Elbrich

[p. 148]

III

Dy lytse swarte man, it middelpunt fan it selskip, wie de ûndersteedhâlder fan Fryslân Kaspar de Robles sels. Ik hie it al heal en heal troch, doe't ik Joannes Carolus, de riedshear, sa fluensk en krûperich om him hinne winen seach; ik bewisse my jit by Ruerd Roorda fan Hinnaard, dy't nei it aventoer fan ferline jier wer yn genede as dykgreve oannommen wie. Robles en de riedshearen woene sels de skea opnimme en mei it dyksbestjoer besprekke wat der te dwaan stie. It skodholjen, doe't hja dêr op har hynders boppe op 'e dyk stiene, wiisde wol út, dat it der ek yn har eagen need hinne lei.

Robles makke in reslút gebeart. It wie in rjochte streek fierder it lân yn, dy't oanjoech, wêr't in nije dyk komme moatte soe. Hy besocht it de hearen fan it dyksbestjoer yn 't ferstân te bringen. Yn krûm Nederdútsk. Gjinien dy't it mâlder tamtearre as hy. Wurd en gebeart wiene dúdlikernôch: de gesichten fan 'e leden fan it dyksbestjoer stiene gâns feralterearre. Ien dy't mûlk sels eigendom hie dat sadwaande bûtendyks kaam te lizzen, ornearre, it koe ek noch oars. It wie skande fan safolle skoander lân. Robles makke der op slach in ein oan.

‘It is skande, dat safolle lân foar de Kening ferlern giet,’ sei er skerp. (Hy drukte op ‘Kening’). ‘Mar hjir is gjin rêden mear oan. Der moat in lytse skea lit wurde, om in grut besit te hâlden.’ Hy foel ynienen heftich út:

‘Sokke offers wolle de Friezen net bringe yn it algemien belang. Dat moatte se dan mar leare.’

[p. 149]

Hy steurde him net oan myn bywêzen.

De persoan dy't tsjinappelearre hie hâlde him fierder stil. Ik liet effen koart yn my omgean, wat ik dwaan soe. Tafallich hie ik hjir de man troffen, dy't it yn 'e hannen hie - safolle wie my wol dúdlik - oft ik myn gritenij krije soe of net. As ûndersteedhâlder wie hy dejinge dy't feitelik Fryslân regearre. As ik wat woe, moast ik my by him oantsjinje. Wie dit in gaadlik stuit?

Ik stie net lang yn berie, mar frege Piter Frittema, oft dy my mei de Portugees yn 'e kunde bringe woe.

Robles harke efkes op, dat ik de Frânske taal brûkte. Myn namme wie him faaks net ûnbekend mear? Ik wie beneamd ta grytman fan Ferwerderadiel yn it plak fan 'e ôfsette Ten Indyck. Ik weage it derop en stjoer daalk op 'e saak sels oan, dêr't it my om te dwaan wie. It sizzen gyng, dat Robles net grut wie. In bulte omslach wie by him net nedich.

Hy foel der ek net oer. Gyng daalk op 'e saak yn. Naam ek, nei syn aard, mei-iens de lieding fan it petear. Ja, myn beneaming hie ryklik foarbarich west. In ûnoangenaam gefal. Soe net bard wêze as hy, Robles, te Ljouwert west hie.

Ik haw selden immen met, dy't yn syn wurden - yn syn dwaan nammers ek - sa'n bytsje rekken hâlde mei wat in oar woe of winske. Wat net striek mei syn eigen doel swijde er ienfâldich dea. It bestie net foar him. Dat hat grif syn krêft west. Wa't gjin miening tsjin miening, wil tsjin wil, like sterk, sette koe, hie gjin ferwar mear. Ik alteast fielde my daalk machteleas. In muorre fan fansels-sprekkendheid stie foar my en der soe gjin tagong wêze foar myn arguminten.

Dochs begûn ik noch ûnwis:

‘Ten Indyck hie dochs dat en dat op syn kape. Sa'n man koe slim grytman bliuwe...’

Robles liet my net útprate. Syn lûd hearde nitelich en ûnferduldich:

‘De grytman Ten Indyck...’ (Wûnder, sa't er de slach derfan hie om de klam te lizzen dêr't er woe, diskear wie it op ‘grytman’). ‘De grytman Ten Indyck is in trou tsjinner fan 'e Kening en fan

[p. 150]

sokken hat Syn Majesteit yn dizze tumultueuze tiid ferlet.’

‘It folk,’ begûn ik nochris. Mei-iens fielde ik, dat dit grif nèt de rjochte manear wie om by Robles wat te berikken, mar it simpele skema dêr't dy de dingen yn sette, twong my der fansels ta. ‘It folk moat it belije. Ten Indyck ferriket him op kosten fan it folk.’ (‘Op kosten fan Syn Majesteit,’ hie ik sizze moatten.)

‘Dit folk fertsjinnet net better. It moat stûf oanpakt wurde. Boppedat, it besiket op alle manearen foar syn plichten wei te winen. En ta syn eigen skea faak. Sjoch mar nei dizze wyldernis.’ Syn hân wiisde oer de ûnwrâld om ús hinne.

Syn redenearring wie te ûnlogysk om foar wjerlizzen fetber te wêzen. Hy joech der my de tiid ek net ta.

‘Boppedat, de ynkomsten fan 'e Keninklike Oerheid út de gritenij Ferwerderadiel binne net lytser as út oare gritenijen. De grytman Ten Indyck is ek in grut fijân fan 'e geuzen. Der binne langlêsten resolúsjes útfurdige oan 'e grytmannen om it oanfarren fan skippen oan 'e kust te ferbieden op straffe dat se yn 'e brân stutsen wurde. Hy sil op dat stik syn uterste best dwaan.’

En doe oerrompele Robles my mei sûnder oergong te freegjen: ‘Wêrom tsjinje jo Syn Majesteit de Kening net op in oare manear, salang jo noch gjin grytman binne? Wêrom hawwe jo ferline jier net meistriden tsjin de rebellen?’

Sa wie Robles syn aard, altyd yn 'e oanfal. De frage, dy't sa hommels kaam, ferbjustere my. Ik stammere ien of oare ûntskuldiging. Dat ik net sa sear in kriichsman wie of sokssawat.

Robles seach my ûndersykjend oan en ik hie wer it gefoel, dat er skoan yn myn binnenste lêze koe, dat it my alhiel net lêste tsjin 'e geuzen te fjochtsjen, dêr't safolle Friezen ûnder wiene.

‘It binne de goede grytmannen net dy't Syn Majesteits saak net mei de wapens foarstride wolle.’

Hy snúfde ferachtlik.

‘Der is noch in gelegenheid foar jo om jo goede wille te toanen, al is de fijân hjir fan it lân ferdreaun. Wy binne dwaande ferskate skippen út te rissen tsjin de piraten. Wy sille se omstean leare, de boeven, dy't rôvje en baarne en de skippen fan Syn Majesteits

[p. 151]

stêden kape. Jo kinne as ofsier ûnder in grytman tsjinje. Dy fan Kollumerlân, Sierk van Donia, hat it befel oer ien fan 'e oarlochsboaiems.’

It gefal begûn my lêstich te wurden. Ik fernaam, dat ik dochs net opskeat mei Robles. Wy stiene wol wat fansiden, mar hy rôp my te lûd en dizze hearen fan it Hôf yn alle gefallen ferstiene wol Frânsk. Fan Robles hie ik dochs neat te ferwachtsjen wat it grytmanskip oanbelange. Hy besocht my ek noch ûnmooglik te meitsjen yn 'e eagen fan 'e riedsleden.

Ik woe my der ôfmeitsje. Op syn oanbod antwurde ik allinnich mei in oanbod fan myn kant:

‘Jou my in post by it grutte kerwei, dat hjir dien wurde moat. Ik dooch better foar wurken fan 'e frede.’

‘Hawwe jo ferstân fan mjitkunde en alles wat by it dykjen te pas komt?’

Dat hie ik net, mar dêrom soe der noch wol in post wêze, dêr't ik op myn plak wie, ornearre ik. It hiele oanbod wie ek mar betocht om fan Robles ôf te kommen... as it oangyng, soe ik by de seedyk ferkeare moatte. Wa wit...

‘As it safier is, soene jo jo by de yngenieurs en de útfierders ferfoegje kinne.’

Ik tochte, dat ik no foar Robles ôfdien hie, mar it die noch effen oars bliken. Hy naam my suver loerend op.

‘Wy moatte aanst noch efkes fierder prate,’ sei er ynienen tige sunich. ‘Wolle jo mei ús ride?’ frege er, gâns in toan minliker. It stûfe oankommen fan niis hie dochs noch mear berekkening west as ik tocht hie. In hiele oare Robles wie it no by de mannich wurden, dy't ik hjir op dit stee noch mei him wiksele. Ik fielde de ferlieder efter dy minlikens. Ik fielde ek, dat ik dêr noch machte leazer foaroer stean soe as foar syn stûfens. Ik huvere. Dizze man rekkene net mei minsken, allinne mei syn doel. Syn almeugend sterke wil soe besykje my ta in ynstrumint te meitsjen yn syn hân. Wat er yn 't sin hie, ik wist it noch net. Mar ik lies yn dy loerende eagen de begearte om my te ferlieden.

As ik him net folge wie, wat soe myn libben dan oars rûn wêze!