|
| |
| |
| |
VIII
De earste oktober fan dat jier njoggenensechstich trouden Piter Buygers en Jacqueline Aytta. Gerbrand droech dy deis ek yndie de gritenij oer oan syn skoansoan.
Ik wie te bruiloft bean en de middeis nei de Grut Tsjerke set, want ik woe de gearjefte sjen. It wie ek in grutte staasje; ik haw der lykwols mar in bytsje fan sjoen. It wie in lange optocht, dy't ynkaam: de jongelju mei âlden en sibben, allegearre yn it moaiste habyt. Mar foar de breid en de breugeman út gyng in hiele stoet jongfammen en dêr is it fan kommen, dat ik de holle der fierder net rjocht by hie. Komselden hie ik safolle deftige Fryske juffers byinoar sjoen. My kaam efkes dy maaiedei te Ljouwert yn 't sin, goed twa jier ferlyn, doe't wy yn optocht nei de steedhâlder, mynheare Aremberg, tein binne om de frijdom ôf te smeekjen foar Hartman Galama, Willem Buma en Sjoerd Beyma - God habbe har earme siel.
Dat sil my ek nea ferjitte, sa die it my doe oan, dy skare fammen, jitte leafliker yn har meilijen en noed mei dy trije Fryske manlju.
No wie it inkeld fleur en swier. De fammen gyngen sa plechtich dêrhinne, as wiene hjasels de breid. Sa is dy soarte, nimme sokke dingen in koarel gewichtiger as wy manfolk.
Der wie in hiele flite delkommen, ek om utens wei. Ik seach Gerland Hemmema. Wie oars in tsjep faam yn myn eagen. Wist it sels wat te goed grif en seach ek altyd in lyts bytsje fiis.
Oaren. Ik koe se net allegear. In kant faam kaam rjocht en slank foarby. Hja rûn suver op 'e teannen en seach allinne foarút,
| |
| |
net om har hinne; gyng alhiel op yn it barren. Dy wie jong noch!
It oargel hie it ‘Dulcis amica dei’ ynset út Atteignants oargelboek; ik wie der mar heal by. Ik seach de faam nei. Hja rûn as in prinsesse. Wa hie dy hâlding mear oan har?
Dêr trêden de jongelju ek al nei 't alter, kostber klaaid beide. De breid yn 't grien, wûnderryk mei goud borduerd wie har rôk, de breugeman hie mear kleur oan him. Hear Jelle, de haadpastoar, soe se gearjaan. Ik seach him foar it alter stean, yn syn koarkleed mei wite stola, oan syn rjochter-, de evangeeljeside, kaam de breugeman, oan syn lofter-, de epistelside, de breid te stean. Ik sjoch Jacqueline noch foar my: hja hie in kroan op en dêr paste har gesicht net by. It kaam nammenste mear út, hoe'n bytsje útdrukking dêryn lei. As stie der in prachtich opklaaid houten byld. Der kaam ek amper mear op har wêzen te lézen, doe't hear Jelle har rjochterhân yn Piter Buygers sines lei, of doe't har de trouring oan 'e finger skood waard.
‘Dy koe ek best yn sa'n hûske stean,’ lústere Djurre Annes, dy't neist my siet, my yn 't ear; hy doelde op 'e hilligen. Mar Djurre Annes wie in spotfûgel en mei ketterije besmet.
Fan de breidsmis haw ik net folle mear meinommen. It sjongen wie oars tige moai. Hja hiene in pear sjongers út Ljouwert oerkomme litten. De songene misse wie fan Palestrina. Dy hie ik yn Douay wol, mar hjir nea earder heard. Dat ik der net by bliuwe koe kaam, om't ik dyselde faam wer op 't each krige, dy't ik niis efternei sjoen hie. Dy hie in kroane grif better stien. In prinsesse, tocht ik wer. Mar hoe kaam se my sa bekend foar? Want ik koe net sizze, dat ik se ea earne earder sjoen hie. Wa koe op deselde manear mei alle stúdzje earne nei sitte te sjen? It ranke kopke kaam justjes op 'e side: It ljocht foel dúdliker op it fine gesicht. Ik koe der gerêst de hiele tiid nei sjen: hja soe it net opmerke. Wa hie dan jit mear dat smelle, rûne kin, dat ynfieren glimke om 'e mûle, dy rjochte noas; by wa bôgen de wynbrauwen sa geastich? Ik gyng alle jongfammen bylâns, mar al soe ik my staf prakkesearje, ik kaam neat fierder. Of wenne yn de man it byld fan de folmakke frou en
| |
| |
wie dizze skientme my dêrom sa eigen? - begûn ik te filosofearjen.
Frou Luts! skeat it my doe ynienen yn 't sin. As hie ik blyn west! Wist ek fuort, wa't it wie. Ien fan 'e Dekema's bern wie ommers nea thús. Mar wie dy dan al sa âld? Wachtsje ris, hja folge oan Sicke. Sicke waard takomme maitiid twaentweintich. Dizze hie ek tûzen wike west. Hoe wie de namme ek wer? Ik koe se net as jong fanke foar my krije. Wa jongfeint tinkt ek om sokke bern?
Hja hiet Anna. Wie al by Gerbrand Aytta, doe't ik kaam foar de bruiloft. It breidspear hie it jongfolk traktearre, dat de beakens baarnd en sketten hie. Der wie ek in doedelsekspylder foar har besteld, dat dat folkje, boaden fan Aytta en sa, dûnse no dat it klapte ûnder 'e bleate loft. Breid en breugeman sieten no ûnder in machtigen houlikskroane yn 'e lytse seal as in foarstlik pear en lieten har lokwinskje.
De measte gasten stiene yn in heale rûnte om harren hinne, mar foar my wie Anna it middelpunt fan 'e seal.
Ik moat it daalk al wei hân hawwe, want ik fielde my ûnrêstich en net wis fan mysels yn har bywêzen. Soks hie ik oars gjin lêst fan by froulju.
Hja wie jitte net útsjoen op it habyt fan 'e breid. Doe't hja om har hinne seach, murk hja, dat ik de eagen op har hie. Hja seach my fol oan en glimke; hja koe my noch, die bliken. Sa't dat mear giet. Bern slagge guon dy't grutter binne mear acht as dy't har al grut fiele de bern. En sûnt har bernetiid hiene wy mûlk net tagelyk te Snits ferkeard.
Ik hie it gelok wol mei. Doe't de doarren fan 'e grutte ytseal iepengyngen en de húsfeint as in heraut yn 'e iepening stie, ús ta it feestmiel te roppen, doe wie myn tafeldame... Anna Dekema.
Dêr sil in lyts stikeltsje yn sitten hawwe, ornearje ik. Dat hja my, dy't jitte nea rjocht in man útmakke yn 'e maatskippij, neist sa'n foech bern setten. Oars wie Eedwyr my faaks tatocht wurden. Hja hiene my slimmer straffe kinnen.
Anna glimke my oan, ek net ûntefreden mei my, liek my ta. Ik
| |
| |
koe ek wol in tafelhear foarstelle, hie net lykas de nobilisten alle pronk ôfsward, oan myn habyt wie gjin ferwiel sparre en it wie ryk genôch mei goud ombuorde. Hie ek net alhiel om 'e nocht by in grut hear yn 'e hûs ferkeard.
It libben wie mei ien slach ienfâldich wurden. Ik leau, dat hat de moaiste jûne fan myn koart ierdsk bestean west. Kin men jin it lok klearder en simpeler foarstelle? In faam sit oan jins griene side, jong en moai, en hja hat it loftichste sin, dat sa'n skepsel mar hawwe kin. De wrâld dêromhinne hat de foarm oannommen fan in brulloftsmiel mei inkel blide minsken. Men hat oars gjin plicht as om jins dame te haagjen. Ek dat is net slim, al is men oars net geastich, noch op it wurd beret. De dame is jit mar tweintich jier en ferget net it uterste oan djipsinnichheid. De gerjochten fan 'e tafel jouwe it tema al ta in dûbelsinnichheid.
‘It edelste wyld is it slimste te fangen.’ Hja fettet de byldspraak en it komplimint en glimket genedich.
‘Dat is foar de tûkste jager,’ jout hja werom en men tinkt, ‘wa kin dat oars wêze as ik,’ want wannear like it libben lichter?
De wyn floeit, de toan wurdt losser, men doar sunich tsjin jins dame sizze: ‘Gerbrand Aytta mei wol oppasse, dat er net tagelyk heit en pake wurdt,’ it sizzen kin der net earlik op troch, want de heit fan 'e breid hat pas in soan yn 't wyld krige by Katryn Pitersdochter, in frommes dat net op in bêste namme leit. Mar de dame hat ek wyn preaun en laket ûnbefongen.
Hja is ûnbefongen, jûn alteast. De tafelhearen moatte klinke mei de tafeldames. In biker wurdt fol wyn skonken, hja krûpe ferside efter har servet, nimme om bar in swolchje en patsje inoar, krektsalang oant de biker leech is. It klappen fan de patsjes mei net heard wurde, dêrom slane de oare gasten mei messen en al wat mar hurd is yn 'e boarden en mei fûsten op 'e tafels, dat alles dreunt. Jins dame hat ferwielen lippen. Hja beart net, dat se fij is; út in fleurich hert skinkt se rynsk sêfte patsjes, it fielt oft lichte flinters op jins lippen delsaaie of as de mylde drippen fan in maaierein. Nea kin it libben ienfâldiger wêze.
| |
| |
Ik doch myn eagen ticht, ik ferjit in amerij myn pine en myn kwaal en bin yn 'e geast wer op dy brulloft. Neist my sit Anna Dekema. Rjochtop, it lichem liket mar krekt op 'e stoel te rêsten en dochs spant se har net yn om sa te sitten. Men moat sterk wêze, slank en linich, om sa licht en grasjeus sitte te kinnen. (Wat soe ik net jaan wolle, om ien kear net yn 'e kjessens te hingjen, mar ek sa te sitten!)
Hja is yn 't swart klaaid, ienfâldich mar o sa elegant. De rôk is wiid, it oare slút der twang omhinne. Allinne wa't noch net boppe de tweintich is, kin sa'n kliene mil hawwe en tagelyk mûtel wêze. De hege poffen op 'e kante skouders litte it slanke, it sierlike fan it figuer noch sterker útkomme. Nea kin moaier hals út in opsteande, fan foaren iepenfallende kraach, mei oan 'e binnenkant in wyt rûske, komme. Ik moat tinke oan in blom, dy't yn 'e moarntiid iepenteart, de dauwe leit deroer.
Tsjep is Anna. Tsjepper as frou Luts yn har skoanste tiid ea west hawwe kin. De foarholle is kanter en heger, it ovaal fan wangen en kin suverder. Hja hat in teare, blanke kleur, sa't der sûne minsken binne, dy't dochs net folle read yn 't gesicht hawwe. De glâns fan har fel is sêft. Wêr sil ik it by fergelykje? De dichters kin ik dochs net ferbetterje: ik neam de foarholle ivoar, de wangen perzik en de hals reamme of albast. De earen soe ik patsje wolle. Ik sjoch de reade mûle. Ek har kin men alles fan dy swiete lippen lêze, mar it is in weake mûle. By frou Luts is it de behearsking, by har de ynwurking fan it eagenblik. Jûn glimket hja wûnder myld: de wjerskyn fan de feestwille. Ien amerij mar krolle de lippen yn ûnnocht. Hja stiet effen by Eedwyr. Dy roffelt har grif, om't hja te frij tsjin my is. Hja wart it ûnwillich ôf mei de hân, in gebeart dat ik tenei faker fan har sjen sil, want it leit yn har aard en sko lêstige dingen fan har ôf.
De Ljouwerter sjongers binne ek op it brulloftsmiel besteld. De brandewynskop giet om, en dan moatte hja sjonge. Ik sjoch Anna mei in lome beweging fan 'e earmen de hannen yn 'e skerte lizzen, it gesicht opheve fan ferwachting. Hja spylje madrigalen fan
| |
| |
Willaert en Cipriano de Rore. Ik haw it gefoel, oft alles der om har is: it miei, de gasten en de sang. Hja sjonge ek in Frânsk liet, ik wit net hoe't dat hjit of wa't it makke hat. It is in minnesang, wûndere swietlûdich, in ferhearliking fan de leafste har skientme. Twa rigels falle my sa yn it gehoar, dat ik kin se neinúnderje, as it liet út is. Frânsk haw ik te Douay leard. Anna ferstiet it net.
‘Toe, set it ris oer!’ fiteret hja. ‘Wês ek ris in bytsje dichter!’
En ik bring de swiete ûnsin ek oer en núnderje har it rym sa jitris foar:
‘Keine fee, sei, bistû by nacht
Berne út ivoar en moanneljacht?’
Mar moanneljocht blykt in wif elemint te wêzen by feeën: it wykt hjir ynienen foar it roazerea fan 'e dage. Mar net lang; hja skoddet it by wize fan sprekken wer ôf. It sin is fierstente skoan om ferlegen te wêzen en in kleur te hawwen en der is ek alwer wat nijs.
In pear fan 'e stedspipers blaze jûn op skalmei en fluite, ien fan 'e sjongers hantearret de lute, der binne ek twa frjemde spyllju mei fidel en basfioele. Wylst noch wat licht gebak optsjinne wurdt, spylje hja in ricercare en in frottole.
Dan is it miei dien. Wer spylje de muzikanten op en elk jout him derby, ta de dûns, jong en âld. It is ien bûnte wurreling fan wille, ljocht en kleur, oant de breid mei folle jûchhei nei bêd ta dûnse wurdt.
De âlderein giet fuort en as de fammen mei heechreade kleuren wer yn 'e seal komme, is it de gouden oere fan 'e jonkheid. It giet wer oan, de muzyk wurdt útlittener. De iene dûns jaget de oare: pavanen, saltarellen, branlen, gaillarden. Nimmen kriget syn nocht, nimmen wurdt wurch, djip yn 'e nacht op giet it troch. Foar my hat mar ien ding belang mear: oft hja op my oansweeft of fan my ôf, oft hja my oanglimket of by my troch sjocht.
Ik sjoch in kâns en ik nim har geweken earne yn in tsjuster herntsje.
| |
| |
‘Nee, nee!’ wart hja laitsjend ôf. ‘Ik mei net oer dy grienens,’ mar no snijt it ek al ynienen in amerij lichte patsjes; mei is hja ûntskûle.
‘Keine fee, sei, bistû by nacht
Berne út ivoar en moanneljacht?’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd