Elbrich

[p. 43]

VI

Oan 'e Merkstrjitte by ús te Snits stie Dekemastins, njonken it stedshûs, ja sil dêr noch wol stean, tink ik. Of winlik stie de poarte dernjonken, it grut âld hûs lei in hiel ein efterút, binnen greften en singels. In heechoppich bouwurk mei op alle fjouwer hoeken in toer.

Dêr wennen de bern fan mr. Sicke Dekema en Luts Liauckema. Dêr hie ik har altyd kend, sa't hja libben mei har mem, dy't in grut tsien jier widdo west hie fan mr. Sicke silger. Frou Luts hie wol omgong hân mei ús mem, hoewol net sa sib. Sadwaande hie ik wolris op 'e stins west, ek moast ik wolris by de beide âldste soannen wêze, dy't, gâns in ein jonger as ik, de Latynske skoalle trochrûn wiene.

It jiers fan ús Heare njoggenensechstich, dêr't ik no fan skriuw, wie de mem yn 'e iere maitiid ferstoarn. Njoggen bern wiene jit yn 't libben, allinne Tryn, de âldste, wie troud. Hja wenne te Harns, dêr't har man, George van Espelbach, in útlanner, drost wie fan it blokhús.

Oan har folge wer in dochter, Eedwyr. Hja wie hast like âld as Jacqueline Aytta en bestjoerde no de húshâlding. Mei har soe ik gâns betrouwe. Ik wit wol, it parte wiid mei jins njoggenen, mar it besit wie grut, foaral de mem hie gâns goed ynbrocht.

Us mem wie ek tige foar Eedwyr. Ik soe besibbe reitsje oan hast alle foarname slachten yn Fryslân; hast alle Dekema's en ek Skelte

[p. 44]

Liauckema, har omke, en Douwe Roorda hiene grutte ynfloed by steedhâlder en Hôf, bekend as hja stiene, lykas de Aytta's as fûle oanhingers fan Tsjerke en Bewâld. Dit wie jitte in kâns om grytman te wurden. Us mem liet it ek foarkomme, in houlik mei Luts bepraat te hawwen. Dat sil 't ek hast wol, mar it wol my net oan, dat dy derop yngien is, oars hie ús mem der grif earder mei kommen.

Ik haw it ek wol yn my omgean litten. Oft hja tsjep wie, soe ik net sizze kinne, mar hja hie, lyk al har folk, in natuerlike foarnaamheid oer har, dy't my faak frjemd oankaam, mar dy't ik miskien krekt dêrom bewûndere.

Ik kaam dan ek wol op Dekemahûs om dy tiid. Mocht ek graach yn 'e âld stins wêze, dêr't safolle romte yn wie, dat der sa te sizzen ferskate tiden yn libben. Keamers mei âlde harnassen, wapenreau, gereiden, folle net genôch. Dêr hongen âlde portretten: fan Juw Hettes Dekema, de potestaat fan Fryslân, de bern har pake; fan har oare pake, Sicke Liauckema, erflik hearskip en elderman te Snits, stâlmaster fan Keizer Karel; fan har oerpake en -beppe, âlde Skelte Liauckema en Luts Harinxma; fan oerbeppe Luts har earste man, Sicke Syaerda en jitte folle mear. En oan alles wie in histoarje ferbûn, dy't hjir yn 't oantinken bleau, al hie it jonge folkje der net folle earbied foar: fan striid tusken Skier en Fet, fan Juw Harinxma en fan pake Sicke, dy't Snits ferlost hie fan honger, earmoed en grut oerlêst fan 'e Geldersken.

Ik hie myn niget deroan, hoe't de bloeiende jonkheid der libbe mank safolle ferline.

De jongste wie in jonge fan in jier of tsien, Sicke, nei syn heite dea berne en dêrom nei him neamd. ‘Jonge Sicke’, want de âldste soan, dy't oan Eedwyr folge, mar in jier of wat jonger wie, hiet ek Sicke. Hy wie it foarige jiers mei syn broer Frâns en de fjouwer neven, Bocke en Hette Searps Aytta, Folkert Montzima en Folkert Gerbrands Aytta op stúdzje tein nei de hegeskoalle fan Salamanca yn Spanje. Tusken Sicke en jonge Sicke siet noch ien jonge, Doeke, en trije fammensbern. Ien fan harren krige har

[p. 45]

opfieding al jierren earne oars, de beide oaren, Luts en Imck, wiene yn 'e hûs, opslûpen guod, wyld as katten, mar krekt yn 'e bân te hâlden fan Eedwyr en in âldeftige amme, muoie Marij, dy't altiten by har wie en dy't by ús yn 'e omwanneling nea oars neamd waard as de houten-hammerkop.

Op har folkje seach de mem jit altyd del mei stil-warskôgjende eagen, as hâlde hja tafersjoch. Nearne mocht ik leaver stean as yn 'e wenkeamer foar it portret fan frou Luts, dat Adriaan van Cronenburg skildere hie. It lichte lichem, de kliene lea, dy't hja, salang ik har kend hie, jimmer fol kalme weardichheid en dochs sa natuerlik beweegd hie, waarden hjir alhiel wei yn de swiere, donkere widdodracht, mar nammenste mear libben de slanke hannen en it fine antlit mei syn famkeseftich ovale foarm. Libben en jong wie dat antlit bleaun, en blank, allinne it rea yn 'e wangen hie fine triedsjes krige; mar yn 'e strakke foarholle wiene skerpe tearkes kommen, alle soarch en alle leed en lêst fan 'e jierren, dy't foarby gien wiene, liken har dêre set te hawwen, ek de eagen lei wat drôfs yn, neitinken en in stille frage. Of kaam dat allinne fan 'e heech bôgjende wynbrauwen? De streekrjochte noas mei de tinne noasters wie suver byldhoud. It smelle rûne kin en de mûle wiene jong en fris bleaun as fan in faam. Dy mûle, dêr lei de útdrukking fan it gesicht yn, mear as yn de eagen. In swym fan in glimke lei op dy jeuchlike lippen. Sa hie ik har ek kend: altyd freonlik, minlik, beskieden, op it dimmene ôf sa te sjen, nea lûd of drok pratend, nea de oandacht foar harsels freegjend, in frou mei de selsfersaking fan in nonne soe men sa sizze. En dochs... wêrom gyng der mear fan har út, ek fan har portret? Wêrfandinne kaam dy yndruk fan superioriteit? Wêrom bleau ik hyltyd wer foar dat portret stean? Dat fine glimke die it him, krige ik njonkenlytsen foar 't ferstân. Dêr siet in krom bizigens yn; it spyljen fan dat glimke ferrette, hoe't hja jins ferhoalenste bedoelingen op slach fette. Tagelyk stike der wat wysliks yn, dat distânsje makke: it fer-war fan de dimmene heechheid.

Jacob van Cronenburg, de ferneamde arts, wie mei har broer

[p. 46]

Skelte út Seisbierrum kommen, om har as it koe jit by it libben te bewarjen, doe't de sykte har taaste. It mocht net bate, mar syn neef Adriaan liet har nei har dea jitte libje troch syn keunst. Hyltyd loek it my nei dat portret. Hoe'n frou moast dat west hawwe, dy't as widdo, nei tsien bern te wrâld brocht te hawwen, noch sa'n jong, blier wêzen hawwe koe.

Dochs waard my pas letter ynienen klear, wat it geheim wie fan 'e eigenaardige bekoaring, dy't fan dat portret útgyng. Ik soe noch in ûnnoazel figuer slaan by dy ûntdekking, mei slimme gefolgen.

Mei Eedwyr Dekema en my waard it net. Hja wie suver it omkearde fan Jacqueline Aytta. Sa sterk en bloeiend as dy wie, sa bleek en ûnsûn seach hja derút. Hat grif net yn in bêste hûd sitten, is in jiermannich neitiid ek wei kommen te reitsjen. Wie net minder dame en hie by sûner skouwing wol foar tsjep gean kinnen. Mar alle hertstochten, dy't yn har wennen, stiene har ek op it gesicht te lêzen. Hja hie in neigeanich aard, as fergunde hja de oare jeugd har sûnens en tier.

Har geast wie grif like skerp as har memmes, mar sûnder it skalke en gutige: har wapen wie bitende spot, hoewol dat brûkte hja selden. Hja hie it yn 'e eagen: it wie krekt oft hja dwers troch my hinne seach en myn binnenst ien neakene earmoed wie, myn winsken en idealen ûnwerklike neatichheden. Ik stie net in minút yn twivel, of hja wist presiis, hoe't ik oer har tochte. It soe tige te besjen stean, oft hja in oansiik fan my oannommen hie, as ik bestek op har hân hie. No fielde hja myn tsjinnichheid as in mislediging, hja ljochte my yn 't lêst teminsten fijannich oan út har fûle eagen.

Tsjin ús mem sei ik, ik soe wol sjen, dat ik in gritenij krige, en tenei woe ik myn eigen wegen gean.

Ik hie net tocht, dat ik op Dekemahûs noch safolle komme soe te belibjen.