Logo DBNL
Lok en lijen (2000)

Lok en lijen

(2000)–Bokke R.S. Pollema–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

In grut man

I Oer it moaie fan: wurk

‘Wat it libben wearde jout, de grutte faktor, dêr't it allegearre om draait, dat is... wurk!’ sei Tsjallinga.

Grut en swier, mei in fet ûnderkin, in kreas ûnderhâlden lang griis bosk hier en de grutte, glânzgjende eagen wiid iepen, sa stie er dêr.

It wie in grut boustik fan 'e natoer - as wy dat sa ris sizze meie - lykas er dêr yn syn winkel stie, wat loai-eftich de rêch tsjin in stelling oan, dy Tsjallinga. Minstens ien meter njuggentich heech, skouders as in bear, earmen as slaaien en in pear skonken, dêr't hast gjin ein oan kaam en dy't dêrby plomp en swier wiene, en in pear fuotten, dêr't gjin makke skuon foar te krijen wiene, sa't it like.

Der gyng in frjemde, oerhearskjende ynfloed fan 'e man út, sa't er dêr tsjinoer in pear arbeiderswyfkes stie, yn syn winkel fan húshâldlik guod, ensfh. De beide arbeiderswyfkes seagen nei him op, as wie er in ferskining út in oare wrâld; yn har eagen lei bewûndering, earbied, ja oerjefte.

Houkje, de frou fan in boere-arbeider, sei, wylst hja dweperich nei him opseach, sa ûnder it petear wei: ‘Ja, Tsjallinga! Krekt Tsjallinga... Sa is it, hear! Alhiel krekt! Jawis!’ Mei hoarten helle hja tusken de wurden elkkear de siken op. ‘Jy sizze it alhiel lykas it is, hear! Net te moai en net te mâl! Alhiel krekt! Lykas jy sizze, sa is 't, hear! En net oars!’

‘Wurk!’ rôp Tsjallinga, no wat lûder, ‘dat is in faktor fan it heechste wicht. Dat is nedich foar siel en foar lichem. Dat hâldt ús krêf-

tich, dat makket de geast fris en jong... dat is... dat is... dat is, koart sein, de grutste faktor foar in lokkich libben. Ik soe sikersonk net witte, wat ik begjinne moast sûnder wurk!’

En hy hong sa loai mei syn lichem tsjin 'e stelling oan, as wie hy der, by wize fan sizzen, tsjinoan kwakt.

 

Tsjallinga wie yn 'e widze lein om yn it doarp dêr't er wenne, in posysje fan belang yn te nimmen. Syn uterlik oansjen, ûnbidich yn alles, hie him allinne der net oan helpe kinnen.

Mar syn kalm, lykmoedich aard, syn wize fan praten, swierwichtich, as wie it minste wat er sei fan sa'n grut belang, as moast it bygelyks yn 'e krante printe wurde, de maklike wize fan sizzen, dy't er hie, al dy dingen droegen der ta by, dat er al in rek fan jierren in man fan oansjen wie, immen dêr't men by om rie kaam foar de swierrichheden fan it libben. Hy wie in bekend notabele en al jierren lid fan 'e rie fan 'e gemeente.

It oansjen, dat er benammen ûnder 'e ienfâldige minsken hie, wie grut. En dêr hoegde er alhiel syn bêst net foar te dwaan. Dat kaam fansels, as it ljocht mei de dei, de waarmens mei de sinne.

Lykas de sinne syn gollens om him hinne struit yn in skat fan strielen, sa struide Tsjallinga de myldens fan syn hert om him hinne, allinne al troch de meast gewoane dingen op in weardige wize, mei in myld, fernoege gesicht, te sizzen. Der floeide sa'n macht fan goedens en myldens ú dat grutte, sûne golle en lyk-moedige gesicht, dat immen, dy't bygelyks syn need by Tsjallinga klage oer 'e minne tiden, oer 'e lege molkprizen, oer húslik ûngemak, syktme ensfh., al fertreastge waard, as er him allinne mar oanseach.

‘It is in faktor fan grut belang, froulju,’ sei Tsjallinga, - it wurd faktor lei him faak foaroan yn 'e mûle, it wie in wurd dat er ek altyd yn 'e rie mei sukses brûkte -, ‘dat wy leare yn te sjen, dat wurk net in skande is, mar in eare! Wy hawwe earmen,’ sei er, wylst er twa hannen út 'e bûse helle, om se der daalk wer djip yn te stekken, ‘en wy hawwe fuotten,’ - hy die ûnferskillich ien fan syn ûnbidich grutte skonken foarút - ‘wêrfoar soene wy dy krigen

hawwe, tinke jimme?’

En syn grutte eagen, altyd wiet, as dreauwen hja yn in myld focht, dat him rjucht út it hert wei kaam, seagen de twa arbeiderswyfkes oan.

‘Om se te brûken, soe ik dochs sizze, of soms om 'e nocht? Spieren, krêft, earmen, fuotten... alles om 'e nocht? It soe in moaie faktor wêze, as wy al dy dingen om 'e nocht krige hiene. Sa tink ik der oer... Mar ik wit net, hoe't jimme dêroer tinke!’

‘Alhiel mei jo iens, hear! Krekt sa, Tsjallinga! Krekt lykas jo sizze...!’

En Houkje seach nei him op, mei sêfte, wûnder frjemde eagen, omtrint as seach hja nei in ôfgod. Der wie foar har gjin grutter man, yn it hiele doarp net. As hja him mar praten hearde, dronk hja de wurden op, as in toarstich minske fris reinwetter.

It oerwicht, dat Tsjallinga op eltsenien hie, arbeide ek op Abel, de feint.

Abel, in jongfeint fan efter yn 'e tweintich, wie efter 'e toanbank dwaande mei it ynsmarren fan in party kistehânsels. Hy helle in smoarch doekje mei oalje oer it glêde stiel, om it rustkjen tsjin te gean en die dat fluch, wat skrepperich. Hy wie net grut fan stik, bleek, en knypeage elkkear. Dêrby lei der in grutte ûnrêst oer syn wêzen, dy't ek útkaam yn it wat skrille fan syn eagen, dy't elkkear fan siden seagen.

‘Abel kin ek de wearde fan it wurk, Houkje!’ sei Tsjallinga op in goedhertige toan. En hy swaaide in hân nei in deakiste-hânsel, dêr't ‘Rust in Vrede’ op stie; senuweftich wreau Abel oer it stiel en hy lake in bytsje ferlegen.

‘Wurk is it moaiste op 'e wrâld, net Abel?’ Tsjallinga frege it mei in sjongerich lûd, sa'n bytsje út 'e hichte, omtrint as prate er tsjin in bern.

‘Ja, keapman,’ sei Abel en hy knypeage ris.

Al jierren lang arbeide er foar Tsjallinga. Jong al ferlear er syn âlden en doe hie Tsjallinga him letter yn it izerfak oplaat. Lykas Abel syn postuer lyts wie nêst dy grutte reus Tsjallinga, sa wie er ek yn it deistige libben lyts nêst syn baas, dêr't er by opseach as by

in berch. Tsjallinga wie in oerhearskjende figuer yn it doarp en Abel wie alhiel gjin figuer. It wie, as hie Tsjallinga dy feint nêst him nommen, om syn eigen gruttens nammerste mear útkomme te litten, want der wie hast gjin grutter kontrast te betinken: Tsjallinga, sa wis fan himsels en Abel sa ûnwis fan himsels. Tsjallinga, de man fan it wurd en Abel, dy't hast gjin dozyn wurden sûnder stammerjen sizze koe. Tsjallinga, mei syn grutte, kalme eagen, wiidiepen as dy fan in ko en Abel mei syn rêstleaze eagen, dy't de minsken mar komselden lyk oanseagen.

Mar Abel mocht dan ek syn uterlik net mei hawwe, hy wie altyd like folchsum en iverich en wie dêrby tefreden mei in lyts lean... in ding, dat ek net alhiel sûnder belang wie.

‘Wy binne it altyd wol aardich iens, is it net sa, Abel?’ song de hear Tsjallinga. As hy der mei bedoelde, dat hja nea wurden hiene, dan wie dat wier, want Tsjallinga syn miening wie ek altyd Abel syn miening. Hy seach heech by syn baas op.

En wer lake Abel ferlegen.

‘It mei wier wêze, dat Abel hjir yn tsjinst is, mar hy fernimt it net,’ sei Tsjallinga. In fetlike laits lei op syn glânzgjende troanje. ‘Ik neam him mear myn freon,’ lake er.

Abel seach ferlegen nei de toanbank.

‘Dat is de wize, dêr't ik de ferhâlding op ferstean tusken feint en baas,’ orearre Tsjallinga. ‘It mei wier wêze, dat ik net mear fan dizze tiid bin,’ glimke er, ‘ei no, dan mar net mear fan dizze tiid. Litte de minsken my mar âlderwetsk neame. Mar oft hja my sa fier krije sille, dat ik rou of raar bin tsjin in feint, nee... nee... dat leau ik dochs net!’

Houkje seach mei earbied nei him op. Hja wist it sels net, mar sêft skodde hja, as oandien troch al dy myldens en dy gollens, mei de holle.

‘Wy binne net baas, wy binne net feint, wy binne minske!’ sei Tsjallinga. ‘En dat hâldt mear yn... Dat is in earenamme, Houkje! Dat is in earetitel!’

Doe kaam der in stimme fan efteren wei, út 'e doar fan 'e efterkeamer nei de winkel. In jongfaam fan sa'n foege tweintich

jier seach om it hoekje fan 'e doar yn 'e winkel op. Abel seach op fan 'e toanbank. Hy knypeage ris in kearmannich en seach daalk wer foar him del.

‘Mem is net al te goed,’ sei Wimkje; hja wie Tsjallinga syn ienichste dochter. ‘Komt fader efkes?’ (It tekene de ferhâldingen yn 'e hûs, dat har mem ‘mem’ wie, en har heit ‘fader’.)

Tsjallinga helle syn swiere lichem oerein. ‘Wis wol! Ik kom!’ sei er. Syn grutte, machtige figuer draaide him jit efkes om nei de froulju. ‘Myn frou is net sterk,’ sei er en hy skodde mankelyk mei de holle. De froulju seagen him nei, seien g'ndei, en gyngen doe har wegen.

‘Och... och!’ sei it twade wyfke.

‘Spitich... och sa spitich,’ sei Houkje.

Skodholjende gyngen hja ta de winkel út. Ja, syn frou wie net sterk, dat wisten hja; hja gammele in bulte om. Mar de útroppen waarden net om har dien, mar om him. Dat sa'n man no lêst krije moast fan syktme en lijen. Dit wie wat yn it wrâldbestel, dat hja net ferstiene. Want Tsjallinga wie sa fier boppe al it oare, as de beam boppe de boaiem, dêr't er op waakst. Fol fan in meilijen, benammen om him, gyngen hja harren wegen.

II Abel

Tsjallinga stie in dei letter fernoege foar de útdoar fan syn winkel in piip te smoken. It wie in grutte piip, dy't alhiel by sa'n grut man passe: in lange stâle, dy't him healwei it lichem kaam, in grutte stiennen tsjettel mei in printsje foarop en in grut lang slop mûnstik.

Sa tusken it roken troch núndere er in wyske: ‘Ti... ti... toe..., ti... ti... toe, lire, lire, loe... tirelireloe.’ Syn gesicht wie allegearre tefredenheid en myldens; it swiere ûnderkin, gefolch fan in goed libben, hong oer syn plat, wyt boardsje hinne. It wie in ûnderkin mei in stikmannich ferdjippingen. Syn swiere lippen gyngen in ein fan elkoar, en de mûle, as fan in bulhûn, gyng iepen... Tsjal-

linga gappe. Doe kearde er him om. Hy joech in myld knikje oan syn dochter Wimkje, dy't mei wat húshâldlik emailleguod, dat hja yn 'e winkel ferkoften, dwaande wie. Dat wie har ôfdieling. It wie in tsjep famke mei in sûn uterlik, ljocht hier, moaie donkerblauwe eagen en in lyts, stomp noaske. Hja wie tweintich jier, mar like in pear jier âlder; dat koe fan har fêstsletten mûle komme en fan har krêftich kin. Mar har eagen ljochten freonlik genôch.

Tsjallinga gyng foar syn dochter stean. Hy naam in panne fan 'e toanbank op.

‘Earste klas guod!’ sei er. ‘Der is gjin better. Moai foar it finster. Mar earst goed skjin. Wimkje! In pronk... in pronk! Tirelirela... tirelirela... la, la... la, la...’

Hy ferdwûn troch de doar yn 'e keamer efter 'e winkel.

In eintsje fan Wimkje, de dochter, ôf, stie Abel. Hy skuorre de rustplakken fan in breamês ôf, mar elkkear kamen syn eagen omheech en gluorken nei it famke nêst him. As Wimkje ris efkes har eagen syn kant út draaide, seach er daalk wer foar him del en begûn er senuweftich te knypeagjen.

Bûtendoar klonk de hoarn fan in skipper dy't troch de wipbrêge, in eintsje fierder yn it fermidden fan it doarp, moast. De feart rûn foar harren hûs lâns, dat joech noch in bytsje fertier. Oars wie it, benammen om dizze tiid, yn 'e moarntiid, net drok op 'e strjitte. Neimiddeis en jûns wie der wat mear te dwaan, want it wie in grut doarp, it haaddoarp fan 'e gemeente. Abel, dy't it tichtst by it finster stie, seach in tsjalk foarby farren, de skipper hong tsjin 'e kloet oan, de frou siet op it roer.

Abel naam in breamês beet en hâlde it tsjin it ljocht. Hy seach mei oandacht, sa't it like, nei it skerp. En doe die er wat frjemds: hy naam it breamês yn 't fûst en begûn der mei te stekken, earst súntsjes, mar doe hoe langer hoe feller. Dat duorre sa in skoftke, oant Wimkje sei: ‘Wat helje jy út?’

Abel waard, sa't it like, kjel.

‘Ikke...? Neat,’ hakkele er.

‘Lêstendeis stiene jy hjirre ek al sa nuver te dwaan, doe't ik yn 'e winkel kaam,’ ferfette Wimkje.

‘O, ja...?’

‘Jy moatte ophâlde mei dy rare oanslaggen... It liket wol, dat jy begjinne te malen...’

‘No,’ sei Abel, ‘dat koe wol sa wêze.’

‘En werom dan?’ frege Wimkje, wat foars.

‘As it herte lijt, kin de geast net fleurich wêze... en as de geast net fleurich is, dan... dan... kwynt er.’

‘Wat is dat foar healwiis praat... Hawwe jy dy gekheid yn 'e boeken lêzen soms?’

‘Ha...!’ sei Abel, ‘yn 'e boeken... nee hear!’

‘Is der wat soms?’

‘Dat...,’ sei Abel, ‘koe wol sa wêze.’

‘Is der ien, dy't jo wat oandocht, of sa...’

‘Ja... der is ien, dy't my wat oandocht...’

‘In manspersoan?’

‘Ja, in manspersoan.’

‘Us fader dochs net?’

‘De keapman, nee, de keapman, net!’

‘Wa is it dan?’

Abel hellet de skouders op.

‘Ken ik him?’

Abel knikt.

‘Is er grut of lyts?’

Abel hellet de skouders op: ‘Dat komt der neat op oan,’ sei er doe.

‘No seit er dat wer,’ andert Wimkje. ‘Altyd komt it der neat op oan... Earstdeis komt der in klant yn 'e winkel en dy sjucht jo lykas niis oan 'e gong. Dy kin wol tinke, dat jy net wiis binne. Pasje mar op,’ sei Wimkje, ‘earstdeis sis ik it noch tsjin fader en dan krije jy in skrobbearring, dy't net sa licht is. Dy healwize oanslaggen... wat moast in frjemd der fan tinke...?’

In skoftke letter gyng Wimkje nei efteren ta, om't har mem har rôp. Abel bleau allinne efter. Hy rôle de fûst op en skodde dy yn 'e loft.

‘Oft it in manspersoan is?’ rôp er. ‘Ja it is in manspersoan. Oft it

de keapman is? Nee... dy is it net. In manspersoan! Ja, dat wol!’

Der kaam in skaad foar de winkelsdoar; immen die dy iepen.

‘Moarn, Abel!’ sei in jongeman mei in fleurige stimme. ‘In pak draadnagels?’

‘Wer fan 'e selde?’ frege Abel.

‘Deselde,’ sei de jongeman. ‘Tankje wol, Abel! Jonge, wat in waarke net?’

‘Ja,’ andere Abel, ‘it is moai waar.’

‘Wy hawwe tsjinwurdich gjin kleien,’ ferfette de jongkeardel, dy't gjin haast hie.

‘Nee.’

‘Ik hoopje, dat wy it sa mar wat hâlde meie.’

‘Soa,’ sei Abel, ‘it kin my net folle skele.’

‘Net?’ frege de feint, wat ferwûndere. ‘Hoe haw ik it no? Binne jy sa ûnferskillich?’

‘No,’ sei Abel, ‘dat koe wol sa wêze.’

Mar op it lûd fan 'e nije stimme kaam Wimkje út 'e keamer wei. Hja wie wat bleker as oars, mar wylst hja nei de klant seach, dy't har fleurich taknikte, kaam de kleur werom op har gesicht.

‘Dei, Jan,’ sei hja.

‘Dei, Wimkje! Ik haw in goed sin,’ lake de klant.

‘O, ja?’

‘Ik haw ferline wike eksamen dien foar opsichter,’ sei Jan, ‘en ik bin der troch.’

‘Lok der mei.’ Daalk rikte Wimkje him de hân.

‘It is yn oarder, hear! Mar it wie in swiere hys. Ik haw der foar wrotte moatten.’ Syn eagen ljochten, wylst er lake en har hân skodde.

Hy wie in flink jongkeardel, wat lang fan stik, mar goed boud, mei ljocht hier. Swiere ljochte wynbrauwen bôgen oer syn eagen, dy't wat djip yn 'e holle weisieten. ‘Hie ik no mar in baantsje as opsichter,’ sei er. ‘Mar dat kin noch wol wat duorje, benammen yn dizze beroerde tiden.’

 

Hja bleauwen dêr in bytsje stean te praten. Wimkje boarte mei har

iene hân mei in medaljontsje dat hja om 'e hals droech. Hja stoarre meastentiids foardel, no en dan seach hja him efkes oan. Hy prate oer it learen, dat er dwaan moatten hie, nei syn deistich wurk, yn tsjinst fan in timmerbaas. It hie swier wurk west... Hy wie bliid, dat alles efter 'e rêch wie.

En wylst hja fierder praten, frege er efkes nei har mem; it wie yn it doarp bekend, dat it mei har net al te goed gyng.

‘Hja is fan harsels fallen,’ sei Wimkje, ‘dokter hat by har west. Hja mei neat dwaan... in skoft rêst moat hja hawwe... Mar dat is net sa slim... As it mar helpt...’ En soarchlik seach hja foar har út.

‘Lokkich, dat jy thús binne,’ sei Jan.

‘Ja... oars soe it ek net gean. Ik bin jong en sterk, ik kin it bêst dwaan. En as it moat, gean ik moarns in pear oere earder fan it bêd ôf, dat is allegearre neat. As mem mar wer better wurdt...’

Earnstich praten hja jit in skoftke. Op it lêst gyng Jan fuort en Wimkje nei efteren ta.

No wie Abel allinne.

Hy gyng sitten op in âld stoel, dy't efter 'e toanbank stie en wol brûkt waard om by in hege stelling te kommen. Treurich stoarre er foar him út. Hy skodde no en dan mei de holle; syn gesicht wie senuweftich ferlutsen.

‘Och, God,’ sei er yn himsels, ‘hoe moat dit komme? Dit hâld ik net út... dit hâld ik net út...’

Oerstjoer rôle er de fûst op, wylst de triennen him oer 'e wangen rûnen.

 

Underwyls begûn de hear Tsjallinga him yn 'e efterkeamer te ferklaaien.

Yn in maklike stoel siet syn frou. In tear lyts wyfke wie it, mei in guodlik gesicht, dat lykwols tige ferfallen wie, trochfuorge mei soarchfâlden. Hja like âld njunken har man; útsein syn griis hier, like er hast immen yn 'e krêft fan syn jierren.

Hja folge him mei de eagen; guodlike eagen wiene it, dêr't sêftens yn lei. It wie klear te sjen, dat hja immen wie om yn it libben te swalkjen efter har sterkere man oan. Hy stiek ien fan syn mach-

tige skonken yn in swarte broek. Hy núndere sa'n bytsje yn gedachten: ‘Tirelirela... tirelirela...’

‘En as’, sei Tsjallinga, mei in mylde stimme, ‘myn froutsje no mar goed rêst nimt en nearne gjin soarch oer makket... dan falt it noch wol wat mei... As jy earst mar wer safier binne, dat jy wat bûtendoar ferkeare kinne, dan kuierje wy ris in eintsje... en dan,’ - húp, de earste bokse - ‘is it wer gau’ - húp, de twade - ‘yn oarder. Tink der ris om!’

Hy naam syn galgen en lei dy oer syn brede rêch hinne. Hja sei neat, mar stoarre swiersettich foar har út.

‘As it wat waarje wol en alles giet goed... dan... dan... hier ik noch ris it brikje fan 'e fuorman en dan meitsje wy noch ris in moai reedsje... nei bûten ta...’

‘Ut te riden! Och hearken,’ sei it sloof, ‘dêr haw ik suver neat gjin sin oan. En dat kostet sa'n jild...’

‘Jild?’ andere Tsjallinga, op in ferachtsjende wize, wylst er foar de spegel stean gyng en syn hân troch syn moai swier griis bosk hier helle.

‘De muoite! Sa'n pear sinten kinne wy jitte wol fine, froutsje!’

‘Wy moatte sunich wêze... Earstdeis komt dy keapman Van Klaveren... dy moat aardich wat jild fan ús hawwe...’ Hja seit it op in slepende, kleiende toan. ‘Gjin ûnnedige ûnkosten, alteast net om my...’

‘En as ik no sis fan ja,’ sei Tsjallinga wylst er stadich en mei soarch syn donkere strik fêstmakke. ‘Soe it froutsje dan fan nee sizze?’

‘It mei ús net barre.’

‘En as ik no ris in wein ôfhier en ik lit dy foarkomme... Soe it froutsje der net graach...’

‘Jy tinke der mar licht oer.’

‘Wêrom soe ik der net licht oer tinke,’ sei er, in earm troch in festjegat stekkende, ‘as ik op in stuit gjin jild haw...’

‘No?’

‘Dan haw ik ommers altyd kredyt! En dat is... en dat is... it fernaamste...’

‘As dêr no ek ris in ein oan komt?’ freget hja mei in lyts lûd.

‘Dat kin net!’ andere Tsjallinga. ‘Sa lang as de lju my kenne, kin dat net... Nee...! Dat nim ik net oan...!’

En lykas er dêr stie, alhiel yn pontifikaal, mei in swarte skoat-jas oan en in fris wyt foar, mei syn earweardich grut bosk hier yn keunstige bochten boppe syn earweardich, kalm en deftich gesicht, koe men jin dat yndied net foarstelle. Sa sjoen, soe it alhiel gjin wûnder wêze, dat in frjemd Tsjallinga oanseach foar immen, dy't in miljoen efter him hie, en ek sa'n kredyt wol tabetroud wie.

Mar hy wie no dan ek op syn allerdeftichtst, want de belangen fan 'e gemeente rôpen him. Hy moast strakjes nei de gearkomste fan 'e rie ta.

Tsjallinga gyng nei de winkel ta. Dêr stie Abel, dy't, mei de holle in bytsje skean en sûnder dat er syn baas oan seach, him wat frege. Dat siet sa, sei er: syn kostfrou moast nedich in nij mês hawwe... en no woe Abel foar har wol graach in mês fan 'e keapman keapje...

De keapman wie in lyts bytsje ferwûndere.

‘In mês keapje, Abel? En hoe'n mês?’

‘Sa'n grut mês, asjebleaft.’

De keapman naam it beet. ‘Dat is in bêst mês, Abel. Echt stiel.

Earste kwaliteit stiel en skerp.’

‘En wat jildt it keapman?’ frege Abel.

‘Foar jo... sliterspriis... En gjin sint mear!’ Hy weau mei de hân, as fage er op 'e foarhân alle beswieren wei, dy't Abel hawwe mochte.

‘Sliterspriis en gjin sint mear! Pak it yn en stek it yn 'e bûse... Mar f'râl goed ynpakke. Gjin ûngelokken, Abel! It is skerp!’

‘Nee, keapman... ja... ja...’

De keapman weau wer mei de hân, dizze kear foar ôfskie. Hy sette in grutte flaphoed op 'e holle en rûn, mei in deftige, weardige hâlding, de strjitte op.

III Nei de riedseale

Sa'n man as Tsjallinga koe fansels net, sûnder op te fallen, troch it doarp gean. Der kamen hjirre en dêre hollen foar de finsters, meast frouljushollen, want it measte manfolk wie oan 't wurk, it wie om-ende-by twa oere. Hy rûn bedaard, de hannen op 'e rêch, de holle omheech. In mylde útdrukking hie er op it gesicht, mar net te myld; hy seach fleurich, mar net te fleurich. Koartsein: hy seach der krekt sa út, as it mei syn funksje, as riedslid oerienkaam.

In skipper oan 'e wâl liet syn kwast mei harpuis, dêr't er it skip in simmersk oansjen mei jaan woe, efkes yn 'e rêst, seach Tsjallinga oan, kaam oan 'e klep fan 'e pet, seach Tsjallinga nei en begûn wer mei syn wurk. In faam, drok dwaande mei it útwringen fan in dweil yn in winkelsdoar, hâlde de hannen efkes stil, seach Tsjallinga oan, knikte g'ndei, seach him nei en gyng fierder.

Tsjallinga easke de niget en de freonlikens fan 'e minsken en hja joegen him dy allegearre mei in gol en rynsk hert.

It wie moai waar. Op 'e tekken fan 'e huzen sparke it teare foarjiersljocht yn hûndert glanzgjende plakjes. Fûgeltsjes floiten yn 'e beammen, as wiene hja optein om it earste grien, dat skru-ten nei foaren kaam. Der wie in geiend lûd yn dat floitsjen, as fan minsklik jubelsjongen, it stiek Tsjallinga suver oan, en hy moast him ynhâlde, om net op syn gewoane, bedaarde wize mei te nún-derjen. Lykwols, hy die no in earnstige gong: de gong nei de riedseale.

As in donker, swart gat yn 'e rige fan 'e huzen wie de smidte fan Sybren Harkema. Hy stie oan 'e pûster en lûkte; it gluorre yn 'e ûn en in damp fan koal, fjoer en izer hong yn 'e smidte.

Dêr rûn Tsjallinga foarby. Sybren liet de pûster de pûster, fage him oer 'e foarholle, dêr't swit en koalgrús in swarte laach op delset hiene en rûn nei de iepen útdoar. Hy seach efkes om him hinne yn 'e heldere dei.

Syn buorman Klaas, de winkelman, wie ek nei bûten ta gien en stie, lykas hy, by de doar.

‘Dêr giet Tsjallinga hinne,’ sei Klaas.

Sybren wie mear in swijer, de fluggens en betûftens siet him troch 'en bank mear yn syn spieren as yn syn tonge. Mar dochs sei er no, wylst er de steatige, bysûndere man neiseach: ‘Dêr giet Tsjallinga...’

‘Hy hat it lekken om 'e lea,’ sei Klaas, ‘der sil hjoed wol wer riedsfergearringe wêze. Oars in tsjeppe keardel.’ Hy eage him noch altyd nei. ‘In hâlding as in prins.’

Sybren helle in âld, snústerich pûdsje út 'e bûse wei. Hy fandele wat tabakstriedden út it pûdsje en stiek dy yn syn gapjende mûle.

In skoft swijen. Dan Klaas wer: ‘Hy wurdt hjir wol achtenearre.’

‘Hy wit, hoe't er dwaan moat,’ andere Sybren.

‘Eltsenien mei him graach lije... Hy is hjir wol in man fan kwysjekwânsje yn it doarp, Sybren! Gjin minske kloppet der fergees by him oan... Hy is ien fan 'e earsten fan it doarp, Sybren! Sis mar de alderearste!’

‘No...,’ sei Sybren, ‘de earste! De boargemaster dan... en dokter, notaris en sa...’

‘No ja... no ja... ik bedoel dan ûnder 'e boargers fansels.’

Bedaard stie Sybren dêr te koaien. Mei syn skoatsfel foar, syn swarte klean en syn smoarge troanje like er wol wat op in skim út 'e ûnderwrâld.

‘It kin al frjemd,’ sei Sybren op it lêst.

‘Hoe woeste sizze?’

Mar Sybren sei neat mear, en stie wer in skoft yn tinzen. Klaas wiste, dat Sybren altemets ris, om sa mar te sizzen, oanbliesd wurde moast, krekt as syn eigen fjoer yn 'e smidte en dêrom frege er jit ris: ‘Hoe bedoelste dat?’

‘Do kenste him sa lang net as ik,’ sei Sybren, ‘do biste net yn dit doarp berne. Ik haw mei Tsjallinga op skoalle gien.’

‘Soa,’ andere Klaas. Sybren ferfoel wer yn syn swijen, hy kôge allinne mar op syn prúmke. Klaas begûn wer en frege: ‘Op skoalle gien, seiste?’

Sybren knikte.

‘Hy koe stellich goed meikomme, dy Tsjallinga?’

Sybren sei in hiel skoft neat, as moast wat er sizze woe, earne út in fiere djipte wei ophelle wurde. Doe sei er hommels: ‘Hy wie oaljedom.’

‘Oaljedom?’ Klaas hie eagen, grut fan ferbazing. Sybren hie in hân út 'e bûse wei helle en die in earmtakke tsjin it kezyn oan. Sa line er mei syn holle op 'e hân. Mar hy sei neat mear.

‘Oaljedom, seiste,’ herhelle Klaas. ‘No... no... Mar no is er dochs riedslid... Faaks is syn ferstân dan letter kommen.’

‘Mûlk hat er in mep tsjin 'e kop oan hân...,’ ornearre Sybren ûnferskillich, ‘dêr heart men wol mear fan. Dat er sa snoad wurden is, woe 'k mar sizze.’

Hja stoarren jit altyd de grutte man nei, dy't fierder stoep en alleman, lyts en grut, earm en net earm, op 'e freonlikste wize g'ndei knikte.

‘Men kin it jin dochs hast net yntinke,’ sei Klaas op it lêst yn gedachten, ‘sa'n ien as Tsjallinga dom... Men komt dochs sa mar net yn 'e rie...?’

Sybren snúfde ris lûd. ‘No!’ sei er.

‘Hoe woeste sizze?’

‘As dat dinkje yn 'e mûle mar goed linich is,’ ferfette Sybren, ‘dan komt men al in hiel ein.’

‘Prate kin Tsjallinga wol,’ andere Klaas.

‘En as men dan wat fertoaning meitsje kin...,’ ferfette Sybren.

‘Dêr hawwe jy de hiele boel. Dat is no it hiele lidwêzen fan 'e rie.’ En hy liet in pear rouwe lûden hearre, dy't mûlk foar laitsjen trochgean moasten. Syn tosken glinsteren yn syn poerswarte gesicht.

‘Witste, wat it libben is, Klaas?’

‘No?’

‘In grutte poppekas.’ Doe trêde er yn syn donkere smidte op en rûn nei de pûster ta. Mei koarte halen helle er de gloed wer op. De wyn bloes yn it fjoer, dat gloeide en knapte. In giele glâns, in nuvere flam allyk, ferljochte de tsjustere troanje fan Sybren.

Sybren mocht dan al net sa heech opsjen by it lidwêzen fan 'e

rie, it doarp wie ferstanniger en tocht der oars oer. Elkenien dy't Tsjallinga op syn fierdere wei troch it doarp tsjinkaam, sei him op 'e freonlikste wize g'ndei. Tsjallinga groete werom, soms mei in wurd, soms mei in swaai fan syn earm, soms mei allebeide.

Dêr kaam him immen temjitte, dy't foar him stean bleau. In man fan middelbere jierren wie it, mei in ferware troanje: Lútzen, de gernierker.

Lútzen sei op in bedaarde, min of mear biddeljende wize fan in lyts man, dy't tsjinoer in grut man stiet: ‘Soe ik jo, as it koe, ek in amerij sprekke meie, asjebleaft?’

‘Graach Lútzen!’ sei Tsjallinga, ‘alhoewol de gearkomste fan 'e rie my driuwt. Mar foar jo haw ik noch wol in amerij tiid.’

‘It wie krekt oer 'e rie, dat ik jo graach sprekke woe,’ sei Lútzen.

‘Dan is it, om sa mar te sizzen, krekt fan pas,’ andere Tsjallinga deftich. Hy liet de holle wat sinke en die de hân oan it kin. ‘En wat wie der oan, Lútzen?’

‘It is oer dy âlde sleat efter ús hûs, Tsjallinga! Dy is hielendal fersmoarke. Jy witte net, wat der yn driuwt. It is in stjonkboel! Dêr lizze koalsblêden yn en woartelkrûden, striesekken, âlde kachels, deade katten. Dat rottet dêr mei elkoar dei út, dei yn troch... Oan oerbleaune stealtsjes iten ta, wurde der yn wipt. No komt earstdeis it sêfte waar, dan stjonkt it dêr by ús efterhûs troch alles hinne. De loft wurdt suver tsjuster fan 'e miggen. Myn wiif doart dan hast net bûtendoar te kommen om 'e lucht. Och, mynhear Tsjallinga, wat soe ik minlike graach wolle, dat jy der ris wat oer sizze woene yn 'e rie, om de feart ticht te krijen. It koperwurk by ús yn 'e hûs beslacht... it is suver net om út te hâlden. Wat tinke jy, soe der net wat oan te dwaan wêze? Alle bewenners fan it streekje, dy't it graach kreas hawwe wolle, soene jo der tankber foar wêze. It silveren earizer fan myn wiif, har priemhâlder, ja oant skjirren en messen ta, alles wurdt bleauweftich beslein. Myn wiif begjint der soms fan te hoastjen. Wat sizze jy... binne wy gjin minsken? Meie wy net libje, lykas in oar? Binne wy net boargers... betelje wy ek net ús lêsten?’

Tsjallinga weau kalmearjend mei de hân.

‘Wis... wis... fansels... fansels,’ sei er by de lêste wurden. ‘It soe in rare wrâld wêze, as jimme dêr net yn libje koene, like goed as alleman. Ja...,’ sei Tsjallinga, en hy sette syn swiere stimme út, ‘hjir leit in taak foar 'e gemeente... in wurk... in plicht!’

Dat wiene noch ris wurden. Hja arbeiden as oalje op it wylde wetter fan Lútzen syn grime. Hy hie him ûnder it praten geandewei mear opwûn, mar Tsjallinga wûn him wer ôf en dat sa mar mei in wurdmannich.

‘Ik wit net,’ ferfette Tsjallinga en hy lûkte syn wynbrauwen gear, ‘oft dit in stoffe is foar in ynterpellaasje, of dat dit mear op 'e wei leit foar in punt fan 'e rûnfrage.’

‘Wably?’ frege Lútzen.

‘Oft dit wat is foar in ynterpellaasje...’ Syn grutte eagen stoarren Lútzen lyk oan. ‘Of foar in punt fan 'e rûnfrage.’

‘Ja,’ andere Lútzen, ‘dêr wit ik ek neat fan fansels. Wy soarte fan minsken...’

‘No!’ rôp Tsjallinga, wylst er himsels út 'e prakkesaasjes wei, om sa mar te sizzen, omheech hise, ‘wy sille ris sjen. Der moat yn elts gefal wat dien wurde. Sokke dingen meie net bestean bliuwe. Wy hoopje... eh... om sa mar te sizzen, de wein foarút te krijen. Wy hoopje... eh... ús lichem tsjin 'e tsjillen oan te setten... en sa de wein in triuw te jaan... Ik... eh... sil my der tsjin oan smite... en net sa súntsjes...’

Lútzen wie tankber, doe't er dit fan Tsjallinga, dy't him de hân joech, hearde.

‘Freonlik betanke! Wy soene bliid wêze, as de gemeente lykas jy wie... Tankje, hear... tankje!’

Tsjallinga warde dit ôf, mei in wiuwen fan syn hân.

‘Gjin tank, Lútzen!’ sei er deftich, ‘Ik bin fansels mar ien lid. Mar ik set myn lichem tsjin 'e tsjille oan en ik hoopje, dat ik de wein oan it rôljen krij. Ik sil tasette... dat ûnthjit ik jo!’

Lútzen seach him nei. As it der him om te dwaan wie, Tsjallinga syn lichemskrêften te skatten, dan koe er gerêst wêze. Sa'n lichem, sa'n brede rêch, sa'n bolle-nekke! It moast al in tige swier laden wein wêze, as dy net oan it rôljen kaam, as Tsjallinga syn

krêften oan 'e tsjille sette.

Mei de hân ûnder it kin, as wie er jitte yn djippe prakkesaasje oer 'e kwestje, dy't Lútzen him foardroegen hie, rûn Tsjallinga fierder.

En jitris waard er oanhâlden.

Dizze kear fan immen mei klean oan, dy't by it skurve om ôf wiene. Syn troanje wie fersutere, as fan illinde.

‘Simke!’ sei Tsjallinga, ‘wel Simke, wat wie der oan?’

‘Fan alles,’ sei Simke, ‘wy hawwe thús brek oan it measte en ik soe wol ris witte wolle, oft dat sa trochgean moat. Kin ik net in bytsje mear steun krije? Myn wiif ferslacht der yn, hja hat suver gjin klean mear foar de bern. En der komt ek net genôch yn it lichem... dat libben is sa net út te hâlden. Tsjallinga, help ús! Want wy binne ús rie ta'n ein!’

Tsjallinga liet de holle sakje.

‘Ik sis wol ris en bin fan oardiel... myn miening is...’ (hy prate as siet er al yn 'e rie), ‘dat der ien ding is, dat de grutte faktor is yn it libben, dat sawat oer alles giet by immen, dy't sûn is en in pear ferme... in pear ferme earmen hat oan it lichem en dat is: wurk! O, Simke,’ rôp er, ‘wat woe ik graach, dat ik jo wurk besoargje koe!’

‘Ja,’ andere Simke, ‘dat wie noch it alderbêste... Dat hie ik fansels noch folle, folle leaver... Faaks wit de keapman wat?’

Tsjallinga skodde mei de holle.

‘Kin ik,’ sei er, mei in swaai om him hinne, ‘de wrâld feroarje? Nee, Simke! Dat kin ik net...’

‘Nee... dat kinne jy wis net,’ joech Simke ta. ‘Mar as wy it mar in lyts kromke rommer hiene, dat wie al in hiel ding.’

‘Foar “steun” binne jy oan it ferkearde kantoar, Simke...’

‘Jy as man fan ynfloed kinne mûlk wat, al is it in bytsje, foar ús dwaan.’

‘Dy ynfloed is sa lyts, Simke. O... dy is sa lyts.’

En hy skodde mistreastich mei de holle.

‘Dat wit ik wol better!’ ferfette Simke.

‘No... Simke,’ andere Tsjallinga, ‘ik wol myn lea wol tsjin 'e tsjille

oan sette en der oan hoarte. Mei al myn krêften. Dat doch ik graach, Simke. Mar tink der om, dit is gjin tasizzing. It giet bûten my om. Tink der om, hear!’

It wie krekt, oft in skim fan nije hope oer 'e ferfallen troanje fan Simke glied. Mûlk dage der wat yn 'e fierte...

Tsjallinga gyng syn wegen... in pear fan syn kunden seine him noch g'ndei, in goefreon spriek him jit oan - doe wiene de kwestjes, dy't men him ûnderweis foarlein hie, frijwol út syn ûnthâld wei ferdwûn.

 

Tsjallinga foar it gemeentehûs. Tsjallinga stadich geande by de brede treppen op, nei de grutte foardoar ta. Tsjallinga g'ndei sizzend tsjin 'e konsjerzje, dy't him de doar iependocht en dy't omtrint yn twaen falt fan earbied. Tsjallinga yn 'e riedseale.

Fan alle kanten rint men op him ta. ‘Dei Tsjallinga!’ ‘Dei, mynhear Tsjallinga!’ Bedaard en weardich jout Tsjallinga beskie. Tsjallinga midden yn in rûnte fan riedsleden, dy't nei syn wurden harkje.

De boargemaster, mei in grut keatling om 'e hals, ek al sa'n grutte, foarse keardel, komt spesjaal op Tsjallinga ta. Sa'n riedslid moat men yn eare hâlde. De boargemaster stekt de hân út en ropt: ‘Dei, mynhear Tsjallinga!’

De hear Tsjallinga makket min ofte mear in bûging, fûstket en seit: ‘Mynhear de boargemaster!’

‘Wel, hoe giet it, mynhear Tsjallinga?’ freget de boargemaster, freonlik glimkjend.

‘Dat giet wol, mynhear de boargemaster, altyd, yn it ljocht fan 'e omstannichheden.’

‘Enne... hoe is it ljocht fan 'e omstannichheden?’ freget de boargemaster, wylst er fyn begjint te glimkjen.

‘Dat is net in fleurich ljocht, mynhear de boargemaster,’ andert de hear Tsjallinga weardich. ‘Mûlk sille jy it my net kwea nimme, as ik wat in frjemde siswize brûk en it in tsjuster ljocht neam.’

‘Net yn it minst, mynhear Tsjallinga,’ andere de boargemaster. Hy makke in bûging nei de hear Tsjallinga ta en de hear Tsjallinga

makke in bûging nei him ta. Sa stiene hja dêr as in pear parmantige hoannen foar elkoar oer.

‘In tsjuster ljocht, lit ús it sa neame. De tsjusternisse fan 'e hjoeddeiske tiden,’ glimke de boargemaster.

‘De malaise,’ die de hear Tsjallinga derby. De oare riedsleden stiene glimkjende om de twa hinne. Twa bazen út 'e riedseale oan it wurd! Hjir wie wat te learen... hja wennen, om sa mar te sizzen, in kolleezje út 'e hegeskoalle fan 'e polityk by. In pear knypeagen elkoar ta. Dy twa wiene oan elkoar weage, de boargemaster en Tsjallinga. Te deksel, ja!

Sa gyng it petear noch in skoftke troch. Op it lêst naam elts syn plak yn. De foarsitter joech mei in swarte hammer in klap op 'e griene tafel, iepene de gearkomste en fersocht de siktaris, de notulen foar te lêzen.

 

As in ding, dat alle oandacht fertsjinne, seagen Sybren smid en Klaas winkelman Tsjallinga yn 'e neimiddei de wei nimmen nei syn hûs ta.

‘Kom... de gearkomste is ôfrûn,’ sei Klaas.

De meast swijsume Sybren knikte ris.

‘Hy hat de holle sa foaroer, hy koe wol yn gedachten rinne. Fêst oer gelearde gemeentesaken,’ ornearre Klaas.

‘Ik woe wol, dat er ek ris oer syn eigen saken tocht. En dan oer mines der by. Want ik moat noch wat jild fan him hawwe,’ sei Sybren.

Ferheard seach Klaas op.

‘Do ek? Hy hat noch wat winkelskuld by my stean.’

‘Ik haw al in rek fan jierren kerweikes foar him opknapt. Slotten by partikulieren ynset en sa. Hy hat my de lêste jierren noch net betelle.’

‘Hea, dat is nuver.’ In skoft lang sei Klaas neat... hy wie oan it prakkesearjen.

‘Hy sil it wol ferjitte,’ ornearre er op it lêst. ‘Hy hat safolle dingen oan 'e holle.’

Sybren helle wer it ûnsjugge, smoarge tabakspûdsje foar it

ljocht en naam in prúmke.

‘Tochtste it ek net?’ frege Klaas.

‘Watte?’

‘Dat er it ferjit.’

‘Mûlk al, mûlk net.’

En Sybren stoarre, sa't it like, de loft yn, dêr't it felste sinneljocht al út weifloeid wie.

‘Tsjallinga is as de bank,’ sei Klaas. Sybren seach de loft yn.

‘As ien te betrouwen is, dan is it Tsjallinga,’ ferfette Klaas.

Sybren swei.

‘Ik woe, dat ik hûnderttûzen gûne fan him hawwe moast,’ sei Klaas. Sybren prúmke en stoarre foar him út. Ungeduldich seach Klaas him op it lêst oan.

‘Sis ek ris wat... kinste net mear prate?’

Sybren helle de skouders op. ‘Wat jout it,’ sei er.

‘Do biste dochs bygelyks net bang foar dyn jild, wol?’ frege Klaas. ‘Kleinen stele en groten stele, mar groten stele het meest,’ andere Sybren mei de wurden fan in persoan út in bekend Frysk wurk. En doe gyng er de smidte yn, nei de pûster ta. Hy lûkte en hy kôge en hy kôge en hy lûkte... de stienkoal gloeide, it fjoer fleach no en dan op en swarte skaden kamen op 'e muorren en hja like spoeksels, dy't elkoar driigjend efternei sieten.

IV Lok en leedzje

In deimannich letter, op in jûntiid. It hat dy deis slop west yn 'e winkel fan Tsjallinga, lykas de lêste tiid mear. In klant om foar in stoer spikers praat noch in bytsje nei mei Abel, dy't syn skuorridskip opburgen hat en mei de klant oer it nijs fan 'e dei kâltet. Dat is wat belangriker as oars: immen, in arbeider, hat in erfskip krige fan in tûzen-gûne-mannich. De man wreidet der lang oer út; de namme fan 'e arbeider is him net ferteld. In moaie set, yn dizze minne tiid. Ja ja, in tiid, sa't men noch nea belibbe hat. Wa hat it no net swier tsjintwurdich? Op it fjild buorket hast eltsenien

efterút. De man skildert it ôf, hoe't it faaks oer tsien, fyftjin jier wêze sil... alles yn 'e bedelte, sûnder útsjuch, om wer flink omheech te kommen. As de klant op it lêst fuort is, is it hast tiid fan sluten.

De doar fan 'e efterkeamer giet iepen en Wimkje komt der oan. As hja Abel foarby rint, licht en fluch, sjucht er yn har blauwe eagen, dy't him fleurich oansjugge. In sêft read leit op har wangen; hja knikt him ta. As hja de doar út giet, sjucht er it jûnsljocht as goud op har glânzgjend hier.

Yn tinzen bliuwt Abel efkes foar it finster stean. Strakjes sil der faaks noch wat jûnsdroktme, benammen fan jongfolts, foarby komme, mar no is it stil. Beammen swaaie bedaard, as sodzige reuzen, mei har krunen, as weauwen hja nei de sinne ta, dy't nei it westen ta sinkt yn in glâns fan fjoer.

Earnstich klinke de oereslaggen fan 'e doarpstoer; Abel nimt it grutte lûk en rint der mei nei bûten ta, om de winkel te sluten. Hy heart fuotstappen en in manljuslûd, dat him net alhiel ûnbekend is. Hy set it lûk foar it finster en makket it fêst. No heart Abel twa stimmen. Jan stiet tichteby mei Wimkje te praten. Abel draait him efkes om en sjucht Wimkje har eagen, dy't dy oare oansjugge. En hy sjucht wat der yn dy loaits leit... Ja, hy sjucht it.

Hy kin it petear ek hearre: in ôfspraak, earne by it kanaal. Jan giet fuort, hy knikt har g'ndei... Alles hiel gewoan, sûnder omslach.

As Abel efkes letter de wei nimt nei syn wente ta, is er dochs net rêstich fan binnen. Frjemd, hoe't him dat hert hammert, en yn syn earen gûnzet it, gûnzet it frjemd.

Hy wennet al sa lang by Tsjallinga, dy Abel. Hy is, om sa mar te sizzen, mei Wimkje opwoeksen. Doe't er by syn baas kaam, wie hja noch mar in skoallefamke, en hy al in jongfeint. Mar hja wie flink by de pinken en yn wrâldwiisheid net folle by him efter. Abel wie yn somlike dingen, yn omgong mei minsken, yn algemien libbensynsjuch, efterlik. Natoeren as dy fan Abel hawwe dat; doe't hja grutter waard, woeks hja him yn hiel wat dingen al gau oer 'e holle. It ferskil yn jierren ferdwûn.

Doe't hja jit in skoallefamke wie, hie er wol mei har boarte. Mei stikken boartersguod kaam hja wol by him, dy't er foar har wer reemakke. In aardich famke wie it, fleurich en goedhertich. En dat bleau hja.

Mar yn 'e opbloei fan har wêzen, wylst it bernlike ferdwûn, kaam dat eigene fan 'e frou yn har dwaan en manearen, har praat en har oansjen. En as hja him oanseach, kaam der soms in frjemde oandwaning oer him, dy't syn tinken ferbjustere, syn geast bedwelme.

Abel rint sûnderdat er eat sjucht, de strjitte lâns nei syn earmoedich kosthûs ta; it hikje, dat út it lead hinget, docht er iepen, dan it lytse arbeidersfoartúntsje troch, dêr't it ljocht, dat yn 'e hûs al opstutsen is, troch it gerdyn hinne opfalt.

In âld wyfke, mei in smel silveren earizer op, sit oan 'e tafel, dêr't Abel him oan delfalle lit. Oan 'e muorre wat heal ferblikte skilderijen: de ‘Rots der Eeuwen’, mei in jong frommes dat har oan it krús fêstklammet en oan 'e oare kant ‘De eerste muziekles’, in lyts famke oan in piano, dat mistreastich de holle sinke lit, om't de ‘earste les’, har jûn troch in âld man nêst har, sa swier falt. Dêrtusken in pear lytsere printen, brúneftich fan âlderdom, efter glês. It âld minske skinkt de kofje yn; hja sjucht mei har guodlike eagen Abel oan, dy't oerein giet en nei it kammenet ta rint, dêr't er in boek ôf nimt.

‘Earst ite,’ seit it âlde minske, dêr't er by yn 'e kost leit. Har stimme is wat swier en foars neffens har postuer. Mar Abel begjint te blêdzjen.

‘Jy tiizje fierste folle yn dy boeken om,’ prottelt it goesloof. ‘Wat fine jy oan dy boeken...?’

‘Dêr fyn ik wat yn foar... foar... my sels,’ seit Abel.

‘Boeken binne leagens,’ seit hja.

‘Mar foar my binne hja wierheid,’ andert Abel.

‘Wat wierheid... Merakels...’

‘Yn leagens kin wierheid sitte,’ seit Abel en dêrmei docht er in set, faaks boppe syn eigen krêft, mar yn elts gefal boppe it âld sloof út.

Hja skodhollet en begjint Abel sa'n bytsje gnyskjende oan te sjen.

‘Dat giet mei jo net alhiel goed tsjintwurdich, hear! En jy sjugge der ek net goed út... Wat sykje jy dochs yn 'e boeken...?’

‘Wat foar myn hert,’ seit Abel.

No wurdt it der net klearder op. Hy is ien fan 'e trouste lêzers fan 'e Nutsbibleteek yn it doarp en lêst fan alles troch elkoar... meastentiids net it alderbêste. Yn syn praat komt dat folle lêzen wol út, yn safier, dat er soms heechdravende wurden yn syn petear brûkt, dy't it âlde minske faak ferbjusterje, yn 'e war bringe.

Abel yt in stik fan syn brea op, mar it wurdt net folle. Teffens sit er te lêzen. Dan komt er oan in ein, dat syn hiele oandacht hat. Hy begjint, sûnder om it âlde minske te tinken, lûd op te lêzen: ‘Er is geen plaats voor u en voor mij op de wereld... één is er te veel...’

Hy fljucht oerein en smyt it boek op 'e tafel. It âlde minske skrillet en sjucht him mei de mûle yn it kier oan.

‘Wat sille wy hjir hawwe,’ seit hja. Mar Abel is de keamer al útrûn. Hy giet by de âlde, kreakjende treppen op, nei in earmoedich keammerke, in âld izeren ledikant, in wrakke tafel, in gammele stoel. Hy rint nei it finster ta en stoarret yn 'e jûn. It jonge grien oan in iperen beam foar hûs swaait dreamerich hinne en wer yn it ljocht fan in lantearne. In pear klompen klosse foare oer 'e stiennen, in inkeld petear klinkt op en stjert wer wei. Bûtendoar hearsket no de stiltme fan 'e swijende jûn yn in doarp.

 

Mar by Abel fan binnen stoarmet it. Fielingen wrikke oan syn siel, as woene hja dy ûnderst boppest keare. It is, oft in honger yn him gûlt en om foldwaning ropt, hoe dan ek. Hy rint nei de tafel ta en docht it laad iepen. Hy hellet der in langwerpich pakje út en wuollet der it pompier ôf. Hy hâldt in stik glinsterjend stiel yn 'e hannen... it ferdwynt yn syn jasbûse. Hy rint by de treppen del, docht syn pet op en giet nei bûten ta. De strjitten binne troch in pear lantearnen ferljochte, mar lizze foar it grutste part yn tsjuster. In pear winkels struie wat ljocht om harren hinne; der is gjin

minske yn te sjen. Nearne is no op 'e strjitte wat. Allinne Abel rint yn 'e tsjusternisse. As er tichte by it kanaal komt, sjucht er oer it útstoarne fjild, grut en bluodderich, in moanne rizen, dy't hurd oan 'e loft kliuwt. Abel syn stap is iensum op 'e dyk.

Foarút giet Abel, de tsjusternisse yn. In silveren skynsel falt no al op it wetter fan it kanaal, in smelle streek ljocht fan 'e moanne, dat nei Abel ta liket te kommen. Hy heart it ienlûdige lústerjen fan 'e weachjes tsjin 'e wâl oan, in stille sang, dy't njunken him is. Abel syn holle slacht him, as soe dy boarste. Hy skuort de klean by de hals iepen, it is him, as kin er gjin siken krije.

En altyd fierder rint er. Breed en stil leit it kanaal nêst him, en de ljochte, weagjende baan giet mei him, as woe dy him selskip hâlde op dizze reis, as wie er dit ljocht wol nedich. Dan wurdt de wei wat breder.

In kampke grien leit oan 'e lânskant fan 'e wei, mei in tropke hege, iensume beammen, in âld hússtee. Abel lit him dêr delfalle. Oer syn holle lústert it yn 'e beammen, stil en ienlûdich, en it is as klinkt der in einleaze weemoed yn.

Binne dat stappen, dêr yn 'e fierte? Ja... it binne stappen. En klinke dêr minsklike stimmen, jinsen? Ja, dat binne it! Hja komme tichter by... tichter by... Dêr is it lûd fan in jonge man en de finere stimme fan in frou... O, Abel heart it...!

No binne se net sa fier mear ôf... Abel wit al, fan wa't de stimmen binne. O ja, hy wit it. Hiel stadich rinne hja no... Tichte by binne hja... Hja rinne him foarby... Dan is it oft hja stil stean bliuwe en yn 'e stille nacht op stoarje. Hja hat har gesicht nei him optild. De moanne beljochtet it moaie profyl. It liket it silhûet fan in byld yn dat ljocht, beitele fan in keunstner. En dy eagen...

Dan heart Abel syn stimme: ‘Haldste fan my?’

‘O, ja.’

‘Altyd?’

‘Altyd.’

Hy bûgt him oer har hinne en hy omfettet har en pattet har. En hja binne dêr tegearre op 'e dyk... yn 'e stiltme fan 'e nacht mei allinne it glinsterjende ljocht fan 'e moanne boppe harren.

En it is Abel oft hammers syn geast tebûkje; in frjemd rûzjen heart er yn syn earen. Hy taast nei syn binnenbûse... Hy sil oerein, mar it is, oft syn skonken him de tsjinst wegerje. Syn lea skoddet him, as wie er siik... Hy heart it petear, dat him as fan fierren yn 'e earen gûnzet. Stappen, dy't werom geane. Hy giet wer yn syn âlde hâlding, dy Abel. Dan nimt er syn holle yn 'e hannen... ‘O, God! O, God!’ Op it lêst komt Abel oerein... stadich oerein. Hy faget him in reismannich mei in bûsdoek om 'e holle. Hy giet werom, de wei nei it doarp ta... Yn syn fersleinens sjucht er net dy man nêst de dyk. Dan daalk ynienen in bekend lûd: ‘Hea, Abel, bisto dat?’

Mar Abel seit neat.

‘Wat dochsto hjirre?’

Mar Abel kin neat sizze, hy kin allinne mar yn syn bûse taaste.

Mar Jan hat him de hân al op it skouder lein.

‘Dat is ek in wûnder, dat ik dy hjir treffe moat,’ seit er. ‘Makkest in kuierke yn it moaie waar?’

‘Ja,’ seit Abel.

‘Jonge, jonge... wat in jûn...’

‘Ja...’

‘Haste wol sjoen, wa't ik dizze jûn nêst my hie?’

‘Nee,’ liicht Abel.

‘Dat is de dochter fan dyn baas... dat is Wimkje...’

‘Soa...’

‘Mar fertel my ris... wêr komste wei?’

Abel wiist nei de fierte. ‘Ik haw in hiel ein rûn.’

‘Sa mar allinne? Jonge, jonge,’ laket Jan, ‘wat biste in nuveren ien...’ Hy is te fol mei itjinge him en Wimkje oangiet, as dat er erch hat yn Abel syn wat frjemde hâlding. Abel is altyd wat in nuveren ien. Eltsenien yn it doarp wit dat...

‘Do begrypste wol,’ seit Jan dan, ‘hoe't it tusken Wimkje en my stiet, net? Ik wol it dy wol fertelle; it is sa'n bytsje stille ferkearing tusken ús. Do praatste der net oer, wol?’

Abel skodhollet.

‘Hja koe mar efkes fan hûs ôf, want har mem is, lykaste witste, net

goed. Sadwaande moast hja net te let wer werom. Wy wolle der jit gjin praat fan hawwe. No giet hja allinne werom; as ik mei har it doarp trochrin, wit moarn it hiele doarp it. Wy binne al in skoftke tegearre...’

‘Soa.’

Jan is drok mei syn tinzen dwaande as hja fierder geane.

‘Do kenst har langer as ikke,’ seit Jan dan, ‘ik bin fansels út oare kontreien wei. Do kenst har al lang...’

‘Al fan bern ôf,’ andert Abel.

‘Do hast wol mei har boarte, hat hja my wol ferteld. Jimme koene altyd wakkere skoan tegearre...’

Abel jout gjin andert.

‘Hja mei dy graach lije.’

Abel hellet syn hân út 'e bûse wei en keart syn gesicht fan Jan ôf.

‘Hja fynt dy sa'n goede fint.’

Abel faget him mei de hân oer 'e eagen hinne. It is, oft syn grime oan gruzeleminten slein is. Hy moat al syn bêst dwaan, om syn oandwaning master te bliuwen.

‘Ik wol net yn it iepenbier... of ik moat earst mei in baantsje foar it ljocht komme kinne... Hja sil by my gjin earmoede lije... dat is neat foar sa'n ien, as hja is... Der binne net folle lykas hja, Abel!’

‘Nee...’

‘Ik soe net in tsjepperen ien witte... yn it doarp. Do wol?’

Abel keart him wer ôf.

En noch jimmer is Jan sa mei syn eigen gedachten dwaande, dat er gjin acht jout op Abel.

‘En goed is hja ek...’

‘Ja...’

‘As men sa mei har is, lykas ik no... dan liket it libben oars... hiel oars! Ik wit net oftste my ferstieste... O, Abel, ferstiest it goed?’

Hy knikt. Hja rinne tegearre it doarp yn. Op it lêst nimt Jan ôfskie.

‘No, Abel... Fertel it har moarn mar frij, datste my troffen haste. Do meiste it wol witte... Hja fertrout dy... en ik ek fansels.’

Troch it stille iensume doarp rint Abel no allinne nei hûs ta.

Dêr is alles út en stil. Hy rint by de âlde, kreakjende treppen op nei syn keammerke. Hy giet op 'e âlde stoel sitten. Hy smyt, wat er yn 'e bûse hie, yn it laad. Syn boarst giet in pear kear op en del en dan brekt in snok los... Syn holle falt op 'e tafel, op syn earmen. Sa leit er dêr, allinne mei syn fertriet en it is him, oft syn hert him brekke sil.

Oeren komme en geane. Iensume slaggen fan 'e toer galmje oer it sliepende doarp. Mar Abel bliuwt sa sitten en hy tinkt om gjin sliep. Hy tinkt oan datjinge, dat foar in oar is, dat by him himelske glâns fan binnen bringe kind hie, mar dêr no gjin inkeld strieltsje jaan sil... nea net... nea net.

V Jit in kandidaat

Yn in stimming fan 'e suverste fernoeging, lykas men dat hawwe kin mei lju mei in blank gewisse, rûn de hear Tsjallinga in deimannich letter mei in brief yn 'e hân it doarp troch. Hy wie op wei nei de post ta. Lykas al folle syn wenst wie, núndere er no en dan in stikje fan in wyske foar him út.

Lykas de fûgels yn har fleur en wille yn 'e beammen net swije kinne, sa koe de hear Tsjallinga dit meastentiids ek net.

Mar dêrom seach er de jongfeint noch wol, dy't der oan kaam. Hy seach him sa goed, dat er al in jelnemannich, foardat de jongfeint oan him ta wie, stean bleau en mei syn galmjende stimme spriek: ‘As ik it goed haw, is dat de soan fan ús boargemaster.’

‘Jy hawwe it goed. Hoe giet it, mynhear Tsjallinga?’

En de jongfeint naam syn hoed ôf en stiek de hân út. Hja fûstken, wylst de hear Tsjallinga frege: ‘Is it foar de grutte fakânsje, dat jy hjir no al binne, of mear in útflecht, sa'n reiske... sa'n...’

En hy swaaide in hân de loft troch, as om dêrmei de sin fol te meitsjen.

‘Foar de fakânsje,’ die de studint te witten. ‘De kolleezjes oan 'e hegeskoalle binne foar in grut part ôfrûn en ik hoech fan 't jier gjin eksamen te dwaan. No bin ik mar nei hûs ta gien. Leare kin ik

hjir ek wol.’

‘Dan winskje ik de studint hjir yn ús doarp it wolkom ta,’ ferfette Tsjallinga weardich. ‘Jy wikselje de akadeemjestêd mei ús doarpke; jy hawwe de “fuorjende mem” ferlitten, want sa neamt men, leau 'k wol ris de hegeskoalle.’

‘Krekt sa,’ andere de studint, ‘de Alma Mater’.’

‘Ik rin efkes nei de post ta,’ sei Tsjallinga, ‘as der neat is, dat jo driuwt, dan soe ik sizze: rin mei op. It sil my in eare wêze...’

‘De eare is oan my.’

‘Dus jy bringe de simmertiid wer troch yn ús stille kontreien... Us doarpke begjint, om sa mar te sizzen, wekker te wurden.’ De hear Tsjallinga weau wer mei de hân. ‘It grien begjint al moai út te rinnen. Ik neam dit wol ris de heechtiid fan 'e natoer...’

‘Goed sein,’ andere de studint. ‘Dit is al sawat de moaiste tiid fan it jier.’

‘De tiid fan it pearjen,’ sei Tsjallinga. ‘De ljurk ropt om syn wyfke, de ljip en it oare fûgelt docht krekt allyk. It nije libben komt op...’

Sa petearjende, de hear Tsjallinga op syn deftige, wiidweidige manear, de studint der meastentiids koart tsjin yn, rûnen hja nei de post ta. Doe't de brief yn 'e bus wie, noege Tsjallinga de oare út, mei him werom te rinnen.

‘Hawwe jy gjin sin oan in kopke tee?’

Wel ja, de studint hie der wol sin oan. En hja trapen werom: de soan fan it haad fan 'e gemeente nêst in kopstik fan 'e rie. Ut 'e huzen wei seach men de twa net sûnder niget. Tsjallinga nêst de soan fan 'e boargemaster... Dy Tsjallinga koe him mei alleman, ryk en earm, rêde.

Op it lêst smiet Tsjallinga de winkelsdoar foar Joute Hemminga iepen. Abel stie yn 'e winkel te knypeagjen en krige in groet fan 'e jongeman. Tsjallinga smiet de doar fan 'e efterkeamer iepen en seach, dat der nimmen yn wie. Hy skode in pear stuollen by de tafel en helle in kistke mei sigaren fan in dûbeltsje it stik boppe fan it kammenet ôf. Hja gyngen allebeide sitten te dampen.

Tsjallinga swaaide mei de hân om him hinne. ‘In ienfâldige doarpswenning fan in lytse keapman,’ sei er. ‘Nim it foar leaf... wy

binne hjir net yn 'e stêd.’

‘Myn eigen keamer sjucht der minder út,’ sei Joute. ‘As jy tinke, dat in studintekeamer moai is, dan binne jy mis. En dan haw ik jit lang net de minste. Der binne gûds, dy binne net folle better as in skieppehok.’

De hear Tsjallinga wie ferwûndere.

‘Dêr harkje ik nij fan op... Ik tocht dat jimme, jongelju fan wielde om sa mar te sizzen, dy't letter yn it maatskiplike libben...’

Nee, nee, sa wie 't net... in studintekeamer wie net folle, it wie al in hiel ding, as der gjin hynstehier út kanapee en stuollen wei kypjen kaam...

‘Myn kelder is leech,’ sei Tsjallinga mei in soarte fan mylde koartswyl, ‘oars soe ik de wyn op sette. Mar no kin ik dat net dwaan en dêrom sil ik jo net misledigje mei in kopke tee...?’

‘Nee, alhiel net. Tige graach, sa gau oan 'e wyn, dat soe net goedkomme. Folle leaver tee.’

Tsjallinga gyng oerein, nei de doar ta en rôp mei in sêfte mylde stimme oan syn dochter: ‘Wimkje!’

‘Ja, fader!’

De stap fan Wimkje klonk, in lange figuer kaam de keamer yn.

De twa jongelju joegen elkoar de hân. Wat wie hja feroare! De jonge Hemminga hie har yn 'e lêste tiid net folle sjoen. Hja wie opwoeksen ta in jonge frou, slank en dochs krêftich en in tsjep, teffens ynnimmend gesicht. Har donkerblauwe eagen, oerskade fan 'e frij swiere wynbrauwen, seagen him oan. Efkes swei er, mar doe begûn er te praten oer syn thúskomste, oer syn fakânsje, dy't eigentlik gjin fakânsje wie, want hy moast like goed arbeidzje. Mar hy woe it der dochs ek fan nimme, út syn jongestiid hie er noch ûnthâld fan syn moaie simmertiden, yn dizze kontreien trochlibbe.

‘De tiid fan 'e jonkheid is de moaiste tiid fan it libben,’ orakele Tsjallinga.

‘O, ja,’ stemde Hemminga him mei, ‘dat is in goede tiid. Ik haw wol mei jo dochter boarte. Wy hawwe noch tegearre op skoalle gien.’

‘Mar net yn 'e selde klasse,’ sei Wimkje.

‘Nee, fansels net. Ik wie in jiermannich âlder.’

‘It libben hat syn moaie dingen troch alle tiden hinne. Mar dochs is it krekt as yn 'e natoer, as alles jong is en yn opbloei, dan neam ik dat dochs it púkje fan alles, dêr't al it lettere net by hellet.’

Earnstich seach Tsjallinga foar him út.

‘It kin om sa'n doarp hinne sa moai wêze,’ kaam Joute los. ‘Wat hawwe wy wol troch de fjilden swalke, simmers, mar ek foarjiers. De famkes gyngen faak mei. Jy hawwe ek wol mei west,’ tsjin Wimkje. ‘En dan hiene wy faak de pols by ús... Witte jy wol, dat jy ris ienkear midden yn in sleat sprongen binne en dat wy der jo mei elkoar útskuord hawwe? Doe wiene jy jit sa'n lyts ding.’

Wimkje begûn te laitsjen. Ja, hja wist it jitte.

‘Wat lyts wie, wurdt grut,’ orakele Tsjallinga.

‘Ja, jy binne hiel wat feroare.’

‘Feroare?’ Hja seach him efkes oan.

‘Ja...’ Joute wachte efkes... Syn gewoane flottens bleau benefter.

Mar doe klonk wer de mylde stimme fan Tsjallinga: ‘Grutter, fansels...’

‘Ja... en... ek tsjepper... As Friezen mei elkoar hoege wy der gjin doekjes om te winen,’ sei Joute, wylst it bloed him oanfleach.

‘Rjuchtút as in bargesnút,’ lake Tsjallinga. Wimkje draaide har ôf, men koe har gesicht net sjen.

Mar al gau kaam Joute, wylst Wimkje de tee ynskonk wer op it ferhaal. Oer dy grouwe boer... hjitte er net Lútsen-boer? Ja, Lútsen-boer. No, dy woe nea lije, dat men yn syn lân kaam... ‘As er ús yn 'e gaten krige kaam er wol mei de kneppel op ús oan... en dan fleagen wy sa hurd as wy koene it fjild oer...’

Joute wist it noch, dat dy boer poerrazend efter har oan kaam.

‘Wy sleepten de famkes mei, want dy koene fansels sa hurd net. Ik leau, dat jy it alhiel net op dy keardel stean hiene, jy wiene fjoerbang fan him...’

‘Ja, dat is hja noch,’ glimke Tsjallinga. ‘Hja hat it noch net op manfolk stean, Hemminga... Ha, ha, ha... Noch net, hear... nee!’

‘Jakkes fader, hâld dochs op.’

‘Nee, Hemminga... it is sa, hear! Noch net. Ha, ha!’ Hy makke in lyts grapke, in lyts ûnskuldich grapke.

‘Wat binne jy dochs flau, fader...’ Hja moast efkes nei it wetter sjen, sei hja en sa rûn hja de keamer út.

‘Der moat in lyts grapke by lâns,’ fûn Tsjallinga.

Ja, dat wie de studint mei him iens.

Tsjallinga gyng fierder: ‘Yn in doarp giet it al oars, as yn in stêd... Dêr wit men sa fan gjin ûnderskie. Hearebern en bern fan boargers, dat is allegearre ien... Dêr wit men sa fan gjin stân.’

‘Stân,’ andere Joute Hemminga, ‘wat jou ik om stân.’

‘Yn it algemien kin ik mei jo meigean. Mar alhiel is dy dochs net wei te siferjen. Nee, nee, Hemminga, wachtsje efkes, as wy net alhiel blyn binne, en ús hâlde oan 'e praktyk fan it libben, dan is stân in faktor yn it libben fan grut gewicht... Ik bin in keapman en net iens, as ik nei de lju yn 'e stêd sjuch, in grut keapman. Ik moat it hjirmei,’ (hy hâlde syn earmen in ein foarút), ‘fertsjinje... Mûlk ek in bytsje hjirmei,’ (hy jout him in slach op 'e foarholle). ‘Mar dochs is myn bestean in boargerbestean...’

‘Dat sil jo oars wol gjin wynaaien lizze. Giet it jo noch wat nei it sin mei de saken?’ andere Joute, dy't graach oer wat oars begjinne woe te praten.

‘Dat wol...’ Tsjallinga glimke myld. ‘As ik de stagnaasje om my hinne sjuch en de... feralteraasje net allinne hjirre, mar oer 'e hiele wrâld, dan bin ik net ûntefreden, nee, alhiel net.’ Fernoege seach Tsjallinga de studint oan. ‘Ik hâld ien feint, in goeden ien, mar net foar alle wurk geskikt. Hy is, wat... eh... De bêste klanten betsjinje ik al folle sels, en dan de korrespondinsje, de ynkeap, de boekhâlding, it útskriuwen fan 'e rekkens... nee... it giet my wol ris stûfernôch, Hemminga. Ik... ik bin gjin tweintich jier mear...’

‘Mar jy sjugge der oars flink en sterk jit út...’

‘Ik ha gjin kleien... mar dochs... as dat sa trochgiet, dan prakkesearje ik wol ris oers in twade krêft...’

‘Dit is in goed teken, mynhear Tsjallinga! De measte saken geane minder...’

‘Ik haw,’ sei Tsjallinga wat sêfter, ‘ien stipe, dy't my yn myn saken

tige helpt, en dat is myn dochter. Dy is suver altyd dwaande. Har mem, myn bêste frou, is net sterk... De lêste pear dagen leit hja wer... Myn dochter moat dêrby ek foar de húshâlding opkomme. O, Hemminga, as ik myn dochter net hie...’ En Tsjallinga slacht syn grutte eagen op in mankelike wize omheech.

‘Dat leau ik wol.’

‘Dat is in bêst fanke. Wolle jy wol leauwe,’ (hy keart him op in foarse wize nei Hemminga ta), ‘dat hja ús noch nea, sa lang as it my heucht, fan bern ôf oan, in dei fan leedzje of soarch jûn hat... Nee, Hemminga! Noch nea!’

‘Soa,’ andere Hemminga earnstich, ‘dat is in moai tsjûgenis.’

‘Ien ding makket my wol ris bang. En dat is, as hja fan in oar fan ús weinommen wurdt. Froulju meie al oan har thús hingje, mar it is de gewoane wei, dat hja op it lêst dochs boaskje. Ik mei gjin egoïst wêze en de natoer lit him net brekke, mar faak sis ik tsjin myn frou: ik sjuch der tsjin oan. Mei dy tiid jit in ein fan ús ôf wêze...’

‘Hat hja ek ferkearing?’

‘Och,’ sei Tsjallinga en hy seach omhegens, ‘hoe giet dat mei jonge minsken.’

‘Dus al...’

‘No... ferkearing, dat is faaks wat te folle sein. Mar der is wol ris ien, dy't in eachje op har slacht. Hja sjucht der leau 'k net sa min út... As har heit wol ik der net tefolle fan sizze.’

‘Nee, mar dat sjucht eltsenien wol, dy't net blyn is,’ kaam Hemminga der rûn foar út.

‘En hoewol ik myn eigen wurk net omheech helje wol, leau ik dochs, dat ik har in goede opfieding jûn haw.’

‘Ja, ja...’

In skoft praten de manlju jit troch. Op it lêst makke Joute risselwaasje om op te stappen. Tsjallinga begûn oer oare saken, mei in bulte omhaal fan wurden; no en dan kearde er de holle ris nei de doar ta, mar hy hearde Wimkje net weromkommen. Doe't syn gast op it lêst oerein stie koe er him net bêst langer oan 'e praat hâlde. Hy noege him út, gau wer ris oan te kommen. ‘Ik ha no mei

nocht in skoft mei jo praten,’ sei er, ‘ús rûntsje kunden yn it doarp is net sa botte grut. Kom gau wer ris oan... Kom gau wer ris oan. Dan hat myn dochter it faaks ek better oan tiid. Ik wit tafallich, dat hja it hjoed tige drok hat yn 'e koken, ha, ha. Mar ik sil har dochs efkes roppe: Wimkje! Us gast ferlit ús, hear! Wimkje!’

‘Ja.’ Hja kaam fan efteren ôf en joech Hemminga de hân.

‘Wimkje sil ik noch mar sizze, net?’ frege er.

‘Wis.’

‘Ik hoopje,’ sei er, wylst er har yn 'e eagen seach, ‘dat ik jo gau wer ris sjuch.’ Hy hâlde har hân beet; stadich makke hja harres los.

‘Us doarp is mar lyts,’ glimkje hja.

‘Net mear tegearre mei de pols it fjild yn,’ sei Tsjallinga koartswilich, ‘dat giet net, hear! Ha, ha, ha, ha!’

‘Och, as hja der sin oan hat, my is it goed,’ lake de studint.

‘Wimkje!’ sei Tsjallinga, dy't har neiseach, want hja wie omtrint al wer yn 't koken, ‘wat sizze jy?’

‘Nee, hear!’

Sa naam de besite in ein. Joute naam de wei nei hûs ta en wie min ofte mear yn tinzen. ‘In divelsk aardich famke,’ sei er yn himsels. ‘Soe der ien efteroan sitte? Ik haw har de lêste tiden út it each ferlern. Stom. Want it liket my in bysûnder famke ta. Mar bare tasjitlik is hja net. Stom.’

 

Tsjallinga beskrobbe yn 'e hûs syn dochter op in guodlike wize.

‘Jy hiene wol wat aardiger tsjin dy jongeman wêze kinnen, Wimkje!’

‘Ik? Hoe sa?’

‘Jy seine net safolle, fûn ik. En wêrom bleauwen jy sa lang efter?’

‘Och... sa mar...’

‘Sa mar... sa mar... Hy is de soan fan 'e boargemaster.’

‘No, wat soe dat?’

‘Earstdeis is er dokter en dan kin er krekt safolle froulju krije, as er wol...’

‘My tige bêst.’

‘Mannige faam, út in earste famylje, soe de fingers nei him slikje.’

‘Litte hja de fingers mar nei him slikje.’

‘Kin jo... kin jo, dat dan allegearre neat skele?’

‘Nee.’

‘En wêrom net, as ik freegje mei? Jy kinne dochs net altiten...’

‘Om't ik net fan him hâld,’ sei Wimkje, wylst hja de keamer útrûn.

Tsjallinga stie allinne yn 'e keamer, mei de eagen grut fan ferbjustering. ‘Net fan him hâld,’ sei er yn himsels, ‘net fan him hâld...’

VI Tsjallinga oerwint in fijân en jout rie

Der binne fan dy ûntankbere wurkjes op 'e wrâld, lykas it folpompen fan in koer mei wetter (nei't men seit earder wol yn gekkehuzen yn swang), of it folskeppen fan in fet sûnder boaiem, dêr't de Danaïden mei pielden. It wurkje fan Abel wie net folle better, want hy skuorre alle dagen; eltse moarn begûn it op 'e nij, en dochs kaam hy der nea trochhinne. As it iene wer glom, wie it oare wer rustich, en as it oare skjin wie, wie it iene dat net mear. Mei syn sek foar it lichem, om syn klean wat te sparjen, arbeide er altyd oan it iene grutte krewei: de striid tsjin 'e rust.

Sa wie dan op in moarntiid Abel wer, mei syn sek, brún fan rust, foar it lichem, dwaande mei syn ivich wurk.

De keapman stie, as in soarte fan úthingboerd, om mei syn swier lichem de wolfeart fan 'e saak oan te jaan, yn 'e doar. De piip, syn grutte piip, dy't wy kenne en dy't him healwei it lichem kaam, yn 'e mûle.

Dêr kaam in wyfke oanrinnen, dat Tsjallinga g'ndei sei en dêrop stean bleau.

‘Soe ik de keapman efkes sprekke meie, as it net te folle ferge is, asjebleaft?’

‘Net te folle ferge, Houkje, alhiel net! En wat wie der oan?’

‘No... eh... wy hiene... fansels... in erfskip krigen,’ begûn hja.

Tsjallinga die de piip út 'e mûle wei en seach it arbeiderswyfke mei grutte eagen oan. ‘Wiene jimme dat? Ik haw al wat praat

heard oer in erfskip, mar ik wist net, dat jimme de lokkigen wiene. Lok der mei, Houkje! Lok der mei...! Ha! Wel... wel...!

Hy stiek syn grutte hân út en Houkje pakte dy beet. Hja hâlde him in amerij fêst, as wie it in soarte fan rêdingsboei, dêr't hja har oan fêsthâlde.

‘En no bin ik jo nedich, keapman... No kinne wy it net sûnder jou rie dwaan, hear! Nee... No moatte wy jo hawwe.’

Hja seach nei de grutte man op. Yn har eagen lei wat fan 'e trou fan in hûn oan syn baas.

‘Moatte jy my hawwe...? Wol... En wêrom?’ De grutte eagen stoarren har oan; der lei in soarte fan loksglâns yn, as in fjoerke, dat fanbinnen, troch in suver moed en in skjin gewisse jimmer ûnderhâlden wurdt.

‘Wy binne no jo rie nedich, hear!’

Tsjallinga tilde syn holle wat omheech. ‘Myn rie?’ sei er. ‘Wat sjugge de minsken dochs yn myn rie?’

‘No hja... jy hawwe ús sa faak al rie jûn en wy binne der no wol wat mei oan. Witte jy wat it is, mynhear Tsjallinga, wy binne net fertroud mei sok soarte fan dingen.’

‘En wa,’ frege de hear Tsjallinga, wylst er har fleurich oanseach, ‘fertelt oan Houkje, dat ik der wol fertroud mei bin?’

‘No ja,’ sei it goe-sloof, wylst hja begûn te laitsjen, ‘dat is fansels... dat wit eltsenien wol. As jy it net witte, dan wit gjinien it... As ik sa wis fan alle dingen wie... Ik sei al tsjin myn man: mar efkes nei de keapman ta. It is noch al in hiele somme...’ (Hja kaam mei har holle tichte by Tsjallinga en begûn súntsjes te praten.) ‘Hast fjouwer tûzen gûne, en no witte wy eigentlik net...’

‘Soene wy net better efkes nei binnen ta gean kinne, Houkje? Ik soe sizze, dat wy sokke saken hjir min op 'e stoepe beprate kinne...’

‘Asjebleaft keapman! Bêst, hear! Ja, dat is ek sa.’

En hja rûn de grutte man efternei, nei de winkel ta, dêr't er tsjin in stelling oan stean gyng.

‘Dus,’ sei Tsjallinga en hy stoarre mei syn grutte glânzgjende eagen nei Abel, dy't sines daalk delsloech, ‘jy freegje om myn rie.’

‘Sa wie it krekt hear! Ja... just...’

‘Dan moat ik dêrop anderje, Houkje, dat ik dy net jaan kin.’

‘Och hearken!’ andere it sloof ferbjustere.

‘Ut prinsipe net.’

‘Hoe woe de keapman sizze?’

‘Ut prinsipe net. Ik jou nea rie yn jildsaken. Kom hjir safolle as jy wolle om rie, mar net yn jildsaken...’

‘Enne... hoe sa... as ik freegje mei...’

‘Ik neam in gefal. Ik jou rie. Neffens myn bêste witten. Mar it pakt oars út. Myn rie is ferkeard. Jy ferlieze in part fan jo jild. Waans skuld?’ Tsjallinga slacht himsels op it boarst.

‘Nee... hear! Jo skuld net! Mar dat soe ommers net kinne...’

‘Ja, Houkje!’ ropt Tsjallinga foars, ‘dat soe bêst kinne. Jy tinke mûlk, dat ik alles wit.’

‘Ja,’ liet Houkje har ûntfalle.

‘It kin wêze,’ Tsjallinga sloech himsels op 'e foarholle, ‘dat hjir in bytsje yn sit, lit ús sizze in hiel lyts bytsje... Mar wit ik dêrom alles? Nee, ommers. En dêrom wegerje ik. Wegerje ik perfoarst.’

‘Och hearken,’ sei Houkje wer, ‘wat muoit my dat. Soe de keapman faaks net om ús... om't wy it binne... Och, toe no...’

Tsjallinga die in pear stappen, hy liet de holle sinke, yn prakkesaasjes wei. Houkje tochte, dat hja mûlk jitte in kâns hie, in lytse kâns. ‘Jy hawwe ús sa faak ta'n bêsten ret,’ sei hja.

Tsjallinga sei ûnder it rinnen wei yn himsels: ‘Dat doch ik net... nee, nee... dat kin net.’

‘En wêrom no net,’ andere Houkje, dy't him ferstie.

‘As it ris oars gyng as ik tochte...’

‘Ei no, dan koe de keapman der ommers noch neat oan dwaan...’ ‘Ik... ik moat der noch ris oer neitinke,’ ferfette de keapman twivelmoedich.

‘Ja, doch dat,’ andere Houkje, dy't de hope yn 'e fierte gluorjen seach, ‘doch dat. Jy moatte sa mar tinke, myn man en ik wolle it minlike graach... Enne... mei ik fan 'e middei dan efkes werom komme...?’

‘No, fan 'e middei, dat giet wol wat hurd, Houkje! Lit ús sizze:

jûn... Want ik wol der jit ris goed oer tinke.’

‘Goed, hear... bêst hear... Jûn kom ik, hear keapman.’

Hja wie sa tefreden, as hie hja de kostbere rie al te pakken, ynpleats fan dizze ienfâldige tasizzing. Mei in knikje, freonlik en tankber gyng hja de doar út.

Tsjallinga die in hân efter 'e skoat fan syn jas en die in pear smûgen oan syn piip. Hy liet de reek oer syn holle krôlje en suchte ris.

‘Wat in droktme hat men al mei in oar,’ sei er tsjin Abel.

Abel stimde it mei.

‘It hâldt wat yn, Abel, as men wat in posysje yn 'e maatskippij ynnimt. Hm... Men kin altyd mar klear stean.’

‘Sis dat wol, keapman!’

‘En alles om 'e nocht...’

‘Ja, alles om 'e nocht.’

‘Gjin sint fertsjinnet men der mei. As ik it al doch,’ sei er yn gedachten, ‘dan doch ik it om Houkje en har man. Wêrom geane se net ris nei in oar ta? Dêr wenje dochs mear lju yn it doarp, as ik allinne? Kin in oar gjin rie jaan? Is myn miening mear wurdich, as in oar sines? Sjuch... sokke dingen freegje ik my wol ris ôf...’ En hy rûn de winkel op en del, yn prakkesaasjes ferlern, oant er de doar fan 'e keamer iependie en tsjin Abel sei: ‘Ik gean oan 'e administraasje, want dat moat ek barre... Dy mei der net om lije...’

Abel bleau allinne, min ofte mear ûntefreden, efter. Wêrom kaam ek Jan en alleman hjirre om it de keapman lêstich te meitsjen. En gjin sint fertsjinne hy der oan... Syn baas wie fierste goed. Hy wie net wiis, altyd mar foar eltsenien klear te stean.

Tsjallinga wie yn 'e efterkeamer yn syn briedstoel delfallen en helle in twade stoel oan, dêr't er syn lange skonken op lei. De piip lei er del en in wite bûsdoek die er oer 'e holle hinne tsjin 'e miggen, dy't har al begûnen te warren. En nei in pear minuten lei er yn in sêfte slom.

In skoft letter waard er wekker fan it klopjen op 'e doar fan Abel.

‘Keapman... keapman, der is ien!’

Dalik helle Tsjallinga syn skonken fan 'e stoel of en hy sei: ‘Ik kom der oan.’

Hy rûn nei de spegel ta en wreau syn eagen út. Doe fage er him in reismannich mei de bûsdoek om 'e holle, lei syn hier as in wite aureoal oer syn foarholle en die de doar iepen.

Efkes stie er stil. Mar daalk dêrop fleach er foarút, in hân útstutsen.

‘Wel, dêr hawwe wy mynhear Hamsma! En hoe giet it mei jo? Bliid jo te sjen. Alles noch goed? En by jo thús ek?’

Fleurich kaam Tsjallinga him temjitte, in glâns fan blierens oer syn gesicht.

Hamsma hie it útsjuch fan in ienfâldich stedsminske, mei in guodlik gesicht, dat rûn wie as in folle moanne. Ek syn lichem like rûn, koart en goed yn it fet, as immen, dy't net fan nytlige tinzen pleage wurdt. De minlike ûntfangst ferwûndere him en makke him wat yn 'e war. Hja fûstken en Tsjallinga rôp: ‘Kom yn... kom yn... Jy kenne fansels de brûkmen fan ús plattelân?’

Wat ferbjustere seach Hamsma de grutte man oan.

‘Wy noegje de lju yn. In kopke tee is der altyd noch wol oer... en in sigaar, nei't ik hoopje ek wol. Kom yn! Kom yn!’

Hamsma, wat oermastere, folge Tsjallinga, dy't rôp: ‘Stek de brân der ris yn... Hjir hawwe jy sigaren, dy't faaks net stedssigaren binne, mar dochs meitsje ik my sterk, dat se noch wol te smoken binne. Dat binne sigaren foar myn goefreonen, dy't my hjirre de eare oandogge. Hm. Iksels smook al folle in piip...’

‘Jy moatte my jo goede sigaren net oproke litte,’ sei Hamsma, ‘dat is alhiel net nedich. Ik kaam hjirre, om...’

‘Wat is dat no?’ galme Tsjallinga. ‘Net in sigaar! Wy op it plattelân binne noch âlderwetsk. Wy binne noch âlderwetske gastfrije Friezen. En ik sels lêst ek hiel wol in sigaar, mynhear Hamsma, al meitsje ik der net alle dagen brûkme fan. Sjesa... Fjoer... asjebleaft. Ik stek de brân der ek ris yn...’

‘Ik kaam hjir om in âlde saak,’ begûn Hamsma.

‘Om in âlde saak,’ herhelle Tsjallinga.

‘Der stiet noch altyd in kleinichheid tusken ús...’

‘In kleinichheid tusken ús,’ herhelle de echo.

‘Ja... en sa'n hiele kleinichheid is it eigentlik ek net... It is noch al wat jild... en al in pear jier stiet dat der...’

‘Al in pear jier stiet dat der,’ sei de oare. ‘En dat woene jy graach út 'e wei hawwe...’ Fleurich seach Tsjallinga syn tsjinstanner oan.

‘Ik bin,’ ferfette er, ‘no sawat fyftsjin jier lid fan 'e rie fan dizze gemeente... Alleman ken my. It hiele doarp ken my. De omkriten kenne my. Noch nea is immen in sint oan my te koart kommen.’

‘Nee... nee... fansels, dat soe ik ek net sizze wolle...’

‘Stiet der ek net wat oars tusken ús?’ frege Tsjallinga glimkjende.

‘Is der net in bytsje... in hiel lyts bytsje wantrouwen?’ Hy stoarre nei in stoel, dy't tusken har beiden yn stie, as wie der in skim te sjen, fan itjinge er sei.

‘O nee... o hearken nee... dat moatte jy no net tinke.’

‘Ik wit net... ik wit net,’ betwivele Tsjallinga, ‘oft dat der net tusken ús yn sit. Ik soe sizze fan al. It kin wêze, dat ik mis bin...’

‘Ja, hear!’

‘Mar ik leau it hast net... Nee, nee, mynhear Hamsma,’ hy drige mei de finger, ‘jy binne net alhiel rjuchtút... Jy sjugge my oan foar in oplichter!’

‘In oplichter! Hoe komme jy der by?! Ik mei hjir nea wer libben wei komme, as dat wier is... Fij... fij... ik...’

‘No... it kin wêze dat ik mis bin... Ik hoopje it. Fyftsjin jier bin ik lid fan 'e rie... De lju, dy't jin kieze, fertrouwe jin. Dêr komt men sa mar net, mynhear Hamsma! Leau my! Dan moat men wat meibringe... Oan holle faaks, mar ek oan karakter. Dêr giet wat oan foarôf... Fuotsje foar fuotsje giet dat!’

It spiet Hamsma al heal, dat er hjirre kommen wie. Hie de man net wat gelyk? Hy warde him jitte: ‘Sjuch, de saak is, wy sitte tsjintwurdich ek net rom yn it jild... Ik moat it, om jo de wierheid te sizzen, ek nedich brûke...’

‘Ek nedich brûke,’ sei de oare. ‘No... ik sil jo ien en oar fertelle. Dêr is bygelyks in lyts gernierker, syn namme mei ik hjir net neame,’ - wat mar goed wie, want it soe Tsjallinga swier falle, dy

namme te neamen - ‘dy sit oan, alhiel oan. Hy komt by my, fertelt my fan syn swierrichheden. It is min mei de man. Hy kin him net rêde. Syn húshâlding lijt der ûnder. It spoek fan 'e earmoede stiet foar de doar. Hy freget stipe... Ik wegerje. Ik bin gjin man mei jild, al mei myn saak, sûnder dat ik tefolle sprek, der wêze. Hy hâldt oan, komt letter wer. Ik lit my beprate. Te deuker, mynhear Hamsma, sokke lju hawwe it tsjintwurdich sa slim. It is sa min, om hurd te wêzen. Om koart te gean, ik lit my op it lêst belêze... Hy krijt it jild... en no hat er my ûnthjitten, it my ûnthjitten, it de oare moanne werom te beteljen. Ik hie it al hawwe moatten. Oan dizze tiid ta is dat der by bleaun. Mar de oare moanne komt it binnen, moat it binnenkomme. Oars foarsjoch ik der yn; dan moat ik hurd wêze, as ik wol of net. Der rêste wol ris fan dy plichten op jin, as men... as men... Hoe sil ik it sizze, wat in posysje ynnimt yn it doarp...’

De guodlikens en betrousumens streamden Tsjallinga, om sa mar te sizzen, út 'e eagen. Hy wie in toanbyld fan weardigens, deugdsumens en earlikens. Koe men sa'n man wantrouwe?

De hear Hamsma koe it op it lêst net mear. Hja praten jit in skoft, oant Hamsma oerein gyng en syn hân útstiek: ‘It komt dus yn oarder?’ frege er jitte.

‘It komt yn oarder!’ herhelle Tsjallinga. ‘Myn namme stiet der boarch foar. Soe ik elts sines net jaan?’ Hy sloech syn eagen omheech; in myld ljocht streamde der út, der wie gjin tsjoedens yn, koe gjin tsjoedens yn wêze.

De hear Hamsma wie gerêst. En doe't er fuortgyng, fielde er him hiel wat lichter, as doe't er kommen wie.

 

En tsjin 'e jûn kaam Houkje werom. Hja waard yn 'e efterkeamer litten en fûn Tsjallinga dêr efter in berch fan pompier. Brieven, kopy's fan brieven, boeken... de tafel wie der ûnder besiedde. Mei in bril op 'e noas troane hy der efter. Hy like wol wat op in notaris, dy't, alhiel wei yn syn wurk, min ofte mear ûntefreden is, om't er steurd wurdt.

‘Wel?’ sei er koart, wylst er de bril dellei.

‘Dêr wie ik al,’ andere Houkje.

‘O... eh... ja!’ andere Tsjallinga. Hy kaam, sa't it like, út hiel oare prakkesaasjes wei. ‘Ja,’ sei er jit ris, ‘ja...’

‘De keapman sil ús wol helpe,’ begûn Houkje moedich. ‘Dy hat ús sa faak al ta'n bêste ret.’

‘Soa,’ andere Tsjallinga, altyd jit yn tinzen, ‘hm... ja... ja...’

‘Ik haw hjir al ús hiele hawwen en hâlden meinommen,’ ferfette Houkje, as woe hja hjirmei fêster foet krije. Hja liet in grutte portefeuille sjen, ‘ik tocht, ik sil de boel mar meinimme...’

‘De boel meinimme? Hokker boel?’

‘No... de hiele boel... dan kin de keapman it jild ris telle... en as der dan faaks wat foar koft wurde moat, of sa...’

‘Dat giet te hurd, Houkje dat giet te hurd...’

‘No... mar... yn elts gefal...’

‘Nee... mar eh... Dat hie net nedich west, alhiel net nedich...’

‘No... nee... mar... wy tochten... de keapman hat der better plak foar, as wy. Wy witte net, wêr't wy it bergje moatte...’

Hja lei de tas op 'e tafel del. De keapman seach der net nei om.

Tsjallinga seach ris alle kanten út, ferskikte him in kearmannich op 'e stoel en begûn mei syn swiere, grouwe stim: ‘Yn it algemien kinne jy it jild goed belizze yn obligaasjes... Der binne mear lju dy't dat dogge... hoewol ik net sizze wol, dat ik dat dwaan soe...’

‘Hobbelaasjes,’ sei Houkje, ‘wat binne dat?’

‘Obligaasjes binne skuldbrieven mei in fêste rinte.’

‘Brieven?’

‘Skuldbrieven.’

‘Pompieren dus...’

‘Ja, fansels, pompieren.’

‘Och... eh... wel... en hoe... en, eh... as dy... ja... Wy hawwe der suver neat gjin ferstân fan, fansels... Kinne dy... mei brân of sa, of oars net weireitsje?’

‘Ja, dat kin fansels. Ik sis ek net, Houkje, dat ik dat dwaan soe... mar dat is in hiel oar gefal. Ik haw hjir in saak fansels en in saak makket fan jild, jild. Ik soe it jild yn myn saak stekke... Mar dêr binne jimme net mei holpen... It is hjir net de frage, wat ik dwaan soe, it is hjir de frage, wat jimme dwaan sille...

‘Ja, ja, fansels... No eh... Mar, eh...’ Der gyng har in ljocht op. ‘Kinne jy ús jild dan net yn jo saak nimme, bygelyks?’

As in kanonskot fleagen de wurden Tsjallinga de mûle út: ‘Yn myn saak nimme?’

‘No ja... eh,’ sei it sloof ferlegen, ‘ik bin faaks al wat dryst.’

‘Dat hat jit nea immen my frege!’ andere Tsjallinga foars. En dêrmei sei er de wierheid.

‘Ik hoopje net, dat ik te astrant bin,’ ferfette it sloof, ‘dat is myn bedoeling net.’

De hear Tsjallinga stoarre wer omheech.

‘As ik dat die Houkje, dan die ik wat, dat ik jit nea dien haw, sa lang as ik keapman west haw net.’

‘Jy kenne ús al sa lang.’ Lytsmoedich kaam 't der by har út.

‘En dan... as in oar derefter kaam, soene der mear komme mei itselde boadskip,’ ferfette Tsjallinga yn tinzen.

‘In oar derefter komme?’

‘Dan soene oaren ek har jild hjir bringe... en... wêr moat ik mei al dat jild dan hinne?’

‘Mar oaren hoege dat dochs net te witten?’

‘Mar jy of jo man prate der faaks oer mei dy of dy...’

‘Hark ris!’ rôp Houkje. Hja naam Tsjallinga by de earm beet.

‘Soene wy dêroer prate? Soe dat net raar wêze? Hoe soene wy dat no dwaan?’

‘No ja, mar dat soe dochs licht barre kinne.’

‘Sjuch my ris oan... Sjuch my ris oan, keapman! Jy kenne ús dochs al langer as hjoed-de-dei, net? Dit soe dochs al min wêze, as wy sa jo goedichheid leannen. Nee hear, keapman. Dat nea... Dat yn der ivige dagen net.’

‘No,’ sei Tsjallinga bedaard, ‘as ik dêr op oan kin.’

‘Dat kinne jy, hear! Sa wier as ik hjir foar jo stean.’

‘Dan wol ik it foar dizze kear... foar dizze iene kear ris besykje en in útsûndering meitsje...’

‘Tige betanke, hear! Freonlik betanke!’ Houkje wie op 't snjit net allinne, hja wie yn 'e wolkens. ‘Hjir is it. Ik tocht ik sil alles mar meinimme.’ Hja sko Tsjallinga de tas ta. Hy helle it jild der út en

telde it: amper fjouwer tûzen gûne.

‘En no,’ sei er, oerein geande, ‘sil ik jo in bewiis jaan.’

‘Wat bewiis?’ frege Houkje.

‘Dat ik dit jild fan jo krigen haw, fansels.’

‘Skyt bewiis... Wêr is dat goed foar?’

‘Wêr't dat goed foar is? Foar de goede gong fan saken. As ik jild fan jo krij, moat ik it jo dochs swart op wyt jaan, dat dit sa is..?’

‘Hâld mar op, hear!’ rôp Houkje, wylst hja mei in earm swaaide.

‘Soene wy jo net betrouwe? It soe al in moaie boel wêze... Nee, hear! Dit is sa goed... Der hoecht fierders gjin droktme mear fan...’

En hja rûn nei de doar ta.

‘Ho ris efkes!’ rôp Tsjallinga.

Mar hja wie al yn 'e winkel en rûn nei de útdoar ta.

‘Houkje!’

Mar Houkje wie fuort.

No stie it gesicht fan Tsjallinga dochs wat ferbjustere. Hy wie grutte dingen wend fan minsken, dy't by him opseagen en him betrouden as in heger wêzen, omtrint. Mar dit gyng dochs boppe alles út.

‘Dat is gek,’ sei er yn himsels, ‘alhiel gek.’

Houkje wie fuort en bleau fuort. Neidat er in amerij stil sitten hie, fan ferbazing slein, fandele er de bankbriefkes by elkoar en die syn kammenet iepen. Yn in laad lei er it jild del. It kammenet waard sletten en Tsjallinga taaste nei it sigarekistke en naam der in grutte sigaar fan in dûbeltsje út, dy't er bedaard oanstiek.

VII Abel net en Tsjallinga al op 'e trie

Der hong in rook fan hea yn 'e loft, it wie, oft strjitte en huzen de myldens fan 'e dei jit útstrielen; boppe bôge him oer it doarp in blauwe loft, dêr't it felste ljocht al út wei wie, mar de gloede yn it westen gluorre jit nei. Mei in kreakjend lûd gyng in haaiwein Abel, dy't nei syn wurk jit wat omrûn, foarby. De swiere fracht

wriggele stadich oer 'e ûngelikense balstiennen fan 'e haadstrjitte, de guds hong swier yn 'e beage, eltse kear ferwrikte er, by it stappen, de kop.

In walm fan hea omgeure Abel. Doe't de weide foarby wie seach er boppe-op in arbeider, dy't rjuchtút yn it hea lei; in skonk, dy't efterút stiek skodde elkkear mei de wein op en del. De dei hie mear fan him ferge as sljuchtwei hinne, en de nacht hie net te lang west. It lûd waard swakker en ferlear him op it lêst yn 'e stiltme fan 'e jûn. No wie it allinne in stap, dy't fan efteren oan kaam. In flugge stap. En doe wie der in lûd.

‘Jûn, Abel!’

‘Wimkje.’

Hja stapte him fluch foarby; de glâns fan it goud yn it westen wie op har hier. De hege rjuchte figuer, linich mar flink, rûn foar him út. Hja swaaide min ofte mear mei har skouders ûnder it gean. De stap fan har fine skuon klonk koart en skerp op 'e stiennen; jit seach er it glimke, dat der om har mûle lein hie en de freonlike laits fan har eagen, doe't hja him foarby gien wie.

Dêrjinsen, oan 'e bûtenkant fan it doarp, stie immen te wachtsjen. O, wie it sok spul! Ja, dat hie Abel ek hast al ferwachtsje kinnen. Hy rûn in oare wei út, in stikmannich lytse húskes foarby, de stiltme yn.

Grut en wiid leine de fjilden om him hinne. It ljochte grien fan it nijgers, mei de giele streken jit fan 'e sweeën, lei ûnder de lêste sinnestrielen. Hege bergen fan goudgiel hea wiene hjir en dêr, as tsjûgen fan 'e fruchtberens fan it Fryske fjild opsteapele; op oare stikken stiene oppers yn einleaze rigen - lytse heapkes goud, fan it lân wûn - en dat allegearre wachte op 'e weinen moarn, om foar de winter yn 'e gollen set te wurden. In inkelde kearmasine stie iensum op in stik, dêr't de sweeën noch leine yn lange streken; moarn soe dy oan it wurk moatte, om it oare diel fan it hea nei de sinne te kearen, dy grutte tsjoener fan it fjild, dy't waakse en bloeie lit, oant er de frucht fan it fjild reemakket foar it libben fan it dier. Hjir en dêr stiene doarren fan skuorren wiidiepen, as wachten dy om alles yn har wide romten te ferswolgjen, fan 'e

grûn oan it hege tek omtrint ta. Der klonk in sêft tikjen yn 'e jûn. Wylst de sinne al leger sonk, wie ienlik, lykme-allinne in lytse, donkere figuer oer it stiel hinne bûgd, in mier, dy't syn seine harre mei in nuver ienlik lûd, dat wit hoe fier oer 'e fjilden hinne klonk.

Dit wie in jûn fan wide, grutte stiltme. In minske koe him der lyts yn fiele. Mar o, hoe lyts fielde Abel him wol net, mei syn leedzje, dat syn herte mei in deadzjende fracht beswierre.

Twa fytsen kamen der oan, de ljochten, dy't nêst elkoar op en del gyngen, wiene al oan. It wie in pearke, twa dy't Abel net koe. Hy hie syn hân ûnder it riden op har skouder; Abel hearde ûnder it praten in peareljende laits. Hy gyng mei syn gesicht nei it fjild ta stean en liet de twa foarby gean. Dêr wie it sêfte knarsen fan bannen yn it grint, it sjongen fan 'e lucht troch de speaken... en doe wer dy laits... dy laits.

Wiid lei it fjild om Abel hinne. De skimers fan 'e nacht kamen en ferdrinzgen it stadich mar wis yn 'e tsjusternisse fan 'e nacht. Dêr wie it fiere balten fan in ko as in rop fan weemoed.

En Abel fielde de woaste frage yn him: Wêrom Jan wol, en ik net... Wêrom? Bin ik minder? Net like goed in minske? Haw ik gjin gefoel?

O, Abel, hûnderten en tûzenen hawwe foar dy itselde sein. En nea kin der in andert komme, like min, as in blom yn it skaad fan syn plak komme kin en roalje mei in lokkiger ien yn 'e sinne.

Der kaam in lyts ljocht op it fjild; út in arbeiderswente, net fier ôf begûn it te strielen. Hy seach in frou mei in bern en har man yn in keamer. De frou wie earne mei dwaande, it bern rûn de keamer troch. It wie in húsgesin yn 'e geselligens fan in keamer yn it húske by in mûne.

Iensum stie Abel allinne op 'e dyk. Der wie al koelens yn 'e loft, nachtdampen út see stoarmen oer it fjild, as hiene hja op 'e tsjusternisse wachte, om it Fryske lân derûnder te bringen. Hiel sêft kaam it koeltsje út it westen en aaide Abel om 'e troanje.

Mar syn gleone holle waard net koeler en syn rêst woe net komme, syn hert bûke fûleindich yn 'e stiltme fan 'e nacht. Iensum stie er dêr, yn treurige tinzen fersonken.

Fernoege, wylst er yn himsels in lietsje njuente, kaam de oare moarns de keapman yn 'e winkel. Hy hie in bêste nacht hân, syn eagen wiene noch swier fan 'e sûne sliep. De hear Tsjallinga like blier en fleurich as de jonge dei sels, dy't oer 'e ierde ljochte. Iten en drinken, syn brea mei spek en syn bôle mei giele tsiis, syn sterke tee mei net te min sûker, alles hie him like goed smakke. Yn 'e winkel helle er in lúsjefersdoaske foar it ljocht en begûn er him mei in prikje de kiezzen út te plúzjen. Der wiene wat meagere triedden fan it flesk tusken syn kiezzen hingjen bleaun.

Nei't er Abel op syn golle, freonlike wize goemoarn sein hie, begûn er in lofliet op 'e jonge dei. ‘Wat is sa'n moarntiid oars al in pracht!’ song er it omtrint út. ‘Om dizze tiid fan it jier binne de lange dagen noch te koart. Men soe wol op 'e hearlike tiid sjonge wolle. It is, oft it moed yn jin lichter wurdt en... en... ja, ja... as in fearke!’

‘As it sin jin dêrnei stiet, ja,’ sei Abel.

Tsjallinga draaide him nei Abel ta om.

‘En stiet it sin Abel der dan net nei?’ frege er.

Abel skodde mei de holle.

‘Dat is frjemd,’ andere Tsjallinga. ‘Wat wie der, Abel?’

‘Och neat,’ sei Abel.

Der gyng immen foarby, dy't Tsjallinga sjoen hie en him freonlik deiknikte. Tsjallinga makke in bûging en weau golhertich mei de hân. Dêrop seach er, mei in myld en fleurich gesicht syn feint oan.

‘Jy sjugge der min ofte mear skier út,’ sei er tsjin Abel. ‘Witte jy, wat jy dwaan moatte? Ite, net te min!’ Hy ferwege de hân foar de mûle hinne en wer. ‘Der moat branje yn, Abel. De masine moat gean! De rêden moatte snuorje. Net sa sunich en as de rêden snuorje moatte, dan moat der branje ûnder 'e tsjettel. Ite is in foarnaam ding!’ rôp er. ‘Ja,’ wylst syn iten him opbriek, ‘ik leau hast,’ it barde jit ris, ‘dat iten ien fan 'e fernaamste dingen fan it libben is.’

Hy die de foardoar iepen en gyng yn al syn gruttens op stoepe stean. Fûgeltsjes floiten yn 'e beammen; de sinne die al syn bêst,

de nachtdampen fuort te feien, om hjoed oan in klearblauwe himel it ryk allinne te hawwen.

Tsjallinga snúfde der ris op.

‘It soe my gjin nij dwaan, as hjir en dêre wat heide barnde,’ sei er. ‘Sa'n lucht hinget der op 't heden. Dat is de echte simmerdroechte...’

Hy seach ris omheech, yn de ljochte himel op. Inkelde wolkfearren hongen dêr roerleas wit hoe heech, oars wie it allegearre griisblau.

‘It ûnthjit in prachtige dei,’ rôp er efterút tsjin Abel, ‘in dei út tûzenen, Abel!’

‘Ja, keapman!’

In frou tôge swier oer in pear folle molkamers oan it jok. Hja trêde mei grutte stappen foarsichtich fierder, om net te puozjen. Mar doe't hja Tsjallinga foarby kaam, knikte hja him freonlik g'ndei. En golhertich winske Tsjallinga, mei de hân wiuwend, har itselde. Tichte by it wâlhout oan 'e oare kant fan 'e feart siet in heap mosken te wachtsjen. In faam kaam bûtendoar; hja knikte Tsjallinga ta en Tsjallinga knikte allerfreonlikst werom.

‘Hja wachtsje al op jo!’ galme er de feart oer.

‘Ja,’ andere de faam, ‘hja witte wol, dat hja wat krije.’

‘Hja witte wol, wa't harren goed docht!’

‘Ja, dat skynt sa,’ lake hja en hja sloech it tafelkleed fan 'e breatafel út.

Tsjallinga skodde mei in fette glim op syn gesicht de holle. De faam knikte jit ris en ferdwûn.

‘It is al nijsgjirrich,’ sei Tsjallinga yn himsels, wylst er nei de kreauwende bistkes seach. ‘It is al nijsgjirrich...’

Geandewei kamen der in stikmannich froulju lâns mei boadskipsnetten en -tassen, der waard al ynslein foar it miel fan 'e middei. It iene en oare die Tsjallinga prakkesearjen oer syn miel. En dat wiene foar him net de minste prakkesaasjes. Syn fantasije tsjoende him lekkere dingen foar syn each, oant er op it lêst him nei Abel ta kearde.

‘Abel!’

‘Ja, keapman,’ andere Abel, wylst er knypeage.

‘Gean daalk efkes nei Tsjalke jager ta en freegje him, oft er ek in einfûgel hat. In moaie wylde einfûgel. Sis der by, dat it foar keapman Tsjallinga is.’

‘Ja, keapman!’ Abel die syn mei rust besmoarke âlde sek foar it lichem wei en naam syn pet.

Tsjallinga stiek in hân yn in broeksbûse en helle der in blinkende ryksdaalder út, dy't er mei in bulte geweld op 'e toanbank kletterje liet.

‘Jild by de fisk!’ rôp er. ‘En helje in moaien ien, Abel! En sis benammen, dat it foar my is, ferjit dat net!’

‘Nee, keapman.’

Abel gyng de strjitte op, om syn boadskip te dwaan. Bedaard bleau Tsjallinga jit in skoft yn 'e doar stean. ‘Tirelirelala... tirelirelala...’ Hy njuente like fleurich en lykmoedich as in tropke tsjotterjende protters yn it beamte foar it hûs. Hy seach noch ris nei de loft, dêr't no de sinne fel en ljocht yn striele en gyng doe yn 'e hûs, wylst er de doar efter him sleat. Yn 'e efterkeamer siet syn frou, dy't hjoed wat better wie; boppe wie Wimkje dwaande, har bêd yn oarder te bringen. Der wie in grut ferskil tusken Tsjallinga syn glânzgjende sûnens en fleurigens en de lytse, bleke, ferskronfele troanje fan it ferfallen wyfke, dat, mei de holle yn in kêsen, omtrint yn in lieningstoel wei waard.

‘Ik haw in ein besteld, frou,’ sei Tsjallinga.

‘In ein!’ andere hja ferbaasd. ‘Djoer iten.’

‘Ik haw niis krekt sa Abel der om útstjoerd... Wimkje kin him wol lekker briede... Ik haw in bulte sin oan in ein...’

‘Dy kostet hast in daalder,’ sei it wyfke mei in soarchlik lûd. ‘Mei de oare boel der by.’

‘No... in daalder,’ betwivele Tsjallinga, ‘dat sil it measte wol wêze... lit ús sizze, om it net te mâl te meitsjen: in goed gûne.’

‘Is hy al west?’ frege doe it wyfke mei wat foarser lûd.

‘Wa bedoelt myn froutsje?’

‘Van Klaveren.’

‘O, dy! Nee...’

‘Hy hat ús al in pear kear skreaun om it jild. Ik stean dy man net...’

‘Van Klaveren!’ rôp Tsjallinga, ‘dat is in man dy't ik beklei...’

‘Hoe sa?’

‘Om syn ûnbetrousumens... Ik woe net leafst yn dy man syn skuonnen stean...’

‘Mar hy kin it ús swier genôch meitsje,’ sei hja kleiend.

Tsjallinga bûgde him oer syn wyfke hinne. Hy naam it kêsen beet en lei it mei soarch efter har holle wat terjuchte.

‘En sil myn wyfke hjir no gjin soarch oer meitsje?’ frege er.

Hja seach him oan en yn har guodlike eagen lei in stille glâns; al wist hja de brekken fan syn aard, al hie hja dy ek wit hoe faak ûnderfûn, de leafde foar him wie by har fan binnen jit net dea.

‘Ik bin wol ris bang,’ sei hja mei in fyn lûd.

‘Ah... papapapa, wat is dat no... Bang... en wêrfoar? Der is ommers neat.’

‘Is der neat?’Twivelmoedich stoarre hja him oan.

‘Der is neat, hear! Alhiel net! Wat soe der wêze...? Is alles oan dizze tiid ta net goed gien?’

‘Oan dizz' tiid ta wol, ja...’

‘Ei no... dêrom! Hat dokter jo net hjitten om fleurich te wêzen? Wat sei er ek al wer: F'ral de dingen net te swier opnimme! Dat docht immen altyd skea... Licht opnimme! Fleurich wêze! Sjuch mar nei my! Ik til nearne net swier oer. Doch ek sa!’

‘Dat kin ik net,’ andere it wyfke.

‘Jawol, dat kin myn froutsje wol... As hja mar echt wol. Fleurich op! Fleurich op!’

VIII It fuotstik ûnder de grutte man begjint te skodzjen

De hear Tsjallinga wie net de man, om op in peinje te sjen. Eltse sint omkeare, wie neat foar him. Hy, de man, dy't yn it libben in earste plak ynnaam, dy't dat libben, troch syn persoan, om sa mar te sizzen, gloarje joech, easke fan dat libben ek wat werom; lekker

iten en drinken, gemak, goede sigaren en al sa. Gruttens moat mei in klaad fan gruttens omhongen wurde, en fielt him alhiel net thús yn in skurf foddebaitsje.

De sinten fan Houkje ferdwûnen as snie foar de sinne; der gyng wol ôf, mar der kaam net folle by.

Mar hy koe syn krêft en as in sterke stins, dy't wol te befjuchtsjen mar suver net te oermasterjen is, fielde er him. Syn machtich selsbetrouwen wie syn grutte krêft.

Hy wie dan ek yn it minst net yn 'e war, doe't, op in dei yn 'e hjerst, Abel yn 'e efterkeamer, dêr't er allinne siet (syn sukkeljend froutsje lei boppe) oankundige: ‘Der is immen út 'e stêd, Van Klaveren hjit er, leau ik, om 'e keapman te sprekken.’

Hy hise syn swier lichem út 'e stoel oerein en fage him in reismannich mei in bûsdoek om 'e holle. Hy rûn nei de spegel ta, helle de fingers troch syn grut bosk hier, ferskikte syn strikje wat en seach net sûnder foldwaning nei syn sûne, net ûntsjeppe, troanje. Efkes knikte er himsels ta, as woe er sizze: Dat saakje sille wy wol efkes behimmelje. Hâld dysels no ris yn 'e gaten, hoe maklik as dat dy ôfgiet. Fleurich njuentsjende kaam er troch de doar, it brede boarst foarút, it lange lichem rjucht, it gesicht wolfernoege. ‘Bliid jo te sjen,’ rôp er. ‘Hoe giet it mei jo, mynhear Van Klaveren? Kom yn... kom yn!’ En hy rikte syn swiere hân út, dy't Van Klaveren net seach, wylst er andere: ‘Wy kinne it hjir wol ôf.’

Tsjallinga skuorde syn eagen wiid-iepen. Syn gesicht wie allegearre ferbazing.

‘Mar mynhear Van Klaveren... hoe haw ik it no... Net ynkomme... Hy hime de wurden omtrint út. ‘De stuollen steane ree... Wêrom soene wy it minder maklike nimme, as wy it maklike krije kinne. Kom... kom...’

En hy stie der as de noegjende goedens yn eigen persoan en hy makke mei in hân in gebeart nei de keamer ta, omtrint as woe er de hear Van Klaveren nei binnen ta feie.

Mar de hear Van Klaveren liet him net feie. Hy wie net sa grut en net sa swier. Tsjallinga wie folle mear mânsk. Mar hy hie wat yn syn fûle eagen fan in rôt; dêrby hie er in grutte, swarte snor,

dy't it fûle fan syn oansjen jit ferhege. Under it sprekken waard de kleur fan syn troanje, dy't dochs al read wie, jitte reader; syn koarte wegering, mei in foars, wat krasserich lûd, as fan in âlde sersjant-majoar, makke Tsjallinga kjel. En net minder de wurden sels: ‘Hâld mar op mei dy smûsjes...’

De mûle fan 'e hear Tsjallinga foel iepen.

‘Smûsjes...,’ sei er, de eagen jitte wider iepen, ‘smûsjes...’

‘Jawis...,’ kraste de stimme fan 'e tsjinpartij. ‘Dy ken ik sa lang al.’

De keapman, al wat bleker, joech Abel de wink, om nei efteren ta te gean. Doe brocht er in hân oan it kin en gyng er yn in harkjende hâlding stean.

‘Jy witte fansels, dat ik in stik jild fan jo krij...’

De keapman knikte.

‘Jy witte fansels ek hoefolle...’

Tsjallinga helle him wat omheech en andere, dat er dat net sa lyk wiste.

‘De boeken binne ús learmasters,’ sei er mei syn âld myld glimke, ‘de boeken wize it út. Alles wat hjir bart, wurdt yn 'e boeken beskreaun. Ik sil it boek efkes helje. Hm... Jy hawwe wol efkes geduld...’

En like myld en goedhertich, lykas er altyd seach, seach er dy fûle Van Klaveren oan.

‘Nee,’ andere dy fluch, ‘ik ha gjin geduld. Dat haw ik al lang genôch hân. Ik wit it krekt, op in sint of: It is twa tûzen 25 gûne en 65 sinten. Dat stiet der no al likernôch fiif jier. Is dat net in skandaal?’

De mylde útdrukking op Tsjallinga syn gesicht lûkte wat wei, lykas it ljocht fan 'e sinne oer it fjild fuorttsjucht, as wolkens der lâns geane.

‘Dat is in raar wurd, mynhear Van Klaveren!’ sei er earnstich, ‘in tige raar wurd!’

‘My neat te raar!’ rôp Van Klaveren lûder. ‘My noch net ienris raar genôch.’

De ieren oan syn sliepen begûnen frij wat op te rinnen.

Mismoedich skodde Tsjallinga syn holle.

‘It is in swier stik, mynhear Van Klaveren, in notabele te wêzen. In tige swier stik... It is my net te fergunnen. Ik bin der earder om te bekleien...’

En de holle skodde en it oansjen fan Tsjallinga waard al mar mismoediger, by it pynlik omheech heljen fan syn wynbrauwen.

Van Klaveren liet de mûle yn it kier stean; dit wie in utering, dy't him in amerij it swijen joech.

Fluch seach Tsjallinga him oan. Him tocht, dat dit it goede punt wêze koe foar syn oanfal en dêrom begûn er: ‘Ik haw it hjirre yn it doarp net sa maklik. As... as... eh... notabele en as... eh... as lid fan 'e rie bin ik net sa frij as in oar... It bringt mei, dat ik de lju wol ris skewiele moat. Dêr is no’, sei er mei in slach mei syn earm, 'in timmerfeint. Dy moat nij ridskip hawwe. Dat is foar him sa goed as syn brea. Sûnder ridskip gjin wurk en sûnder wurk gjin lean en sûnder lean gjin brea. Goed. It passet him op dat stuit net om te beteljen. Wêrom net? Om't er it net hat. Op 'e man is neat te sizzen. Ik boargje him. It rint him tsjin. It kerwei dêr't er op is, komt klear. Syn baas dy't him oars graach hâlde woe, moat him dien jaan - it slagget him sa daalk net, om nij wurk te finen. Wa wurdt de dupe? Ik. Ik krij gjin jild - it earste jier net - it twade jier net - it tredde jier net. Goed.

Dêr is (wer in slach mei de earm) in breajager. Hy moat op it fjild, mei it gewear syn brea fertsjinje. Hy moat der patroanen foar hawwe, hagel. Sûnder hagel gjin sjitten, sûnder sjitten gjin fûgelt, sûnder fûgelt gjin iten. Goed. Hy komt by my... hy freget my om de hagel te boargjen. Ik doch it. It rint de man tsjin. Hy makket gjin fangst, it waar is net goed, gjin wyld. Ik krij myn jild net. It is wachtsjen... wachtsjen. Krij ik myn jild net? Wis wol. Dêr is de man te goed foar. Mar op dit stuit krij ik it net. Goed.

Dêr is (wer in slach mei de earm) in arbeidersfrou, in earme widdo. It sloof wrakselt tsjin 'e earmoede. Hja moat in panne hawwe, om har skriel mieltsje yn te sieden. Goed. Hja hat gjin sinten. Ik sjit it jild har foar. It sloof hat it al swier genôch yn it libben. Hja wol wol betelje, mar hja kin net betelje. Goed. Jy moatte

net tinke, mynhear Van Klaveren, dat it foar sokke minsken net wollen is. It is net kinnen. Sa binne der hiel wat gefallen. Myn boeken soene jo hiel wat derfan fertelle kinne. Dêr leit, om sa mar te sizzen, it libben yn fan juster en fan hjoed, mei al syn swierrichheden, mei al syn kwea...’

Doe kaam in triljen yn it lûd fan Tsjallinga. As in goede komeedzjespylder gyng er yn syn wurden op, op it lêst ljochte der wat oars út syn eagen, as de gewoane, wat domme útdrukking. Hy wie al rjuchter en rjuchter stean gien en swaaide no en dan mei in earm. Der hie noch hiel wat mear komme kinnen, as Van Klaveren net koart lake hie.

‘Ha... ha... ha.’

It klonk as it rouwe gûlen fan in skierroek.

‘Dus jy wolle sizze!’ rôp er mei in heas lûd, ‘dat in oar jo net betellet en dat jy my dêrom net betelje kinne...’

Tsjallinga skodde min of mear glimkjend mei de holle.

‘Nee,’ sei er, ‘sa is it net.’

‘Is it sa net?’ frege Van Klaveren wat ferheard.

‘Ik kin jo wol betelje...’

‘Kinne jy my wol betelje?’ En wer foel syn mûle wat yn in kier.

‘Wis wol!’ andere Tsjallinga glimkjend, ‘mar no net.’

‘No net!’ rôp Van Klaveren, ‘en hoenear dan...’

‘Ja... dat is...’

It bloed wie it himpene mantsje de lêste minuten oanflein. Syn eagen ljochten en strielen Tsjallinga tsjin mei in deadlike grime.

‘O... keardel... keardel,’ sei er yn himsels.

Doe makke er mei syn hân in beweging om him hinne.

‘Wat is dit hjirre?’ frege er.

‘Wat dit hjir is?’ herhelle Tsjallinga, min of mear ûngerêst.

‘Is dit hjirre in útdieling oan earme minsken of is dit in saak?’

Tsjallinga ferstive, sa't it like.

‘Dit is, soe ik sa sizze, in saak’, andere er toar.

‘As it allegearre wier is, wat jy sizze, wat ik net leau, want jy binne, dêr bin ik wis fan, faker mei dat smûsje oankommen, ek by oaren wol, lykas my ferteld is, dan hat dit net in bulte fan in saak. Dan

hat it mear fan in filantropyske ynrjuchting. As jy al mar sa dogge en oan lju, dy't der net goed foar binne, guod jouwe, dan binne jy, as sakeman... gek!’

Tsjallinga waard net lilk. Hy draaide, omtrint op de wize op 'e print fan Luther op 'e Ryksdei te Worms, de eagen omheech en sei: ‘Ei no, dan bin ik mar gek.’

‘En dat fine jy neat net slim,’ hime Van Klaveren.

‘Wel nee’, andere Tsjallinga, ‘wêrom? Op sa'n wize net.’

‘Jy stelle der faaks in eare yn.’

‘It is,’ andere Tsjallinga weardich, ‘myn plicht as minske.’

Van Klaveren stie no omtrint op springen. De ieren oan syn sliepen rûnen sa op, as soene hja boarste. Koart kamen de siken der út.

‘Jy binne foar my like freeslik as in podde!’ rôp er, mei fjurkjende eagen.

‘Watte... watte?’ frege Tsjallinga ferbjustere.

‘O, praatsjemakker... grutte praatsjemakker...,’ gûlde Van Klaveren poer lilk. ‘Ik haw mei oaren praat, en ik wit dat jy dy krekt sa by de noas nimme lykas jy my no dogge. Jild, jins eigen jild, dat men sels breanedich hat, krijt men fan jo nea. Wat men fan jo wol krijt, dat binne praatsjes. Altyd mar praatsjes. Praatsjes by it sekfol. Praatsjes by it weinfol. Jy hawwe se altyd by de hân, by alle tiden en op alle gebiet. Wol ik jo ris sizze, hoe't ik oer jo tink? Wol ik ris sizze, wat jy binne? In grutte komediant!’

Tsjallinga sloech de hannen gear en seach nei de souder ta. ‘In komediant!’ rôp er.

‘Jawis, en in grutten ien ek... Jy draaie de lju in rêd foar de eagen, my en oaren, dy't jild fan jo hawwe moatte. Mei bûgingen en nigingen, in steil wurd en jo ûnfersleine pertalens witte jy de wrâld nei de hân te setten. Dat miene jy! Mar net de hiele wrâld. Ik sil yn it doarp bekend meitsje, wat foar in man as jy binne...’

Tsjallinga waard bleek en wa't goed sjen kinnen hie, hie in licht triljen fan syn lippen merkbite kinnen. Mar nei it uterlik wie er oars syn wapenrêsting, syn kalme en lykmoedige bedaardens, jit net kwyt.

‘Dit giet te fier!’ rôp er, ‘dit giet fierste fier...’

‘It doarp sil witte, wa't jy binne!’

‘It doarp ken my!’ rôp Tsjallinga, wylst er syn stimme útsette.

‘Langer as jy en ik mei wol sizze: better as jy! It doarp wit, wat it oan my hat...’

‘O, praatsjemakker, divelske praatsjemakker!’ rôp no Van Klaveren ferwoede. ‘Sa'n ien bringe se op it kêsen fan eare... Sa'n keardel bringe se no... hoe is it mûlk... yn 'e rie!’

‘Stil!’ rôp Tsjallinga en syn stimme droane troch de winkel. Hy stiek de hân út as om de stoarm te beswarjen. ‘Stil!’

‘Jy binne in oplichter!’

‘In oplichter!’ rôp Tsjallinga en hy sloech de hannen gear en stoarre nei de balken ta.

‘Jy klieme mei jo moaie praatsjes en jo komeedzjespyljen de eagen fan 'e lju ticht en hâlde de sinten fan oaren yn 'e bûs... Wat binne jy dan oars as in oplichter en in dief?’

‘In dief!’ rôp Tsjallinga en hy sloech de hannen gear en seach wer nei boppen ta.

‘Dit is de safolleste kear, dat ik om myn jild freegje en ik haw jit nea in sint krige...’

De doar gyng efkes iepen en Abel syn gesicht kaam foar it ljocht, mar doe't er seach, dat de frjemd jit net fuort wie, lûkte er de holle wer werom.

‘Sa'n man as jy binne, haw ik jitte nea sjoen en ik bin al mei hiel wat lju yn 'e kunde kommen... Wat in keardel, wat in keardel! Wat witte jy de lju te begûcheljen.. Mar it sil útkomme... It doarp sil it witte!’

Van Klaveren skuorde de doar iepen.

‘Ik sil jo ûntmaskerje, al soe de wrâld ek op 'e kop. Dat ûnthjit ik jo!’

Mei in droanjende slach foel de doar ticht. Tsjallinga bleau allinne efter. Mar it wie, oft er ynienen feroare. De fersleinens krige wâld oer him; hy stie op syn skonken te triljen, de hiele lea skodde him, syn eagen stiene wyld en syn wangen wiene deadlik bleek.

Mar dit duorre net lang. It selsbetrouwen en de heechmoed fan in minske, dy't fan natoer al sterk binne en troch de rin fan jierren mei it offer, fan 'e minsken him alle dagen brocht, jit oanwûn binne, lizze sa mar net ynienen tebrizele op 'e grûn. Doe't Tsjallinga wat libben yn 'e efterkeamer hearde besocht er himsels wer wat te behearskjen en hjir slagge er tige goed yn.

Stil gyng de doar iepen. Der stie syn wyfke, dat har oan it kezyn beethâlde. Meager en toar stie hja dêr, it antlit ferfallen, de eagen grut en eangstich yn 'e tsjustere holten.

‘Wat wie dit hjir...?’ trille har stimme.

‘Dat wie... eh... eh... in lêstige klant, froutsje,’ andere Tsjallinga.

‘Dy makke him in lyts bytsje... eh... eh... senuweftich, om't ik him myn miening efkes sei. Mar sil myn froutsje f'râl wer daalk op bêd gean? It froutsje wit dochs, wat dokter sein hat... Op bêd... is it net sa? Kom mar...’

Hy naam har by de earm beet.

It wyfke draaide har lykwols om en stoarre him oan.

‘It wie dochs net immen om jild?’ frege hja, wylst de holle tsjustere eagen him earnstich oanstoarren. Tsjallinga draaide syn eagen ôf en naam har wer by de earm beet.

‘Om jild...,’ sei er, ‘wel nee... hoe komt myn froutsje der by? It wie in klant en oars neat. Om jild...? Ha! It froutsje moat har gjin nuvere dingen foar de geast helje... Wat hat dokter sein... Rêst... Oars neat as rêst...’

‘Jy ferbergje dochs neat foar my...? It is dochs wier, net?’

‘Ferbergje... ha! Wat soe der te ferbergjen wêze? Kom gau... Gean no gau wer op bêd... Ik sil it froutsje helpe. Foarsichtich mar. Sa... sa.... Kom mar gau... Sa...’

Efkes seach hja him oan en suchte. Doe liet hja har fan him liede nei de treppen ta, dy't nei boppen ta late. It gong stadich, o sa stadich en hja hime fel. Op 'e treppen droech er har mear, as dat hja sels gong. Tige foarsichtich, mei noed, brocht er har wer op bêd.

IX Van Klaveren struit syn sied út

Underwilens is Van Klaveren breinroer it doarp yn rûn. Hy stiet, om sa mar te sizzen, op springen. Wat der by him fanbinnen brûzet en woelet, as yn in minsklike fulkaan, it moat der út. Hy moat oan oaren fertelle, wat der yn him barnt en lôget en de earste de bêste, dy't er tsjin komt, moat it witte.

It is in deabedaard arbeidersman, dy't dêr op 'e hoeke fan 'e strjitte, mei de hannen yn 'e bûse, de stille dei ynsjucht mei dreamende eagen en in dreamende geast.

‘G'ndei,’ seit Van Klaveren.

De arbeidersman draait bedaard syn gesicht nei him ta. ‘G'ndei.’ ‘Jy kenne de man faaks wol, dy't dêrjinsen yn dy winkel wennet.’

‘Tsjallinga?’

‘Ja, Tsjallinga.’

De arbeidersman sjucht Van Klaveren ris yn syn read gesicht en syn ferwoede eagen, wachtet ris efkes, sjucht ris in oare kant út, sjucht Van Klaveren ris oan en andert: ‘Ja.’

‘Witte jy wat foar ien dat is?’

De arbeidersman wachtet wer ris efkes en dan: ‘Wat foar ien dat is?’

‘Ja,’ seit Van Klaveren ûngeduldich.

‘No,’ andert de oare bedaard, ‘ja, dat is it lid fan 'e rie fansels...’

Van Klaveren lit in húnjend laitsjen hearre. ‘Ek in moai lid fan 'e rie... Earder in oplichter, ja!’

De arbeidersman sjucht Van Klaveren wer ris oan, dan eaget er de strjitte sa't it liket út en andert: ‘Wel!’

‘Ja...,’ ropt Van Klaveren, ‘jy leauwe my mûlk net.’

‘Och,’ seit de man, ‘leauwe... leauwe...’

‘It klinkt al wat frjemd, woene jy sizze, net?’ freget Van Klaveren.

‘Ja,’ andert de bedaarde man, ‘it klinkt al wat frjemd.’

‘As men grut man is fan in oar syn jild, as men skuld op skuld steapelt en in oar sines net jout, is men dan gjin oplichter?’

Nei in skoft swijen andert de arbeidersman: ‘Och, soa... hm, ja... dat is min te sizzen...’

Van Klaveren wurdt ûngeduldich en fljucht fierder.

‘Sis it mar tsjin eltsenien, dy't it hearre wol,’ ropt er, ‘dat Tsjallinga in oplichter is...’

En fuort is er. Der binne krekt in pear oankommen, dy't fan 'e lêste wurden wat heard hawwe. Hja hâlde mei de arbeidersman in konferinsje. In nuvere man, is de algemiene miening. It is te gek om fan te praten. Sa'n man as Tsjallinga. Soe dy frjemde keardel in slukje ophawwe? Hy is sa read en hy ropt sa fûl en hy is sa'n bytsje oerémis. Ja... hy koe wol in propke hân hawwe, is op it lêst de fieling op 'e konferinsje, dy't noch in skoft oanhâldt.

 

Van Klaveren is fierder gien. Hy is jit altyd sa breinroer, dat er de ferhâldingen net sjucht en net begrypt, dat er mei syn grime b.g. net oankomme moat by dit wyfke, dat dêr ienfâldich klaaid, oer 'e strjitte hinne wâdet. Ferheard sjucht hja op, as Van Klaveren har - it is tafallich Houkje, dy't wy kenne - oanhâldt.

‘Jy kenne fêst dy man wol, net, dy't dêrjinsen yn dy moaie winkel fan húshâldlik guod wennet,’ freget er.

Hja knikt. ‘Dêr wennet Tsjallinga.’

‘Mar ik soe bang wêze, dat jy him net goed kenne...’

‘Net goed kenne?’ Ferheard sjugge de iepene, earlike eagen yn it ienfâldige gesicht, Van Klaveren oan. ‘Hoe sa net? Wel wis wol, ken ik him goed.’

‘Dat is in dief en in oplichter!’

Houkje stoarret de man oan mei de mûle healiepen. Dat is har in tongerslach út heldere loft; dat is har jit folle slimmer, dat is in oantaasting fan har ôfgod, dy't sa fier boppe al it oare yn it doarp stiet, as in beam boppe krûd en gerskes.

‘Hâld op... dy man... dat is... dat is... in ingel!’

Van Klaveren begjint húnjend en lûd te laitsjen. ‘In ingel! Ha, ha!’

De stimme fan Van Klaveren raast it út. ‘In ingel! mei lead oan 'e wjukken...’

‘Dat is de bêste minske dy't der libbet,’ giet hja fierder op in toan fan oanbidding. ‘Dat is de goedichheid sels, dy man. Sa'n ien is

der nèt in twaden...’

‘Nee!’ ropt Van Klaveren, ‘dat kin bêst wier wêze... dat der sa'n twaden ien, dy't in oar syn jild net jout, en op kosten fan in oar libbet, net bestiet. Dy dogeniet!’

No wurdt it Houkje dochs te slim. ‘Och, hâlde jy op!’ andert hja en rint by him wei.

‘Leauwe jy my net?’ ropt Van Klaveren jitte.

‘Och... hâlde jy jo stil. Ik wol der gjin praat mear oer hearre!’

Hja stekt de hannen ûnder 'e skelk, dy't hja foar hat en wâdet fierder, wylst Van Klaveren allinne stean bliuwt. Dit bêdet syn grime net del, it fjurket dy earder oan.

Hy sjucht in pear manlju stean by de doar fan in smidte en hy rint der hinne. It binne Sybren de smid en syn buorman Klaas de winkelman. Sybren, swart om 'e holle en mei de hannen yn 'e bûse, stiet bedaard op syn prúmke te koaien.

‘Wolle jimme ris wat hearre, mannen, dêr't jimme raar fan opharkje sille...?’ begjint Van Klaveren mei nije moed. ‘Jimme witte wol, wa't dêrjinsen yn dy winkel dêre wennet, no?’

‘Ja,’ sei Klaas. De swijsume Sybren sei neat. ‘Tsjallinga fansels.’

‘In grut man, net?’

‘No... och... ja... hy wurdt achtenearre fan eltsenien.’

‘Dat is in oplichter en oars neat.’

‘In oplichter!’ Ferbaasd seach Klaas him oan. ‘Dat is in raar wurd.’

‘Mar it is ek in rare saak... Ik moat al fiif jier in stik jild fan him hawwe en ik krij neat. En der binne mear, dy't wat fan him hawwe moatte. Hy libbet op in grutte foet, soe ik sa sizze... Hoe moat ik sa'n ien dan neame?’

Klaas seach Sybren ris oan, mar dy bleau ûnferweechlik stean, sa't er stie, wylst er, sa't it like, nei in beam stoarre, dêr't in fûgeltsje op in twiich siet.

‘Dêr hear ik mâl fan op!’ sei Klaas op it lêst mei in sucht. ‘Dat kin ik my nea, nea begripe. Ik soe sa sizze: Tsjallinga is as de bank.’

‘Dan in fermôge bank,’ andere Van Klaveren.

‘Tochtsto ek net, Sybren?’ frege Klaas syn buorman. Mar Sybren

seach mar elkkear yn 'e beam op en helle syn brede skouders op.

‘Hy is in earste klas praatsjemakker,’ ferfette Van Klaveren.

‘Praatsjes, safolle as men mar begeart, mar sinten.. ho mar. Hoe divel!’ rôp Van Klaveren, wylst it bloed him wer opfleach, ‘komme jimme der by, sa by dy keardel op te sjen?’

‘Ja... hy is... eh... ien fan 'e foarmannen yn it doarp, sil ik mar sizze... Eltsenien sjucht heech by him op... en hy docht in bulte goed...’

‘In bulte goed!’ herhelle Van Klaveren. ‘Jout er de lju dan jild of sa? Of guod út syn winkel?’

‘No... och... nee... Nee... ik leau it net. Dêr haw ik teminsten nea fan heard. Mar hy jout de lju rie!’

‘Rie! Dy is noch al goedkeap!’ Van Klaveren boarste yn in aaklik laitsjen út. ‘In moaien ien, om in oar rie te jaan. De bline, dy’t de bline laat. Och... och... minsken... wat binne jimme hjirre dom yn it doarp.’

‘Dom? Hoe sa?’ frege Klaas, dy't dit slimmernôch gyng.

‘Om sa'n man as Tsjallinga op it kêsen te bringen. Hoe komme jimme dêr sa by? Allinne troch syn meneuvels... syn moaie praatsjes ensafuorthinne?’

‘No, hy sit al fyftsjin jier yn 'e rie. Eltsenien sjucht, dat kin men alle dagen merke, tige by him op...’

‘Mar wêrom dan dochs?’ frege Van Klaveren, wylst er grimmitich mei in foet op 'e stiennen stampte. ‘Hat er faaks in grut ferstân?’

‘No... och... nee... dat leau ik wezenlik net,’ ferfette Klaas. ‘Myn buorman, Sybren, kin him fan bern ôf. Ik bin hjir letter yn it doarp kommen, fansels. Mar Sybren hat mei him op skoalle gien. Hy wie net sa snoad op 'e skoalle, wol Sybren?’

Sybren draaide bedaard syn poer swart gesicht nei de manlju om.

‘Oaljedom,’ sei er.

‘Oaljedom!’ herhelle Van Klaveren. ‘En dan dochs lid fan 'e rie.’

‘En net minder as de oaren,’ ferfette Klaas. ‘De heale krante stiet soms fol fan him. Is 't net sa, Sybren?’

Sybren flybke in ein de strjitte oer en knikte.

Klaas ferfettet: ‘Hy hat noch al in steil wurd yn 'e rie. En dan hâldt er ynterpelaasjes en moasjes en al fan dy dingen, dêr't wy soarte fan minsken sa gjin ferstân fan hawwe... Nee, sis mar sa't it is, hy is earder ien fan 'e bêsten, no Sybren?’

Sybren knikte wer.

‘Ien fan 'e bêsten!’ Wer klinkt de laits fan Van Klaveren rou en aaklik. ‘Dan is dy rie hjir by jimmes ek al in ferdeald skurf soadsje, soe ik sa sizze...’

Van Klaveren suchtet en skoddet mei de holle.

‘Och... och...,’ seit er, ‘wat is dat al in boel. Wat in tastannen... wat in tastannen...’

Van Klaveren rint skodholjende fuort. ‘'t al wat,’ brimt er yn himsels. Syn sied is hjir net yn sokke hurde grûn fallen as tefoaren, mar dochs is er jit net foldien. Lang net. Dêr stiet jinsen in fjildwachter. Stil as in stânbyld stiet er dêr, mei de hannen op it gat, lykas fjildwachters dat kinne. Syn snorpunten steane fan siden út en hy sjucht frijwat brimstich. Syn lûd klinkt, as er praat, as kaam it út in holle tonne wei.

Syn fûle eagen sjugge yn 'e fûle eagen fan Van Klaveren, as dy foar him stean bliuwt en seit: ‘De minsken sille jo noch sa wol ris om ynljochtings freegje, tink ik sa...’

‘Ynljochtings?’ freget de stimme út 'e holle tonne, wylst de eagen yn dy fan Van Klaveren boarje, ‘hoe woene jy sizze?’

‘No oer dingen en minsken... Ik kin jo in earste-klasse ynljochting jaan. Dy Tsjallinga, dat lid fan 'e rie is in oplichter!’

De gleone eagen, as fan in liuw sjugge Van Klaveren oan, mar dy slacht sines net del. De eagen fertelle: Wat hasto yn it sin, heite? Sil ik dy mei hûd en hier opfrette soms? Ik bin net bang fan dy, hear! Ik lêst der sokken wol mear.

‘Haw ik dat goed heard?’

‘In oplichter, sei ik. Ik en oaren krije in macht jild fan him en hy betellet ús nea... Hy skipet ús mei praatsjes ôf en fiert in steat fan ús jild!’

‘Mar dêrom meie jy him yn it iepenbier net in oplichter neame,’ sei de man, wylst syn eagen fjurken. ‘Hjir rinne ek minsken lâns.

Dat soe in moaie boel wurde!’

‘Mar hy is in oplichter!’

De hân fan 'e fjildwachter gyng bedaard nei de skoat fan syn jas ta, om te fielen, oft syn boekje dêr wol yn siet. It siet der.

‘Witte jy wol, dat jy op sa'n manear strafber binne foar de wet?’ klonk it út 'e tonne wei.

‘Strafber?’

‘Jawis... jy meie in oar sa mar net op 'e iepenbiere wei misledigje! Ha! It soe in moaie boel wurde. Tochten jy, dat wy hjirre yn ús doarp de wet net koene?’

‘Ik kin jo bewize, dat it wier is...’

‘Dêr haw ik neat mei te meitsjen... Gjin sint! Hâld op, of ik warskôgje jo!’ En by de lêste wurden seach er sa fûl, as stie er op sprong om Van Klaveren by de kraach te nimmen en yn it hûnegat te bringen.

Breinroer gyng Van Klaveren fierder. Mar wacht, dêrjinsen stiene jit in pear jongfeinten, dy't syn kant útseagen, as seagen hja nei him út, wat ek yndied sa wie, want fan it keppeltsje by de arbeidersman hiene hja al heard, dat der in ‘nuveren ien’ yn it doarp wie, dy't it op 'e grutte Tsjallinga fersjoen hie. In ‘nuveren ien’ mei nei alle gedachten in hapke op, in heal razende keardel, dy't de minsken oanklampte.

Dat is, tocht van Klaveren, de jonkheid, jit net fêstrustke yn âlde tinkbylden. Dêr sil ik it noch ris mei besykje.

‘Feinten! Ik haw in nijtsje foar jimme!’ sei Van Klaveren. Temûk joech de iene jongkeardel de oare in homp.

‘Dy man dêr út dy winkel fan húshâldlik guod en sa... dy Tsjallinga...’

‘Ja... woene jy ús wat fan him fertelle?’ - In homp.

‘Jawis... dat is in oplichter! Ien, dy't ús it guod ûnthellet, mar net betellet.’

‘In oplichter, seine jy?’

‘Ja... en in dief!’

‘Soa... wel!’

‘Sis it mar fierder oan eltsenien, dy't it hearre wol!’ rôp Van Klaveren ûnder it fuortgean oan 'e feinten. Hy seach nei harren om

en sa, ûnder it gean wei, hompte er mei de foet tsjin in balstien oan. De doarpsstrjitte wie hjir net al te sljucht. Hy kaam omtrint te fallen, mar hâlde it jitte op fuotten.

‘Pas op, fal net!’ rôp ien fan 'e feinten. ‘In oplichter, seine jy, of seine jy fan in dief?’

‘In oplichter is er en in dief!’

‘Hui, âlde dronkenlap! Fal net... Hast soms in slukje koft, heite... ja net?’

Van Klaveren seach efkes om en seach hoe't de feinten wat fan 'e strjitte opnamen en him efternei kûgelen.

Mei alle muoite hyste Van Klaveren him yn 'e bus op dy't op 'e hoeke klearstie en him nei de stêd ta bringe moast. Jit hie nimmen sa nei oan in beroerte ta west as hy. Hy stiek de fûst út, nei de feinten, nee, nei it hiele doarp ta.

‘Stommelingen, dy't jimme binne!’ rôp er. ‘Grutte stommelingen! Jimme sjugge allinne nei de skyn, bern allyk. Jimme lizze allegearre op 'e knibbels foar sa'n keardel! Mar it ein sil syn lêsten drage! Sied yn jimme eigen sop gear! Sûgen, dy't jimme binne!’

X In lyts plantsje komt út it sied op, mar stjert wer

Nee, de machtige en swide beam, dy't Tsjallinga hjitte, lei sa mar net mei in pear slachjes fan 'e bile, net ienris, al wie dy bile dan ek yn 'e hân fan sa'n grimmitich man, as Van Klaveren.

Nee, hy skodde net ienris, dy machtige beam.

Dit hâldt net yn, dat net hjir of dêr immen begûn te prakke-searjen. Dat die Klaas winkelman bygelyks, doe't er, nei't Van Klaveren in skoftke fuort west hie, tsjin Sybren smid sei: ‘Wat seiste der fan?’

Neat fansels, Sybren, de swijer.

‘No... sis ris wat,’ ferfette Klaas, wat koart. ‘It soe in rare boel wêze, as it wier wie.’

Sybren flybke wat tabakssop de strjitte oer en sei: ‘Dat soe it.’

Klaas: ‘Mar ik leau der neat fan.’

Sybren stie der mei de hannen yn 'e bûse tsjin it kezyn fan 'e útdoar oan en kôge op syn prúmke.

‘En do ek net, wol?’ frege Klaas, min of mear foars.

Sybren helle de skouders op.

Klaas wer: ‘Sa'n man kin ús dochs net bedrage. Der sil wol wat oars efter sitte.’

Sybren sei net ‘nee’, hy sei net ‘ja’.

‘Dy man is as de bank’, sette Klaas syn monolooch fierder. Al faker hie er himsels dêr moed mei ynsprutsen. ‘Ik woe dat ik hûnderttûzen gûne fan him hawwe moast.’

Klaas ferfoel yn in swijen. Hy eage de strjitte ris ôf, dêr't nimmen te sjen wie. Yn 'e fierte hobbele in boerewein oer 'e balstiennen, mar te sjen wie dy net. As in fier ratteljen klonk it, dat op it lêst útstoar. Klaas sei: ‘Ik soe dochs wol ris witte wolle, hoe't de saak stiet.’ - Swijen. - ‘It bêste liket my, de man sels te freegjen.’ -Swijen. - ‘Mar dat is al wat min wurk... Gieste mei Sybren?’

Sybren draaide syn swart gesicht nei Klaas ta en frege, as wist er net, wêr't it praat oer gyng: ‘Wêrhinne?’

‘Wel, nei Tsjallinga. Allinne is allinne. Wy kinne better tegearre gean. Witste wat ik doch? Ik keapje foar in stoer spikers by him en dan sil ik it praat der op bringe.’

‘Gean do mar,’ sei Sybren.

‘Wolsto net mei?’

‘Doarste allinne net?’

‘No, doare... doare... Mar jeukes, Sybren, it is sok min wurk mei sa'n man. As er sa grut en deftich foar jin stiet en jin mei dy grutte eagen oansjucht...’

‘De muoite,’ andere Sybren.

‘Doarsto wol?’

‘Jawol.’

‘No, kom dan mei. Wy ferklaaie ús strakjes efkes en dan sille wy ris by him sjen. It giet mei my oer mear as twahûndert gûne. Wat krijsto fan him?’

‘Hast trije.’

Sa sjugge wy dan in oere letter de twa manlju ferklaaid op stap

nei Tsjallinga ta, Sybren mei de hannen yn 'e bûse, Klaas wat feardiger en ek eptiger.

Hja treffe it, want de grutte man is allinne yn 'e winkel.

‘Jûn, keapman!’ seit Klaas.

‘Jûn, hearen!’ galmet Tsjallinga mei syn swierste lûd. ‘En wat wie der, hearen?’

‘Foar in stoer spikers, presinningen, fan dy grutkoppen.’

Abel komt krekt fan efteren ôf, mar Tsjallinga seit: ‘Bliuw mar efter oan it wurk, Abel. Dizze... eh... freonen, help ik sels...’

‘It is net sa'n grut boadskip, mar it moat dochs barre,’ seit Klaas, dy't syn gong nei Tsjallinga ta rjuchtfeardigje wol. ‘Ik moat in stikje asfalt op myn hok spikerje, sjugge jy?’

Ja, Tsjallinga seach it. Mar hy seach noch mear. Hy mocht dan al net sa snoad wêze, hy hie slûchslimmens oer him en koe, as immen, dy't mei in bulte minsken omgien hie, wol sawat it minsklike aard. Hy rette daalk, dat de gong fan Van Klaveren net frjemd wie oan 'e komste fan dizze twa minsken, dy't allebeide jild fan him hawwe moasten. En as in man, net sûnder taktyk yn 'e praktyk fan it libben, begûn er sels mar.

‘Ik haw hjir sapas in gefal hân yn myn saak,’ sei er, ‘dat my jit net folle oerkommen is. Dat wie (mei de klim op elts wurd) in staaltsje fan sa'n grutte... fan sa'n grutte... pertalens, as ik jit mar komselden fan heard haw.

Hat my dêr (de klim jit altyd op elts wurd) sa'n keardel út 'e stêd emailguod ferkoft, dat ôfskilfert en dus neat wurdich is. No, jimme witte, ik ferkeapje allinne earsteklasse guod... Oars net as earste klas!’

Klaas knikte.

‘No... ik wol dat guod fan him net ferkeapje. Ik sis net, dat ik dat guod net ferkeapje kin, mar ik wol it net ferkeapje. Myn namme giet my boppe alles, myn namme en de namme fan myn saak. Om it mar koart te sizzen: ûntnim my myn namme en jimme ûntnimme my alles...’

En wer knikt Klaas.

‘Wolno dan. Ik sis tsjin dy man: de namme fan myn saak stiet my

net ta, om sok guod te ferkeapjen. Nim it guod wer werom. It is net sûnder “presedent”, it bart mear yn saken. Wat seit de man: Jou my myn jild. Ik sis: Foar in leverânsje, dy't gjin leverânsje is? Jy kinne jo guod krije. Hy seit: jild. Ik sis: guod. Dat wurdt in praten: oer en wer en wer en oer. Hy wynt him op it lêst op. Ik bleau kalm. Ik sis: guod, hy seit: jild. Hy begjint te skelden. Ik wiis him it gat fan 'e doar. Hy neamt my in... oplichter! Ha! ha! ha! ha!’

Laitsjend keart Tsjallinga syn myld gesicht nei de souder ta. ‘Ik in oplichter... Ha! ha! ha!’

Klaas laket mei. Siet de saak sa? Ja, no wie it better te begripen. Der komt by him in gefoel fan skamte op. Hat er him te gau bang makke?

‘Hy soe my yn it doarp swart meitsje, bearde er,’ laket Tsjallinga.

‘Ik sis: meitsje my mar swart. De minsken kenne my sa'n bytsje... lokkich kenne hja my sa'n bytsje... Ik in oplichter! Ha! ha! ha! ha!!’

Klaas laket al wer mei. Hy hie sizze wollen: En sille wy dit no mar ôfdwaan mei de ponge ticht, Tsjallinga? Ik moat jitte in kleinichheid fan jo hawwe. Dan hie er teffens oer dy skuld begjinne kinnen. Klaas lûkt de beurs út 'e bûse.

Der giet in skaad foarby. In grut minske, donker klaaid, rint it finster lâns. Hy sjucht Tsjallinga en wiuwt mei de hân. Tsjallinga wiuwt mei de hân werom. Hy docht it op in losse wize, as woe er syn hân de loft yn slingerje.

‘De boargemaster,’ seit Tsjallinga koart.

‘Soa... rûn dy hjir foarby?’ andert Klaas.

‘Wy kenne elkoar sa'n bytsje,’ glimket Tsjallinga heechmoedich.

‘Ja... fansels... fansels... jy as lid fan 'e rie, kenne him...’

‘In gemiensum man,’ docht Klaas fierder te witten.

‘Och... ja...,’ komt der wat stadich by Tsjallinga út, as woe er sizze: al is er gemiensum mei my, dêrom is er it jit net mei jimme.

‘Hy is,’ ferfettet er, ‘yn gemeentesaken wol aardich thús.’

‘Soa... soa...’

‘Ja,’ (mei in earnstich gesicht) ‘dat koe wol minder... hiel wat minder, hear! Men hat in hielebulte droktme mei dy gemeentesaken. Ik haw niis krektsa wer in opjefte fan ynkommen stikken en pree-

advizen en sa thús krigen... dêr moat ik tejûne wer oer gear... Och, men hat sa'n droktme mei sok soarte fan dingen...’

‘Ja... ja... as men lid fan 'e rie is...,’ andere Klaas.

‘Men docht it al, mar it is eigentlik al beswierlik... Ik kin myn tiid oars sa skoan yn myn saak brûke... Dy wurdt al drokker en drokker, by grutter omset... Ik tink ek al oer útwreidzjen... wat hat men eigentlik al oan dat lid-wêzen fan 'e rie...’

‘Jy sitte der oan fêst,’ lake Klaas, waans eangstme alhiel ferdwûn en linkendewei oergyng yn in tinend gefoel fan skamte, ‘de lju woene jo yn 'e rie hawwe en no sitte jy yn 'e rie...’

‘En wêrom woene se no my hawwe... Wêrom no krekt my?’ Mei in myld gesicht seach er de twa oan. ‘Dêr binne dochs wol oaren, wol betteren?’

‘Men liket der oars oer te tinken, oars hiene se jo net nommen,’ andere Klaas glimkjend.

‘O ja wol, der binne wol betteren. Wis wol...’

‘Wa dan?’

‘Wa dan?’

‘Gean it doarp mar lâns... Sjuch mar om jo hinne... Der binne wol mear... Sjuch mar nei it jonge slachte... dat de wjukken útspriede wol, mar hja moatte earst it fleanen leare.’

‘Dêr sil wol wat tiid mei hinne gean. Yn 'e earste opslach giet it âlde folk der mei!’ Klaas miende wat er sei. It wurd fan Tsjallinga, hie him it betrouwen wer jûn, dat him miskearre. Hja skaten as goede freonen.

Klaas fielde him lichter, doe't er wer op 'e strjitte stie.

‘Wat kin men jin al rare dingen yn 'e holle helje,’ sei er.

Swijend seach Sybren him oan.

‘Leau mar, dat it yn oarder komt, Sybren,’ ferfette Klaas. ‘Dat is net in man, dy't ús bedraacht. Wy hawwe ús te gau bang makke troch de praatsjes fan dy frjemde keardel. Der is gjin kwea by, jonkje... Mar it muoit my net, dat wy efkes by him west hawwe. Wy witte no hoe't de foarke yn 'e stâle sit.’

Mei de hannen yn 'e bûse, it gesicht nei de strjitte ta keard, rûn Sybren nêst him.

XI De bom boarst

It waard dy jûns wat rûzich yn 'e loft. It wie, oft in kleisang klonk oer 'e takomst, de donkere wintertiid, dy't men temjitte gyng. Tsjustere wolkgefearten skoden by de moanne lâns, donkere kloften wiene it, dy't sûnder genede, wyld opjage waarden fan 'e wyn.

Abel rûn nei hûs ta, hy moast, om 'e wyn, de hân oan 'e pet hâlde. Flechten deade blêden stoden om him hinne, dy't opnommen waarden en as fearkes troch de loft fleagen, om in hiel ein fierder wer del te kommen. Tsjustere skaden ferweegden har oer 'e grûn, fan de swaaiende tûken, fan op en del geande krunen, yn it ljocht fan 'e lantearnen. In molkwein, dy't út 'e stêd wer werom kaam, sjaggele Abel stadich foarby; de âlde guds gyng loai tsjin 'e wyn yn, wylst it ljocht fan 'e weinlantearne de ferware, opwaaiende moannen ferljochte. It ivige lûd, it rammeljen fan 'e bussen, wie efkes in ôflieding tusken it ienlûdige rûzjen fan 'e wyn troch. By in hoeke stoar it wer wei en der wie allinne mar mear de stimme fan 'e wyn, dy't Abel om 'e holle rûze en in kleisang song yn it beamte.

Abel swaaide it hikje troch, it finster wie wer ferljochte. Abel tilde de klink fan 'e doar op; de wyn kaam derefter en de doar rattele mei in hopen geweld wer ticht. Hy kaam de keamer yn. Dêr wie it âld minske, dêr't er by yn 'e kost lei, oan it stopjen. Hy sei har goejûn, de âlde stimme andere him. Abel begûn mei syn jûnsmiel en it âld minske prate wat; oer it waar gyng it... it wie sa rûzich yn 'e loft, as der mar gjin froast efter siet; hja hope fan net, want it koste mar branje.

Abel knikte ris, sei no en dan in inkeld wurd, mar hy wie net by dit petear. It âlde minske koe dy stimmingen fan Abel; dan wie it soms krekt, oft er dreamde en mei syn sinnen earne oars ferkearde. Fansels, no moast er wer in boek hawwe. Hy rûn nei it kammenet ta en naam der ien ôf; al gau wie er yn it lêzen wei. In minske kin net sûnder in bytsje glâns libje; is it eigene libben feal en treasteleas, dan moatte oaren mei har fantasije datjinge foar eagen tsjoene, wat it eigen libben net bringt. Yn 'e boeken belibbe

Abel de grutte dingen, dy't er drôge... leafde, oerjefte, langstme, leed, glâns, ekstaze.

It boek, dat Abel no hat, mei net fan it boppeste buordsje wêze, hy fynt der genôch yn foar himsels. It gyng oer de dochter fan in graaf, dy't fan in earme soan fan in boer op it lân fan har eigen heit, hâlde. Mar hja moast boaskje mei ien fan har eigen stân. In swankebast fan in jong persoan fan hege adel wie foar har útsocht en hja moast de dream farre litte... Der wie in ôfskie yn in bosk, ûnder de beammen fan it wâld. De soan fan 'e boer spriek foar har boask de lêst wurden tsjin har... de dream naam in ein.

Mar altyd soe er fan har hâlde... altyd. Syn tinzen wiene foar har, syn hiele libben, moarns en jûns, deis en nachts, simmers, winters, yn 'e jeugd en yn 'e jeld, nea soe hja alhiel út syn geast wei wêze... nee... nea.

Abel striek him, doe't er dit lies, oer 'e foarholle. Efkes lei er it boek del, mar doe lies er fierder. As de oare mar goed foar har wie, dat wie foar de feint it fernaamste. Har lot gyng him boppe alles... wat wie syn eigen by harres? It hie neat te betsjutten... Mocht hja mar lokkich wêze... altyd, altyd. Hy soe himsels ferjitte.

Abel lei it boek del en rûn nei boppen ta. Hy gyng foar it finster fan syn sliepkeammerke stean, en seach as troch in mist hinne, it oangean fan 'e wyn, it swaaien fan 'e beammen foar hûs, it hinne en wer gean fan 'e skaden oer 'e strjitte, it glânzgjen fan 'e wetterweachjes fan 'e feart, dy't ûnrêstich lei yn 'e wyn...

Hy moast elkkear mar tinke oan eat, dat er yn 'e winkel heard hie, inkelde wurden, dy't er, bûten syn skuld opheind hie. In ûnrêst wie der yn him, as bûten, dêr't de wyn de natoer yn ûnstjoer sette. In hiel skoft stie er dêr yn gedachten, in lytse figuer yn it healtsjuster. Lantearneljocht ferljochte swak syn bleek gesicht, dat meager, ferfallen hast, like, wylst de eagen der fûl yn glânzgen.

Doe gyng er nei in kleankas ta en hy helle der in kistke út, dat syn ienichste slotfêst wie. Hy brocht it nei foaren ta, dêr't it lantearneljocht giel glânzge. En hy die it iepen. Dêr leine hja, syn sinten.

It wie syn skat, it wie in pear hûndert gûne. Abel wie yn syn libben in bytsje jild nedich. Hy dronk en rookte net. Hy gyng mei nimmen om, dy't him der ta oansette, jild út te jaan. Allinne syn lêzen koste him in stikmannich sinten yn 'e wike. Fan syn lyts lean hie er wykliks in bytsje oerhâlden. Jierren lang hie er dat dien. Dit wie de lytse rispinge fan in libben fan trou, stil arbeidzjen.

Abel naam in lyts heapke fan syn sinten ôf en lei dat yn in hoekje fan syn kistke del. Hy naam in âlde krante fan 'e tafel, en die dêr fierwei de grutste heap yn. Alles kaam wer yn it kistke, dat er wer sleat en opberge.

Abel gyng wer foar it finster stean. Bûtendoar bûgden de beamkrunen, tûken swaaiden op 'e wyn hinne en wer, it wetter bûtste ienlûdich tsjin 'e wâl. Fel klage de stoarmwyn, as mei stimmen fan leedzje, troch it beamte. Wolkens flechten foar de moanne lâns en fleagen it easten yn, as bange kloften...

Mar Abel stie rjucht foar syn finster. Kalm stie er dêr, folle rêstiger wie er, as oars. Der wie in gedachte yn him kommen, dy't him sterk makke, as in helt. Hy wist, wat er dwaan soe... O, hy wist it goed.

 

Wynskuorren hellen de simmerdracht fan 'e beammen, de fleur út 'e túntsjes foar de huzen wei, dêr't it blomte allang ferstoarn wie en de strûken keal yn 'e kâlde wyn stiene te triljen. Kreakjende weinen mei biten wriggelen oer 'e smoarge wegen en gudzen hellen mei muoite de swiere rispinge nei de opslach ta, dêr in grutte tsjalk mei iepene lûken lei te wachtsjen.

Buien brochten dobben wetter op 'e strjitte, dy't wol ris efkes kjeld'rich trillen.

Tsjallinga mocht oars al graach yn 'e doar stean; no socht er it yn 'e hûs. Dêr arbeide er no en dan oan 'e saken fan 'e gemeente en soms in hiel lyts bytsje oan syn eigen; hy lies dêr de krante en hy smookte der. Hy prate dêr mei oare leden fan 'e rie en liet op de âlde wize syn machtige stimme droanje en syn grutte eagen glânzgje. Hy die alhiel lykas altyd, as wie der neat oan 'e hân.

En dochs glied er nei de bedelte, alle dagen in eintsje fierder. It

jild fan Houkje wie in hiele somme, mar it duorre net ivich.

It wie, oft er in wûnder ferwachte en ûnder dat ferwachtsjen syn âld lykmoedich aard, syn golle, tefreden stimming hâlde.

Dat wûnder barde net.

En doe boarste de bom. It wie oft it doarp beswime.

Op in jûntiid brocht de krante it grutte nijs: Tsjallinga fallyt! It wie as in tongerslach út in kleare loft... nee... it wie as it skodzjen fan 'e ierde, dat al it steande en it libbene delsloech.

It wie de grutte, ûnferwachte ramp fan it doarp.

 

Dy jûns wie it net myld, mar oeral stiene de útdoarren fan 'e wenten iepen. De strjitten, oars jûns altyd sa leech, wiene no fol mei donkere skaden, dy't nei elkoar tarûnen, donkere heapkes foarmen - de hollen nei elkoar ta kearden - earnstige petearen waarden der hâlden, fûle wurden klonken der, soms flokwurden. Earms gyngen der de loft yn. As in ferljochte hoal like de smidte fan Sybren, dy't it fjoer jitte hjit hie - it wie in ljochtrea plak yn 'e rige fan 'e donkere huzen. En elkkear seach men minsken derhinne gean - de gloed ferljochte, wylst Sybren oan 'e pûster luts, de earnstige gesichten; der wiene driigjende troanjes by en eagen dy't glânzgen fan grime en felle lilkens. Bewegingen brochten libbene skaden op 'e muorren en omtrint alleman sei wat. Allinne Sybren wie stil, wylst er al mar oan 'e pûster luts. Hy seach foar him del, as de lju har eigen dommens ferflokten, om't hja sa'n man betroud hiene en fûsten waarden der oprôle.

Wrake moast der komme...

 

De oare moarns. Tsjallinga sit allinne yn 'e keamer, want Wimkje, syn dochter, is boppe by har mem, dy't it de lêste dagen swier hat. It âlde, ferslitene hert liket it soms op te jaan en dan is hja stjer-rend-benaud. Hja leit der dan stil hinne en benammen alle oandwaningen moatte fier fan har bliuwe.

Hja hat al nei de krante frege, dy't hja oars moarns noch wol ris efkes ynsjucht. Mar hjoed stiet der suver neat yn, hat Tsjallinga sein en Wimkje hat it gau meistimd. Wat âlde nijtsjes út oare

kranten gearswile en stikken út gearkomsten, ferfeelsume kost... Nee... de krante is neat... Hja wol dochs wol efkes sjen. No, Wimkje sil daalk wol ris efkes sjen; de krante sil der noch wol wêze... hja lêze him mei in buorman tegearre.

Wimkje har hannen trilje, as hja it wurk docht en har stimme is ek net fêst. Har gesicht is bleek, hja hat fannacht gjin each ticht dien.

Har heit yn 'e efterkeamer is ek net de âlde. Hy sjucht jimmer mar foar him út, hy hat de hannen op 'e liening fan 'e stoel en stoarret mar, de lippen wat fan elkoar. Syn eagen steane flau en no en dan is der in licht triljen om hinne. En wat is syn kleur bleek: hy liket wat op in sike.

Abel, de senuweftige Abel... frjemd. Hy liket no de kalmste fan 'e trije. It is, oft er, nei't er de tynge yn 'e krante oer syn baas lêzen hat, in sliepende krêft yn him tewekker wurden is. It is, oft it ûnk oan syn senuweftich moed kloppe hat en sein: Tink derom, jonkje... no komt it der op oan. Hâld dy goed... wês flink! En as mei mear minsken fan syn aard bart, is it, oft er op dit stuit mear ferneare kin as oars, oft alles yn him spand is en sterk. Nee... hy sil hjoed net ynfalle as in fermôge wente, dêr't de wyn oer reaget. Hy sil it wol hâlde.

Mar wat is dat? It is as in fier gûnzjen, as it rûzjen fan in see. Stimmen, earst fierôf, wurde klearder, fuotstappen bûtendoar klinke.

Abel docht efkes de útdoar fan 'e winkel iepen... hy hat al genôch sjoen.

Hy docht de doar ticht en draait him yn it slot.

No binne de stimmen flak by, skelwurden klinke. En gesichten komme der foar it finster en hokfoar gesichten!

Earmen geane omheech en de fûst wurdt skodde as gyng it tsjin it hûs, dêr't hja mei elkoar yn in tichte kloft, dy't jimmer oanwint, foar steane. Dan rattelt ien oan 'e klink fan 'e doar, mar dy sit ticht. Roppende stimmen: ‘Tsjallinga! Wy moatte Tsjallinga hawwe!’

Ut de donkere kloft, dy't him al mar útjout en breder en djip-

per wurdt, makket him op it lêst in grutte, brede figuer los. Hy is swart as in moar; yn syn gesicht fûnkelje in pear ljochte eagen.

‘Tsjallinga!’ ropt de grutte swijer. ‘Tsjallinga!’

Ien fan syn swarte kloeren giet by it spant fan it ramt lâns, as socht er de wei, om de boel op it gauste te tebrizeljen.

Efkes hat Abel yn bestân stien. Wat moat er dwaan? Mar hy giet al nei efteren ta. It jout neat, te ferswijen, wat der bart.

‘Keapman, bûtendoar steane lju, dy't om jo roppe. It koe wêze, dat jy der wat fan hearden. Mar ik gyng der mar net hinne. Ik haw de útdoar yn it slot smiten.’

Wimkje stiet no by har fader yn 'e keamer. Hja is deadlik wyt, hja ferstiet it, wat dit allegearre ynhâldt. Hja giet nei har fader ta en leit him de hân op it skouder. ‘Net dwaan, fader!’ seit hja. ‘Net der hinne gean.’

Mar it is, oft dizze wurden fan syn eigen dochter krekt syn moed oanfjurje. Hy riist stadich út 'e stoel oerein. Syn mûle is no wer fêst sletten en wat fan syn âld hearskersaard leit der no op syn wêzen.

‘Fader!’ seit Wimkje, mei eangstme yn har lûd, ‘hjir bliuwe!’ Hja slacht har earm om syn hals hinne en besiket him tebek te hâlden. Mar bedaard makket Tsjallinga har earm los. ‘Ik moat der hinne,’ seit er, en syn stimme galmet as fan âlds.

‘Fader!’

Mar Tsjallinga is no al yn 'e winkel. Inkelden sjugge him troch it finster en jouwe it nijs troch.

‘Dêr komt er oan. Dêr komt er oan!’

Ja... hy komt der oan, kalm en weardich, nei't it liket, rint er nei de útdoar ta en docht dy fan it slot. De doar iepen... Tsjallinga stiet no op 'e stoepe.

In jûchjen, allegearre hún, is it wolkom, dat hja him bringe.

Tsjallinga wurdt bleker, as er jit al wie. Syn earm giet omheech... hy wiuwt om stiltme.

Hja begjinne te laitsjen.

‘Freonen!’ seit Tsjallinga mei syn âlderwetsk lûd. Yn 'e foarste rige stiet in grutte keardel, breed, mei swiere skouders en poer-

swart. It is Sybren smid. Hjoed is er gjin swijer. It is, oft dizze saak, dy't it hiele doarp ûnderst boppest keart, syn tonge los makke hat.

‘Freonen!’ hunet er, ‘wy binne dyn freonen net.’ Wer klinkt der in húnjend laitsjen, dat troch de donkere rigen giet. ‘Ik wit it net!’ ropt Sybren, ‘mar ik leau it net, dat wy hjir as dyn freonen komme.’

‘Helje him der wei!’ ropt der ien.

‘Yn 'e feart... mei dy smycht! Yn 'e feart!’

Dan komt der in bienbitige keardel, mei in ferware troanje nei foaren. Hy hat neat op 'e holle, dy't bekroane is mei in rûch bosk hier, dat alhiel yn 'e sinne ferblikt is. Hy hat in gewear, dat op 'e stiennen rêst, by de loop beet. It is Gjalt jager.

Ien hân hat er yn 'e bûse en syn stim, dy't net heger of leger giet, klinkt as in ienlûdige oanklachte.

‘Men swalket sa it fjild troch om in byt iten,’ seit Gjalt. ‘By dei en by nacht... en dan ek wol ris, as it waar net sa tige moai is. As men dan de boel wat omskiks kwyt wurde kin... ei no... dan is it allang goed. No... ik koe it by him altyd noch wol aardich kwyt wurde. Mar earste soarte! Oars hoegde men him net te ferkeapjen. Hy wie der goed foar... is it net sa, mannen? Hawwe wy him net altyd betroud?’

‘Ja... ja... dat hawwe wy!’ roppe hja.

‘Tsjallinga wie as de bank, is it net sa...?’ ferfettet de jager. ‘No woe ik wol ris witte: krij ik no myn sinten, of net...’

En dy lange keardel, altyd de hân oan 'e loop, sjucht Tsjallinga mar oan. In ferhoalen floer gluorket ûnder syn swiere, ferblikte wynbrauwen.

Tsjallinga docht de mûle iepen as wol er wat sizze, mar nuver... der wol gjin lûd útkomme.

‘Frjemd,’ ropt Sybren smid, ‘dat sa'n man him no sa treurich hâldt. En syn saken geane oars sa bêst. Dat hat er ús lêsten noch wysmakke, net Klaas?’ (Klaas, dy't wat mear nei efteren ta stiet en wat bleek om 'e noas is, ropt: ‘Dat hat er!’) ‘Dêr hat er ús de eagen sa'n bytsje mei tichtkliemd. Hy koe de droktme hast allinne net...

O...,’ ropt Sybren smid, ‘wat woe ik graach, dat ik...’

Ien ropt: ‘In lyts aaike mei dyn foarhammer Sybren!’

Sybren sjucht nei de grûn en seit, as yn gedachten: ‘Ja... in hiel lyts aaike.’

‘En dêr hawwe wy no by opsjoen!’ ropt der ien, ‘en sa'n ien sit no yn 'e rie...’

Hja sjugge elkoar oan en it is, oft de grime, dy't op it iene gesicht leit, de oare oanfjurket. Hja kringe op, der komt in hân om 'e heal-iepene foardoar hinne. It is de hân fan Abel. Mar Tsjallinga stiet dêr, as wie er dêr fêstwoartele, swijsum, wyt, mei triljende lippen. Mar der komt in oaren ien út 'e kloft nei foaren. It is in skriel frommes, mei in deadlik bleek gesicht en ferwyldere eagen.

‘Hy hat har sinten!’ ropt hja, ‘hy hat har sinten!’

‘Wa... wat skeelt der oan?’

Freegjende gesichten om it wiif hinne. Driigjende koppen kringe om har gear.

‘Fan myn fanke!’ gûlt hja, ‘sinten fan myn ferstoarne man. Hy soe der op passe... Hy wist, wat er mei dy sinten dwaan moast... Hy hat har sinten... Hy!’

It liket, dat de eagen fan Tsjallinga oan harres fêstbûn binne. Hy stoarret har mar oan... it is, oft it libben út dy grutte glânzgjende eagen wei tein is.

‘Fan myn siik famke!’ gûlt it wiif, ‘fan myn sukkeljend bern... Hy hat it... hy hat it!’ Hja skoddet in meagere fûst en dy liket jit gefaarliker as de fûst fan Sybren smid.

‘Fan har sukkeljend famke,’ roppe hja yn 'e kloft. ‘O, hearken... wat is 't wat.’

‘Wat in dief... wat in grutte dief!’

En dan begjint Sybren smid wer: ‘Hy hat ús allegearre ferrifele... Hy hat ús ús jild ôfnommen. Hy hat der in goed libben fan hân...’

Hy sjucht nei syn eigen smoarge klewieren, dêr't it yl, hurd as in bikkel, yn sit. Dan ropt er: ‘Myn hannen binne sa moai net as dy fan Tsjallinga! Ik moat der mei arbeidzje en net sa tige licht.

En dan wol men ek wol ris wat fan jins eigen sinten sjen. Men kin wol arbeidzje, mar dan moatte der ek sinten yn it laadsje komme.’

Dan gûlt de fellere, hegere stimme fan Klaas winkelman, de buorman fan Sybren boppe alles út.

‘Ik moat mear as twa hûndert gûne fan him hawwe. Hoenear krij ik dat, Tsjallinga?’

‘Ik haw dy no sa lang fuorre,’ ropt Tsjeard slachter, ‘wêr binne myn sinten? Ja... ik mei wol sizze, dat ik dy mêst haw... Mar dat kin ik net fergees dwaan. Ik moat sinten hawwe...’

‘Wy hawwe him allegearre mêst!’ ropt in oar. ‘Hy hat ús allegearre in rêd foar de eagen draaid. De iene hat him dit levere en de oare dat... Mar...,’ ropt er mei in fel lûd: ‘Hat immen Tsjallinga wol ris arbeidzjen sjoen?’

Dat smyt nij ljocht op 'e saak. Nee... arbeidzjen hat men him nea sjoen. Nee... eigentlik nea...

‘Fan ús sinten hat er altyd libbe as in prins. Praatsjes, mar nea sinten, as men him wat levere hie...’

‘Praatsjemakker!’

‘Grutte liger... moaiprater!’

In pear jonge feinten rinne efter 'e heap om en krije wat fan 'e strjitte op. Hja sjugge elkoar ris oan en begjinne te laitsjen.

As hie er in spoeksel foar him, sa sjucht Tsjallinga in lyts wyfke foar him oan. As in ferbjustere minske stiet er dêr, net yn steat om wat te sizzen, mei bûne tonge en wyldstoarjende eagen. En wer komt Sybren smid nei foaren.

‘Jimme witte dochs, hoe't Houkje in erfskip krige hat, is it net sa?’

‘Ja! Ja!’

‘Har man hat it ús justerjûn yn 'e smidte ferteld. Hy hat sa heech opjûn fan syn winkel, dat it earme sloof der ynrûn is... It is in slimme baas, dy Tsjallinga!’

Sybren stekt in swarte finger omheech en skoddet dy nei Tsjallinga ta. ‘O, hy is sa slimme baas! Hy hat it erfskip fan it sloof oannommen en yn syn saak stutsen... dat wie sa feilich, 'dat wie sa best!’ ‘Helje him der wei... Dy smycht, dy moaiprater!’

No pakt Abel syn baas dochs beet. Tsjallinga draait him om en

sjucht mei syn ferbjustere gesicht Abel oan.

‘Kom mei, keapman!’ ropt Abel. ‘Kom mei...!’

Dan fljucht der wat troch de loft. Tsjin Tsjallinga syn wang oan falt it. Jonge feinten laitsje, oaren laitsje. In hynstefiich hat men nei Tsjallinga mikt en men hat him rekke. In twade komt yn syn hier telâne. Helpleas sjucht Tsjallinga de kloft oan... hy docht de mûle iepen as woe er jit in wurd sizze...

Mar dan fljucht in hynstefiich him tusken de lippen en bliuwt dêr efkes sitten. Laitsjen ûnder 'e mannichte, in húnjend roppen: ‘Hui! Moai sa! Rekke... Moai sa!’

De mûle, dy't safolle leagens en betinksels ferkoft hat, dy't safolle lju op 'e doele brocht hat, is sletten. It liket hast in symboal.

As de weagen wer it doarp yn streame, hast mei like folle lûd, as hja kommen binne, as de minsken wer weromgeane, noch hjit fan 'e wrake, dy't der yn harren lôge hat en jit lôget, is der in arbeiderswyfke dat der muoisum, stipe fan in oare arbeidersfrou, hinne pesjantelt. It is Houkje!

‘O, o, o!’ seit hja elkkear yn harsels. ‘O... o...!’

Der is net immen yn it doarp, dy't de saak sa oanpakt as har.

Har jild is fuort en dat is slim. Mar har ôfgod is fallen en dat is jitte slimmer. De man, dêr't hja by opseach as tsjin in berch. Dy't grutter wie as alle oaren. Dy't hja hast beskôge as in hillige.

Hy is fallen... en sa djip, dat it hast net djipper kin. Hja is wei yn har ûnk. Súntsjes liedt har freondinne har nei hûs ta. Har klachten, dy't út har teistere moed weikomme, binne net te stuitsjen.

 

Tsjallinga stiet wer yn 'e winkel. Syn skriemende dochter nimt syn earm beet.

‘O, fader, fader!’ suchtet hja. ‘Wêrom hawwe jy it dien? Wêrom binne jy het bûten ta gien? O... o...!’

De stoarm, dy't dêr bûten rûze is net oan har foarby gien, mar dochs hat hja net alles heard... O, nee... lang net. Mar in inkeld skelwurd, in felle hún, brocht har der soms ta, dat hja de fingers yn 'e earen stiek. It wie net oan te hearren... it wie dochs har fader, har eigen fader...

Doe wie der in stap.

Stadich kaam dy, mar al tichter en tichter by.

Ut 'e efterkeamer kaam dy wei. De doar nei de winkel ta gyng iepen. En dêr stie hja, syn frou. Har wurch, hymjend lichem tsjin it kezyn oan, de ferfallen, trochfuorge troanje bleek, as fan in deade. Mar de eagen yn 'e donkere holten glânzgen koartseftich. Har stimme, opdreaun fan wat der yn har libbet, is foarser as oars.

‘Wat moasten al dy minsken hjirre by de doar?’

‘Mem... gean nei boppen ta!’ Wimkje kryt it omtrint út, eangstme klinkt yn har lûd.

‘Wat moasten al dy minsken hjir?’ freget de stimme wer. ‘Wat... wat... is der bard...?’

Hja sjucht fan 'e iene op 'e oare.

‘Jimme ferswije wat foar my!’ gûlt hja it dan út. ‘Wêrom mocht ik de krante net lêze?’

‘Mem kom mei... Gean dochs mei nei boppen ta!’

‘Wat, wat stiet der yn 'e krante? Jimme sille my fertelle, wat der is! Ik wol it witte! Fertel it my!’

Hja rint nei Tsjallinga ta en sjucht him lyk yn 'e eagen. Tsjallinga slacht syn eagen foardel.

‘Wy binne...’ - har hymjende boarst stjit de wurden út - ‘dochs... hoopje ik... net fallyt?’

Hja sjucht fan 'e iene op 'e oare.

‘O, God... ik sjuch it al... O... o...!’

Hja stekt har earmen út. Wimkje rint hurd op har ta en heint har op, foardat hja fan harsels falt.

 

Ja, Tsjallinga, no nimt it âlde libben in ein.

Dit is de rispinge fan it sied, dat jy jo libben lang struid hawwe. It is in kroan op jo bestean, mar net in blinkende, skitterjende kroan. Earder is it ien fan doarnen, dy't jy josels makke hawwe, dei oan dei, mei eltse dei in nije leagen.

De skyn kin lang triomfearje, mar ienris moat dat blikkerljocht dochs in ein nimme. De wierheid moat ienris trochbrekke, as de sinne nei de nacht... it kin net ivich duorje!

XII Treurige tiden

No binne it donkere dagen by Tsjallinga yn 'e hûs.

Abel is in bulte yn it pakhús, de winkel is sletten; syktme yn 'e hûs... o... de fleur is fier fertein. As in trouwe hûn is Abel meastentiids om syn baas hinne, dy't net mear is as in skim fan 'e grutte man fan earder. Sa is it mei de beam, dy't men syn boaiem ûntnommen hat. Oansjen en macht wiene de libbenssappen, dêr't Tsjallinga net bûten koe. No't dy net mear tastreamden, moast er, as in toarre beam ferskronfelje. Nei in wikemannich like Tsjallinga jierren âlder. Dy't him ris in inkelde kear seagen, hy kaam hast net bûtendoar, koene him hast net mear, sa wie er feroare.

Al in pear dagen is Tsjallinga yn 'e efterkeamer mei in stik dwaande. Hy skriuwt, skrast it skreaune wer troch, begjint fan nijs ôf en ferneatiget wer wat er opmakke hat. Sa giet it mar troch... mar op it lêst komt it dochs, mei in bulte lijen, ree.

It hat mear koste, as it harsenskraabjen fan it skriuwen allinne. Want mei dit stik giet der in stik fan Tsjallinga syn libben hinne en in grut stik: syn gloarje, syn machtigens.

Dit wie itjinge, dat Tsjallinga skreau:

 

Geeft met verschuldigden eerbied te kennen:

ondergetekende, Ale Tsjallinga, dat hij, door noodlottige omstandigheden gedwongen, bedankt als lid van de Raad dezer gemeente;

dat hij met dankbaarheid de vele jaren gedenkt, die hij met de meesten uwer mocht samenwerken, naar hij vertrouwt in het belang der gemeente;

dat hij u allen vriendelijk dank zegt voor de vele vriendschap, die hij gedurende zijne ambtsperiode mocht ondervinden;

dat bovenvermelde omstandigheden hem eerlang dwingen, deze gemeente, die hem in de loop zijns levens dierbaar is geworden, te verlaten;

dat hij u allen het beste toewenst, mitsgaders Gods onmis

baren zegen;

en dat hij, uit de grond zijns harten, de wens uitspreekt, dat de gemeente moge groeien en bloeien tot in lengte van dagen.

Hetwelk doende, met verschuldigde hoogachting,

 

Uw dienstwillige dienaar,

Ale Tsjallinga

 

It wie in swier stik, it opmeitsjen fan dizze brief. It wie it swierste stik, dat er yn syn hiele libben skreaun hie. Hjirmei stapte er fan 'e troane ôf fan publyk minske en stie er op 'e sljuchte grûn, as in gewoan minske. De kleurige mantel fan 'e gruttens moast er ôfsmite, om te ferskinen yn in ienfâldich pakje.

Dat moatte mear dwaan, mar hoe'n bytsje minsken kinne dat! Tsjallinga koe it hielendal net.

Doe't it brief skreaun en tichtmakke wie, siet er op 'e stoel, bleek en ferfallen, yn elkoar, as wie er lytser wurden.

 

As it lot al in man as Tsjallinga oanpakte, hoe follestemear dan syn swakke frou. As in stoarmwyn, dy't in reidstâle tebrekt, waard hja fan 'e dingen delslein. Koartsen makken har jit swakker as hja al wie; yn har dwilen sei hja dingen, dy't de oaren fertelden, dat har geast net ienris yn 'e koarts frij wie fan it freeslike, dat harren allegearre troffen hie. Dokter kaam dêr folle; der wie hast gjin dei, dat er net efkes oankaam. En earnstich fertelde er harren, dat der gefaar wie, dit lêste taaste har swak lichem mei it sike, ôfmêde hert tefolle oan. Hja moasten harren ree meitsje foar it slimste.

It ljocht fan har libben waard lytser en lytser; no en dan kaam der in sigentsje, dat it hast hielendal dwêste, mar dan ljochte it wer op. Yn har heldere eagenblikken lei hja der stil hinne, de eagen yn it bleke, ferfallen gesicht meastentiids sletten.

Soms seagen dy eagen Tsjallinga oan; der wie gjin ferwyt yn. Hja hie har hiele libben lang út en troch him libbe. Hja wie as in slingerplant om in sterke beam. Har bestean wie jimmer har man,

nettsjinsteande syn brekken har djoer boppe alles.

Op in neimiddei wonk hja him. Tsjallinga kaam dalik by har; soarchsum helle er har kêsen wat omheech. In hurd man wie er yn 'e omgong net, dat hie er nea west. Hy hie har nea ôfsnuorre of ferkeard behannele, dat hie er op syn kredit. Manlju as Tsjallinga, mei in lykmoedigens, dy't nea steurd wurdt, dy't mei slim komeedzjespyljen de wrâld en faak harsels bedrage, binne mear sa.

Wa ken de macht fan it offer fan 'e frou? Ek al sjucht hja, troch de deistige omgong, fierder as in oar, dit hoecht har leafde jit net te deien. Dy wurdt soms troch de brekken jit oanfjurke en sterker makke.

Hja naam syn hân beet en streake der oerhinne, wylst er nêst har siet.

‘Jimme moatte hjir gau weigean te wenjen,’ sei hja.

‘Jimme?’ andere Tsjallinga, ‘werom “jimme” froutsje? Jy geane mei...’

In drôf glimke glied oer har gesicht.

‘As ik der net mear bin,’ sei hja.

‘Mar froutsje!’ sei Tsjallinga mei wat fan syn âlde fleur, ‘wat is dat no? Sa moatte jy net prate... wat binne dat foar gedachten?’

‘Ik fiel it!’ sei hja en brocht in hân by har boarst. ‘It duorret net lang mear... myn wurk is hjir ôfrûn!’

‘Froutsje!’ Der wâlen triennen op yn Tsjallinga syn eagen. It wiene gjin ûnechte triennen, nee dat wiene it net.

‘Jy moatte sa net prate,’ lústere er.

‘Jimme moatte nei de stêd ta gean te wenjen,’ ferfette hja. ‘Dêr ken nimmen jimme...’

‘Jy geane mei!’ andere Tsjallinga, wylst de triennen him oer 'e wangen rûnen.

‘Ik hoopje, dat it jimme dêre goed gean mei,’ sei hja. ‘Ik bid, dat jimme nea earmoede krije meie...’

‘Froutsje!’

‘Ik bid God, dat jimme dat nea krije meie...’

‘It is eigen skuld!’ Tsjallinga, de grutte Tsjallinga, wie no dochs

lyts man. Hy liet de holle op it bêd sinke en snokke.

Hja striek mei har hân troch syn hier.

‘Tink der net oan... maal der net oer. Jy hawwe altyd in goede man foar my west...’

‘Nee... nee... ik...’

‘Haw ik ea in hurd wurd fan jo heard... yn myn hiele libben? Hawwe wy net mannich goed jier tegearre hân?’

‘O... o...!’

‘Gean net tefolle op yn jo ûnk... Alles komt, sa't it komme moat... en wy kinne der... meastentiids... net folle oan dwaan...’

Hja hie syn hân beet en sleat de eagen... sêftkes slomme hja yn. Tsjallinga seach nei de hân, dy't wyt en tear, op sines lei. Sêftkes gyng har boarst op en del. In fredige útdrukking lei der op har gesicht. It wie oft de goede, eale siel, losser fan it lichem, der syn stimpel op sette.

Koarter en koarter waarden har siken. No waard it ljocht fan har libben hoe langer hoe lytser... en gjin nij opfjurkjen kaam. It ferdwûn stil en fredich, sûnder pine... sûnder smert.

En doe't it ein dy nachts kaam en har ljocht foargoed ferdwûn, lei der in útdrukking op it gesicht, sa suver, sa eal, as er ea op it gesicht fan in minske, dea of libben, lein hat.

 

It is sawat in moanne letter. Tsjallinga hat Abel, dy't net mear yn syn tsjinst is, op in jûntiid oanroppen. Abel giet mei him yn 'e efterkeamer en dêr jout Tsjallinga him in stoel. Abel sjucht syn baas oan en merkbyt, hoe't dy feroare is. Hy is yn dy wikemannich, dat Abel net mear deistich by him is, tige ôffallen. Syn kleur, dy't dochs al net mear as earder wie, is no skier, fersutere, syn wangen hingje en syn eagen misse de âlde glâns. Tsjallinga is in âld man wurden.

Tsjallinga rikt Abel in pompier oer.

‘It tsjûchskrift,’ seit er. ‘En ik hoopje, dat jy der yn slagje meie, gau wer in tsjinst te finen. Want jy fertsjinje it, Abel! Ik haw der yn set, dat jy my altyd,’ (hjir praat er tige stadich mei de klim op elts wurd), ‘iverich, krekt, trou, earlik tsjinne hawwe, Abel! En dat is

sa: gjin wurd te folle: iverich, krekt, trou, earlik!’

Der is wat fan syn âlde deftigens yn syn trant fan praten, al leit er net mear de âlde kleur en glâns yn syn lûd.

Abel knypeaget ris in reismannich en wit net, wat er sizze moat. Hy sit dêr net op syn gemak. Hy sil him net op syn fertsjinsten foarstean litte. Hy jout om gjin priizgjen en ferwachtet it net. Hy is ien fan dy minsken, dy't stil har wegen geane en har wurk dogge, krekt en mei oerjefte, om't hja net oars kinne. Hja binne trou oan 'e ein ta, ienfâldich om't hja sa binne.

Tsjallinga stekt syn han út. Abel knypeaget mar en leit syn hân yn sines. Der trillet wat yn Abel. De stimme fan Tsjallinga is net al te fêst.

‘Ik hoopje jo ris wer te sjen... It bêste, Abel... it alderbêste!’

‘It bêste, keapman en tank foar alles,’ seit er.

‘En ik tankje jo, Abel!’ Tsjallinga snúft ris.

En Abel knypeaget ris en seit: ‘Neat... eh... neat te betsjutten, keapman!’ Hy draait him om en giet de keamer út, hy rint hurd de winkel troch en stiet efkes letter wer op 'e strjitte.

Frjemd, Abel is jûns elkkear net fier fan 'e winkel ôf. Hy doarmet der elkkear om hinne, as in hûn om syn hok. Lykas in hûn trou is oan syn baas, sa is Abel dat ek, mar dat is it dochs net allinne.

Der riist in spoeksel foar syn eagen op en dat is it spoeksel fan 'e earmoede. Net foar himsels... o nee...! Hat Abel wol ea om himsels tocht? Mar it bedriget immen, dêr't er mear fan hâldt as fan immen oars op 'e wrâld. Hy sjucht in jong famke yn lijen, wrakseljend tsjin dit spoeksel en hy wol har helpe.

Op in jûntiid sjucht er yn it ljocht fan 'e winkel, dat no tige leech barnt en mear in healskimer is, har. Hy is heal ferklomme, want it is wiet waar, lykas men dat al folle mei iepene winters hat. Mar hy hat neat fan wietens of kjeld field, want hiel oare dingen hat er yn syn gedachten.

Hy rint hurd nei de winkelsdoar ta en rattelt oan 'e kruk. Wimkje ropt fan binnen wei: ‘Is der ien?’

‘Ja,’ andert Abel. Wimkje docht de doar fan it slot ôf.

‘Abel!’ seit hja ferwûndere. Dêr stiet er, wat wiet en ûngedien, de kraach fan syn keal jaske op; reinwetter lit syn gesicht glânzgje.

‘Ik woe graach wat mei jo beprate,’ seit er.

‘Kom mar yn, Abel,’ noeget Wimkje. Hja is yn it swart, dat it blanke, mar teffens kleurleaze fan har gesicht te feller útkomme lit. Frjemdbleek liket hja, as in moarmerbyld hast, mei in pear donkere eagen yn har earnstige gesicht. ‘Wolle jy efkes yn 'e keamer komme?’

‘Nee... och eh... nee...,’ seit Abel, wylst er senuweftich begjint te knypeagjen. ‘Hjirre mar... ik woe... ik... ik tocht...’

‘Wat wie der oan Abel?’ Hja glimket him, om him moed te jaan, oan.

Abel syn hân giet nei de binnenbûse fan 'e jas ta en hy hellet der in pakje, yn krantepompier wuolle, út. Hy leit it op 'e toanbank del.

Hy sjucht foar him del en praat rêd: ‘Ik wit net, wat ik der mei dwaan moat... It is in bytsje jild... De keapman hat der mear ferstân fan as ik... as dy it foar my bewarje... eh... belizze woe tocht ik... Dêr leit it!’

Hy sil wer gau nei de útdoar ta.

‘Abel!’

Hy woe hastich syn wei gean, mar hja pakt him by de earm beet: ‘Kom hjirre!’

Abel stiet foar har. Hy is sa ferlegen, dat er har net oansjen doar.

Hja wiist nei it bondeltsje op 'e toanbank: ‘Wat is dat?’

‘Wat ik oergarre haw,’ sei Abel, ‘ik bin net folle nedich... en ik tochte, dat de keapman mear ferstân...’

‘Dus dat hiene jy oergarre?’ freget hja, wylst hja bleek foar him stiet.

Abel knikt.

‘Dêr hawwe jy faaks jierren oer dien?’ freget hja.

Abel sjucht in oare kant út.

‘Ik kin it fansels net oannimme,’ seit hja.

En hja sjucht him oan en yn har eagen strielet sa'n ljocht, dat

Abel it net ferneare kin. Syn eagen sykje de grûn.

‘Kom hjir ris!’ seit hja. Hja slacht beide earmen om Abel syn hals en pattet him op syn wang.

‘Ik sil it net ferjitte, Abel!’ seit hja.

‘Sa fier is it jit net mei ús kommen, dat dit hoecht. Mar it is in grut ding, dat jy dien hawwe, Abel! In machtich ding! Tankje, tankje tige! It bêste!’ Hja rikt him de hân en jout him it pakje wer oer. Hja kin gjin wurd mear sizze. ‘Ferjit ús nea,’ suchtet hja op it lêst jitte, as Abel yn 'e doar stiet. Har stimme liket smoard yn triennen.

Ferjitte nee! Abel sil har nea ferjitte! Der mei hiel wat komme yn syn libben, lok in leedzje, tsjinslaggen, ûnk, wille, har byld stiet foar ivich yn syn siele beitele.

En dizze jûn, dy sil altyd mei gouden letters beitele yn syn ûnthâld stean, glânzgjend en skitterjend, as oerstriele fan himelljocht.

XIII Yn 'e stêd

De lêst fan leedzje woech swier op Tsjallinga. Yn 'e stiltme fan 'e dagen, dy't der folgen, siet er in bulte te prakkesearjen. Komselden kaam er bûtendoar; de flok en de ferachtinge fan syn meiminsken stieken him tige; him, dy't yn it foarige altyd achtinge, eare en hulde wend west hie. Hy siet al folle ta it finster fan syn efterkeamer út te stoarjen, de mûle wat yn it kier, nei de feale, neakene strewellen dy't der stiene, de smodzige paadsjes en de ferrinnewearre blommen. In pear keale roazestrûkjes huveren no en dan yn 'e wyn, dy't mei twirren tusken de muorren foel... en like kâld en ferklomme huvere it by Tsjallinga fan binnen. It ljocht fan 'e gloarje, dat him earen sterke en opfleure, moast er no misse; hy wie no, omjûn mei de kjeld fan 'e hate, like ferklomme en iensum as it winterske libben dêr bûtendoar.

Wimkje hie net in maklik libben mei him; en hja wie bliid, doe't it einliks sa fier wie, dat hja it doarp farwol sizze koene.

It wie in stille dei, mei winterdampen, dy't linkendewei foar de sinne op 'e flecht gyngen, dy't de strjitten, it wetter, de tekken fan 'e huzen fergulde. De lju efter 'e finsters seagen har gean, op wei nei de bus ta.

Der wie nimmen, dy't bûtendoar kaam om ôfskie te nimmen; as men it al fan 'e dochter dwaan wollen hie, dan liet men it om 'e heit, dy't ferspijd wie fan alleman, ja, fan it hiele doarp. Hja kamen by de bus, dy't harren fierder troch it doarp hinne brocht, de bekende strjitten lâns, de bekende huzen, o sa bekend. Der wie gjin hûs, dêr't hja de bewenners net fan koene; Tsjallinga hie mei alleman wol praat en eltsenien hie him g'ndei sein, as er de strjitte lâns gyng. Mar hjoed wie der nimmen, dy't in hân ta ôfskie nei him útstutsen hie.

 

Wy sjugge Tsjallinga in wikemannich letter op in moarntiid yn in ienfâldige boppewente yn 'e stêd. In bulte sier is yn 'e keamer, dy't teffens koken is, net te finen. It feale behang is foarsjoen fan in stikmannich skilderijen, dy't jit út harren âlde wente binne. In diel fan har húsrie, safolle hja jitte hiene, hawwe hja hjir delset. Heech is de keamer net; as Tsjallinga oerein stiet komt er mei de holle omtrint tsjin 'e souder oan, dy't alhiel tsjin it tek oan leit. En hy sil, as er troch de keamer giet, mar dat docht er hast net, tige oppasje moatte foar dy skeane balke, dy't fan in ein boppe de flier ôf nei boppen ta rint en in diel fan 'e kap is. Nee... it is gjin swide wente, dizze souderkeamer fan Tsjallinga. It is in treurich hinne-kommen foar sa'n ien as hy. Mar men ken net te krekt sjen, want it ynkommen, dat Wimkje hat as helpster yn in grutte winkel, is net grut. Hja is it helpen yn in winkel wend, is flink en sjucht der goed út; hja hat it lok hân, dat men har al gau nommen hat, sadat hja alteast har rêde kinne. Mar rom soppet it net, o nee.

Wimkje hat de kachel yn 'e iere moarntiid al oanset en hat it brea klearmakke. It wetter raast op in petroaljestel. Tee stiet op it spiritusljochtsje, yn 'e rin wei nimt hja no en dan in byt iten.

‘Toe fader, ite!’ seit hja.

Mar it iten wol mei Tsjallinga net. Hy sit mei de mûle yn it kier

nei it printsje te stoarjen, dat op it wite omskot fan it ljochtsje stiet. In man en in frou op in hichte, it liket hast wol in berch, en yn 'e fierte, yn 'e delling, leit in doarp.

‘Sit der dochs net altyd sa stil hinne!’ ropt Wimkje. It makket har senuweftich... it liket, dat Tsjallinga syn belangstelling foar 'e dingen fan it libben ferlern hat en dat der neat is, dat dy omheech helje kin. De lêste dagen wie er ek al min of mear sa, mar dan stiek er alteast syn hân nei syn moarnsbrea út, mar dat docht er fan 'e moarn ek al net. En dan dat aaklike stoarjen, mei de mûle yn it kier. Tsjin achten moat Wimkje al fuort; hja sjucht noch gau efkes nei de kachel, smyt der wat kooks by, hellet de tafel ôf, mar syn iten lit hja stean, betsjut dan har heit noch gau efkes, dat de kofjepot al ree stiet en dat hy der dus mar hjit wetter op te jitten hat.

‘En yn 'e tromp sit it brea foar 'e middei,’ seit hja. ‘Mar fader moat earst it moarnsbrea opite. Toe... sis dochs wat!’

Hja stampt mei de foet op 'e flier.

‘Wêrom seit fader dochs neat? Is fader net goed?’

Hy seit wer neat, mar knikt. Ja, hy is wol goed. Hy stoarret nei it ljochtsje, as koe er syn eagen der net los fan meitsje.

‘Hjir leit de piip!’ ropt hja, ‘jit stoppe fan justerjûn; stek dy strakjes mar ris oan. Dat ferdivedearret wat en rin der dan mar ris út... Mar net altyd stilsitte...’

Hja hat de mantel al oan en leit him in earm om syn skouder hinne.

‘No fader... ik gean der út, hear! En fader tinkt wat om 'e kachel, no? En jou jo net der ûnder del... dan wurd ik ek sa... sa...’ Hja draait har om, om net merkbite te litten, wat der yn har omgiet.

‘No, hear!’ ropt Wimkje dan by de doar, mei in ûnfêst lûd: ‘Ik kom tsjin seizen wer werom. Sa lang rêdt fader him wol. Daach!’

‘Dei, Wimkje!’ sêft komt it oer 'e lippen fan Tsjallinga, mar hy sjucht har net oan. Nee... syn eagen stoarje mar foar harren út, nei it ljochtsje, as wie er fan dat printsje betsjoend.

Dan komt der in mich. Frjemd, in mich yn 'e neiwinter. It sil in oerbliuwer wêze, dy't op 'e iene of oare wize troch de kachel -

de wenning hat in skoft leech stien - ta nij libben opwekke is. Mar in oerbliuwer of net, hy giet by Tsjallinga op 'e noas sitten en dit liedt syn oandacht ôf. Hy bringt bedaard syn hân omheech en de mich fljucht fuort. Hy bedarret op 'e skeve balke, dy't fan boppen in rjucht ein hat. En no sjucht Tsjallinga, hoe't dyselde mich altyd mar op en del rint op 'e balke... Doe't er op it lêst fan dit kuierjen genôch krige, fleach er fuort; mar Tsjallinga syn eagen bliuwe oan 'e balke hingjen, lykas dy foar 'e tiid oan it printsje op it omskot fan it ljochtsje hongen. Sa sit er mar te sjen, de moarn en de middei, ja, it waard al aardich skimerich, doe siet er jit krekt allyk.

Wimkje wie dy jûns wurch, doe't hja fan har wurk ôf kaam, mar hja wie jong en dêrby sûn en sterk, dit wie alteast it goede erfskip, dat hja fan har fader meikrigen hie. Hja koe wol tsjin in setsje en rûn hurd de wei lâns nei hûs ta, om by har fader te kommen.

Mar hoe ferbjustere wie hja, doe't er jit krekt allyk siet as fan 'e moarn. Alles wie op 'e tafel jit krekt, as doe't hja fuortgien wie, allinne it ljochtsje wie, om't de spiritus op wie, útgien. Hja fleach nei de kast ta.

‘Alles stiet der jit krekt allyk en neat is der oanroerd. Sa hat fader it noch nea hân! Wat skeelt der dochs oan?’ Hja kaam mei har holle tichte by sines. ‘Is fader net goed?’

En wer sei er, mei in beweging fan 'e holle, dat er goed wie. ‘Is der wat, dêr't fader oer prakkesearret?’

Tsjallinga suchte. En stil kamen der twa grutte triennen út syn eagen, dy't him oer syn ferfallen gesicht foelen. Hja fielde in grut meilijen mei him.

‘Fader... jy moatte jo wat fersette. Wat komt der oars fan ús allebeide terjuchte, want ik kin der ek net oer. Lit ús flink wêze tegearre. Der oan tajaan jout neat...’

‘It sil wol wenne,’ seit er dan.

Hja giet by him sitten en krijt him by de hân beet.

‘Hark ris,’ seit hja dan, ‘ik haw fader wat te fertellen; dat hie ik al lang dwaan wollen, mar troch alle droktme fan 'e lêste tiid is it der by bleaun.’

En hja fertelt him fan Jan, fan 'e omgong dy't hja mei him hat. Hoe't hja fan him hâldt en hy fan har. Hy is wol ien sûnder jild, mar hja binne no ek earm, dus dat is krekt allyk. En it sil mei him wol better wurde, hy sollisitearret al in skoft as opsichter. Oant dizze tiid ta wie dat omdôch; mar hy sil dochs wol ris ienkear mear lok hawwe. Op dit stuit sollisitearret er hjir yn 'e stêd oan 'e gemeente; hy hat immen yn it stedsbestjoer, dy't er, nei't er tinkt, op syn hân hat. It is mar in tydlik baantsje, dat is sa. Mar wa wit it, faaks wurdt it letter wol fêst. Wa wit...

En hja tsjoent him in takomst foar 'e eagen fan wat mear ljocht. As hy ienris in goed plak krige en hja koene boaskje. En dan fader by harren yn... dat soe dochs moai wêze. Dan net mear yn in boppewente, o nee, mar earne oan 'e bûtenkant fan 'e stêd yn in lyts húske, mei in túntsje, dêr't fader simmers sitte kin en fierders wat kuierje. Dan koene hja jit in goed libben krije. Sa breidet hja mar fierder; har hert fan dochter jout it har yn as hja de wanhope fan har fader sjucht. It is allegearre jitte faai en ûnwis, mar hja praat der oer, as wie it omtrint te ferwachtsjen.

Yn gewoane tiden hie Tsjallinga mei dy ferkearing wis net ophân. Syn langstmen oer de takomst fan syn dochter wiene folle heger gien, oansjen en rykdom hie er foar har, en dêrmei ek in bytsje foar himsels, winske. Mar alles wie feroare, ek Tsjallinga; hy siet der ûnferskillich by en sei neat, allinne oan syn eagen wie it te sjen, dat er dochs wol harke.

It iten moast jitte ree makke wurde. Wimkje skylde fluch de ierpels en sette se op it fjoer; in stikje flêsk waard bret. In grut miel wie it net, mar it koe; en Tsjallinga iet der aardich fan. En dy jûns stiek er de piip op; Wimkje hope, dat hja de skaden ferdreau hie, dy't der om syn geast hongen. Lykwols, de dagen dêrop siet er der wer sa'n hiele dei stil hinne, altyd mar foar him út stoarjende, mei no en dan allinne in suchte.

It waard foar Wimkje in swiere tiid; deis hie hja it drok yn 'e winkel, lêstige klanten, dy't net maklik tefreden waarden, makken har soms it libben soer. Dêrby wie it in drok affearen, lins hie hja mar komselden. En dan thús! Dat pakte har eigentlik noch it measte

oan. Wêr moast dat mei har heit hinne, as it sa mei him bleau? Nachts koe hja faak de sliep net krije; hja draaide har elkkear mar om; elkkear wer kaam by har de gedachte op: As dit ris sa bliuwt mei fader, hoe dan? As it him te folle oangiet en hy der him der oerhinne sette kin, as hy ris begjint te malen... wat dan?

Hja begûn derûnder te lijen; har sûne kleur ferlear hja, har skouwing waard minder. Har eagen wiene donker omrâne yn it fermeagere bleke gesicht en hja fielde har faak ôfmêde, neat wurdich.

It wie op in sneintemiddei yn maart. Buien fan 'e foarige dagen hiene har deljûn en in stiltme wie der op folge. Tsjallinga siet foar it finster en Wimkje siet nêst him. Tsjallinga stoarre nei bûten ta, mar der wie net folle te sjen: in hege, grize muorre fan in moalpakhús, dy't in jelne of trije fan harren ôf wie. In ramtsje yn dy muorre, dêr't spinreach oan siet fan wa wit hoefolle jierren. Dat wie alles, in swiid útsjuch wie dat net. De grutte stiltme, dy't benammen op snein yn lytse plakken wat benearjends hawwe kin, hong swier om harren hinne. Yn 'e fierte hearde men de stimmen fan geiende berntsjes. Dit like de stiltme jit swierder te meitsjen.

Tsjallinga syn eagen gyngen nei boppen ta en bleauwen dêr hingjen. Der wie neat te sjen, of men moast dy skeane balke ‘eat’ neame. Folle bysûnders wie it net, mar dochs seach Tsjallinga der nei, in hiel skoft.

Wimkje seach it op it lêst: ‘Wêr sjucht fader dochs sa nei?’ frege hja.

Gjin andert, mar Tsjallinga stoarre mar.

‘Sjucht fader nei dy skeane balke?’

Tsjallinga knikte.

‘No, wêrom? Is dêr wat oan te sjen?’

Tsjallinga suchte. En dêrop brocht er in hân omheech en striek er mei in finger by de hals lâns.

Hja ferstie him dalik.

‘Wol fader him ophingje?’

Tsjallinga knikte.

Hja fleach oerein. ‘Fader, hâld dochs op!’ rôp hja. ‘Jy meitsje

my gek! Wat binne dat foar healwize oanslaggen... As jy sa trochgeane, dan wurd ik siik, hear! Dan kinne wy tegearre ferhongerje... Dan... dan...’

Hja liet de holle op 'e tafel sinke en boarste yn triennen út.

‘O, fader... fader...’ kriet hja, ‘wêr moat dat mei ús hinne... O, o...’

Sa siet hja in skoft, doe brocht hja har gesicht skriemende by sines.

‘Fader mient dat net sa, no? Toe... sis dat fader it net mient... Ik rin de doar út... ik kin it hjir sa net úthâlde... O... o...’

En nije útboarstingen fan triennen kamen, hja skodde fan snokjen. Har leed wie hast net mear te dragen.

It wie oft Tsjallinga út syn dreamen tewekker waard; ien fan syn hannen stiek er nei har út en lei er op har holle, dy't op 'e tafel rêste.

‘Net sa skrieme,’ sei er.

Har betrienne eagen stoarren yn sinen. En op 'e nij pakte hja syn hân beet.

‘Fader hinget him dochs net op, wol? Sis no fan nee... Wat moat ik oars allinne op 'e wrâld...’ Har eagen, bernlik no, sjugge fluentsjend nei him op. ‘Sis no fan nee...’

Mar Tsjallinga bleau mar krekt allyk, stil sitten.

 

Dy nachts sliepte hja net folle. Neare gedachten jagen de sliep op 'e flecht; elkkear wer moast hja tinke oan 'e wurden, dy't har fader dy neimiddeis tsjin har sein hie. Doe't hja har de oare moarns reemakke om fuort te gean, seach hja yn 'e spegel in bleek gesicht, dêr't de eagen, donker omrâne, djip yn wei sieten.

Hja rûn nei him ta, wylst er by de tafel siet. Hja lei har hân op syn skouder.

‘En fader docht net gekke dingen, no?’ frege hja. Syn glânsleaze, grutte eagen stoarren yn harres. ‘Wat fader juster sein hat, fader wit it wol.’

Hja brocht har mûle by syn ear en lústere him wat yn.

Tsjallinga skodde mei de holle.

‘Echt net?’

Tsjallinga skodde mei de holle.

Heal gerêst no gyng hja de doar út, nei har wurk ta. Mar de hiele dei siet it har dwers; hieltyd wer op 'e nij moast hja oan thús tinke en it wie, oft der in leaden fracht op har boarst lei. Doe't hja de jûns thúskaam en him jit krekt allyk sitten seach, fielde hja har hiel wat lichter, om't er dêr jit libben siet.

 

Men seit wol ris, by grutte dingen fan it lok yn it libben: dêr komt in slach op. De wrâld skynt foar in minske net lang it toaniel fan inkeld fleur wêze te kinnen. Lokkich is ek it omkearde wier; by swier leedzje wol wol ris in better tiid yn 'e takomst wachtsje.

Sa wie it ek hjirre. Jan kaam yn 'e stêd te wenjen. Hy krige it tydlike baantsje. Sa hie hja alteast in stipe by de hân. Allinne wie it op 'en doer ek hast net út te hâlden. Hy kaam jûns noch al ris oanrinnen; dat wie foar har in ferljochting fan har donker paad, mar ek Tsjallinga die it gjin kwea. Jan besocht him út 'e djipte fan syn ferbjustering op te heljen, en dat lokte him wol ris. Hy fertelde oer 'e karweien, dêr't hja mei dwaande wiene; Tsjallinga, as âld izerkeapman, wie mei sok soarte fan wurk net alhiel ûnbekend. En sa kaam der soms wer in bytsje ljocht yn Tsjallinga syn glânsleaze eagen. Dêrby wie er no in lyts blinkje fan sinne troch de wolkens kommen en wa wist, wat de takomst...

Soms rûnen Jan en Wimkje in skoft de doar út, yn 'e stiltme fan 'e jûn.

 

Op in jûntiid wiene hja oan 'e bûtenkant fan 'e stêd. It foarjier wie jit net goed trochbrutsen, mar dochs wie der al ûnthjit yn 'e loft en it wie, oft de geuren al opkamen ut 'e grûn, dêr't dampen oer leine yn it moanneljocht. Troch de neakene beammen sûze it nachtwyntsje. Yn 'e fierte wiene de lûden fan 'e stêd, as in nuver rûzjen.

Hja rûnen nêst elkoar; Wimkje har earm yn sines. Twa jonge minsken, flink oan 'e mjitte, dy't súntsjes trapen yn 'e stiltme fan 'e jûn. Sêft petearren hja tegearre. En hja seagen in takomst: as it no ris barde... O ja, as it no ris barde.

‘Wat soe myn libben dan oars wurde,’ sei er sêft.

‘Tochtste dat?’ En hy seach yn 'e glâns fan har eagen.

‘O, fanke,’ sei er ‘wat hat myn libben al in bytsje te betsjutten hân, foardat ik dy koe... Do joust it foarm en ynhâld. O... altyd by dy te wêzen...’

Hja brocht har holle by sines.

Stil stiene hja no. Hy omfette har en seach yn it ljocht fan har eagen, dy't as stjerren fûnkelen yn har bleekeftich gesicht.

‘Myn famke,’ sei er sêft. ‘Myn famke foar no en altyd...’

 

Tsjallinga die in wike of trije letter op in jûntiid in heal fearn tabak yn 'e mânske tsjettel fan syn grutte Dútske piip. Bedaard stiek er in lusifer oan en brocht dy mei in steatich gebeart by de tabak. Hy helle en helle en de tabak knjistere fan belang, as wie it in soarte fan freugdefjoer. Hja sieten mei syn trijen om 'e tafel hinne. Mei staasje die Tsjallinga de dop op 'e tsjettel. Doe kaam er in bytsje foaroer en wiisde er mei it ein fan syn piip nei Jan.

‘Dit liket my net sûnder belang foar jo ta,’ sei er, ‘net sûnder belang, nee!’

Hy liet him wer efter yn 'e stoel sakje en dampte, dat wolkens fan reek omheech krôlen.

‘Ik hoopje,’ in haal út 'e piip, ‘dat dit jo lok bringe mei,’ in haal, ‘en myn dochter,’ in stikmannich halen. Doe bûgde er him kalm foaroer en wiisde mei de piip nei harren. ‘Jan en Wimkje... myn lokwinsk... allebeide!’

En wier, oer Tsjallinga syn gesicht glied in glimke.

Der wie ek reden foar.

Jan wie foar fêst beneamd.

XIV Tsjallinga oerein

As men sawat in fearnsjier letter op in middei yn in foarkeammerke sjucht fan in lyts frij boargerhúske oan 'e bûtenkant fan 'e stêd, sit de hear Tsjallinga dêr yn in briedstoel foar it finster. Syn

grut, jit altyd machtich lichem, komt dêr efter it glês, dêr't de gerdinen fan oan 'e kant skood binne, goed út.

Yn it simmerske waar rint bûtendoar in arbeidersfrou mei in bernewein it finster stadich foarby; hja sjucht yn en knikt de hear Tsjallinga freonlik g'ndei. De hear Tsjallinga knikt like freonlik werom. Syn holle giet dêrby kalm nei ûnderen ta, mei in weardichheid, dy't wat liket op de weardichheid, dy't yn 't ferline jimmer de kroane fan syn libben west hat.

Mei de hannen yn 'e bûse komt in wurkleas arbeidersman foarby; syn earmen hâlde de jas fan siden en litte in blau boesgroentsje sjen. Hy rint min of mear dreamerich, lykas lju, dy't nea wat dogge, of wat dwaan kinne, dat wol dogge. Mar as syn dreamerige eagen de hear Tsjallinga gewaar wurde, komt der dochs ien hân út 'e bûse wei en bringt er dy oan 'e klep fan 'e pet. Tsjallinga bûgt syn holle mei weardichheid.

Sûnt syn dochter boaske is mei Jan, is der hiel wat oan him feroare. Hy stoarret net mear, as wie er yn 'e dodde wei, foar him út. Syn eagen binne net mear as dy fan in skylfisk, syn wangen hawwe wer in bytsje glâns krige, al binne hja dan ek lang net sa rûn mear as it plichte, hy smookt wer mei wille syn tabak.

Dit keammerke is it ‘domein’ fan Tsjallinga. Hy follet it omtrint hielendal mei syn grut lichem.

Al is er tige ferâldere, dochs hat er wer wat fan syn âlde hâlding, as er oerein giet. En der is wat fan 'e âlde weardichheid yn syn gong, as er it keammerke út giet en syn hoed fan 'e stander ôfkriget. Hy grypt in gongelstôk en mei in fris lûd ropt er nei efteren ta: ‘Ik gean der efkes út, hear!’

‘Goed, fader!’ ropt Wimkje werom, dy't efter allinne oan it wurk is. Har man is nei syn wurk.

Efkes letter stiet Tsjallinga bûtendoar. Mei nocht fielt er de mylde, waarme augustuswyn, dy't him om 'e holle streaket. Hy hellet de siken op en set moedich de stap der yn. Hy knikt in buorfrou ta, dy't yn 'e doar stiet, hy docht itselde tsjin in frou efter in finster, dan efkes letter tsjin in keapman yn sigaren yn 'e doar fan syn winkel. De man falt omtrint dûbelgear, as er werom

groetet. Tsjallinga komt der net folle, mar sa'n klant, al is it dan net in grutten ien, moat yn eare hâlden wurde.

Tsjallinga giet foar in rút stean fan in grutte kleanwinkel en sjucht dêrefter de moaie manljusklean, blinket fan nije glâns. Hy sjucht in skoftke en rint mei de holle heech de winkel yn. Bûgjende betsjinders. Hja bringe him nei de toanbank en freegje him wat er hawwe wol. Mei in foarse stimme seit er it. Hja mjitte syn boarst, efkes letter giet er mei in pakje ûnder 'e earm nei hûs ta.

‘Hat fader wat koft?’ freget Wimkje.

‘Ja,’ andert Tsjallinga.

‘Wat dan?’

‘Ried ris,’ seit Tsjallinga, ‘ried ris.’ En der leit wat boartlikens op syn gesicht, as er fleurich dy frage docht.

‘Hoe soe ik dat riede kinne?’ freget Wimkje, ‘dat giet ommers net...’

‘In festje,’ seit Tsjallinga.

‘In festje?’

‘In wyt festje!’

‘In wyt festje!’ As yn in oanfal fan ferbjustering slacht Wimkje de hannen gear. ‘Hoe komt fader derby! Gjinien yn 'e hiele strjitte draacht hjir in wyt festje!’

‘Dat moat,’ andert Tsjallinga op weardige wize, ‘de hiele strjitte witte. Ik bin de ienichste net yn 'e stêd... leau dat mar net! Myn freon de kommiis...’

‘Mar it is hjir in ienfâldich buertsje... de minsken...’

‘Lit ús, soe ik sa sizze, dat buertsje dan wat minder ienfâldich meitsje,’ sjongt Tsjallinga. ‘Wat soe der tsjin wêze?’

Ei nee... wat soe der tsjin wêze, dat in man as Tsjallinga de boel hjir wat minder ienfâldich makket?

De ‘buert’ skynde der ek sa oer te tinken, want dy ‘akseptearre’ it wite festje. Syn oansjen waard der net lytser, mar earder grutter om en de earbied foar syn persoan wûn jitte oan.

Sa sjugge wy dan op in middei de hear Tsjallinga mei in wyt blinkend liif foar it finster sitten. Der wurdt skille.

De stimme fan Wimkje yn 'e doar fan 'e keamer: ‘Fader, der is in goekunde fan jo!’

Tsjallinga docht in lêste smûch út syn piip, dy't er deftich en mei staasje op 'e tafel delleit. Hy komt oerein en stiet dêr yn al syn gruttens flak foar de ynkommer.

Wa't it wie? Wa soe it oars wêze as ús âlde kunde, Abel! Wat ferlûkt er syn gesicht senuweftich, wat knypt er eltse kear mei syn eagen! Dy wurde al gau oanlutsen fan it wyt, dat it lichem fan Tsjallinga sieret. As biologearre stoarret hy der nei. Wimkje is ûnderwylst nei efteren ta gien, nei har wurk.

‘Dêr hawwe wy, leau ik, Abel!’ galmet de stimme fan syn âlde keapman. ‘Gean sitten, Abel!’ Hy wiuwt mei de hân nei in stoel ta en Abel giet houterich sitten. Men kin jin net immen yntinke, dy't him minder op syn gemak fielt op dit stuit, as Abel.

Tsjallinga sjucht him oan en dêr leit wer de âlde glâns yn syn eagen, sadat Abel sines dalik delslacht.

‘Soene jy hjir ris sjen?’ sjongt Tsjallinga.

‘Ja... eh... ik...,’ stammeret Abel.

De hear Tsjallinga sjucht him wer ris oan en freget mei it âlde galmjen yn syn lûd: ‘In sigaar oanstekke, net Abel?’

Abel sjucht fan siden út. ‘No... nee... och... dat hoecht net, keapman!’

Mar Tsjallinga is al nei de kas ta gien en hat al it kistke helle. Hy hat wat boartliks oer him en in mylde laits leit op syn gesicht. ‘Dêr sizze jy wat, dat is net goed,’ glimket er myld. ‘Dêr moat ik jo om beskrobje, Abel!’ En hy tilt in finger op en beweget dy sêft fermoanjend hinne en wer.

‘My... keapman? Mar... hoe...’ Abel is deryn wei.

‘Ik bin ommers gjin keapman mear! Ik libje no stil!’ glimket Tsjallinga myld.

‘O, ja... dêr tocht ik net om... Ikke wie... leau'k...’

‘Neat te betsjutten,’ andert Tsjallinga mei in swaai fan syn earm.

Hy giet ek sitten, nimt syn piip wer op. Abel sit wer nei it wite festje te stoarjen.

Dan mei in koart: ‘Ik woe ôfskie nimme... keap... mynhear...’

Tsjallinga docht oft er it lêste net heart, mar seit: ‘Ofskie nimme, Abel?’

Ja, seit Abel, hy hat in oar baantsje krigen. Nee, net yn it doarp, it leit hjir noch al in ein ôf. It is H. yn it easten fan 'e provinsje. Dêr giet er al gau hinne. Hy seit it mei muoite en stammeret no en dan tige. De hear Tsjallinga is benijd. De hear Tsjallinga is teffens bliid. De hear Tsjallinga is op snjit. De hear Tsjallinga hopet dat it Abel tige, tige befalle mei. De hear Tsjallinga hopet, dat it tsjûchskrift, mei syn namme derûnder, Abel wat holpen hat? Ja, Abel tinkt fan wol. By it fierdere petear blykt, dat it in izersaak is, dêr't Abel yn komt, sa'n selde soarte fan saak, as dy fan 'e... keapman, mynhear.

De hear Tsjallinga docht wer, oft er it lêste net heart. Hy winsket Abel op syn fierdere libbenswei alle goeds. Want hy fertsjinnet it. Ja, dit offer bringt Tsjallinga hjirby oan 'e wierheid! Abel fertsjinnet it.

Abel is min of mear fan 'e wize. Hy stekt in hân út en seit: ‘It bêste mynhear, en jit wol betanke foar alles.’

Wêrfoar Abel? In grut lean haste by Tsjallinga nea fertsjinne. En do haste altyd dyn plicht dien en mear as dyn plicht. Mar oan sa'n ding tinkt Abel net; dat hat er nea dien en soe er net kinne. Sokke minsken as Abel hawwe wat fan in hûn, dy't him ûnder 'e karre healdea rint en syn baas mei trouwe eagen oansjucht, as dy him no en dan de stôk oer 'e bealch leit.

Abel sil nea heech by himsels opsjen. Hy krûpt leafst yn it skaad, hy sjucht syn eigen persoantsje net graach yn 'e sinne.

‘Betanke foar alles.’

De hear Tsjallinga wiuwt mei de hân: ‘It hat neat te betsjutten,’ seit er. Hy stekt syn grutte hân út en Abel leit sines deryn. Jit in pear fermoanningen, ‘altyd sa mar trochgean, trou en earlik en sa en jo bêst dwaan, dan komt it wol yn oarder.’ Krekt, oft Abel oars dwaan koe, as sa! Dan folgje jitte de heilwinsken. Op it lêst stiet Abel yn 'e gong. Ja, no komt jitte it slimste, want no stiet Wimkje foar him.

‘Sa gau al wer fuort, Abel?’ freget hja.

Ja, hy kaam om ôfskie te nimmen. Syn eagen sjugge fan siden.

‘Ofskie te nimmen, Abel? Mar jy komme hjir dochs wol ris wer, soe men hoopje!’

Hy sjucht har efkes oan. Grut en slank, yn in donker klaad stiet hja foar him, har blank-en-rea antlit bekroane mei it glânzgjende ljochte hier.

‘No... nee...,’ stammeret Abel, ‘ik gean nei H., dêr haw ik in baantsje krigen!’

Wimkje is benijd. Nei H. hielendal, sa'n ein út 'e reek.

‘It muoit my, dat jy sa'n ein geane.’

Abel leit it út. Hy komt wer yn sa'n selde affearen, as er hân hat, as feint.

‘Dus jy bliuwe yn it fak,’ seit hja.

‘Ik bliuw yn it fak.’

Efkes sjucht er har oan. Har blauwe eagen stoarje yn sines.

‘Hawwe jy dêr al in kosthûs?’ freget hja.

‘Nee, jitte net.’

‘Jy moasten,’ seit Wimkje nei in toarn, ‘in frou sykje, dat wie better foar jo.’

Bleek stiet Abel foar har. Hy skoddet mei de holle.

‘Wêrom net? Dêr binne jy jitte net te âld foar. Dan hawwe jy better libben, as yn dy kosthuzen. Faaks fine jy dêrjinsen wol in aardich famke...’

Abel skoddet wer mei de holle.

‘Hâlde jy net fan froulju?’

Abel sjucht omheech, nei it plafond. Hy jout gjin andert.

‘Hat der nea ien west... dêr't jy wat om joegen?’ stiet hja oan.

En Abel sjucht mar omheech.

‘Nea net?’

Hy knikt: ‘Ien.’

Dalik fettet hja, as echte frou, fjoer.

‘En wa wie dat, Abel?’

Abel sjucht no nei de muorre. It liket, dat er nijs sjucht oan it waarglês, dat dêr hinget.

‘Dat komt der neat op oan,’ seit er dan.

‘Wie it immen út ús doarp?’ hâldt hja oan.

Abel knikt.

‘No... wa dan?’

Dan tilt Abel efkes syn eagen op en hy sjucht har oan. Langer as syn wenst is... Hja sjucht, hoe't twa grutte triennen yn syn eagen opwâlje.

‘Abel!’

Mar hy hat de doar al iepenskuord.

‘Abel! Abel!’

Abel rint de strjitte op; hurd giet er fierder, hy sjucht net ienris om. No is er op 'e hoeke fan 'e strjitte. Dêr bliuwt er efkes stean. Hy tilt in earm omheech. Dêr stiet Wimkje yn 'e doar. It ljocht glânzget op har hier, oerstrielet har grutte figuer. Triennen rinne har oer 'e wangen. Hja stiet dêr tsjin it kezyn oan, mei in bûsdoek yn 'e hannen.

Hy bliuwt dan in amerij stean.

Sa, lykas hja dêr stiet yn 'e doar, de hân omheech ta'n ôfskie, grut, swiid, sil hja him altyd bybliuwe, syn hiele libben lang...

 

Wimkje giet nei de efterkeamer ta en faget har de triennen fan it gesicht. Hja hat him ferstien.

O... hja hat him goed ferstien.

En allinne, by de tafel, giet hja it ferline nei. Hie hja der ea, ea, oan tocht? Nee, nea. Hja giet it libben nei yn it âlde doarp, har omgong mei him. Der is no hiel wat, dat hja earder net fan him begrepen hat en no ferstiet hja it... no wol.

In einleas meilijen fielt hja foar him, Abel de nuvere, Abel de iensume. Hja hat altyd fan him hâlden, fan him, mei syn suver hert.

Mar sà net.

‘O, Abel,’ lústert hja. En har triennen rinne, as in stream, dy't net te kearen is; om him, dy't no fuort is... foargoed.

XV Beslút

Tsjallinga, kreas yn 't habyt, it wite liif - de jas hat er los - in eintsje nei foaren ta, rint wer de strjitte by syn wente lâns, nei de stêd ta. Hy liket wer wat op in hearsker, dy't mei de holle

omheech, fierder trêdet en syn groeten oan 'e minsken om him hinne struit. De hear Tsjallinga bliuwt efkes by in bernewein stean. Hy sjucht efkes yn 'e wein op, dêr't in harte yn leit te skoppen.

‘Ta, ta!’ seit de hear Tsjallinga. Hy laket tsjin 'e mem.

‘Ta!’ ropt ek it bern, dat ek begjint te laitsjen. De hear Tsjallinga bringt syn grutte hân tichte by it bern en begjint mei de fingers te pianospyljen.

‘Ta!’ seit de hear Tsjallinga. ‘Ta’, it bern.

‘Dat is in aardige jonge!’ seit de hear Tsjallinga, ‘in deksels aardige jonge’ - wylst er fierder giet.

‘Dat is in aardige man’, tinkt de glimkjende, grutske mem, as hja fierder rydt...

Tsjallinga rint nei it stêdspark ta.

Hy bliuwt foar de izeren hikke stean, wêrboppe yn grutte fergulden letters it wurd: ‘Stadspark’. It is, as wol er de gruttens fan 'e poarte mjitte oan syn eigen gruttens, as twivele er, oft hy der wol troch kin. Mar op it lêst rint er dochs troch; syn fuotstappen knarse op 'e grint. De hear Tsjallinga nimt syn hoed ôf; min of mear plechtich is it hjirre, want beammen litte rjuchts en lofts de folle krunen hingje oer it paad, sadat it liket, oft Tsjallinga ûnder in grien ferwulf trochstapt. In fûgel yn it tichte grien begjint te floitsjen, de hear Tsjallinga bliuwt stilstean: in earweardige, grize ferskining fersonken yn it liet fan in floiter mids it wûnder fan 'e simmer.

Wer fierder.

Dan komt der in iepening yn it grien: foar him leit de fiver.

De hear Tsjallinga giet foar de fiver stean. In pear wite swannen sile fredich troch de pompeblêden hinne, dy't op it glânzgjende, spegelglêde wetter lizze.

Hy lit de holle wat sinke en stoarret. Sa stoarret in minske, dy't wei is yn de wûnderen fan 'e grutte, ûnbegryplike skepping.

Mar der klinke fuotstappen fan âlde manlju op it paad. Der klinke stimmen, al tichter en tichter by. Koarte laitsen, krasserige lûden... no en dan bliuwe hja stilstean, om mei mear krêft in petear te ferfolgjen.

‘Dêr ha jy mynhear Tsjallinga,’ seit der ien.

Hja bliuwe by de man stilstean.

‘Dei, mynhear Tsjallinga! Mynhear Tsjallinga! Soa, soene jy hjir ek ris sjen, mynhear Tsjallinga?’

‘Dei hearen!’ andert Tsjallinga weardich, jit altyd mei de hoed ôf.

‘Ja, it moaie waar hat ek my... hm... ek my oanlutsen... Wat is de natoer al moai.’ En hy sjucht om him hinne, op de wize fan immen, dy't yn stil geniet wei is.

‘Ja, mynhear Tsjallinga, andert de kommiis, dy't lykas hy mei in wyt festje rint, ‘de natoer is moai. Dêr giet, om sa mar te sizzen, neat boppe.’

‘De natoer,’ seit Tsjallinga, ‘is in wûnderboek en eltse dei... hm... is der in bledside út.’

De kommiis knikt de oare manlju op jierren, dy't hjir al folle yn it park ferkeare, ta: ‘Dat seit er goed,’ knikt er, ‘ja, sa is it en net oars.’

‘Sa en net oars,’ stimt in oar knikkend mantsje mei.

‘Hy kin it moai sizze,’ giet de kommiis fierder, wylst er de oaren oansjucht.

‘No hear! Dat moat sein wurde! Ja, hear!’

Dan wer it steatige lûd fan 'e hear Tsjallinga: ‘Wat soene de hearen derfan sizze, as wy ris in eintsje kuieren?’

Dêr sizze hja oars neat fan as goeds. Mei elkoar geane hja op wei... de grutte figuer fan Tsjallinga yn it fermidden.

‘Wat hellet der by de natoer?’ freget de hear Tsjallinga. Hy rint nei in seringebeam ta en leit in tros blomkes op 'e hân.

‘Sjuch no ris... Belôkje ris ien sa'n blomke... wat keunstich... wat moai.’

De âlde bazen steane om Tsjallinga hinne. Hy nimt der ien blomke ôf en plôket it út elkoar. ‘Wat sit ien sa'n blomke al kostlik yn elkoar. En sa binne se allegearre en dan is dit noch mar ien plant. Nim no al dy planten, al dy blommen. Nim it hiele park.’

De hear Tsjallinga swaait mei in earm om him hinne.

En de baaskes knikke mar en stimme it mei. Al pratendewei rinne hja fierder, aloan petearjende, mei de stimme fan Tsjallinga

meastentiids boppe de oaren út.

‘Wat sizze de hearen... wolle wy efkes rêste?’ freget er, as hja tichte by in bank binne. Ja, dat is goed, jonge ja, efkes sitte.

En hja geane op in rige sitten; hja lykje wat op in rige hinnen op in prikke, mei in hoanne - de hear Tsjallinga - der tuskenyn. Om harren hinne is de swietrook fan 'e simmer, it tichte leaf fan 'e heechtiid, de strûken en it kleurjende en geurjende blomte.

In oar mantsje op jierren komt der oan. It is in âld boer, dy't hjir noch net lang yn 'e stêd wennet.

‘Dêr ha jy Sjollema,’ seit Tsjallinga, dy't him earder spritsen hat. Sjollema? Hja kenne him jit net. In âld boer? Unbekend. ‘In kreaze, fatsoenlik man,’ seit Tsjallinga. Hy wiuwt de nijkommer mei de hân ta, dy't stean bliuwt.

‘Wy hawwe hjir jitte plak, mynhear Sjollema. Gean sitten... gean sitten!’ noeget er út. ‘Der geane hiel wat makke skiep yn in hok.’ De âlde mantsjes laitsje en skikke op. ‘Gean mar sitten, hear!’

‘In moaie dei,’ seit de nijkommer.

‘In útsochte dei!’ stimt Tsjallinga mei. ‘Nee...,’ wylst er om him hinne sjucht, ‘wy hawwe hjir gjin kleien.’

‘In moai kuierplak by 't simmer,’ is Sjollema fan betinken. ‘As men sa neat oars te ferstriken hat, en sa is it ommers mei ús allegearre, is sa'n park oars al wat wurdich.’

‘Jy libje hjirre ek stil?’ freget er oan Tsjallinga.

‘Ja...,’ andert dy.

‘Op josels, of...’

‘Nee, by myn dochter yn. Dat libben op jinsels falt net ta. Ik soe dat oars al dien hawwe, ik bin widner, moatte jy witte, mar myn dochter kaam hjir yn 'e stêd te wenjen, want har man is hjir opsichter by de gemeente wurden. Doe bin ik mar by myn bern yngien.’

‘Allinne op in keamer falt net ta,’ is Sjollema fan betinken.

‘En mei in húshâldster ek net... en dat kostet dêrby in bulte sinten,’ seit de kommiis.

‘No, dat is mei him net sa slim,’ laket in âlde gernierker, wylst er mei de holle nei Tsjallinga wiist en mei tomme en finger begjint te

jildtellen. ‘Dy hat se wol!’

‘Ja,’ seit Sjollema, wylst er sawat skean nei Tsjallinga sjucht en it blinkendwite festje gewaar wurdt. ‘Dat sil 't wol.’

‘No...,’ seit Tsjallinga kalm. ‘Kleien haw ik net, alhiel net.’

‘Hy sit der waarm by!’ laket de selde âld-gernierker wer.

‘Lit ús sizze, dat ik it dwaan kin, hearen... mear net!’ ferfettet Tsjallinga weardich. ‘Mar is dat ús soms oanwaaid, of hawwe wy der foar arbeidzje moatten?’

Foar arbeidzje fansels. Ja, dêr hat men hiel wat foar wrotte moatten. De âldboer begjint oer it boerewurk, dat er wol út 'e wei set hat, oan 't houkjen ta, dan komt er op it hjerstmelken, ûngetiidzjen...

Sa docht elts wat by it algemiene petear. Swierrichheden wurde der ophelle út it ferline, prestaasjes nei foaren brocht.

‘Ja, wy hawwe der foar wrotte moatten,’ seit Tsjallinga, wylst er fan 'e iene op 'e oare sjucht. ‘Mar binne wy der minder fan wurden, hearen?’

Nee, dat net. Alhiel net.

‘Wy binne,’ ferfettet Tsjallinga, ‘no allegearre sa'n bytsje op jierren kommen en libje der no sawat noflik hinne. Mar hie sa'n libben ús yn ús jonkheid passe, hiene wy der lokkich mei west?’

Nee, alhiel net, hear! Nee, dat wie sa... Nee, dat hie net kinnen.

‘Foar in minske, dy't yn syn folle krêft stiet is in liddich libben in ûnding. Dat is ferkeard foar it lichem, dat is ferkeard foar 'e geast. Dan giet men efterút. Dat is krekt as in masine dy't nea brûkt wurdt en ferrusket... Foar immen yn syn jonkheid en yn 'e krêft fan syn libben giet der neat boppe: wurk!’ ropt Tsjallinga krêftich.

‘Sa is it,’ knikt de âldboer.

‘En net oars,’ seit de kommiis.


Vorige Volgende