Lok en lijen

[p. 55]

It ferline

I

R-r-r-r, gyng de bakkert fan de fjouwerjierrige Ulbe oer de keamersflier fan de buorkerije. Hy sprong der sels efteroan as in lytse fette knyn, op hannen en fuotten. No en dan fleach de bakkert tsjin in plint oan en dan wie it efkes ‘ho’. Mar dalik roffele it wer mei in rou lûd... en op hannen en fuotten Ulbe der efter oan. ‘Do moatste ris ophâlde!’ sei in manljusstimme. It kaam by de kachel wei, dy't wat oanstie. Dêrút boarten wat giele flammen.

Faaie skynsels dwerrelen oer 'e wite stientsjes fan de keamersmuorre... donkere en ljochte figueren waarden it, dy't rêsteleas om elkoar hinne dwerrelen, of elkoar efternei fleagen... yn frjemde ôfwikseling... senuweftich... rêsteleas.

Doe kaam de lytse baas oerein en taaste, yn 'e skimer fan 'e foarjûn (it wie fjouwer oere, tsjin melkerstiid) mei syn lyts fet hantsje nei eat op 'e tafel: in sûkermantsje.

It wie no sawat alhiel stil yn 'e keamer. By de kachel lytse Ulbe syn heit: Hinne-boer, in man fan jit gjin fjirtich. Hy siet sawat skean by de kachel en no en dan dwerrele him wat ljocht oer syn antlit en klean. Stil siet hy der sawat hinne. Hy joech alhiel gjin spul út: hy siet, mei syn troanje nei it fjoer ta, rêstich te smoken.

Oan 'e oare kant fan 'e tafel, by it finster, syn frou. Hja gnibbe sa'n bytsje fan in sûkermantsje. It gyng net hurd: har gebyt wie net mear, lykas tweintich jier lyn, al wie ek hja jit gjin fjirtich.

Mear lawaai makke Tsjal, de melkster, dy't in krinteboltsje nei binnen arbeide en dêrby it iten mei drinken ôfwiksele. As hja net smakte, fleach har in swolch tee troch it kielsgat mei it lûd fan in

[p. 56]

reinwettersbui troch in ferstoppe goate.

Dan wie der jitte Tette, de arbeider, dy't syn wangen fol makke mei it baksel fan 'e Easthuzumer bakker; syn kevels arbeiden it stadichst fan allegearre. It wie krekt, as woe er sizze: dit is wurk, dat net mei in Frânske slach dien wurde kin. Hjir moat oandacht by. En sa fermealde hy it boltsje op in sekuere manear, ûnder in soarte fan suchtsjen en smakken, kalm en bedachtsum.

Op 'e troanje fan 'e boer boarten de giele flammen fan 'e kachel. Men seach in moai krêftich profyl, sûnder snor of burd; in pear earnstige eagen. Dêrboppe skade wat donker, kroleftich hier.

Tsjal, in grut frouminsk, waans atletysk boude lea yn 'e skimer fan 'e keamer mar heal útkaam, die jitte in grutte, lange swolch en sei doe, mei it kopke-en-pântsje jit yn 'e hannen, wat ferheftich: ‘Dêr ha jy Watse Reinou mei de kuorren!’ En hja seach nei bûten ta.

Tette hâlde ynienen op fan mealen en frege, swiermûlich, want hy hie in heal boltsje efter 'e kiezzen: ‘Watse Reinou mei de kuorren?’

En de frou liet in mangeltsje fan har sûkermantsje yn har mûle efkes mei rêst en frege ek: ‘Watse Reinou mei de kuorren?’

De boer ferskikte efkes, mar hy sei neat. It ljocht fan 'e kachel boarte oer syn swijende troanje. Syn eagen wiene keard nei it fjoer ta, dat mei blauwe flammen elkoar opfjurke... dan wer efkes delbêde... in rêstleas dwerreljen fan ljocht en donker. In swiere reekwolk kaam, as in tsjustere wolk, om syn gielbeljochte antlit.

Doe sette Tsjal har kopke-en-pântsje foarsichtich op it bledsje, it kopke ûndersteboppest. En har grou, eat maneftich lûd sei: ‘... Hea... ik tochte, dat dat har fierstemin wie! Reinou mei de Krystkuorren!’

‘Ja!’ sei mei in finere stimme de frou. ‘Mei de kuorren. Dat is no suver neat foar Reinou.’

It skaad fan in moai grutte frou, it jok op 'e rêch, oan eltse kant in grutte koer, wie no, dêr bûten op 'e dyk, it finster foarby.

Doe sei de stadige, bedachtsume Tette tsjin Tsjal, op in langsume manear: ‘Do... kinste wol... wat... sizze... fan... temin en sa...

[p. 57]

mar dat sloof moat dochs... ite!’

‘Dat sloof!’ flapte Tsjal der linich út, wylst hja har stoel mei in bûns tsjin it bêdsket sette. ‘Hja ferpronket ommers de boel!’

‘In widdo... mei... twa bern,’ sei Tette oerlangsum, as hie Tsjal him net ôfbrutsen. ‘Hja... moat... dochs... ite!’

En ferheftich biet er yn syn boltsje, as in soarte fan ‘demonstraasje’, dat it hjir om eigentlik dochs allinne gyng.

De frou sei no: ‘Ik sis it mei Tsal... Hja is wol wat pronksk.’

En doe Tsjal: ‘Juster rûn se hjir foarby nei de marswâl, nei har âlden, mei in mantel oan... in mantel oan... (wylst hja har bûgde) sà lang wol. Omtrint oan 'e teannen ta.’

Doe begûn Tette te bearen. ‘Dat... hat dan... ha... ha... in jûnenien west... ha... ha... dy't har fierste grut wie! Oan 'e teannen ta, Tsjal, seiste! Ha ha ha! Net langer? Sleepte er net oer 'e grûn hinne, Tsjal? Ha ha ha. Oan 'e teannen ta, seiste? Wel, wel, oan 'e teannen ta!’

En hy sloech him op 'e knibbels, om dizze wûndere saak, dy't him in hopen geniet skynde te jaan. Syn laitsjen, rou en oerdwealsk, klonk de keamer troch.

Mar Tsjal, snibbich: ‘Reinou rêdt har wol. Dy is leidich genôch. Dy hat gau wer in man. De earste hat hja no ûnder de ierde...’

Foar de earste kear skikte de figuer by de kachel him no oerein op 'e stoel. En de stimme fan de boer sei: ‘Hja hat Watse altyd tige oppasse... Hja hat in keardel útmakke... Watse hat altyd in sukkelder west... Hja hat de húshâlding dertroch helle...’

Doe stoarre er wer yn it fjoer.

‘No hearste it!’ rôp Tette... ‘Ik sis... it... mei de boer... Mar do...’

‘In pronksk nêst!’ geide Tsjal.

‘... Do...,’ ferfette Tette, as hie Tsjal him net it wurd ûntnommen, ‘do... meiste har net lije... It is altyd... Reinou! Pasje op... Tsjal... earstdeis trout se mei... mei... Joarke Smid... dyn buorman! Dy is widner... dan fiskesto efter it net! Ha ha ha ha ha ha!’

Tette begûn sa fûleindich te laitsjen, dat it yn 'e keamer omtrint davere. Foardat er, op syn bar, syn eigen stoel tsjin it bedsket

[p. 58]

sette koe, waard syn laitsjen him wer alhiel de baas. Mei syn iene frije hân sloech er himsels op 'e skonk en hy âle it omtrint út: ‘Hja trout mei Joarke Smid... tink der ris om! Hja trout mei Joarke Smid. En do fiskeste efter it net, Tsjal! Ha ha ha ha ha!’

Hy wie al yn 'e gong, doe't syn stimme jit mei in razerich lûd bearde: ‘Mei Joarke Smid... En do fiskeste efter it net...!’

Tsjal, âldfaam dy't yn in eigen keammerke nêst Joarke Smid wenne, yn har gebekstens wat oertroeve fan Tette syn oerdwealskens, gyng nei de kas yn 'e skuorre en die har âld, feal melkersjak oan. Tette skeukte by har om; hy bokke him, om syn tuolle en spantou fan 'e grûn op te krijen. Tsjal har eagen seagen him stroef oan. ‘Gekke Tijs!’ sei hja.

Tette lake mar en rôp: ‘Do komst te let, fanke! Efter it... net fiskesto! O hearken ja... Hja hat dy foar west, hear! Ha ha ha ha ha!’ ‘Ferhip!’ rôp Tsjal. ‘Wat kin my dy Joarke skele! Mienste, dat ik dêr gedoente mei ha wol?’

Tette skattere it út en rûn it lyts bûthús yn. Men koe syn lea fan efteren skodzjen sjen.

Yn 'e keamer sei de frou tsjin 'e boer: ‘Wat giet dy Tette der út!’

‘Ja!’ sei de boer.

‘Soe it wier wêze, fan Reinou en de smid?’ klonk it eat skerpe lûd fan 'e frou.

‘Ik wit it net,’ sei de boer.

‘Reinou sil wol har bêst dwaan... Sa is hja noch al,’ sei de frou. En der wie in minachtsjend lûd yn har stimme.

De boer brimde wat. It koe ‘ja’ wêze, mar ek likegoed ‘nee’. Hy gyng ta de doar út, nei de skuorre.

De frou naam in tange yn 'e hannen en skuorde dêrmei yn it fjoer om. In mannich fonken fleagen de keamer yn. Ferheftich rattele it izer tsjin izer.

Hja sette in tsjettel yn 'e kachel.

Ulbe begûn wer mei syn bakkert. Wylst syn mem stil op 'e stoel siet en foar har út stoarre, rattele de bakkert fan Ulbe-boi mei in daverjend geraas troch de keamer. De frou sloech der gjin

[p. 59]

acht op.

Yn it bûthús wie no elts oan syn wurk gien. Tette naam foar Tsjal, nei syn tredde ko, in earnamer alhiel fol molke fan 'e stâl oan. Dat bist hie krekt kealle en de fracht wie Tsjal, hoe mânsk as hja ek wie, oer 'e brede groppe hinne te noedlik.

Tsjal, fersêfte om dizze ‘galantery’ fan Tette, begûn sêft in petear...

‘Sis...,’ sei hja, ‘soe it wier wêze, wat hja sizze... dat de boer earder mei Reinou...’

Hja seach, by it feale, wynderjende ljocht fan de bûthúslampe, nei Tette. Mar dy rôp: ‘Ho ko!’ en gyng ûnder syn fjirde sitten. Tsjal seach, hoe't er de skouders ophelle en hearde him grommeljen: ‘Ik wit der neat fan, hear!’

Tsjal gyng ek wer oan 'e slach... Har nijsgjirrigens bleau. Mar har tinzen arbeiden fierder oer dizze saak, wylst hja de oeren fan har bistke wiet makke.

II

Ticht by de bûthúspomp stie, nei't er syn kij molken hie, de boer. Yn it timpere, giele ljocht fan 'e bûthúslampe kaam syn gesicht goed út. Hy hie in manlik uterlik, jitte jong (hy wie 38 jier âld); in donker krolderich bosk hier bôge him eat oer 'e brede foarholle. Dêrênder de brede bôgen fan donkere wynbrauwen en ljochte, no eat earnstich stoarjende eagen. Hy rûn nei de útdoar; syn hege figuer rekke omtrint de bûthúsbalken. Tsjal kipe him nei, wylst er de dûbelde útdoarren fan it grut-bûthús iepen die en nei bûten stoep. Tsjal wie jit net klear mei har wurk; har rûne holle line tsjin de efterside fan in ko oan, dy't, loai frettend, har molke yn brede speten yn Tsjal har amer falle liet.

De boer hie yn it doarp Easthuzen de namme fan immen, dy't wist, wat er woe. In evenredich aard en teffens in drege tigens, wiene sines. Hy wie net fan it soarte, dat hjoed sà tinkt en moarn wer oars. In Stânfries, dy't syn wei foar him úttekene sjucht en dy

[p. 60]

folget, sûnder omsjen. De materiële belangen fan him en syn húshâlding wiene syn fêste hannen wol tabetroud. In man fan net folle wurden; mar de wurden, dy't er sei, miende er, krekt sa't se derút kamen.

Yn syn jonge jierren, doe't er jitte feint wie, hie 't gjin útgeander west. Hy hie eigentlik mar ienris ferkearing hân... en mei dy faam - in boeredochter - wie er letter ek troud.

Of eigentlik... no ja... dat wie sa'n ‘skarreltsje’. As grutte jonge fan jit gjin tweintich hie er wat gedoente hân mei in ‘gewoan’ fanke. Dat wie neat wurden, fansels.

De boer stie no bûtendoar. De himel wie klear en heech, mei in ûntelbere mannichte fan lytse, ljochte puntsjes. De moanne kipe bleek, stil en earnstich, fan 'e easterhimel, nei de swijende wrâld. De fjilden leine no alhiel yn 'e rêst. Hja drôgen, ûnder it wite skynsel fan 'e moanne, har winterdream.

It gunstere fan silver op 'e opfeart, net sa botte fier fan syn pleats fandinne.

It wie no winter. Oaremoarn it feest fan Krysttiid. O ja... it wie no winter.

En de tinzen fan Hinne-boer gyngen tebek nei in tiid, dy't al lang, lang, foarby wie. Wie it al net tweintich jier ferlyn? Ja, sa omtrint, tweintich jier.

It wie op in jûn as no. De lannen wiene wyt, oan wjerskanten fan 'e feart, dy't fan 'e stêd ôf nei it doarp ta late. It wie in sletten winter; de feart wie glânzgjend ûnder it ljochte fan 'e moanne. Hy wie beferzen; it wie iis. O moaie winter yn it Fryske lân; o sljuchte banen tusken de blanke, fredige stiltme fan 'e ferlitten lannen!

De geast fan 'e minske, ek as er mar in stil, ienfâldich, ynbannich minske is, sjucht wol ris oare dingen, as dy't der om him hinne binne. De siele, ticht oan 'e grûn, wol wol ris eat heger, wêr't hja wat sjen kin bûten it himpen wrâldsje, dat sa tichteby en sa gewoan is.

Hinne-boer stie allinne yn 'e stiltme fan 'e winterjûn en hy, oars syn tinzen sa master, koe dochs net ferhoedzje, dat se him no meiflerden. Hja brochten him nei it Ferline.

[p. 61]

Mei wa ried hy, sa'n tweintich jier lyn, oer dy baan fan 'e feart, fan 'e stêd ôf nei it doarp ta? Op dy moaie stille winterjûn? Hy hearde jit it lûd, it bliere... froalike lûd fan har stimme. De beammen fan it buorkerijke - it stie der jitte - oan 'e kant fan it wetter wiene as donkere skaden op 'e blanke wetterseame. It mûntsje fan Bearnt (it stie der jit krekt sa) drôge sa froed op 'e hoeke, nêst it boskje wylgen op 'e kant fan 'e wâl.

Dêr hiene hja útrêst... hja en hy! En dêr, ûnder de wijde stiltme fan 'e wide himel hie 't, mei de swijende nacht om harren hinne, de muzyk fan har stimme west, dy't him, geweldich, alhiel oermasterjend, yn 'e earen klonk...

‘Ik hâld fan dy... fan dy allinne... Do moatst by my wêze... no en altyd... Sûnder dy is myn libben neat...!’

It hie stil west, rûnom. O sa stil. En de winter hie wiid, blank en einleas west oer it lân.

Mar yn syn siele hie it songen... en it wie it refrein op 'e wurden fan har mûle...

Hinne-boer helle de siken op. Hy striek him mei de hân oer it bleekeftige antlit, as woe er dit byld ferjeie. Mar syn tinzen, ienris master, arbeiden fierder. Hja brochten him nei in feestlike fryske gearkomste yn it doarp, nei sa rju oare dingen mear...

Wat moast dochs dit alles? Wêrom dy âlde bylden?

Der binne fan dy eagenblikken, dat it Ferline wer de baas oer ús wurdt, en wy, as berntsjes fol langstme, de tover fan wat trochlibbe is, mei fernijing oer ús kommen fiele.

Wie syn libben dan no net goed? Syn frou net in bêste frou foar him, flink en warber, in goede kammeraat yn it deistige, drege bestean? Wie hja net de mem fan syn leaf, lyts jonkje?

Of wie er net... lokkich?

In frjemde moedeleazens kaam yn syn inerste. Wie... er... net... lokkich? Wat is... lokkich? Kinne wy... lytse minsken, ûnfolslein... wol echt lokkich wêze... hjir op ierde? Hat der wol ea immen lokkich west...

Wêrom wie er net mei... Reinou troud? Ja... wêrom eigentlik

[p. 62]

net? Reinou... sa hiel oars as hy... hie er dêr mei trouwe moatten? Hy... de stille... de ynbannige, swijsume jonge man... Reinou... de frije... de... luftige... de... lichtlaitsjende Reinou. Hiene hja wol by elkoar passe...?

Sa stie er dêr... allinne yn it donker... De kontreien fan it Ferline leine yn 'e fierte, foar syn eagen. En de lange wei, dy't der wie tusken No en Doe makken dy kontreien jit moaier: de Tiid struide der syn mylde, mar bedraachlike glânzen oer...

Tette prate - it wie in healoere letter - mei syn grou, grommeljend lûd oer ien fan syn bistkes, dat de molke net rjucht tafalle litte woe. Yn 'e keamer klonk syn stimme swier en brommerich. Wiene it seare oeren, of wie it bistke net alte alte?

Lytse Ulbe, jit net op bêd, makke mei syn bakkert de lêste ridden. Dêr boppe út gûlde Tette, mei it lûd fan in omropper op in boelguod. Foar him oer siet de boer, swijsum, mar harkjende nei de beswieren, dy't Tette ynbrochte.

Dêr gyng de keamersdoar iepen. Tsjal, ferheard, bleau mei in stik koeke, dat krekt de wei fan it foarige gean soe, foar de mûle stean. ‘Reinou!’ sei hja. Yn 'e doariepening tusken keamer en gonkje stie, it jok opside, in laitsjend fromminsk. Nêst har, oan eltse kant, op 'e drompel, in koer.

‘Ja!’ sei hja, fan 'e iene op 'e oare sjende, ‘dat bin ik!’

‘Dat sjuch ik!’ sei Tsjal, wat foars. ‘Do doarst it wol oan! Do falste sa mar mei de boel midden yn 'e hûs!’

Tette begûn te skokskouderjen en it wie min út te meitsjen, wat er yn himsels begrommele, mar, it hie it measte fan ‘Joarke’.

‘Ik haw al in kearmannich fan “folk” oan 'e útdoar roppen, mar der kaam nimmen,’ lake Reinou, har kearend nei de frou oan 'e oare kant fan 'e tafel; hja wie oereingien. ‘It gyng der hjir sa út! Jimme sille my wis wol net heard hawwe!’ En doe, jit blierder laitsjend: ‘Kin 'k de frou net wat ferkeapje, mei Krysttiid, sûkerguod, taaiguod of wat oars?’

De twa froulju seagen elkoar yn 'e eagen. De frou, bleekeftich, wat spits, mei oars meastentiids guodlike eagen, dy't lykwols op dit stuit wat skerp stiene. Reinou, lang, slank, wol in heale holle

[p. 63]

grutter, in sûne, reade kleur, donker hier, ljochtglânzgjende, laitsjende eagen.

Doe kaam it wat langsum út 'e mûle fan Hinne-boer syn wiif: ‘Wol wat raar, tinkt my... hjir sa mar yn te fallen...’

‘Dat is ek sa, frou!’ joech Reinouu daalk ta, ‘mar ik hie der al efkes stien en ik tochte...’

‘Ik sil 't mar weagje!’ foel Tsjal hjir yn. ‘Ja... do doarste wol...’

‘Joarke...,’ begûn Tette..., mar hy kearde him efter de doar, want hy fielde, dat er syn boadskip net útbringe koe, sa begûn him wer de lea te skodzjen.

De boer, oan 'e tafel, siet wat bleekeftich foar him út te stoarjen. It like, as wie der wat op 'e flier te sjen, eat, dat fan tige grut belang wie, want hy koe der syn eagen net ôfhâlde.

Lytse Ulbe pakte it hânsel fan in koer beet en rôp gysten: ‘In taaiman, mem! In taaiman!’

Mar de frou sei: ‘Wy hawwe wol guods... hâld dy stil, jonge... Nee... wy binne neat noadich, Reinou, hear! Suver neat!’

‘Neat?’ sei Reinou; der wie eat as in wolk, dat har oer 'e troanje fleach. It wie, oft har eagen efkes rêsten op immen oan 'e tafel...

De boer ferskikte him ûnrêstich op 'e stoel.

‘Neat sis ik dochs!’ foel no de frou skerp út. ‘Ik kin dochs fan elts net keapje... Ik ha krekt fan 'e moarn in pûn sûkermantsjes koft...’ ‘In taaiman, mem!’ gûlde Ulbe.

‘Hâld dy stil, jonge!’ sei syn mem en knikte nei Reinou, om har g'ndei te sizzen.

Dy seach al wer blier, as hie hja hiel wat ferkoft. Hja sette de lea ûnder it jok en rôp froed: ‘Goejûn, allegearre!’ en doe gyng it 't koarte gonkje út, nei de útdoar.

‘In taaiman, mem!’ pize Ulbe.

‘Do moatste op bêd!’ sei syn mem foars en naam him mei, nei de opkeamer.

Doe't de doar ticht wie, en ek Tsjal en Tette de keamer út wiene, klonk noch sêft it piizjen fan Ulbe.

Deastil siet de boer oan 'e tafel; in djippe fâld yn 'e foarholle joech syn antlit in hiel oare útdrukking.

[p. 64]

Bûtendoar klonk de lústerstimme fan Tsjal net fier fan Tette syn ear ôf: ‘De frou is jaloersk op Reinou... Sei, Tette, no moatste my dochs ris fertelle... Hat de boer earder ferkearing hân mei Reinou?’

Mar Tette grânze sa'n bytsje foar him út. It wie neat foar him, om oan dy frouljusnijsgjirrigens te foldwaan.

III

It wie twade Krystdei, nei it jûnsmelken. Hinne-boer, oanlokke fan it rêstige, moaie waar - it wie froastich, mar net bûtenwenstige kâld - makke, rokende, in lyts kuierke de dyk lâns, dy't fan it doarp ôf late nei de marswâl.

Hy bleau efkes stean, en kearde him doe om. Efter him lei, yn 'e sêfte moanneskimer, it grutte doarp. Ljochten hjirre en ljochten dêre. Yn mannige wente wie de strieling fan de stille húslikheid, op dizze twade Krystdei. - Mar ien plak wie der... dêr't wit hoefolle ljochten nêst elkoar skerp útkamen tsjin it donkere beamte der nêst. It wie de iepenbiere skoalle fan it doarp.

Dêr mocht it Easthuzumer Frysk Selskip ienris jiers syn feestlike gearkomste hâlde, dat wie elts jier op twade Krystdei sa.

In nuver rûzjen klonk him faai en swak út dy ein fan it doarp tsjin. It wie de muzyk, dy't út dat gebou nei bûten klonk, oer it stille lân, nei it stee, dêr't Hinne-boer stie.

It feest soe wis no sawat - it wie al moai oer sânen - hast begjinne.

Hinne-boer stie yn tinzen. Oer syn holle wie de grutte, wide himel mei de tûzenen fan ljochtsjes. Dêrjinsen, al flink heech, wie it rêstige, stille ljocht fan 'e moanne. In wide, einleaze rêst - in frede as in dream, lei as in himeljefte oer it lân...

- Krysttiid!

Doe rûn er wer stadich fierder. Hoe lang, hy wist it net. Syn skuon staten no en dan tsjin 'e ûnsljuchte dyk oan. De grûn wie hurd fan 'e froast.

[p. 65]

Kaam der in lûd efter him oan? Eltse kear wer hearde er in frij flugge stap op it hurde fan 'e wei... It kaam neier, dat lûd. Dat moast ek wol, want Hinne-boer rûn mar stadich.

Doe wie der in flugge, feardige, eat hege stimme nêst him: ‘Jûn, boer!’ Hy kearde him hommels om, ferwûndere. Hy skuorde syn pipe út 'e mûle, en sei sa gau neat.

‘Boer!’ groete doe de stimme wer, mar no wat sêfter.

‘Reinou,’ sei de boer.

‘Dat hiene jy ek net tocht, wol?’ lake de stimme. ‘Ik hjir op 'e dyk, ha ha!’

‘Wis net!’ sei de boer. En dat wie de wierheid. Op dizze oarde har hjir allinne oan te treffen, wa hie dat tinke kinnen?

‘Nei ús heit-en-harren, op 'e marswâl!’ sei wer it lûd. ‘Dêr kin 'k jit sa'n oerke wêze... Ik ha de bern op bêd brocht... Om njuggen oere bin 'k dan wer thús, sjugge jy?’

‘De bern... op bêd... ikke... woe sizze... is eh... dat betroud?’ sei Hinne-boer sa'n bytsje hakkeljende wei. Syn tonge wie him op 't heden al bare ûnhandich...

Doe lake hja: ‘Wat binne jy foarsichtich, boer! Ha ha ha! En dat foar in man...! Fij, wat binne jy bang...! Nee, 't is wol betroud hear! Leau my mar!’

Doe seach hja him oan en har eagen, donker en glânzgjend, glimken him temjitte.

In lyts eintsje rûnen hja fierder. De stimme fan 'e muzyk wie wûnderlokjend efter harren - mei hege felle lûden as fan fioelen en kleare laitsen as fan wûnderbliid koper.

Der wie in swijen tusken harren.

Om't Reinou neat sei, sei doe de boer, mear sûnder omtinken as dat er der by tochte: ‘Der is muzyk!’

‘Ja,’ sei Reinou, ‘muzyk...’

En wer wie der in swijen. En doe wie der wer it lûd fan Reinou, mar no net mear laitsjend - earder sêft, bedachtsum: ‘It is hjoed twade Krystdei... dy muzyk is der altyd op twade Krystdei... boer!’ It lêste wurd wie wûndersêft, as in streakjend lûd út har mûle.

[p. 66]

‘Ja,’ sei de boer, ‘ik wit it jitte... doe't ik... doe't wy...’

Mar jitte woe syn tonge net tajaan. En hy heakke... hy wist sels net hoe.

‘Dat is njuggentsjin jier ferlyn, boer... Ik wie doe santsjin.’

De boer swei in toarn. Do kaam earnstich syn swiere echo: ‘Ja, santsjin.’

‘Doe’ sei Reinou, en hjir waard har stimme wer wat heger, ‘doe wie der sjongen en toaniel... en jitte folle mear. Doe wie der ek dûnsjen, boer!’

En wer wie der earnstich syn swiere echo: ‘Ja, ek dûnsjen.’

‘Doe,’ ferfolge Reinou, ‘wie der dûnsjen... en wy hawwe ek dûnse, boer. Jy en ik...’

‘Ja... jy en ik...’

Doe swei har stimme. Oer harren hinne wie de wide, grutte himel, as in einleaze ivichheid.

Mar nei in skoft wie der wer it lûd út Reinou har mûle, no net sa wis mear: ‘Dêrnei... ha... jy my thúsbrocht... Mar net daalk, wol?’ - Wie it net, as lake hja? - ‘O nee... lang net daalk!’

Doe klonk der in snok; hja koe net fierder komme.

Hja besocht harsels wer master te wurden. En hy hearde har stimme nêst him, ûnwis: ‘Ik haw der noch oan tocht... Freedtejûn noch,’ sei de boer. ‘It wie krekt sok waar as doe... Ik haw... der... oan tocht...’

‘Hawwe jy?’ Reinou seach him oan. ‘Hawwe jy echt wier?’

De boer seach har yn har betrienne eagen en knikte.

‘Hoe binne wy doe eigentlik by elkoar weigien?’ sei Reinou. ‘It kaam troch Harmen... troch dy merke, doe't ik mei him wie... Ja, sa is 't kommen... Troch myn skuld, net? Ja... troch myn skuld...’

Hja wie in amerijke mei har tinzen dwaande en sei doe: ‘Earnst moast men doe net by my siikje, alteast... meastentiids net... ik wie yn dy jierren wol ris wat... luftich leau 'k... En doe... doe rekke it út...’

Wer kaam der in koart swijen, wêrnei hja stil ferfette: ‘... En doe binne jy troud. - En letter ik ek...’

De nacht wie stil... wiid... as in donkere dream om harren hinne.

[p. 67]

‘Binne jy... lokkich, boer?’

Hinne-boer kearde syn holle omhegens, nei de loft mei de tûzenen fan stjerren. En hy sei: ‘Lokkich... wa is der lokkich?’ En sûnder dat er der by tochte, sei er itselde, as wat er op dyselde freedtejûn tsjin himsels sein hie. ‘Wa is der lokkich, Reinou?’ Syn tonge joech him no nei syn wil en syn spraak waard better en flinker. ‘Is der wol ien op 'e tûzen minsken, op it miljoen, lokkich? Wat is dat... lokkich? Dat men alles hat, wat men begeart..., Reinou? Ja... dan bin ik lokkich, of... omtrint. Of is it datjinge, wêr't men yn jins jeugd fan drôget en dat men komselden... ef... nea yn it libben fynt?

Soene wy tegearre... jy en ik, yn it libben lokkiger west hawwe?

Sjuch... ik bin in stil minske... net ien, dy't him oanlutsen fielt fan de rûzige dingen fan 'e wrâld... En jy binne sa oars, Reinou! Jy binne fleurich... jy binne blider as ik... jou libben is sa oars... En ik... sa'n stille man...’

‘Dochs haw ik echt fan jo hâlden, boer. Dat haw ik...’

Nei in toarn swijen gyng hja fierder, no hiel sêft: ‘Ik haw mear fan jo hâlden, as fan immen op 'e wrâld... Ik hâlde fan him, doe't hy jitte libbe... fan him... myn man... mar ik leau...’

Hinne-boer naam har by de hân. En syn earnstich lûd, no net mear hakkeljend, sei: ‘Ik haw yn myn ûnthâld in byld út myn jeugd, in byld, dat ik nea ferjitte sil... Dat byld binne jy... Reinou... ‘Ik!’ lústere Reinou.

‘It is eat út it Ferline, dat ik net ferjitte kin. It Ferline kinne wy nea kwyt wurde, Reinou... Wy drage it by ús om, wêr't wy ek binne... ek al witte wy it net. It kin soms, nei skoften, dat wy der net fan ôf witte, sa mar wer begjinne te libjen... Sa'n jûn haw ik no, Reinou... Dizze jûn!’

‘Ik moat fuort, boer!’ sei Reinou. ‘Nei myn âlden...’

Hja wifele efkes. Doe joech hja him de hân. ‘Dei, boer!’

Hy joech har de hân, mar sei neat. Hy stoarre har yn de eagen, finzen yn in flues fan dauwe.

Hja skaten.

Hinne-boer gyng syn paad allinne werom. Hy droech syn

[p. 68]

holle omhegens, nei it tsjustere antlit fan 'e ivichheid.

Der wie in weemoedige sang yn syn siele. De sang, om wat foarby is. Reinou! Syn earste leafde!

Gjin ûntrou wie der yn it hjoed. - Allinne wie it flues foar in fier frjemd lân foar syn eagen omhegens gien en hy hie datjinge sjoen, wat er miende fergetten te hawwen: de dagen fan syn jeugd.

Reinou gyng allinne de wei ôf nei de marswâl.

En yn syn herte woeks de wil eat foar har te dwaan, sadat de soargen foar it deistige net mear sa swier wêze koene, as no.

Dat wie er wol oan it Ferline ferplichte. Untrou wurde oan syn frou? Dat soe er nea; hy soe it net kinne, no net en nea net. Der wie gjin lûd, troaikjend genôch, dat him ôfliede soe fan syn frou, dêr't er fan hâlde... o, wer op in oare manear... as dat er earen fan Reinou hâlden hie.

Syn frou... syn kammeraat yn it libben. De mem ek, fan syn leaf lyts boike. Reinou... it moaie byld út syn lang ferfleine jonkheid...

Besiedde mei tûzenen fan ljochte plakjes wie de himel boppe it stille lân op dizze twade Krystjûn. De moanne glimke einleas-sêft fan de troane fan har hearlikheid. -

De boer gyng de homeie troch, op hûs oan.