Elbrich

[p. 77]

XII

Yn 'e wolkens is 't noedlik wêzen; dy't derút falt, dogge de lea sear. De jûns fan dyselde Sint Katharinedei kaam Marij, Dekema's amme, by ús mei boadskip foar my. Ik wie net thús en ús mem stie har te wurd.

It gyng my allinne oan, mar amke liet it har net ûntkomme om it foar my sa beskamsum mooglik te meitsjen. Hja lei, sa omstandich as se mar koe, út, hoe't juffer Anna fan my in troupenje op berie krige hie, hoe't hja besletten hie om der net op yn te gean en dêrom har, amke, frege hie om my it jild wer te behandigjen en hja helle de portegloëzer, de trije gouden reälen, de gouden ingel, de âlde en de twa nije Saksyske daalders foar it ljocht om se ús mem te jaan.

Ik hie ús mem noch neat ferteld fan it boask mei Anna. Se stie de saak dan ek net rjocht. In troupenje op berie oannimme? No ja, it koe fansels. It stie har ek min oan, dat de amme hjirfoar stjoerd waard. Dat ús mem wie gau beret. Hja sei tsjin Marij, dat hja hie alhiel gjin kennis fan sa'n kontrakt tusken har soan en juffer Anna. Dêrom koe se de troupenje net oannimme en fersocht de amme om dy juffer Anna werom te jaan. As de juffer boadskip oan jonker Alef hie, wie it faaks it bêste, dat de juffer sels mar kaam. En amke koe sa boas net sjen, of se stiek wer mei de jildstikken nei hûs.

Ik woe de oare deis nei Anna ta, mar ús mem prate it my ôf. Ik sei tsjin mem, dat Anna my wol miende en dat it allinne fuortkomme

[p. 78]

koe út it gestokel fan 'e oaren, mar hja skodholle. Ik tochte, dat alles wol ynoarder kaam, as ik mar mei Anna prate, ús mem lykwols hie der in swiere mûtse oer op. As Anna har der sa útwine woe, dan moast it har net te maklik makke wurde, ornearre hja. Dan moast se hjir sels mar komme. Us mem seach de dingen koel en saaklik, mar ik hie in pear swiere dagen. Al mar wer gyng ik by mysels alles nei wat der tusken ús west hie. Wat wie dat noch in bytsje, tocht ik; winliken hie se hielendal noch net blike litten, dat se wat om my joech en dan seach ik it tsjuster yn; in oar amerij lykwols brocht ik my alle moaie eagenblikken wer tebinnen fan njufol tegearrewêzen en ik dreamde my in leaflike tiid as ferloofde en breugeman oan Anna' side.

Ik wie de freedtejûns, doe't de amme by ús oan 'e doar kaam, by Hartman Gauma. Hy lei noch altyd siik yn it kertier, dêr't Bolema en ik him nêst safolle wiken, mear dea as libben, hinnebrocht hiene. Hy hie it swier te ferduorjen hân. Fan it grutte bloedferlies hie er earst gâns lit, mar it wiene benammen de koartsen, dy't him neitiid sa fier útswakke, ja bykâns alhiel sloopt hiene. Ik socht him sa no en dan op, yn 'e jûntiid as it tsjuster wie. Ik rûn dan de minste kâns om opmurken te wurden. It hie my faak oangriisd om him te sjen, sa't er yn 'e koartsen lei en der dwyljendewei allerhande wartaal útsloech.

Ek koe it mei syn ferbliuw gjin sprekken lije, nei myn betinken. In earmtlike, tsjustere hoale, dêr by de stedsmuorre, en it folkjen al mei fan it minste rap en rút. Mar hja stiene noed fan him, foaral dyselde fan 'e ljidskes, dêr't er it mei oanlein hie. Hoewol, har al te lûdriftige en oerdreaune tagedienens wearzgen my betiden wol, mar dat docht der net ta. It wie ek in gelokkich tafal, dat it hûs wat apart lei - of faaks wie it net ienris tafal, want Hartman hie dit tahâld op 't lêst sels útsocht. De kâns dat buorlju wat fernimme soene, wie hjir net sa grut. Oan de iene kant wie in túnmuorre, efter de stedswâl en de oare side stie frij. Hartman hie syn minste tiid hân en it gyng no wer hurd foarút.

[p. 79]

It soe my ek neat muoie, as er wer ôfreizgje koe. Want kaam it út, wa't hjir lei en de tsjinners fan it rjocht krigen him yn 'e hannen, dan joech ik net folle mear foar syn libben. En it soe foar mysels ek net ûngefaarlik wêze, licht kaam it út wat doe dy tiisdeis bard wie en waard útsocht, wa't dêrby west hiene. Op in grytmansamt soe ik dan wol net mear hoege te rekkenjen en by de Dekema's soe ik it der ek grif net makliker troch krije. Want Hartman Gauma syn namme hie in frjemde klank krige en dat waard der de lêste tiid noch slimmer op. Yn it midden fan Fryslân moast in binde húsmanje, oft it gewoane rôvers wiene of geuzen, dêr waard wakker ûngelyk oer praat, mar it wie in feit dat hja it suver allinne mar fersjoen hiene op tsjerken en kleasters en Spaansksinnige hearen. Hartman Gauma wie de lieder fan dy binde, hiet it. Dat bestie net fansels, miende ik, mar it wie der yn alle gefallen in bewiis fan, op hoe'n namme Hartman lei. Net dat er net ta soks yn steat wie, mar de man lei ommers oan syn wûnen. Miskien wie syn broer Watse dermei anneks.

Ik lei it de sirurgyn jitris tige op om te swijen en ik socht ek dizze en jinge fan 'e maten op om it dochs benammen stil te hâlden. No soene se dat yn har eigen belang wol dwaan. It swakke stee wie de kastlein, lokkich wist dy net dat de persoan dy't er binnen doarren hân hie de ferneamde Hartman Hoekes wie, likemin wie er dermei op 'e hichte wêr't er bedarre wie. Ik doarst him ek net opsykje, bang as ik wie dat er my moanje soe fanwegen de rekken dy't der noch by him stie. Ik hie de ferhoop, dat er it gefal fan de fjochterij foar himsels hâlde soe om de goenamme fan syn weardshûs.

Dizze freedtejûn fûn ik Hartman alwer fierhinne opknapt. Hy siet al efkes op. Huverich yn in grutte mantel, mei in teare wite kleur. Mar hy besloech it alwer mei syn grimmitige spot: ‘Ik sil der wol dea om komme.’

Ik moete dêr in man by him. Syn uterlik foel my op. Net ûntsjep, in goed postuer, mar hy hie wat wylds en skrils oer him; it stie him

[p. 80]

op it wêzen te lêzen, dat er net in kalm, maklik libben lei. Hy wie earst wat skou fan my, mar doe't Hartman him betsjutte, dat ik in freon fan sines wie en wol betroud, doe naam er syn mûtse ôf, dêr't syn holle oant doe ta djip ynsitten hie. Ik griisde, doe't er dat dien hie: wêr't in ear hearde te sitten, wie oars net te sjen as in gat en in yslike reade groede. De man murk myn ôfgrizen fuort op, as hie er dêr op wachte.

‘Ja, dat ear hat de kening nommen. Ta eksys foar it bier, dat ik ymportearje.’

Ik begriep in slûker foar te hawwen, dy't alris troch it Hôf straft wie.

De man moast fuort, hy beprate noch in mannich dingen mei Hartman, yn koarte, oantsjuttende wurden, blykber om't it dingen wiene dy't my net oangyngen.

Mar út wat ik opheinde, koe ik dochs safolle opmeitsje, dat ik begriep: Hartman Hoekes Gauma hat dochs noch mear mei somlike binden te meitsjen as ik earst foar mooglik hâlde. Ek kaam it praat efkes op in frouminske, in Willemke. Koart, saaklik, mar alhiel net rou of lytsachtsjend. Hja moast op 'e ien of oare wize wat mei de mannen en har bedriuw te meitsjen hawwe. Doe loek de man syn mûtse wer djip oer it plak dêr't syn ear sitten hie en ferdwûn hast ûngemurken.