer har.’
‘Soa! Hiene hja ferhalen oer har? Wat fertelden se dan allegear?’
‘Hja bebuorket in pleats en hja docht, wat se wol, wylst it by alle boeren skraabjen om 'e kant is.’
‘Soa, seine se dat. En wêr kaam dat fandinne?’
‘Nimmen wist der it rjochte fan. Mar hja riidt nachts faak op in wyt hynder en dan is hja net allinne.’
‘Soa, soa! En wa brocht har dat jild oan? Hoe moat ik dat begripe? Wa is der dan by har?’ It hearde wer as in swiere bedriging ynpleats fan in fraach.
‘Hja riidt mei de divel it strân lâns, wurdt der sein.’
‘Jawol, jawol. Mei de divel mar leafst. Ja, der binne minsken, dy moatte de divel ta freon hâlde, dat er har gjin kwea docht.’
‘Hoe bedoele jo dat? Soe it wier wêze?’
‘Wat alleman seit, wol jerne wier wêze. Mar de divel... Ja, de iene minske is soms de oare in divel.’ En de man sloech der in laitsjen út, dat aaklik bearde yn it holle fertrek.
Mar ynienen bedimme er him wer:
‘En watfoar boadskip hiene jo dêr?’
‘Och, gjinien. Ik woe sa'n minske ek wolris sjen, dat omgong hat mei de kweade.’
‘Wat hawwe jo deroan? It bringt jo gjin lok.’
| |
| |
‘In bytsje spylmanslok miskien,’ lake ik. ‘In stevich miel en in goede jefte.’
‘It is de reis net wurdich,’ grânzge er. ‘Want hjir yn 'e omkriten wennet se net.’
‘Watte? Dat moat sa wêze.’
‘Ik sei it jo jûns daalk al.’
‘Binne jo dêr wis fan?’
‘Sa wis as fan myn wijing ta kleasterling. Der is net in pleats hjir omhinne, ja ûnder de hiele klokslach fan Hallum of Nijtsjerk net, dêr't ik de boer net fan ken. Trouwens, it kleaster sels hat mear as tritich hierslju allinnich te Hallum.’
Ik brocht by, dat hja my moai krekt oantsjut hiene, wêr't hja wenne. Mar de muonts wie net fan syn stik te bringen. Hy hie wolris fan sa'n faam heard, mar dy moast in hiel ein fierderop wenje. As ik mar fierdernôch by see lâns reizge, nei Blije of Holwert of noch fierder, dan moast ik se wol fine.
Oft dy faam Willemke hjitte, frege ik. Dêr koe er gjin antwurd op jaan. Doe neamde ik de namme Elbrich. Soe hjir in spoar wêze? Faaks hiene hja op it Bildt mis west. De divel- en seemearminneferhalen wiene ek te fantastysk.
Elbrich! It woe de man wol oan, mar krekt wist er it ek net. Mar hy frege my út oer elke bysûnderheid fan wat ik op it Bildt heard hie. Doe wiisde er my myn nachtferbliuw, in foech opkeammerke, dat oan it binnenhof lei. Ik tocht noch efkes nei oer de wûndere muonts yn it iensume kleaster, mar folle fan wat ik hjirfoar beskreaun ha, al it tsjinstridige yn 'e man, haw ik my pas letter wer foar de geast roppen, doe't al dy dingen al bard wiene, dy't my no op myn lêste siikbêd noch net loslitte wolle.
Ik wie al ridlik gau wei en ik moat ferskate oeren sliept hawwe. Ik hie de hiele nacht ek wol trochsliept, as ik net in neare dream hân hie, dêr't ik mei skrik út wekker waard. Ik dreamde, in grutte, woeste hûn kaam op my ta mei yslik gejank. Hy fleach my eachlings oan en ik focht lang om him fan my ôf te hâlden. De hûn gûlde yntiid troch, wylst er tsjin my opsprong. Ynienen die er in
| |
| |
sprong, dy't ik net ôfwarre koe, en hy griep my mei syn skerpe tosken by de strôt. Doe skeat ik mei in skok oerein. Ik wie wekker, mar noch alhiel befongen fan it skrikbyld. Ik kaam ta besleur, mar it woe noch suver net yn my del, dat it fjochtsjen mei it freeslike bist net wier west hie. Blydskip dêroer kaam my oan, as wie ik út grutte need ferlost. Dat duorre in amerij, mar doe hearde ik itselde yslike byljen as yn 'e dream. It gyng my troch alles hinne.
Ik moast my betinke, wêr't ik wie. Fan it bêd ôf koe ik troch twa smelle spitsbôchfinsters mei glês-yn-lead, flak neistinoar, útsjen op it binnenhôf. Doe't ik op bêd gien wie, hie it tsjuster west; de moanne fersiet al gâns. No stie der in sulveren slydjager oan 'e loft, frjemd-wite nachtwolkens skoden der hastich foar lâns, de beljochting fan it binnenhôf wiksele iderkearen. In swartich bist rûn der oerhoeks oerhinne, bleau stean, tilde de kop skean yn 'e hichte en spoekgûlde op it alderlûdst yn lange úthalen en koarte oerstjoere gjalpen, as fergyng in donker ierdsk kreatuur yn pine en hate om de blinkende himelskiif en de ljochte wolkgestalten. It sloech om yn rêd, skokkerich geblaf en stil wie it. As in bern, dat útskriemd is en noch efkes heftich neisnokt. Mar it bist wie net útgûld. It rûn in pear stappen, foarsichtich, as wie it bang dat it de poaten sear dwaan soe oan 'e moanneljochte grûn, it bleau wer stean en tilde de kop op as niis. It spoekgûlen wie earmhertiger en fergrimmender as tefoaren. Ik hearde oars neat, mar ik seach in man mei lange trêden op 'e hûn tarinnen. It wie de muonts Sjaard. Mar hy rûn rjochtop en licht, in krêftich postuer. Krêftich wiisde syn earm, wêr't de hûn hinne moast. Dy rûn willich foar him út.
Nei in hoartsje kaam de muonts werom. Unhearber wie syn gean. Mar de lêst fan 'e jierren, dy't him de foarige jûns drukt hie, beswierre ek no syn skouders net. Ik hâlde it net út op bêd, mar socht mei triljende hân om 'e skoattel en striek dy foar de doar fan myn sliepstee.
Ik kroep djip ûnder de tekkens en besocht dit hiele ferflokte kleaster te ferjitten.
In skoftsje wie it stil, doe miende ik lichte fuotstappen te hearren, dy't stilhâlden by myn doar. Der waard besocht om dy iepen
| |
| |
te dwaan, mar dat slagge net fansels. Wat hie de man foar? Hy rôp net oan my, hy sei gjin wurd. Ik haw ek gjin kik slein; as er mei goede bedoelingen kaam, moast er him mar oppenearje. Ik haw my ferbylde, dat ik him súntsjes fuortslûpen hearde. Ek, dat er neitiid fan it binnenhôf ôf troch it finster nei my kuerd hat, mar dêr soe ik net foar ynstean wolle, want ik hâlde my sliepende en doarst amper de eachslidden yn 't tsier hawwe. Ik haw earst wol miend, dat ik mysels mar wat ynbylde, mar út wat letter foarfallen is, mei ik ôfliede, dat it wier west hat. Ik haw noch in tiidsje wekker lein, in ko balte earne fier yn it lân, in betroud lûd. De natuer wûn it by my en ik haw noch rêstich sliept oan 'e ljochte moarntiid ta.
Doe't de muonts my it moarnsiten joech, wie er wer âld en o sa griis, grizer as de foarige jûns, soe ik sizze, sa goed as ik him doe opnimme kinnen hie.
Mar hy seach sa froed, dat ik koe it net litte en freegje, wat skruten, oft de hûn sa aaklik gûld hie de nachts en oft hy derhinne west hie.
‘De nachts, de nachts? Sa lang is it noch net lyn. Ik en myn hûn sjonge hjir moarns ier tegearre de metten. Hawwe jo dat murken? Wa soene dat oars dwaan moatte?’
Sa prike him it spotdiveltsje alwer. Hy naam my noch mei yn it grutte hôf, treau my de bûsen fol readwangige kleasterapels en -parren en wiisde my it paad it easten yn.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd