Logo DBNL
Lok en lijen (2000)

Lok en lijen

(2000)–Bokke R.S. Pollema–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Seakele omropper

I

Klaske die har man Seakele it giel-grize oerhimdsje foar, makke de bantsjes om syn mil fêst, lange him syn jas en festje oer en frege: ‘Wat haste hjoed op 'e tromme, Seakele?’

‘De wente fan Hibma op it Heech’, sei er.

‘Hearken! Giet Hibma de stêd út?’

‘Ja!’ sei Seakele. ‘Nei de gunternisse, leau 'k.’ Hy swaaide ûnferskillich mei syn earm in kant út. ‘Nei Hollân, Bussum, wit ik it.’

Efkes wie der stiltme, doe sei er: ‘Nije wike wurdt it spul al ferkoft.’

‘Nije wike al!’ ferwûndere Klaske har. ‘Wat giet dat hurd. En sa mar ynienen! Wel, wel! Wel, wel!’

Hibma fuort! Dêr soe men oan 'e feart fan ophearre! Efkes soe hja it nijs strakjes by de buorren bringe. Dy soene der jit neat fan witte en dus nuver opharkje.

Seakele fandele wat tabakstriedden út in sek.

‘It sil wol troch syn wiif komme,’ sei Klaske. ‘Dy is de grutske kant noch al neist, leau 'k... Dy sil wol “mefrou” wurde wolle. Soe it net?’

Seakele helle ûnferskillich de skouders op. Doe gappe er wiid en liet in boskje triedden op syn tonge sakje.

Op syn grut krol bosk hier sette er doe syn grutte flaphoed. Hy rûn it foarhûs yn en gyng by de ljedder op. Hy skaaide wat op 'e souder om en kaam efkes letter werom mei in tromme, in pear stokken en in gurle. Hy snuorre de gurle om it lichem, sadat er fan foaren in grutte koperen plaat foar it liif krige. Oan in heak

fansiden heakke er de tromme. Doe sei er koart ‘g'ndei’ en stoep de strjitte op.

Rizich en flink fan postuer as er wie, mei de grutte tromme op side, wie er wol immen om de oandacht te lûken. Hy rûn de stille strjitte lâns, oan 'e hoeke ta. Doe waard de tromme nei foaren helle. Ynienen wie it yn 'e wyk allegearre libben. It davere mei in rou bûnzjen by de huzen op. Oeral kamen minsken foar de finstersramten. Ferskate gyngen bûtendoar. Seakele hantearre de stokken en hy die it goed! Doe klonk syn stimme fier yn it rûn: ‘Notaris van der Laan zal op woensdag den... october, des namiddags te 11 ure, in de bovenzaal van het hotel “De Jeneverboom” publiek verkopen het herenhuis met erve, gelegen aan het Hoog, nummer B 16, in eigen gebruik bij dan heer D. Hibma, tezamen groot 6 are en 171/16 centiare, alles in uitstekende staat van onderhoud, benevens een deel van dan inboedel als: een tweepersoons eikenhouten ledikant, een tafel van massief mahoniehout, een keukenkast, een kippenhok met loop, en wat verder te voorschijn zal worden gebracht. Zegt het voort!’

It nijs foel as in stien yn 'e stille fiver fan it maatskiplike libben fan it lytse Fryske stedsje. Op strjitte bleauwen minsken stean en begûnen mei eltsoar oer it gefal te praten. Foar de smidte fan Gelf de Groot stie al gau in hiele smite folk, dat it nijs besocht te ferarbeidzjen, en jimmer mar weroan oer it gefal wjerkôge.

Moast dizze ferkeap sa rêd barre? wie ien fan de mieningen. Brek oan jild wie der by de Hibma's dochs waarlik net? Wêrom dan ferkeapje en dan sa gau?

Lokkich genôch wist Sjoerd Grienteman op it lêst kleare wyn te skinken. De húshâlding hie in wike fuort west en doe hie Hibma in hûs yn Bussum koft - it wie in filla! Ja, ja... ien mei in garaazje en mei broeikassen, mei blommespul en meloenen en de himel wit wat mear der yn. - Wat wie dat wiif grut!

Dizze moanne soene hja noch ferhúzje, dat sadwaande wie der haast by it spul!

Tusken al dat geklets troch stapte grut en foars, rjucht as in kjers, de tromme skean op 'e side, Seakele. Oeral dêr't er lâns

kaam, seagen de minsken him oan. Froulju laken him ta, as er fleurich ‘g'ndei’ sei, mei in glâns yn syn pertale eagen en in laits om 'e mûle. In kloftke lytse bern rûn him nei en in jonkje aaide oer it hout fan syn âlderwetske tromme, dy't read-en-blau opferve wie. Syn hoed stie him luftich op 'e holle; it reade eintsje fan syn noas glom as in ikel.

Doe, by de brêge midden yn 'e stêd - dêr't fansels in heapke wurkleazen op stie, begûn er wer te tromjen. Hy mealde de stokken troch elkoar, as wie it him neat. Tsjin 'e huzen op klonk it, as in rou daverjen, as gyng der in lege haaiwein oer in brêge, as wie der earne in fiere trein, dy't razend oer in izeren baan fleach.

En dêrop it roppen.

‘Hy hat in gat yn 'e kiel!’ sei in ‘beropswurkleaze’ op 'e brêge, neamd Manke Willem.

‘Gjinien, dy't it him ferbetteret!’ rôp Tseard, in plompe boerearbeider, op dit stuit ek sûnder wurk.

‘Sok tromjen...! Ik nim der de pet foar ôf!’ die de brêgewachter yn it ponkje. ‘Jammer, dat er te loai is om te arbeidzjen...’

‘En dat er sa sûpt...!’

‘Hark ris, minsken!’ rôp Willem in skoftke letter. In ein fierder wie Seakele wer opnij oan 'e gong. ‘Wat lit er de ierpels oer 'e souder rûgelje! Hy seit, dat it yn syn polzen sit, mar hoe't it wêze mei..., Van der Laan kriget nea in better omropper!’

It lûd klonk by de gevels op, waard weromkeatst, de loft yn, en sette de hiele stêd geandewei yn ‘alarm’. Ek yn de wenning fan Klaske klonk it. Ut in dwersstrjitte, mar op net grutte ôfstân fan 'e wenning klonk it sa klear, as wie hja der sels by. Hja gyng nei it foarhûs ta en stie te harkjen. Op har net ûntsjep, fol antlit, kaam in sêfte útdrukking. It liet fan 'e tromme, dat droanjend troch de stêd song, klonk by Klaske fan binnen ek en rôp dêr in nuvere oandwaning tewekker. It fine weefsel fan har frouljusherte waard rekke, wylst hja stil foar har út stoarre.

II

Men kin jin slim grutter ûnderskie yntinke as tusken de twa manlju op it kantoar fan notaris Van der Laan op dyselde neimiddei. De notaris sa swier, sa grou, sa plomp, yn al syn dwaan sa wis fan himsels en syn ‘Hantsjemuoisfeint’ Gerryt Bouma, sa lyts, sa fyn en meager, sa bleek en belutsen en sa nederich.

‘Dus, Bouma,’ sei de swiere stimme fan 'e notaris, dy't yn in grutte, brede klupfauteuil efter syn bureau-ministre siet, ‘jy geane earst nei juffer Jannema en jy freegje, hoe't it mei har is.’

‘Ja, mynhear...’

‘Fansels, dat hoech ik net te sizzen, jy dogge it komplimint fan my der by,’ grânze er.

‘Ja, mynhear.’

De fingers fan 'e notaris, swier as wiene it woarsten, boarten mei syn gouden haloazjekeatting op syn tsjok liif. Swietsjes wei gyng de oare hân omheech, nei syn reade holle. Hy helle in gouden lorgnet fan 'e noas, wreau him bedaard de eagen en gyng doe wer fierder mei syn swier lûd: ‘Jy wachtsje... eh... fansels... op eh... andert, Bouma.’

‘Ja, mynhear.’

‘Enne... mocht der soms in boadskip wêze oer in testamintferoaring of sa - men kin it nea witte, netwier - dan komme jy daalk werom...’

‘Ja, mynhear.’

‘Of oer in testamintêr-eksekuteur...’

‘Ja, mynhear.’

‘Afijn!’ rôp doe lûd de notaris, sa lûd, dat de feint der kjel fan waard, ‘al wat it wêze mei, fan belang foar it kantoar. Jy bringe it my...’

Syn grutte útpûljende eagen stoarren de feint oan, as woe er him om de iene of oare reden troch en troch sjen.

‘Ja, mynhear,’ skrille Bouma.

‘Jy bringe... it... eh... my!’ sei er jitris, wylst er ien fan syn olifanteftige earmen mei in plof op it bureau-ministre delkomme liet,

mei tige de klim op it lêste wurd.

Jitris liet Bouma in tastimmend andert hearre.

‘En dan,’ boldere de notaris, ‘geane jy oan by Haring Hamstra en jy freegje him om de hier, dy't er op syn lêst moarn bringe moat...’

‘Ja, mynhear.’

‘Op syn lêst, Bouma!’

‘Ja, mynhear.’

‘En oars giet er der út!’ De notaris skaaide mei syn grutte, plompe earm oer it buro hinne, as fage er mei dy beweging in hiele húshâlding op strjitte. ‘Tink der foaral goed om!’

Syn lûd, dat foars en grou út it lichem opgalme, folle no it hiele kantoar. Dêrnjunken wie de stimme fan 'e feint fyn, omtrint frouljuseftich.

‘Ja, mynhear...’

‘En dan geane jy efkes oan by Van der Goot en jy bêstelle in heal anker Dulamon Blanquefort.’

Doe skuorde de notaris in laad iepen, helle in stik beskreaun pompier foar 't ljocht en gyng der mei de holle oerhinne by sitten, as bêstie de feint foar him net mear.

Dizze, lyts, benypt, stie ferlegen foar him.

It duorre in sekûndemannich. Doe brimde er sêft.

‘Mynhear seit...,’ sei er derop foarsichtich.

De notaris helle de plompe holle omhegens en stoarre him oan. Der lei ferbazing yn syn eagen. It wie, oft de figuer fan 'e feint foar de master jit mear yn elkoar kromp. Mûlk wie it de master der wol krekt om te dwaan.

‘No?’ davere it swiere lûd.

‘Dy namme...,’ stammere de feint, ‘mynhear sei, eh...’

‘Hm?’ snaude er.

‘Fan dat heale anker...,’ wifele Bouma.

‘Oh... eh... wachtsje!’ Ferheftich helle de plompe hân in kladsje pompier nei it midden fan it buro en skreau dêr de namme fan it merk wyn op. De feint naam it oan en gyng in trêdmannich efterút.

‘Moat ik ek weromkomme, mynhear?’ sei er dimmen.

‘As der gjin boadskip is fan juffer Jannema en oars neat jin bysûnders, nee...’

‘O... Dei mynhear!’

‘Dei, Bouma.’

De notaris like in berch fan flesk efter syn buro en Bouma in ûneachlik kromke, dat neat te betsjutten hie en dat omtrint ûnhearber ferdwûn.

En dochs libbe der yn dit mantsje fan om-ende-by fyftich jier leed en wille, lok en langstme, as yn alle oare, gruttere en mûlk foarnamere minsken.

 

Bûten hearske no de oktoberneimiddei.

Yn in frjemde, ûnwennige stiltme lei it lytse stedsje. It wetter, dat der dwers trochhinne rûn, drôge ûnbeweechlik stil tusken de wâlen. Beammen stiene der dreamerich njunken, mei it lêste restke fan 'e toai, dat harren fan 'e simmer jit bybleaun wie.

De stap fan Bouma klonk iensum op 'e strjitte. Hy die syn wurk, rûn fan de iene nei de oare en krige gjin boadskippen foar it kantoar.

No ging it op syn ‘thús’ oan. Dat ‘thús’ wie syn kosthús. It útdroege keardeltsje wie jimmer frijgesel bleaun.

Nimmen koe, sûnder de wierheid te koart te dwaan, syn libben kleurryk of bliid neame; earder oarsom.

De dagen kamen en gyngen as grize dagen fan it neijier, as de dizen oer it fjild hingje, de simmerlûden fergien binne en de sinne mar komselden te sjen is.

Mar dochs wie der yn al dy kleurleazens, yn dat feale as fan it neijier, in lyts ljochtsje, dat syn libben ferheldere.

It wie fier, as in dreambyld.

Fansels wie it in frou.

Foars en flink wie hja, net ûntsjep, as in brede, ferskining fan in 17de-ieusk skilderij. - Want siket in minske net meastentiids syn tsjindiel?

Wylst er syn wei gyng troch it stedsje, yn 'e stiltme fan 'e

foarjûn, kaam stadich har byld foar syn eagen.

No lei hja... dy frou... har hân op syn skouder. O, it wie mar in dreambyld. Mar dochs hie it wier west. Want twa dagen ferlyn wie it bard.

‘Bouma!’ hie hja sein. ‘O, Bouma!’

Oars net. Mar der hie eat trille yn dy wurden. Yn har guodlike, sêftblauwe eagen hiene triennen stien. Har man hie wer in heale wike ûnder wetter west. ‘By de wâl del gliden,’ neamde er it sels, mar eltsenien wiste yn it hiele stedsje wol, dat er wol safolle by de wâl del as op 'e wâl wie.

Want wa koe Seakele omropper net? In ûnberekkenber frjemde klant, troch it lot ferbûn mei dy stille, goede Klaske.

It is nuver, mar wier, dat de natoer meastentiids sokke flinke, deugdsume froulju jout oan swankebasten fan keardels. En Seakele tromslagger wie in swankebast. Neat dwaan en mallichheid wie tréwes. En dan de flesse! As Klaske net mei kostgongers en arbeidzjen foar in oar jild ynbrocht hie... hoe hie it dan komme moatten...?

No fiif jier iet Bouma mei Seakele en syn wiif oan ien en deselde tafel. Fiif jier... it wie in rek.

Sa rûn er, wei yn syn dreamen, fierder, oant er de foardoar fan Seakele-Klaske' wente iepen die. Frjemde skimers doarmen yn it foarhûs. Faai seach er de reade estrikken fan 'e flier. Efkes hompte er tsjin 'e tromme oan, dy't yn it foarhûs lei. Hy gyng de keamer yn.

Der siet mar ien.

Yn 'e skimer fan 'e jûn siet hja, foar it finster, lykme allinne. Har folle altstimme andere syn goejûn mei in earnstich lûd.

‘Is Seakele net thús?’ pipe de notarisfeint.

‘Nee, jit net,’ sei hja. En doe, stadich, wat ûnwis. ‘Hy hat... eh... de tromme en sa thúsbrocht... en doe is er... de stêd wer yn gien...’

Der wie in toarn stiltme.

‘Soa,’ sei Bouma doe bedaard. Mar yn dat inkelde wurdsje, suchtsjend utere, lei in wrâld fol fan betsjutting.

‘Hy sil wol wer yn “Rust een weinig” by Gjalt-en-dy sitte,’ sei hja.

En wer wie der stiltme. Mar har rokken begûnen te rûzjen. Hja socht om har bûsdoek.

It waard stadichoan donker. Bûten waarden hjir en dêr lantearnen opstutsen, dy't faai de deadske beammen nêst it wetter beskynden.

Yn 'e stiltme fan 'e keamer hearde de feint it sykheljen fan syn kostfrou, oan de oare kant fan 'e tafel. It wie him oft, hiel út 'e fierte, in stoarm oankaam, dy't yn syn earen begûn te rûzjen, in frjemd, ûnneamber lûd.

Bouma helle de siken op. En mei in frjemd triljend lûd sei er: ‘It is al wat, dat jy ûnderfine moatte...!’

Oan 'e oare kant fan 'e tafel gyng it skaad fan in gedaante efkes nei ûnderen ta, krekt as liet hja de holle sakje.

‘In frou, as jy!’ sei Bouma sêft. Mar yn dy wurden trille in minske-siele.

‘Och,’ klonk it kleiend, ‘wêrom ik net like goed as in oar!’

‘Nee!’ rôp er, ‘nee, nee!’ mei in foar him ûnbegryplike waarmens yn syn lûd. ‘Jy binne oars... oars as in oar...’

‘Ik oars?’ frege hja. Mar hja wie te fier gien. Bouma gyng oerein en rûn om 'e tafel hinne. Tichte by har bleau er stean en hy rôp: ‘Dat in man jo sa behannelje kin... Jo... jo,’ rôp er. Hy hâlde de holle omhegens, as finzen yn in frjemde ekstaze. ‘Foar jo arbeid-zje... en dan it jild fersûpe! Hoe kin er... Hoe kin er!’

Hy wie no himsels alhiel net mear master. Hy skodde de fûst op in senuweftige manear en rôp it út: ‘Hy fertsjinnet jo net! Hy fertsjinnet jo net... Alhiel net!’

Sa stie er dêr, allebeide earmen no fan him ôfspraat, in ûnbegryplik lyts mantsje yn 'e skimer fan 'e keamer. Mei in oerslaande stimme hie er de lêste wurden útkjirme.

‘Bedarje jo, Bouma! Bedarje jo!’ sei hja. Mar wol fier der fandinne, dat hja harsels bedarre, bedobbe hja har antlit yn 'e bûsdoek en liet in suchtsjend snokjen hearre.

Bouma, fertize yn in stream fan wylde oandwaningen, kearde him no nei har ta. Hy stiek syn earmen mei in freegjend gebearte nei har út. Frjemde lûden guorrelen him efter út 'e kiel wei. Syn

boarst gyng op en del en syn triljende earmen sonken op it bekling fan in stoel. Mar hja kearde de holle fan him ôf en hâlde it antlit nei it finster ta.

Sa stie it lytse mantsje dêr in skoft, as in toanbyld fan fertriet, mei alle macht de snokken, dy't út syn kiel opkomme woene, tsjinkearend.

As in donker skaad siet syn kostfrou foar him, it antlit nei it finster, de brede gedaante feal omjûn fan in krânse fan lantearne-ljocht.

Behelp'rich strampele er nei de keamersdoar. Der wie net in lûd dat him tsjinhâlde.

Hy gyng ta de keamer út.

III

Foar de ûndernimming fan Gjalt Kooistra, yn in lyts, ûneachlik sydstrjitsje, hong in âld, fersutere úthingboerd, wêrop de wurden ‘Rust een weinig’ yn it lantearneljocht jit lêsber útkamen. Mar de foarstelling fan in man mei in stôk yn 'e hân, in reizger op 'e wei, dy't dêrboppe yn earder tiden skildere wie, wie troch sinne en froast, rein en wyn omtrint alhiel útfage.

Tusken de donkere gerdinen seach in lyts smel streekje giel ljocht nei bûten ta.

De saak fanbinnen wie wol aardich lykas it âldmoadrige úthingboerd: in mei ikenhout betimmere âld ‘ynterieur’, in tapkas mei frjemde krollen en figueren boppe stroeve en ferware spegels en balken sa swier, as moasten hja frachten fan it swierste guod út pakhuzen toaie.

Sa wie ek Gjalt in âlderwetsk man: ûnder de grutte petroalje-lampe mei skurve, bliken kap, wie it swarte petsje, dat er op 'e rûne holle droech, fiis en âldmoadrich.

Breedbûkige flessen mei opskriften as ‘bessenwijn’, ‘ananas’, ‘curaçao’, ‘pepermunt’ hie er efter him, mar der wie neat yn. It hearde by de ynventaris, mar brûkt waarden hja nea.

Op Gjalt syn dom, rûn gesicht lei jimmer in ûntefreden útdrukking as fan in piizjend bern; syn ûnderste lippe hong altyd. Seach men syn lomp, swier lichem efter 'e tapkas, syn ûnhandige bewegingen, hiel syn wifeljend en beslútleas wêzen, en hearde men him behelp'rich praten, dan wie it klear, dat dit it ‘type’ man wie, skepen, om ûnder 'e pantoffel fan syn wiif te sitten.

En dat siet er danich.

Sim, syn wiif, koe him wol tsien kear yn it rûn. Prate Gjalt stammerich en kamen syn sinnen nea goed oan ein, by Sim rûgelen de wurden der samar út. Wie Gjalt lomp en stjitterich mei syn hannen, Sim taaste nea mis. Koe Gjalt it praat net oan 'e gong hâlde, Sim wol foar in sealfol minsken.

‘Skink Seakele noch ris yn!’ rôp Sim mei har skerp lûd oan 'e oare ein fan 'e tapkas.

Gjalt helle de flesse mei Cats foar it ljocht, sette him wer del, want it wie mis, naam doe de flesse mei ‘maagbitter’ en skonk in gleske fol, wylst er sei: ‘Ik tocht, jy hiene...,’ mar fierder kaam er net. As by de measte fan Gjalt syn sinnen, moast it oare der by tocht wurde.

‘Proast!’ rôp Seakele. It eintsje fan syn noas glom as in ikel. Foar him oer sieten Tseard, de boere-arbeider en Manke Willem.

‘Mar wat ik sizze woe,’ sei Seakele, dy't in loaikert wie. ‘Fervjen is moai wurk.’

Manke Willem state Tseard ris oan en beide, net alhiel nochter, seagen mei glandige eagen nei Seakele.

Dizze sette syn flaphoed wat skean op en ferfette: ‘Mar it moat nij wurk wêze! Dan flink plamuere en goede ferve, dy't “dekt”! dan sa “fijn” streek hâlde, goed rjucht fansels; de riggels kreas en eptich... O, minsken! Fervjen is sok moai wurk! Der is hast gjin moaier!’

Sa song Seakele, de loaikert, de lofsang op it fervjen.

‘Jy kinne ek fan alles, net Seakele?’ sei Manke Willem, wylst er Tseard wer ferhoalen in dûst joech. ‘In skoft lyn rieden jy foar keapman Braaksma. Of haw ik mis sjoen?’

‘Ride!’ rôp Seakele, en in frjemde ekstaze ljochte oer syn antlit.

‘Wat is der no moaier wurk as riden! In glêde guds foar 'e wein... in “fijn” túchje, net al te swier de wein ôflade, want wy hawwe hjir noch al hege brechjes - snúfde er eigenwiis - en dan foarút! Lekkere fearren ûnder it gat... En dan (hjir begûn er by syn smûk petear hast te flústerjen, sa sêft gyng it) sa'n bok mei in liening, as op dy grutte wein fan Braaksma. Dan is it prachtich wurk! “Fijn” wurk! Nee, dan kinne jy gerêst sizze: Der is net moaier!’

Syn gesicht, allegearre sûn rea en brún ûnder it krollerige hier, like yn 'e glâns fan stille fernoeging as ferhearlike. Mar helderder jit gluorre syn reade noas yn it antlit. It tipke hong efkes del oer syn swarte snor. Sa... mei de glâns fan in ljochtsjende, ynbannige wille op syn troanje, wie Seakele in byld fan stille tefredenheid.

Doe stiek er de lippen út; reade lippen wiene it, dy't de râne fan 'e romer rekken, en it brannerige fochte ynsûgden.

‘Mar, as jy my no freegje,’ begûn Seakele, mei it frisse lûd fan in minske, dy't him fersterke hat en tankber opnij fan wâl stekt, ‘wat dogge jy no it alderleafste... dan sis ik... opperje!’

‘Opperje!’ klonk it ferbaasd oan alle kanten.

‘As ik my... ik... ferdeald...,’ sei Gjalt efter 'e tapkas. Mar fierder kaam er wer net.

‘Opperje!’ rôp Seakele, mei in trompetterige klank no yn syn omroppersstimme. ‘Ik wurd der nea wurch fan! Al giet it noch sa de hichte yn! Mar it moat in goede ljedder wêze, dy't net swypket en net te smel. O, minsken!’ sjongt er mei in heech lûd, ‘wat is dat moai wurk! Sa'n heapke “fijn” opsette en kant ôfloegje en dan it skouder der ûnder. Foarút mar! Al giet it ek nei de twade ferdjipping! Watte...?! Al is it ek nei de punt fan 'e toer... Dat is noch ris wurk... Net elk kin it dwaan... mar ik doch it graach...!’

Sa ropt er it út, mei in frjemde, nuvere ekstaze yn syn stimme. Syn eagen ljochtsje; it is, oft syn fantasije him meisleept... him, dy't de praktyk fan it wurk hatet, mar der mei it idealisme fan in domeny oer prate kin...

Seakele hat wat bysûnders oer him. It is, oft er mei de swietlû-dichheid fan syn stimme de minsken fassinearret; der is in nuvere strieling yn syn each... in frjemd pathos yn syn manearen, dat

ynfloed jout op syn harkers.

Yn de tapkeamer hinget in tsjokke walm. In espeltsje manlju is yn 'e hoeke oan it kaartspyljen. Har swiere wurkknûsten droanje no en dan mei geweld op in taffeltsje. De skille stimme fan Sim, it kastleinske, boarret no en dan mei in flymjend lûd yn it roppen fan 'e manlju. Ien fan 'e kaartspylders komt op it lêst oerein en sjongt fan ‘Wij sulle Fryslaan noait fergete... Al in 't ferdriet of slavernij!’ wylst er mei ien fan syn swiere skuonnen op 'e flier stampt. Dan begjint er eat foar te dragen oer ‘een meid van de straat’; mei frjemde draaiïngen fan syn eagen sjongt er it op in sentimintele manear, wylst Sim, it kastleinske mei de holle op 'e mjitte begjint te weven.

Manke Willem ropt dan ynienen, sûnder oanlieding: ‘Hoera, wij leve noch!’

Dêrop fljucht Seakele oerein en begjint te dûnsjen. Syn lange skonken slingerje nuver troch elkoar en mei de hannen skean boppe de holle begjint er mei tomme en finger te knippen, as hie er kastanjetten. Mei de grutte flaphoed skean op syn wyld bosk hier, de read-glânzgjende noas, de felglinsterjende eagen, is er in bûtenwenstige ferskining. Sim, as betûfte kastleinsfrou, skerp en bydehân, begjint mei in hystearyske úthaal te laitsjen. Dan falt hja mei har meager lichem dûbelgear en slacht har op 'e knibbels.

Gjalt bolderlaket en skoddet syn grou lichem tsjin 'e tapkas oan en ropt: ‘Fan dit... dizze jûn... aha... no... no...!’

‘Strakjes wer de brêgeleuning oer, Seakele!’ ropt ien fan it espeltsje kaartspylders. ‘Doarst dat oan, ju?’

‘Oft ik doar?! Oft ik doar?!’ ropt Seakele, efkes swijend. ‘Ik doar alles!’

‘De brêgeleuning oer!’ bâlte no ek Manke Willem en fljucht oerein. ‘Hoera, wij leve noch!’ Hy pakt it meagere kastleinswiif by de fodden en dûnset mei har de flier oer. It giele ljocht oer har hollen hinget te triljen. It gierjen fan laitsjende stimmen ferdôvet de earen; de gleskes steane op 'e taffeltsjes te dinderjen.

IV

De echo's yn it stedsje, dy't meastal sliepten, waarden dy jûns op in foarse manear oproppen. Tusken de âlde geveltsjes oan wjerskanten fan de feart klonk it lûde pohei fan Tseard, raasde it nuvere gesang fan Seakele en klonken de frjemde grappen fan Manke Willem, dy't efteroan boksele. Fan de trije wie Tseard noch de bêste, de beide oaren wiene, sa al net alhiel, dan dochs foar fierwei it grutste part dronken.

Mei lûd gebear gyng Seakele foarop; hy swaaide fan 'e iene ein nei de oare, wist dan wer in ein strielrjucht te gean, in nuver paad fan dwylwegen en rjuchte einen.

‘No noch de brêgeleuning oer!’ bâlte er. ‘Jawis... de brêgeleuning...’

Op dat stuit begûn Willem Simkje har deugden omtrint oan 'e wolkens ta op te tillen. Dat wie noch ris in wiif, flink en warber. O... hy wie frijgesel... en hja wie troud fansels... mar oars... mar oars...

Hja wiene no ticht by de brêge. Seakele rûn der op ta en besocht op 'e leuning te springen. Mar it mislearre...

Tseard, de ferstannichste fan 'e trije rette it him ôf mei krêft fan wurden.

‘Asto dy fersûpe wolste... hawar... mar wachtsje oant wy thús binne. Seakele... No net! No net, ju!’

Mar dit bloes syn wylde holle just mear op. Ferdeald, hy soe it dwaan. Tocht immen soms, dat hy, Seakele, dronken wie? Dan hie men it mis!

Hie er net faker, as er út de tap fan Gjalte-Sim kaam, de reis oer 'e leuning makke? Wie it ea mislearre? Tseard moast it mar sizze...

‘Is it ea mislearre? Hm? Sis no op, aste in man biste. Sis op!’

Tseard liet dit razen oer him hinne gean, sei noch ris syn miening, mar rûn doe troch. Seakele sprong jit ris, en no goed. Hy wie op 'e leuning. Stadich kaam er oerein. Nêst him wie de tsjusterens fan it djippe farwetter. Grut en rjucht stie er dêr... in frjem-

de ferskining yn 'e nacht... in spoekeftige fertoaning makke er.

En doe begûn de rin oer it paadsje fan 'e breedte fan efkes in palm. Dit wie doch net moai genôch. Op 'e helte skuorde er yn syn oermoed ien skonk omhegens en begûn er mei de hannen oer 'e holle te knippen, lykas er de jûns yn 'e herberge dien hie. Teffens begûn syn lichem oer te hingjen. Sêft kantele er de kant oer fan 'e feart.

‘Hoera...!’ rôp Willem, fan plan om syn gewoane sechje te roppen. Mar fierder kaam er net. Tseard kaam werom en fleach op 'e brêge ta, mar foardat er der oan ta wie, wie it al te let.

Seakele saaide, stiif as in stik hout, fansiden. Jit efkes en hy plofte as in stien yn it farwetter; yn 'e skyn fan 'e lantearnen fleach it wetter heech op. Men hearde syn stimme om help roppen en it lûd fan syn earmen, dy't yn it kâlde wetter omsloegen.

In lytse donkere gedaante kaam earne út it skaad fan 'e huzen wei en fleach nei in húske nêst it farwetter: de wente fan 'e brêgewachter. Tseard fleach as in healwiis minske troch de strjitte en bâlte: ‘Help, help!’

Doarren waarden iepen dien en minsken kamen nei bûten ta. Der wie praten, roppen, draafd. Immen kaam mei in ljedder foar it ljocht, in oar fleach mei in ‘zoeker’ nei de kant fan 'e wâl en mikere nei it swarte wetter. Mar der wie neat mear te sjen.

 

In skoftke letter wie der by de wâl, oanhelle troch de brêgewachter syn heak en sûnder dat immen der eat fan murken hie, in tropke guod. It wie dat diel fan Seakele syn klean, dat jit net sonken wie. Mei feriene krêften helle men de ‘snoek’ by de wâl op en lei him foarsichtich op 'e strjitte del. Hy miste syn hoed; oer syn stille troanje hongen wiete flanters hier. Syn eagen wiene sletten, as sliepte er. De brêgewachter tize wat mei syn earmen om, want hy wie in lyts kromke bekend mei ‘eerste hulp bij ongelukken’. Op it lêst wie it, oft der in fleach fan libben oer it stille antlit teach, mar doe waard it wer bewegeleas as fan in deade.

Dochs wie der in flau bewegen yn 'e pols te merkbiten.

Stil wie it lichem jitte, doe't it, mids in kloft folts, op in âlde

ljedder nei Seakele syn hûs ta gyng. In ein foarút rûn de notarisfeint, dy't it earst de brêgewachter warskôge hie.

It antlit omheech, de eagen ticht, sa lei dêr Seakele. Syn donkere snor hong him slanterich oer syn sletten mûle. Hy wie bleek, as wie it libben út him fertein.

De notarisfeint tilde de klink fan 'e doar op en gyng nei binnen ta. Dêr, yn it ljocht fan 'e niis opstutsen lampe, siet Klaske.

Har sêfte eagen rêsten efkes op 'e notarisfeint; hja seach oan him, dat der eat bysûnders wie. Hja die de mûle iepen, mar foardat hja eat sizze koe, klonk it rêd, senuweftich, oer syn lippen: ‘... Frou... nee... wês bedaard... Seakele is yn it wetter fallen. Nee... it is net slim... Bedarje jo... nee... it is neat...!’

Mar hja, de eagen wiid iepen, de mûle wyld ferlutsen, state in eangstgjalp út.

‘O... hy is dea... Ik wist al, dat der wat wie... Ik fielde it... Sis it my dochs... Bouma... Hy is dochs net dea, net wier?’

‘Nee... nee...!’ sei de feint. ‘Hy is net dea...’

De eangstme fan har siele spriek út har eagen; de hiele stoarje fan har leafdelibben lei klear en bleat, as lies er yn in boek, foar syn loaits.

Doe wie der in stommeljen yn it foarhûs. Op in ljedder brocht men him yn, mei de stiltme, as waard der in deakiste yn 't hûs brocht. ‘Net te hurd,’ spriek in stimme. ‘Tink om dy hoeke!’ ‘Helje dy foet wat yn.’ ‘Dat er him net stjit...’

De wente wie fol fan it stommeljen fan har klompen. De manlju brochten Seakele yn 'e keamer en leine him foarsichtich op 'e flier del. De dragers har eagen gyngen fan 'e iene op 'e oare; doe stoarren hja, mei in donkere loaits deryn nei de frou, it wie, oft op har gesichten it donkere wêzen fan it Unk útskildere stie.

Klaske liet har op 'e flier sinke, nêst it stille lichem fan har man. Hja flijde stil har beide earmen om him hinne en snokke as soe har it hert tebrekke. Hja neamde har man by de namme; en yn dat wurdke lei de leafde fan har hert, sa klear as de dei.

Allinne stie de notarisfeint yn 'e hoeke fan 'e keamer.

Stil lei Seakele dêr; syn eagen bleauwen sletten, hja seagen net

it betrienne antlit fan syn frou, dy't har oer him hinne bûgde en doe stil har gesicht nêst sines lei.

En jit lei er sa, doe't de mannen mei in koart wurd hinneteagen en, nei wat skoffeljen fan har klompen yn it foarhûs, ien foar ien de strjitte opgyngen. - Der wie al lang immen nei in dokter ta.

V

In oere letter, dyselde jûns.

Oer de notarisfeint, dy't lyts en spjuchtich, mei de hannen op 'e knibbels, op 'e stoel siet, fleach eltse kear in grut, donker skaad.

It wie it skaad fan 'e notaris, dy't yn 'e keamer fan Seakele syn wente mei in ûntefreden gesicht hinne en wer rûn. As dy grutte en brede figuer tusken de lampe en de feint troch kaam, siet de lêste yn it tsjuster... lykas er yn it deistige libben ek jimmer yn it tsjuster siet fan dy grutte en machtige man.

Mar no en dan bleau it skaad langer. Dan gyng de notaris foar him stean en seach er him oan. Dan like de notarisfeint jitte lytser te wurden, as kromp er foar dy machtige ferskining yn elkoar.

‘In rare boel!’ bromde ienris de notaris, foar syn feint. Sêft skodde er de holle hinne en wer. Doe begûn er wer mei syn hinne-en-wer-rinnen.

Net fier fan it bêd ôf, yn 'e hoeke fan 'e keamer, stie in frij bejierre man: it wie de dokter. Op 'e knibbels flak foar it bêd lei de frou.

Rare, dwilende lûden kamen fan it bêd ôf; Seakele wie yn 'e tsjustere kriten fan it neat bedarre; syn geast die krêftich syn bêst om omheech te wrakseljen nei it ljocht, mar dat lokte net al te bêst.

Hy hie it oer in ‘inboedel’, oer ‘notaris van der Laan’, ‘in eigen gebruik bij’ en mear sokke dingen út syn list, dy't er hjoed iepenbier makke hie.

De feint sei tsjin syn master, dat it gyng oer Hibma syn hûs.

‘Soene jy tinke?’ frege de breahear. En doe't de feint knikte begûn er wer te wâdzjen. - Mar syn gesicht stie tefredener as tefoaren.

It sêfte lûd fan 'e frou streake de manlju yn 'e keamer yn 'e earen; hja prate fermoedsoenjend mei har man, mar hja koe him jit net berikke. Hy doarme jit om yn 't tsjusternis fan it neat witten...

Syn geast tize jit om mei alderhanne dingen út syn berop. No gyng it oer in ‘boerenhuizinge’, dan wer oer in beslach fee, ienris like er hast helder, sa klear sei er in hiele dreun op.

It gesicht fan 't notaris waard fleuriger. Dy man dêr op bêd maalde om mei dingen fan syn kantoar. Dat hie macht oer him, sels op syn siikbêd. De notaris achte dat foar Seakele in goed ding.

Hy kearde him om nei de dokter ta en spriek in wurdmannich mei him. In harker hie ferstean kinnen, dat de ‘krisis’ foar Seakele foarby wie - en dat er geandewei better by de tiid kaam.

Doe spriek de notaris de frou oan; sêft riisde hja fan it bêd omhegens. Hy stoarre yn in bleek, betrienne antlit, dat him oerstjoer oanseach.

‘Dit hat... hm... in treurich gefal west, frou,’ sei er. ‘In hiel treurich gefal...’

Hja knikte en liet doe it oerstjoere antlit sinke.

‘Ik... hm... ik wie fan doel... om him it baantsje fan omropper op te sizzen, mar... eh... ik sil it dochs mar by it âlde bliuwe litte... Mar as it wer bart, sil ik him dochs misse moatte...’

‘O, mynhear... hy is oars net sa min! Hy is,’ sei hja mei in triljende stimme, ‘lokkich noch yn 't libben... ik bin sa bliid... O! ik bin sa bliid... al it oare is neat...’

‘Neat?’ sei de notaris, wylst syn eagen har grut oanstoarren.

‘Nee,’ stammere de frou, ‘hy sil wer better wurde, en dan...’

‘Neat?’ frege de notaris jitris. ‘Hy bringt myn kantoar op 'e tonge. Fan 'e middei hat er foar my noch it iene en oare omroppen en dat jild, dat ik him jûn ha...’

‘Ja, mynhear, ik wit it wol...’

‘Hat er fersopen...’

‘Ja mynhear, ja mynhear...’

‘Dus, “neat” meie jy net sizze... Mar ik sil it dizze kear dochs noch ris troch de fingers sjen... en ik winskje jo...’

‘Tank jo wol, mynhear... Tank jo wol, mynhear!’

‘Ik winskje jo,’ sei de notaris, dy't him net yn 'e reden falle liet, ‘it bêste mei him...’

Doe sei er allegearre goejûn en gyng nei de foardoar. Bouma liet him út. By de doar bleau de notaris lykwols efkes stean. Hy seach Bouma oan, dy't de eagen delsloech en de holle niigde foar wat der komme soe.

‘Dy frou tinkt allinne oan dy man... en oars nearne net om...,’ grânzge syn lûd.

‘Nee, mynhear,’ lústere de feint.

‘Gek is hja mei him,’ sei de stimme.

Ferlegen brocht de oare de hân nei de holle, wylst er de lippen bewege, mar der kaam gjin andert.

Mei dy wurden gyng de notaris de strjitte op, tusken in pear kloftkes doarpsminsken troch, dy't hjir jit hingjen bleaun wiene nei it ûngefal. Lofts en rjuchts naam men earbiedich de pet foar him ôf.

It wie, oft in grut en swiid syljacht tusken kloftkes earmoedige wenarkjes troch syn wei naam nei it wide wetter.

 

Dy nachts sjucht Bouma yn syn sliepkeammerke troch syn dakfinsterke in fjouwerkant stikje loft mei in pear stjerkes deryn. Hy leit op bêd, mar kin de sliep mar net krije. Syn tinzen geane werom nei de tiid doe't er jitte in lyts bern wie en syn mem jit libbe.

It is lang ferlyn.

Hja, ier widdo, hie allinne foar him soargje moatten. Wat hie hja, ienfâldich goeminske, skrept en klaud, yn dy swiere jierren.

Mar de dea, dy hurde, dy't nea sliept, hie ek har fan him weinommen, en sûnt wie syn paad al syn libbensdagen troch iensum west en stil.

Dochs wie der ien lyts ljochtsje, fier as in stjerre, mar dochs blinkend...

Hy wist... it soe nea neier komme. In dreambyld wie it... neat mear!

Under him hearde hy de fermoedsoenjende stimme fan Klaske, dy't tsjin har man spriek. Sêft streaken dy klanken, as bloeiselplom fan 'e beammen yn it foarjier de loft streaket.

O... hy seach har foar him... de sêfte glâns fan har blauwe eagen, de ljochte krânse fan har hier om har tsjeppe holle.

Mar it moaiste wie dochs har stimme, sa fol, sa einleas fol fan... fan...

Hy stoarre foar him út... nei de stjerkes, hiel yn 'e fierte... Op syn ynfallene wangen glinstere eat. Syn eagen foelen stadich ta... oant de sliep einlik oer him kaam.


Vorige Volgende