Ons eigen volkslied

[p. V]

Woord vooraf

Toen de volkszangvrienden reeds eenige tientallen jaren met groot enthousiasme, met veel liefde en met een onmiskenbare onbaatzuchtigheid aan het practische herstel van ons volkslied hadden gewerkt en over het bereikte resultaat over het algemeen zéér tevreden waren, had Adr. P. Hamers den moed de waarheid te zien:

‘Van eenheid van den volkszang kan geen sprake zijn, zoolang het volkszangvraagstuk nog zoo weinig is beoefend en bestudeerd.

Mijn boek wil ertoe bijdragen aan dezen toestand een einde te maken; het wil een bezinning zijn over de essentieele kenmerken van ons volkslied; het wil de tallooze verkeerde begrippen en daden signaleeren, waaraan ons volkslied ten gronde is gegaan; het wil de oorzaken opsporen, waardoor er nog steeds geen sprake is en kan zijn van een daadwerkelijk herstel.

Het is een onbarmhartige diagnose geworden, omdat zonder een juiste en niets ontziende diagnose geen geneesmiddelen te vinden zijn voor ons dood-zieke volkslied. Het moest op sommige punten wel den vorm aannemen van een fel requisitoir, tegen allen, die, bewust of onbewust, aan ons volkslied schade berokkenen. Met halve meeningen wordt ons volkslied-vraagstuk niet opgelost: waar ik het noodig achtte, heb ik mijn meening - het resultaat van tien jaren van voortgezette aandacht en studie - ronduit gezegd, zonder er doekjes om te winden, omdat de groeiende liefde voor ons lied, ook een groeiende afkeer wakker riep jegens alles wat het herstel van ons eigen volkslied in den weg staat.

Ik heb er naar gestreefd over een zoo simpel ding als een volksliedje toch eigenlijk is, simpel te schrijven, zonder veel vaktermen, in een taal die verstaanbaar is voor iederen leek: ons volkslied wordt niet hersteld door het schrijven van den vakman, maar door de doelbewuste, actieve zang van duizenden en duizenden. Toch is de wetenschappelijke arbeid van den vakman voorloopig nog wel een conditio sine qua non: zijn diagnose speurt naar kwalen en fouten en geeft de geneesmiddelen aan. De leek zal wellicht goed doen de moeilijke hoofdstukken over De melodie en Het rythme te bewaren, totdat hij aan het verdere verloop van het boek de kronkelwegen heeft bemerkt, waarlangs de ontwikkeling van ons volkslied is

[p. VI]

gegaan en beter zal beseffen waaròm de bestudeering van ons lied - de dorre studie van variante teksten en melodieën - zoo noodig is als het voedzame brood: hij zal de zware kost van deze twee hoofdstukken dan gezonder vinden en smakelijker. In de tragische roman van ons volkslied spelen deze pagina's geen zóó overwegende rol, dat zij niet voor eenige uren gemist zouden kunnen worden.

In de muzikale bloeiperiode der Nederlanden bestond er een gezonde wisselwerking tusschen volkslied en kunstgezang; ons volkslied gaat ten onder en terzelfder tijd sterft onze laatste groote componist, Jan Pieter Sweelinck. In de negentiende eeuw komt de herstelactie voor het volkslied: Alphons Diepenbrock sluit zich direct aan ons volkslied aan. Dit kan geen toeval zijn: een saneering van onze muzikale productie zal op het volkslied moeten steunen.

Onze concertzalen loopen leeg, omdat de activiteit van den volkszang en van de volksmuziek, die zich steeds op het volkslied inspireerde, verdrongen werd door het passieve luisteren naar onnavolgbaar-virtuoze concerten. Zou de activiteit - en het volkslied, aanvang en einde van alle muzikale cultuur, is actief krachtens zijn diepste wezenskenmerken - hier geen redding kunnen brengen?

Met ons volkslied zijn groote belangen zéér nauw verbonden. Moge mijn boek voor de honderden die in vereenigingen, in school en jeugdbeweging, en door de microfoon met de volkszang in contact komen, een reden zijn tot bezinning: en door hen voor duizenden een aanleiding tot het zingen van ons eigen Nederlandsche volkslied. De regeneratie zal een actie worden van eenige geslachten; maar wanneer wij er thans niet doelbewust mee beginnen, zal zij nooit werkelijkheid worden.