Logo DBNL
Lok en lijen (2000)

Lok en lijen

(2000)–Bokke R.S. Pollema–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Jimke en Antsje

I Houlikslok

Lykas Jimke dêr yn 'e efterkeamer fan syn wente stie, hie er wat fan 'e neijiersdei, dy't dêr bûten hearske: stil, tear hast, mei eat oan him fan 'e blekens fan 'e loften. Mei de hânnen yn 'e bûse stie er dêr, lykas al folle syn gewoante wie. Syn skier hier, dat al aardich tinder waard, lei foarmleas oer syn bleke, eat soarchlik ferlutsen foarholle. Syn ljochtblauwe, wat dreamerige eagen seagen nei it skyld fan in skuorkalinder, dy't oan 'e muorre hong. Dêr stie de grutte figuer fan Jezus op, yn in wiid wyt klaad, mei dernjunken oaren, en dêr ûnder stiene yn grutte letters de wurden: ‘Vrede zij Ulieden’.

Op it pompierke lies men in grutte 20 mei de fierdere oantsjutting: woansdei en novimber.

Jimke stie yn tinzen - ferlern yn prakkesaasjes; 20 novimber... it ferline begûn foar him te libjen. Hy seach syn ferstoarne heit wer foar him op 'e selde dei fan it jier - o... it wie al lang ferlyn. Dy lange him syn presintsje oer op syn jierdei. Jit hie Jimke yn syn ûnthâld, hoe't dat presintsje, in inketstel, glinstere yn it ljocht, dat yn 'e keamer foel. ‘Hjirsa jonge... en jit in heap jierren yn sûnens. En aste grut wurdste...’ En noch mear wurden kamen der... kalm, mar goedmienend. Och, syn heit koe soks sa moai sizze...

Mar it inketstel, dat er doe krige... Hy hie it noch... al lei it dêr no earne op 'e souder. Wat hie dat in feest west. Hy wie fuortdaalk begûn te skriuwen... skriuwen.

Der wie foar Jimke gjin swider presintsje te betinken west. As jonge op 'e skoalle hie er al in moaie hân. Hy wie ien fan de bêste

learlingen. Mûlk wiene oare jonges him de baas op 'e strjitte, mei boartsjen, mei rûch jongesdwaan...

It stille, ienselvige yn him wie doe al nei bûten ta kommen... Mar op skoalle koe er goed meikomme.

Syn heit... hoe lang wie dy no al wei... al hast tweintich jier. En syn mem, syn goede, bêste mem...

Op dizze dei, Jimke syn jierdei, trochlibbe er wer it ferline. It wie, oft it jit bestie. Hy helle in hân út 'e bûse en striek dy in kearmannich oer syn blau baitsje. Der gyng wat yn him om en dan hie er dat al folle hiem. Dy bernetiid...!

Wat in dreamerijen, wat in tinzen, wat in wille... O... letter, doe't er grutter waard, wie it libben net moaier wurden... doe't er feint wie net, en... doe't er... troude?

Alde tiid, sa lang ferlyn, wêr biste? Alde pleats, dêr mids it oerskade hiem, sa moai yn 'e simmer, kin er dy ea ferjitte? De frjemd-wide, healtsjustere skuorre, mei it oeribele hege tek, dy hege gollen, dy ûnbidige romte derboppe, yn in wûnderfrjemd healtsjuster set fan it feale deiljocht, dat sa skriel troch de stikmannich glêzen pannen en dakfinsters foel... hy wit it allegearre noch sa krekt.

Syn sin, syn wille, wiene net nei de kant fan it buorkjen oergien, mar dêrom bleau syn jeugd like libben foar him - en it fjild fan syn bernedreamen bleau wijde grûn!

As in wat apart bern, stil en op himsels, wie er opwoeksen. It geiende bernelibben wie neat foar him. As de oare bern op 'e strjitte boarten, siet Jimke al folle op 'e souder, dêr't in âlde tafel tsjin ien fan 'e finsters oanskood wie. Op dy tafel stie it inketstel - dit wie (it klinkt wat nuver) syn wrâld. Dêr siet er te skriuwen - net mearkes of ferhaaltsjes, - sa gek wie er net - mar oare, mear werklike dingen, dy't him sa mar yn it sin kamen. Wat koe dy pinne prachtich oer dat glêde pompier glide, dat er foar in sintmannich de bôge yn in lyts winkeltsje yn 'e buorren kofte! Wat gyngen dy streken moai, dy fine ‘ophalen’ en de tsjokkere ‘neerhalen’. Jimke tekene mear, as dat er skreau, mei in idealisme, dat in bulte hie fan dat fan in skilder. Op skoalle naam syn master syn

skriften wol ris mei nei de boppemaster, en dan hiene dy twa der aardichheid oan, hoe kreas en wûndermoai alles op pompier stie.

Jimke libbe sa'n bytsje yn syn eigen wrâld, in stille wrâld, mei lytse freugden. Hy waard in trouwe lêzer fan 'e Nutsbibleteek yn it grutte doarp en doe't er âlder waard, sette men him dêr yn it bestjoer. Hjir wie er alhiel op syn plak. Hy holp tige mei, om alles kreas ynoarder te hâlden. Faak siet er, bûten de bibleteekoeren om, yn de grutte keamer mei de griene lankasters foar de brede finsters - dit wie foar him in skatkeamer en yn it rûn stiene de skatten, op 'e brede planken: de boeken. De frjemde, moassige rook, dy't hjir altyd hong, as fan seewier, wie him djoerder as de loft bûtendoar. De stiltme hjir wie him as in stalke, dy't syn koele hân op syn foarholle lei - hjir fielde er him thús, mids syn freonen, de boeken.

Jimke kaam mei foarmannen fan it ‘Nut’ yn 'e kunde; men seach de wat nuvere dingen, dy't er oer him hie, mar ek syn deugden, syn eptigens en krektens. Men murk, wat oars mûlk nea bard wie, syn wearde, benammen yn 'e administraasje. Notabelen yn it doarp begûnen by syn wurk mei de pinne op te sjen; hy kaam yn it bestjoer fan it wetterskip te sitten en, doe't der op it lêst in nije siktaris wêze moast, seach men yn Jimke de geskiktste yn it doarp.

Syn ferstân wie goedernôch en syn administraasjetalinten mochten der wêze. Jimke waard it en nimmen hie der ea spyt fan. Syn boeken koene in foarbyld hjitte fan krektens - sifers en letters liken printe en eltse bledside wie foar Jimke as in wurkfjild fan einleaze soarch. In lyts lean fertsjinne er hjir mei; in grut hie er net nedich, want syn heit hie him in grut kaptaal neilitten.

Mar dan wie der jit syn leafhawwerijwurk: de ‘steaten’! Utjeften en ynkomsten fan oare wetterskippen fêstlizze, wize fan bewâld en ekonomyske útkomsten besiferje en alles op te skriuwen yn statistiken. Neigean, yn hokker wetterskip it risseltaat neffens de ûnkosten it bêste is, en alles oan it pompier tabetrouwe yn rigen fan sifers, mei krektens, sûnder flaters.

Yn frije oeren arbeide er oan dit wurk mei syn hiele ferstân en hert; gjin skriuwer koe him mei mear oerjefte fan alle bekwamens

oan syn wurk jaan as Jimke him oan dizze saak joech.

Sa stie Jimke dan, ferlern yn prakkesaasjes, yn 'e efterkeamer.

Efkes helle er syn omke Ealse foar 'e geast, dy't fan 'e moarn him filesetearre hie... dy goede man! Allinne, sûnder neibesteanden, libbe dy der ienlik hinne... wat hie er moaie teksten oanhelle - hy wie, as de measten yn it doarp strang gelovich - jit blonken Jimke de guodlike eagen fan Ealse-omme temjitte, wylst er him de seine fan boppen ôffrege hie foar syn nij libbensjier...

Jimke gyng nei it âlderwetske kammenet ta, dat yn 'e hoeke fan 'e keamer stie. De doarren gyngen kreakjend iepen, doe helle er in laadsje út.

Hy naam in steapel pompieren en lei se op 'e tafel út. Der lei in stille fernoeging op syn gesicht, wylst hy dernei seach. Dêr wiene hja, syn steaten! Gjin keunstner, gjin arsitekt, koe mei mear stille noft stoarje nei it wurk fan syn hannen.

Hark, de keamersdoar giet iepen. Der komt in frou yn, in flinke frou. Lang is hja, goed boud, net oerstallich swier. In ljochte bloeze draacht hja, in blauwe rok, dêrûnder ljochte hoazzen. De holle is net fyn tekene, dêrfoar binne de eagen eat te grut, de lippen eat te tsjok. De noas is in lyts bytsje foaroer. Dochs is har gesicht earder tsjep as ûntsjep. Der leit in glâns oer fan sûnens en krêft, fan jeugd; nêst har liket Jimke in man fan middelbere jierren. Har blauwe eagen, klear en helder as kristal, sjugge Jimke lyk oan. In bytsje stadich, wat slepend, komt har stimme: ‘Soa... bist wer mei dyn pompieren dwaande?’

‘Ja...’

‘Och, och... dy pompieren witte wat!’

Jimke syn eagen wike nei de siden út, as hja him rjucht oansjucht.

‘Do biste, leau 'k, net tefreden, of dy boel moat op 'e tafel,’ seit hja.

‘Och, no...’

‘Altyd haw ik hjir dy bringst op 'e tafel... Nea is de boel langer oprêden. Witste wol, dat it my sa swietsjeswei begjint te ferfelen?’

Rjucht sjucht hja him oan. Hja praat tige kalm, mar efter dy

kalmte leit krêft.

‘En aste,’ seit hja, ‘hjir no flink wat oan fertsjinneste... Mar dat dochste net.’

‘No nee... mar...’

‘Of,’ seit hja, him altyd mar lyk oansjende, ‘fertsjinneste hjir soms wol wat oan?’

‘Nee... dat net... mar...’

‘No... wat “mar”?’

‘Sokke dingen binne der sa'n bulte... It is leafhawwerij...’

‘Hm... hm... in moaie leafhawwerij. Witste, wat ik leau,’ seit hja, lyk foar him stean geande, ‘ik leau, datste... datste it sa'n bytsje dochste om my te pleagjen...’

‘Och hearken nee,’ seit Jimke, ‘hoe komste der by...’

‘No,’ seit hja stadich en altyd sjugge dy kalme eagen him mar lyk oan, ‘ik leau it wol... Wêrom makkeste ús tún efterhûs net wat kreas... Dat leit der hinne as in... as in jister...’

Jimke sjucht fan siden, hy wit him net te ferdigenjen.

‘Aste,’ seit hja, him altyd mar oansjende, ‘my altyd mar pleageste... dan begjin ik ek oars...’

‘Ik pleagje dy net,’ seit Jimke, ‘hoe soe ik dy pleagje...’

‘... dan,’ ferfettet hja, op Jimke syn wurden gjin acht jaande, ‘dan stek ik dy hiele rommel noch ris yn 'e kachel...’

Ferheard sjucht Jimke op. Syn net striidbere mûle wit oars neat te sizzen as: ‘Dat silste net dwaan...’

‘Efterhûs,’ seit dy kalme stimme, sûnder him te anderjen, ‘lykje de paadsjes en de perkjes wol in wyldeboel. Nea silste der in hân nei útstekke.’

Jimke faget de hannen oer syn blau baitsje hinne, hielendal sûnder skuld fielt er him net. Hy hat no ienris net folle nocht oan túntsjen.

‘As hjir in frjemd komt oerdei,’ seit Antsje, ‘dan moat men jin de eagen út 'e holle skamje... En aste no gjin tiid hieste, mar do haste allegearre tiid... Suver de hiele dei haste tiid. Mar do dochst it net...’

O, wat steane har eagen stiif en wat in krêft skûlet dêr yn. Jimke fandelt syn pompieren by elkoar en bringt se wer yn it laad;

kritend geane de doarren fan it kammenet ta.

‘Der lizze blêden, pompieren en oar túch yn 'e paadsjes,’ seit Antsje, ‘siikje dat op en aste soms de skeppe ha wolste, dy stiet yn it hok...’

Jimke seit: ‘Ruerd-en-dy komme strakjes.’

‘Ja,’ herhellet hja, ‘Ruerd-en-dy komme strakjes. Mar dêrom haste wis noch wol tiid foar sa'n hântaast wurk.’

En hja sjucht him altyd mar oan.

Jimke rint de gong troch en bliuwt efkes stean foar de glêzen efterdoar mei syn kleurde rútsjes. Hy mikert troch ien fan dy rútsjes en sjucht in wrâld, dy't hielendal blau is.

‘Aste no mar net te lang omdangelste,’ seit Antsje, ‘want it is gau tsjuster.’

 

As Jimke bûtendoar stiet, sjucht er dampich de wrâld der efter lizzen. De fjilden ferlieze har yn 'e dizenige fierten. Donkere foarmen fan fiere tsjerketuorren rize ûndúdlik op - alles is deastil.

Tichteby trillet op Jimke syn hiem, nêst it túntsje, in skruten lûd. It is, oft der smert yn dy hege dierstimme klaget. De geit sjucht syn baas en lûkt oan it tsjoar. Jimke giet nei de geit ta, dy't syn kop troch syn earm stekt en sêft in kritend lûd útklaget. Sa steane hja dêr efkes tegearre, oant Jimke de skeppe kriget en nei ien fan 'e perkjes tarint. Earst bokket er him en jout him op 'e knibbels del. Inkelde útbloeide blommen hellet er út 'e grûn, hy stekt de klaai fan 'e woartels ôf. Hy fandelt wat ûnkrûd en begjint dan mei de skeppe in perkje ôf te stekken.

Wat is dat? Heech yn 'e loft klinkt it lûd fan in wylde goes. Jimke set efkes de skeppe del en sjucht omhegens. Dêr, heech yn 'e grize loft sylt in fûgel, as in ôfdwaalde ienling, ferlitten fan syn maten. Jimke sjucht der nei...

‘Aste dat perkje wat better ôfstekke woeste,’ sa klinkt der in stimme. Antsje stiet boppe op it balkon fan it efterhûs. In kreaze ferskining, ferklaaid, lykas hja is, sûn en bloeiend. ‘Dat liket sa mâl... mei dy rare bochten...’

‘Wêrsa? Hjirre?’ freget Jimke en hy wiist mei de skeppe nei in

kant fan it perkje.

‘Welnee, ju... dêre, rjuchts...’

‘Hjirre...?’

‘Wel nee... hoe komst der by... Dêre! Och!’ prottelt hja, want Jimke begrypt har net. ‘Ik kom der oan...’

En fluch giet hja mei feardige skonken by de treppen del nei efteren ta en nimt Jimke de skeppe út 'e hannen.

‘Sjuch sa...,’ seit hja, ‘begrypst it no... Dy hoeken der wei... alles igaal... Sa!’

En hja docht it en handiger as Jimke, dat moat sein wurde.

Nêst him liket hja, no't hja bûtendoar binne, noch in ein jonger. It deiljocht liket Jimke syn feale troanje jit in hiel ein fealer te meitsjen. Syn bleek antlit hat net in kleurke, syn grize eagen binne hast sûnder libben.

As Antsje op it lêst wer yn 'e hûs giet, arbeidet Jimke allinne troch. De perkjes wurde skjinmakke en byholpen, de paden frij makke fan blêdguod en túch. Hy klaut de blêden by elkoar en smyt dy earne yn in úthoeke fan it hiem. Hy arbeidet oant de earste skimers fan 'e jûn oankomme en stadichwei it fjild mei har klaad oertekke.

Dan hâldt er op, wat stiif yn 'e rêch giet er oerein. Hy sjucht hoe't it lêste deiljocht jit wat goud sparket yn 'e ruten fan syn wente. De finsters fan 'e sliepkeamer efter it balkon glânzgje en skitterje. De ferve fan it kreaze hûs, nij-eftich jitte, glimt fris.

Boppe de jit nije gevel komt it donkere laaien tek út. Men kin jit krekt efterhûs it lytse tuorke sjen, dat foar oan 'e gevel, oan 'e dykskant, boud is. Nuver nijmoadrich, hearehûs-eftich hast, liket dat tuorke.

Mar boppe dat tuorke út stiet skitterjend it hoantsje. De wynwizer liket, sa tsjin 'e donkere loft, in brok fan it suverste goud. It liket as ferkundige it dêr heech boppe it tek mei syn gouden skyn: Hjir wennet immen fan kwysjekwânsje, in man fan kaptaal! Ik stean hjir om jimme tinke te litten oan goud yn syn brânkas, oan de wielde fan syn rykdom. Sjuch nei my en nei dit hûs! In ryk man! In ryk man!

II Ruerd-en-dy

It wie yn 'e foarjûn. De lampe wie op en it ljocht skynde troch de plaatsjes, dy't om 'e lampe hongen: printsjes fan winter mei snie op 'e grûn en op in tsjerke, fan simmer, mei de wielde fan it fjild yn sinneskyn ensfh. Der lei kleur en glâns op alles yn 'e keamer, lykas der kleur en glâns lei op it hûs oan 'e bûtenkant. Antsje wie tige foar kreas - alles wie eptich, lykas hja sels.

Mei in broek jit sûnder galgen, ôfsakke oer 'e hakken, mei in skjin Ingelsk himd, dat him lykwols ôfgryslik siet, mei fâlden, sa stie Jimke dêr foar de spegel.

‘Dy strik wol net,’ sei er tsjin syn frou. ‘Ik kin de knotte der net yn krije.’

‘Soa,’ andere syn frou.

Hy stie mar te hisen en te skuorren, de kleur op syn gesicht wat heger as oars.

‘Dy âlderwetske binne makliker... dy't men fan efteren fêstmeitsje moat,’ sei Jimke.

‘Ja, dat is sa. Mar men kin net altyd âlderwetsk guod drage,’ andere de kalme stimme.

Jimke stie dêr te wrotten, mar der kaam net folle fan telâne. ‘Wolste my efkes helpe?’ frege er.

‘Kom hjir mar,’ sei syn frou. En hja pakte de strik beet en lei de knotte. Jimke like in opslûpte jonge, dy't fan syn mem holpen waard.

Hy klaaide him fierder oan en skeat op it lêst yn 'e jas. Sa, yn in donker pak klean, like er wol wat kreazer as oars yn syn boerepakje. Al hie er net it bedriuw fan syn âffaars, hy hie der dochs troch de bank noch it uterlik fan wat syn klean oanbelange.

Mar optoaid lykas no, mei it wyt foar, koe er hast foar in ienfâldich stedman trochgean.

‘As it... as it... jûn mar net al te let wurdt,’ sei er, mei syn wat skriemerich lûd.

‘Nee, f'râl net,’ andere Antsje. It gekoanstekkerige hjirfan ferstie Jimke daalk net.

‘Men is dan fan 'e regel ôf... en Ruerd kin noch wol ris wat plakke...,’ sei Jimke.

‘Jawis... f'râl net te let. Wy binne alle jûnen like let. Minsken, wat hawwe wy hjir in oanrin. Alle jûnen it hûs fol. Hja kinne der hast net yn.’

Jimke ferstie, dat dit de ferkearde kant útgyng; hy bêde del: ‘Nee, dat woe ik der net mei sizze...’

‘Soa net,’ andere hja, ‘ik tochte it. Jonge, wy hawwe hjir sa'n kunden. Wy komme ek oeral. Nearne, of Jimke en Antsje binne der oer 'e flier. Och... och...’

En hja seach Jimke op sa'n ferachtlike wize oan, as wie er it oansjen hast net wurdich. Hy suchte ris, naam in krante fan 'e tafel, lei him wer del, gyng nei de skuorkalinder mei de wurden ‘Vrede zij Ulieden’ op it skyld, striek it pompierke glêd en gyng nei de gongsdoar ta.

‘Wêr gieste hinne?’

‘Efkes foar út, om te sjen, oft Ruerd-en-dy al op komst binne.’

Hy rûn stadich de gong troch, nei de foardoar ta, dy't er iependie. De jûn lei no oer it doarp, it libben slomme, der wie gjin minske te sjen. In licht wyntsje wie der opsetten kommen, dat yn 'e twigen fan 'e beammen, dy't oan wjerskanten fan 'e wei stiene, sûze. It song op in treurige, ienlûdige manear. Oan 'e oare kant fan 'e wei begûnen in pear stimmen te klinken, in lûd petear tusken twa froulju. Jimke seach harren tsjin it ljocht fan in finster fan in arbeiderswente. It gong oer immen sûnder wurk. Jimke hearde: ‘Neat oan te dwaan. Wy sille it bêste mar hoopje,’ en sokke siswizen. Jit in skoft klonken de stimmen, doe sweien hja, in doar klapte en út wie it petear. De stiltme like jit grutter as tefoaren. Wer wie er allinne, mei it sûzjen troch de twigen, de rêstige, nea swijende stimme fan 'e nacht.

Jimke naam de delstap, syn skuon kreaken yn 'e grint fan syn foartúntsje. Hy fielde mei nocht it koele jûnswyntsje om syn holle. De ûnrêst, dy't der fan binnen yn him kommen wie, joech him del, de kalme, treastgjende macht fan 'e jûn kaam oer him.

Boppe stiene de stjerren. Hja twinkelen him sa freonlik tsjin,

wylst er syn holle omhegens tilde. Hy wie gelovich, hoewol net ortodoks. Mar hy leaude oan in libben nei dit libben, oan it útein fan in gelovich minske yn sillichheid... Hy tocht no oan syn heit en mem, yn dy hege, oare wrâld. Wit hoe lang stie er sa yn prakkesaasjes.

Der sûze in fyts foarby... it ljocht sloech Jimke tsjin, ferdwûn dan wer efter in beam, om in amerij letter werom te kommen. Sa striek de fytser, foar Jimke bar om bar yn ljocht en donker oer 'e wei... efkes skeat in floed fan ljocht oer it stille fjild nêst de wei, dan ferdwûn alles by in bocht en de wei lei wer yn tsjuster en rêst.

Mar net lang.

Want yn 'e fierte klonk in stimme. Earst wat faai, mar al gau lûder... it waard in swiere, fierdragende stimme.

Wylst Jimke ticht by it hikje stie fan syn foartúntsje, makken har twa figueren út 'e tsjusternisse fan 'e dyk los.

‘Jubilaris!’ klonk it fan 'e dyk ôf.

Jimke kaam noch in eintsje nei foaren ta. Ruerd keapman joech him de hân. ‘Jubilaris!’ sa bâlte Ruerd jit ris... ‘en jit in bulte jierren yn sûnens, jonkje...’

‘Jubilaris,’ sa glimke Jimke sa'n bytsje foar him út, wylst er tanke (de twade figuer wie jit altyd op 'e eftergrûn).

‘Jawis!’ sei Ruerd. ‘Elts jier in jubileum... wat oars...? Of is dat net sa faaks... Ik neam it alteast àl sa!’ En hy lei tige de klim op ‘ik,’ dat die trouwens net allinne syn lûd, mar syn hiele wêzen lei de klam op syn ‘ik’...

Efkes letter stiene hja yn 'e festibule. It wyfke fan Ruerd, fyn, tear hast, neffens har grutte, swiere man, sei hjir, wylst hja Jimke de hân joech mei in bedaard en sêft lûd: ‘Fan herte filesetearre, hear, en dat jo en jo frou noch mannich jier mei en foar elkoar sparre wurde meie... Antsje, jo ek, hear!’

Antsje, de frou fan Jimke, wie op it lawaai tasetten kommen, mar Sijke, Ruerd syn frou, koe har de hân daalk net rikke. Ruerd hie Antsje al lang by de earm beet.

‘Mei de Heare jimme noch mannich jier sparje,’ rôp hy, as man fan 'e tsjerke, ‘en meie jimme yn Syn ljocht ienriedich en lokkich

as oant dizz’ tiid ta de wei gean nei it doel, dat foar ús allegearre itselde is.’

De earnst yn 'e wurden fan Ruerd klonk jit in amerij yn 'e gong nei... de klean waarden ophongen, earst yn 'e keamer krige Sijke gelegenheid om Antsje te filesitearjen.

Mar Ruerd syn stimme klonk al wer boppe alles út.

‘In mylpeal,’ galme er, ‘op de wei fan it libben dat is ús jierdei... wy bliuwe efkes stilstean en wy sjugge efterút en wy oertinke... jonges... Antsje, jy hawwe it hjir lekker waarm, hear.’ - Hy fleach yn in amerij fan it geastlike nei it sinnelike. - ‘Wol ik hjir mar sitten gean...? Jonges, Jimke,’ hy roste syn hannen, ‘it is bûten wetterkâld, hear!’ Mei in fel-kreakjend lûd foel it swiere lichem fan Ruerd yn 'e stoel del... Hy siet der in skoft yn te snuven en te oefenjen, striek himsels oer syn folle reade troanje, helle de hân troch syn tsjok swart bosk hier en ferfette: ‘Der stiet skreaun... wy binne frjemden yn dit libben, dat, it mei goed wêze of tsjoed, dochs nea mear wêze kin, as de trochgong... de trochgong nei it oare libben... Mar o... it is sa ûngelyk... foar de iene sus en foar de oare sa... Foar jimme is it wol it aldermoaiste... neat gjin lêsten... allebeide ien yn wêzen en wollen... Neat gjin swierrichheden... Asjebleaft, Antsje... in bakje kofje dêr bin ik hjit op... Wat molke, mar gjin swiet. Dat rûkt net sa min... de damp slacht der ôf... ha... ha...’

En dy roerige keardel prate mar... út syn reade folle troanje spriek krêft, lykas út syn stimme, dy't boldere: ‘Ik bin wat toarstich sûnt fan 'e middei... Ik haw der in flink stik pikelflesk ynset. Jonge, dat smakket!’ En hy begûn daalk mei de kofje, ûnder fel bliezen.

Antsje, tige kreas oanklaaid foar 'e gelegenheid stie dêr rjucht en flink efter 'e tafel. Har antlit wie wat libbener as meastentiids en har eagen hiene in laits. Sa sjoen yn har ljochte bloeze mei it hier kreas opmakke, en in bytsje in heger kleur op har gesicht, like hja hast noch in jongfaam.

Hja rikte Sijke in skaal mei koekjes oer, doe kaam Ruerd oan bar. Hja seach him oan en glimke: ‘Ruerd... in koekje?’

Mar Ruerd, oerdwealsk, hâlde beide hannen fan him ôf, hy

sette in gesicht, as woe men him fergif jaan.

‘F'râl en beleaven net, Antsje! Dat passet net yn myn lichem! Jou my in sâlte hearring of as it sa útkomt in koarste âlde tsiis, mar gjin swietekau! Dat is by my gjin mânljuskost!’

‘Myn man mei it wol,’ sei Antsje bedaard; Jimke naam krekt eat fan 'e skaal.

‘Dan is Jimke ek gjin keardel,’ makke Ruerd daalk út... ‘Jimke!’ bâlte Ruerd, wylst er de oare op it skouder sloech, ‘hearst it?’

Ja, Jimke hearde it. De eagen foardel siet er wat foaroer, rûngear hast, op 'e stoel. Men swei in amerij; doe gyng de bûgde figuer stadich oerein. Hy rûn nei it kammenet ta en rikte nei boppen; efkes letter kaam er mei in kistke sigaren werom.

‘De blinder,’ rôp Ruerd, ‘Karel I! Ik mei wol oer dy keardel mei dy grutte hoed!’

Hy stiek der ien fan op en liet de tabak knetterje. Reekwolken fleagen him oer 'e holle. ‘Dat smakket better as in piip mei útpluze tou.’

Ruerd smiet syn lange skonken nei lofts en rjuchts en stiek as in fris minske fan nijs ôf fan wâl.

‘It libben,’ sei er, as in wiisgear, ‘is as in wylde stream dy't ús allegearre meinimt en soms nei frjemde plakken.’

Nimmen andere. Wat soe men op dy ûnferwachte utering ek sizze. Ruerd wie lykwols pas oan it begjin. Hy die in pear halen oan syn sigaar en ferfette: ‘As it lok bygelyks wat mei my is, dan sit ik hjir takomme jier net...’

Dit lei ek al wer net foar de hân, Antsje seach him mei grutte eagen oan en Jimke wie ek ferwûndere. Mar der kaam in ferklearring: ‘Net, dat ik it hjir net nei it sin ha,’ sei Ruerd, en hy dampte mar, ‘nee, dat is it net, alhiel net.’

En doe foei er ynienen út, as wetter út in goate, dy't in skoft ferstoppe sitten hat: ‘Ik sollisitearje by Jansma, Monsma en Co.’ ‘Jansma, Monsma en Co.,’ sei Antsje him nei.

‘As reizger!’ rôp Ruerd, ‘foar Fryslân en omkriten.’

Hy liet syn wurden sa't it like ynwurkje, sei alteast in skoft neat. En ek de oaren sweien. It wie as de stiltme nei in útboar-

sting. Mar al gau begûn Ruerd wer: ‘Myn saken binne sa sûn as in fisk. Mar as wy om ús hinne sjugge, dan meie wy net blyn wêze foar de streaming fan 'e tiid. Wat seisto, Jimke.’

Jimke skodde mei de holle, al wist er net alhiel, wêr't Ruerd hinne woe. Ruerd hâlde him de sigaar foar en heldere op: ‘En dy streaming is: muoite, soarch, lêsten, hege hieren, hypoteekrinten, efterútgong...’

No waard it klearder, al wie it dan wat nuver sein. Mar it wie frjemd, dat nuvere foel by Ruerd net op. Troch syn wize fan sizzen, syn ‘foardracht,’ waard it nuvere gewoan. Ja, it waard omtrint bûtengewoan. It wie, oft hjir net de earste de bêste oan it wurd wie.

‘Heal Fryslân kampet tsjin 'e dea,’ sei Ruerd, ‘de lytse saken hawwe 't it swierste, men moat eardernôch it roer omswaaie en... dêrom haw ik sollisitearre.’

‘Dan wurde jimme dus mei gauwens stedlju,’ sei Antsje. Kalm sei hja it - har gesicht stie no wer stiif, as altyd - de kleur wie der út wei.

‘Hâld op, hâld op!’ rôp Ruerd, dy't him nei har oerbûgde. ‘Witte jy, hoefolle sollisitanten der binne? In goede fjirtich! Dat is gjin smeldoek... Wa wol net graach arbeidzje by Jansma, Monsma en Co.? Eltsenien wol, fêst jild mei provisy. Frij reizgjen... Frij ûnkosten... De earste firma yn syn fak! Solide! Kûlant! Konkurrearje! Se hawwe fjouwer fêste reizgers, it hiele lân oer. Tsien frachtauto's bringe it guod de hiele provinsje oer en jit in ein derbûten. Fiif pakhuzen! Se hjitte: Riga, Danzig, Stettin, Helsingfors en Odessa. Fiif pakhuzen! Tink ris ta, Jimke! Dy sitte oan 'e naal ta fol mei guod. Dat binne saken!’

Nei dizze útboarsting swei er, as moast syn leidige tonge efkes rest hawwe. Hy lûkte syn donkere, swiere wynbrauwen gear, stoarre sa't it like nei de fierte en sei, doe't er wer wat bekommen wie, wiisgearich: ‘Yn it algemien is der neat moaier op 'e wrâld, as saken.’

Hy stiek in frisse sigaar op en it wie wer krekt, as stiek er wer fris fan wâl.

‘Saken,’ sei Ruerd, ‘geane my boppe alles. Sjuch, Jimke, in boer mei in frij libben hawwe... jou my mar saken! In boer sit alle dagen op syn hiem... dat libben is dea! Mar saken binne libben. In amtner mei fêst jild hoecht him nearne net oer te bekroadzjen, mar hy sjucht allinne de fjouwer muorren om him hinne. It fjild fan in sakeman is de hiele wrâld.’

Ruerd swaaide mei syn hân yn it rûn, as woe er sadwaande de hiele wrâld omfiemje.

‘Wy arbeidzje net mei pinne en pompier - wy arbeidzje mei dit,’ sei Ruerd en hy sloech him op 'e foarholle. ‘De harsens, dat is hiel wat oars.’

‘Dêr arbeidet in man mei de pinne ek mei,’ sei Jimke.

‘Mar net sa, Jimke!’ rôp Ruerd, ‘net sa, jonkje. Wat is it wachtwurd fan 'e man fan saken? Altyd paraat. Net it kowepaadsje fan 'e amtner, mar altyd nije wegen, nije paden... Nea is it itselde... it is altyd wat oars... O, Jimke, jonkje,’ sei Ruerd, yn in soarte fan frjemde ektase, ‘aste ris wiste, wat der allegearre yn saken sit...’

Jimke, heal wei yn 'e stoel, de holle foardel, liet him ek wer efkes hearre: ‘It is jammer, dat der tsjinwurdich safolle saken ferkeard geane...’

‘No ja,’ sei Ruerd. Hy sette in gesicht, as woe er sizze: Dat is ek wat. Hoe moat men no sa'n ien te reden stean.

Antsje fleach út 'e stoel oerein. Hja helle út 'e kas in moaie beslipe flesse mei in hege glêzen stoppe en in stikmannich romers. Hja kaam wer by de tafel en seach mei in donker gesicht nei har man, dy't der as in bosk fodden omtrint op 'e stoel siet. Ruerd sei it kalm genôch, wat as andert op sok praat passe, mar hja ferstie it dêrom wol, dat Jimke, dy koalle, wer ris foar in kear in misset die.

‘Hark ris, Jimke!’ sei Ruerd op in wize fan immen, dy't in oar, dy't net al te snoad is, wat ta wit te jaan, ‘do bist ek sa'n swartkiker...’

Sa't Jimke dêr op 'e stoel siet, yn elkoar, de holle foardel, syn bleek, wat fersutere gesicht yn fâlden, hie er wis neat fan immen, dy't it libben fan in te lichte kant opnimt. En as men him praten hearde, lykas no, mei syn skriemerich lûd: ‘Der gean tsjinwurdich

in hopen bankrot,’ dan wie dat net de taal fan in optimist.

Te feller klonk dernêst de lûde stim fan Ruerd, dy't galme: ‘Fleurich op, jonkje! Net sa swiersettich... Kom, kom! Fij!’

En hy seach nei Jimke, as in sterk minske sjucht nei in swakken, mei guodlikens en meilijen...

Noch djipper like Jimke yn syn stoel wei te sinken en noch earmhertiger waard syn gesicht ûnder de fermoedsoenjende wurden fan Ruerd.

‘Do moatst dy wat opjaan, maat! Net sa yn 'e bedelte... Dat falt wol wat ta... dat falt wol wat ta...’

Antsje seach nei har man mei in ûntefreden útdrukking op it gesicht. Wat sei er it wer healwiis, wat wie dy Ruerd dan in hiel oare fint.

Mar Jimke wie jit net útpraat. Ut de ôfgrûn fan syn lytsens stammere er nei dy grutte Ruerd op: ‘Der sille noch wol folle mear gean..’

Doe waard it Ruerd slimmernôch. Hy begûn te laitsjen en sloech Jimke op it skouder, sadat syn holle hinne en wer skodde. ‘It is dochs wat... is dochs wat!’ lake er, ‘wy krije him net oars, wy krije him net oars, Antsje! Hjoed net en moarn net en nea net! Altyd swier tille, altyd in bytsje oan 'e donkere kant... Och, och, och!’

En hy lake en seach de oaren oan en doe nei Jimke, as wie it in soarte fan natuerwûnder, dat dêr, wanskepen, op 'e stoel siet. En Antsje seach ek nei him, mar net freonlik. Der lei ferachting yn har eagen.

‘Nee,’ sei Ruerd, as wie it om goed te meitsjen, wat Jimke misdien hie en teffens om der oer hinne te praten, ‘it is sa yn 'e wrâld: der moat in goede stjoerman oan it roer stean, dan falt it wol wat ta... in fakman! Mar hoefolle faklju binne der? Dat is krekt wat oan 'e wrâld mankearret! Lju mei ynsjuch! Mei dit! (Hy sloech himsels op 'e foarholle.) Mei ferstân! Gjin lju fan wurden, mar fan dieden! Mei harsens yn 'e holle... gjin lawaaiskoppers!’

En hy seach op Jimke del, in earmhertich heapke minske, toar en rûngear. Mar de eagen hie Jimke dizze kear net delslein. Hy

seach Ruerd oan mei sa'n aaklike, frjemde útdrukking yn 'e eagen, dat dy der fan skrille.

‘Skeelt der wat oan?’ frege Ruerd.

‘Hoesa?’ frege Jimke.

‘Oan dy, mien ik.’

‘Nee...’

‘O, ik tocht it.’

‘Nee, neat hear.’

‘Hy sjucht wat frjemd,’ sei Ruerd wer mei itselde lûd fan guodlik meifielen yn syn stim. Hy seach Antsje oan en dy seach Ruerd oan en yn de eagen fan beide lei eat as in ferhoalen laits; hja ferstiene elkoar. Dy Jimke wie in nuveren ien... dat wisten hja ommers.

Hja dronken in romermannich en Ruerd prate noch in hiel skoft. Op it lêst brieken hja op. Antsje sette de doarren fan 'e keamer iepen om 'e sigarereek út te litten. Der hong in lucht fan reek, rûkersguod, dat de froulju brûkt hiene, wyn en minsken. Hja sette de stuollen op har plak en die dat gysten, mei in heap droktme.

‘Gean wat út 'e wei,’ sei hja tsjin Jimke en hja joech him in dúst.

‘It is let,’ sei Jimke.

‘Ja, fierste let, fynste net?’ frege hja.

‘No, al wat,’ andere Jimke.

‘Dat tocht ik al... Do silste wol wurch wêze fan it praten...’

‘Ik? Nee, dat net...’

‘O, ik tochte it!’ En hja lake sa kâld en húnsk, dat Jimke har ferheard oanseach. ‘Gean dêr wei, ju!’ rôp hja, wylst hja om 'e tafel hinne rûn en him oan 'e kant treau... ‘Do rinst immen altyd yn it paad...’

Jimke gyng oan 'e kant en bleau in skoft stean, mei de hannen yn 'e bûse. Doe rûn er nei de muorre ta: hy stie wer op itselde plak as fan 'e moarn, foar de skuorkalinder. En dêrop stoarren de wurden ‘Vrede zij Ulieden’ him wer oan. Hy naam it pompierke en skuorde it ôf. De dei, syn jierdei, wie om.

III De reis nei de stêd

Dat hie deryn hongen. Soe it al, of soe it net. Op in moaie middei oan 'e ein fan novimber metten Jimke en Antsje Ruerd midden yn 't doarp, dy't it útstel die. Ruerd syn frou moast nei de stêd ta foar Sinteklazepresintsjes foar 'e bern en no koene hja der mei syn fjouweren in gesellige dei fan meitsje. Ruerd syn stimme klonk fansels wer boppe alles út. Hollen kamen hjirre en dêre foar de finsters.

‘Lit rôlje de sinten,’ rôp Ruerd, ‘as wy earm binne is it oer, mar sa fier is it jitte net, lokkich. Skep freugde yn it libben, Jimke!’

Jimke stie der wer sokseseftich. Syn eagen sochten hjir en dêr in útwei en seagen op it lêst nei de stiennen. Hy hie der gjin kerl sin oan. Mar Antsje liet der har earen wol nei hingje.

‘Foar sa'n inkeld kearke meie wy der wol ris op út,’ fûn hja.

‘Op wykmerkdei,’ rôp Ruerd, ‘en dan foar Sinteklaas, dan is der in hopen droktme yn 'e stêd. De skonken ris útslaan oars wurde jimme te stiif. Twa sokke jonge lju jitte, ferdeald! Wat seiste der fan, Jimke?’

Jimke sei der neat fan, hy seach in ferfeelsume dei foar him. En dan, syn omke Ealse wie siik, wol net sa slim... mar hy wie in âld man. Hy rûn der alle dagen hinne. Jimke sei der wat fan...

‘As er no slim siik wie,’ fûn Antsje, ‘mar it is mar wat gryp... Dêrom hoege wy sikersonk net thús te bliuwen...’

Nei in hopen krimmenearjen fan Jimke, mei syn skriemerich lûd foardroegen, wylst er seach, as gou it in treurich kerwei, biet Antsje op it lêst de punt der ôf.

‘Hawar... litte wy mar gean,’ sei hja, ‘ik wol ek wol ris fuort... Altyd op 'e dyk te sitten, men sjucht ek suver neat...’

Jimke moast belies jaan.

 

Sa sjugge wy dan in deimannich letter Antsje, Jimke, Sijke en Ruerd nei de autobus ta gean. De dei is jit net âld, mar dochs binne de measte sakelju al nei de stêd ta. It is ripich, mar net slim, al glinsterje hjirre en dêre lytse beferzen dobkes op 'e wei.

Hol klinke harren stappen oer 'e strjitte. Fansels rint Ruerd foarop. De Fryske moade, de froulju foarop en de manlju der efteroan, wie net foar Ruerd útfûn. Syn stimme makke echo's yn 'e strjitte, de oerjas hie er los, it wie allegearre libben oan him. No en dan bleau er efkes stilstean en dan seach er Jimke en de froulju ferskuorrend oan, dan lei er de klam op it iene of oare, om it goed útkomme te litten.

Kamen hja lju tsjin, dan sei eltsenien freonlik g'ndei, en it wie te sjen, dat dit meast foar Ruerd wie; hy wie fan it soarte, om ‘populêr’ te wêzen yn it doarp.

Yn 'e bus sieten jit in pear keaplju en in stikmannich froulju, krekt as Sijke op wei nei de stêd ta foar ynkeapen.

De motor waard oanset, de wein fleach foarút, huzen en beammen ferdwûnen, de ruten rinkelen, mar Ruerd wie boppe alles út te hearren.

‘Dit avensearret hurder as mei in âlderwetske bolderwein!’ bâlte er, ‘de moderne tiid, de polsslach fan it libben, de tosken rattelje jin yn 'e mûle.’

By in bocht saaide Sijke, Ruerd syn wiif, tsjin Jimke oan.

‘Wacht, heite,’ rôp Ruerd, ‘do moatste fan myn lyts wyfke ôfbliuwe, oars begjin ik mei dines!’

Hy lake ris nei Antsje.

‘Men soe net sizze, hen, dy Jimke...’

It moat sein wurde, dat Jimke der net útseach as immen, dy't nei oarelju's froulju taalde. Der wie hast net in sleauwer of slûger te betinken. De oare lju yn 'e bus begûnen te glimkjen; mar Ruerd wie noch net klear mei dizze saak.

‘Dy stikemerts moat men yn 'e gaten hâlde,’ bâlte er, ‘yn 'e stêd binne moaie froulju, Jimke. Antsje, hâld him strakjes by de earm beet, want oars draait er noch in steechje yn...’

‘Jy moatte jo stil hâlde,’ sei Antsje. It gyng ek slimmernôch.

Jimke seach fan siden, troch it finster, ferlegen, ynwindich lilk. Dy mâlejan koe ek nea mjitte hâlde.

‘Hokker herberge moatte wy strakjes earst yn?’ frege Ruerd. ‘Of sille wy se allegearre mar nimme, ik ha wol sin oan in konjakje...

de iene herberge efter de oare. Wel ja, wêrom net? Ik bin der sa goed as wis fan, dat ik jûn de skuon sels net loskrije kin. Mar lokkich is myn wyfke der noch.’

Ja... hja wie der noch, dy lytse Sijke. Fyn, tear hast, swijsum. It wie oft de natoer oan Ruerd alle krêft en tigens jûn hie, sadat hja fan alles te koart kaam. Lyts, yn elkoar, mei fâlden yn it bleke gesicht as fan soarch, waard hja suver nêst har man wei. Men koe tinke oan in beam yn in wâld, dy't it krûd oan syn foet ljocht en libben ûntnimt, sa omtrint wie it mei Ruerd en Sijke.

‘Wy binne der,’ bâlte Ruerd. ‘Dames en hearen stap op en laat je wege, ik bedoel: stap út...’

Hy wipte der handich út en joech mei brike bûgingen de hân oan 'e froulju, om harren útstappe te litten. Jimke stroffele efteroan - it selskip stie op it plein, dêr't hjoed de droktme fan 'e wykmerk mei tûzen lûden, mei in macht fan weinen en auto's, fan karren en autobussen hearske.

It folk fleach hurd de fuotpaden lâns, om te kommen dêr't men wêze moast, dêrnêst seach men panderjend bûtenfolts, dat de droktme oanseach of syn oandacht joech oan 'e winkels, dy't oeral in pracht fan klean en guod útstalden.

Hja stieken oer en sylden tusken in stikmannich auto's troch; in hoarn skettere wyld en Jimke makke in sprong, de hoed fleach him omtrint ôf. Rouwe keardels foar yn 'e frachtauto mei stienkoal seagen laitsjend nei dy springende Jimke; de gesichten liken net geunstich, ien, mei in troanje, omtrint swart fan smoargens, mei grús en stof oeral oan syn lichem, gûlde Jimke freegjenderwize ta, oft er soms 'n paar houtene poaten hè wúde? Dan moast er sa mar dwaan. 't Gasthús is dichtebij...

En dat smoarge gesicht, bûten de wein, seagen hja noch in hiel skoft - it like in swarte demon, dy't Jimke syn gnizend gesicht takearde en him ûnk tasei.

It geraas fan weinen en karren, fan auto's en bussen wie in wylde disharmonije, dy't harren yn 'e earen gûlde.

Hja bedarren yn in grutte winkel en Ruerd liet de betsjinsters foar him rinne; dit wie it soarte fan klant, dy't hja nei de eagen

seagen. Hy liet syn eagen gean oer boartersguod foar syn bern: ‘Allegearre Dútsk guod,’ sei er, ‘dêryn binne ús de poepen fierwei de baas.’

‘Dêr moasten jimme no ek in fracht fan mei nei hûs ta drage,’ lake Ruerd tsjin Jimke. ‘Twa jonge minsken en gjin bern... Jimke, jonge, dat moat oars... Dy bernewille is sa aardich. Men kin dy himpelmantsjes mei sa'n bytsje bliid meitsje...’

Antsje krige in kleur en sei neat... dy ferdealde keardel doarst ek alles te sizzen... Hy wie dochs wol ris wat rou...

‘En no nei de koark, dêr't it lân op driuwt!’ rôp Ruerd, doe't hja klear wiene... ‘De pronk fan Fryslân...’

Mei in winich gebeart wiisde er de kant fan 'e kowemerk út.

‘Of wolle jimme earst de stêd yn?’

Nee, hja fûnen it wol ris aardich, ek efkes op 'e merk te sjen... Sa sieten hja dan gau tusken de bâltende kobisten. Unwennich, weihelle út 'e smoute stâlen en no hjir op 'e drokke merk, wiene de bisten oerémis en har lûd wie bang en kleiend. Hja tilden de stomme koppen omhegens en rôpen mei grutte, mankelike eagen, elkoar wer. Driuwers makken der no en dan ien los, en jagen se mei in keppel earne fierders nei trein of boat; de stokken klonken op 'e ribben en de manlju tjirgen har en gûlden, om de stadige, bange bisten foarút te krijen.

Der stie in keppeltsje folk yn it paad, wat oan 'e kant. Yn it fermidden stie in grutte keardel, grut, swier, mei brede skouders; de hoed hie er wat efteroer. In grouwe, reade speknekke krôle him oer 'e kraach fan 'e donkere jas. Wat leger kaam in blauwe keapmansjas, dy't der los oerhinne siet.

‘In ko as in skilderij, boer!’ raasde er tsjin in boer. ‘Dy hat de pong om 'e hals. Bied fris op en hâld jo oars stil... Wy stean hjir net om 'e nocht, mar om saken te dwaan... Dêre!’ En syn grutte hân, breed as in tafelsblêd foei mei in smak yn de hân fan 'e boer - der waard frege en bean... Grut en swier wie de keardel, syn pertale eagen flikkeren, hy hie in stimme as in liuw, in oerhearsker ûnder syn mannen.

‘Dy liket... wol in bytsje op Ruerd,’ sei Antsje tsjin Sijke.

Ruerd hearde it. Hy wie alhiel net misledige, earder like er yn 'e beanne.

‘Op my?’ sei er, en hy seach nei dy grutte, blastige kowekeapman, in kening ûnder syn gelikens. ‘Soa... hm,’ sei er en hy helle syn boarst jit wat heger... Dat wie yn elts gefal in mantsjeputter.

Ruerd wiisde nei in moai kobist mei in jaar as men mar seldsum seach, in echt molkbist mei fyn hier. Oan 'e oare kant tichte by Jimke hâlde in ko in sturt omheech en begûn te hoastjen. De dong fleach rjucht efterút, in stik kaam Jimke tsjin syn troanje oan.

De grutte kowekeapman seach it, it rouwe folts om him hinne hie wille.

‘Dat is rekke!’ gûlde dy grutte goffert. ‘Krekt yn 'e roas... Baas, wat dogge jy hjirre op 'e merk... jy hearre hjir net thús... Dy stomme bisten sjugge dat...’

En der waard lake - it rouwe wie moai, gjin fine tule koe men hjir ferwachtsje.

Ruerd naam in kowesturt en sei tsjin Jimke. ‘Kom hjir ris jonge, ik sil dy helpe.’ En hy fage him efkes mei it ein fan 'e kowesturt oer it wang. It waard der net better op.

Doe draaide Ruerd him om, om syn wille net sjen te litten. Antsje lake, hja lake, dat hja skodde.

In melkster krige meilijen. ‘Nou baas, kom hier mar es,’ sei hja en hja naam de skelk, mei koarsten fan molke en oare smoargens en fage Jimke dêrmei, as wie er in dôfhûdige jonge, om 'e holle.

It folts der om hinne gûlde it út. Antsje stie krom foaroer, sloech omtrint dûbeld gear fan 'e wille.

‘Ik sal jou wel efkes helpe, man! Ik hew wel es faker 'n mantsje holpen,’ sei de melkster, in grut swier wiif mei bleate earms as slaaien, ‘fergemy, hoe ken 't oek se gek... Krekt teugen 't wang an!’

Sa groeide dêr de wille oant it selskip, op rie fan Ruerd op it lêst mar ôfsakke nei ien fan 'e herbergen; hja gongen de merk ôf. De melkster stie no mei de hannen yn 'e side, tuolle en lege earnamer nêst har en rôp tsjin 'e keaplju: ‘Dat wyf het der mar lol over... Nou 't is oek 'n raar gefal... Mar 't kan... dy beesten siene

nyt achterom...’

Ruerd brocht Jimke troch de gong fan 'e herberge nei efteren ta, nei de pomp, dêr koe er him skjinmeitsje.

It selskip bedarre yn 'e taap. It wie in âlderwetske, grutte, hege keamer mei swiere balken en skilderijen fan hurddraverijen op 'e koarte baan - inkelden mei brune plakken fan âlderdom - oan 'e muorren. Op 'e merk wie in heap lawaai, mar hjir skuorde it der heil om seil om troch... It wie oft de minsken har op hiemen en stille doarpen opgarre longekrêft hjir der útspeien, sa fûl as hja koene. Twa, trije en mear tagelyk gûlden tsjin elkoar op en elkkear like it, oft hja elkoar nei de kiel fleane soene - dochs barden der gjin ûngelokken.

Oan in taffeltsje sloech in skieppekeapman sa fûleindich mei de fûsten op 'e tafel, dat glêzen bier en koppen kofje derfan dinderen. Syn eagen rôlen him wyld yn 'e holle om, syn mûle mei giele tosken like de bek fan in liuw. Ferheard hearde en seach Jimke nei de man. Dit soe in fjuchtpartij wurde. Mar krekt, doe't Jimke ferwachte, dat dy keardel de man tsjin him oer nei de kiel fleane soe, sloech de holle fan 'e ropper en razer efteroer en begûn er te laitsjen, alle lilkens wie no út syn gesicht ferdwûn.

Frjemd, safolle minsken as hjir mei de hoed efter op 'e holle sieten, mei de jassen los - mar dat koe ek fan 'e waarmte komme - en hoefolle der mei de earmen swaaiden ûnder it lûde roppen, hoe pertaal hjir de eagen fûnkelen en mei hoe'n bulte bombaarje as hjir lake waard.

Dêr sit no bygelyks in jit jonge man, dy't it heechste wurd hie yn in keppel, en dy't no en dan syn maten op it skouder sloech; Antsje sei tsjin Sijke: ‘Dat liket wrychtich ek wol in lyts bytsje op jo man...’

En wer hearde Ruerd it en hy frege: ‘Wa?’ en hy seach nei de man.

‘O ja?’ frege er.

En doe sei Antsje: ‘En dy koe ek wol famylje fan jo wêze... dy dêr...’

En wer seach Ruerd en hy frege: ‘O, ja?’

Ruerd lake net mear. Hy seach tafallich nei Jimke. Dy syn gesicht wie sa aaklik ferlutsen dat Ruerd der kjel fan waard. It like, oft de kramp syn mûle op in ûnbegryplike wize ferlûkte.

‘Wat skeelt dy?’ frege Ruerd.

‘My? Neat!’ andere Jimke.

‘O, ik tocht it,’ sei Ruerd.

‘Nee, hear,’ sei Jimke, ‘neat...’

‘Do biste no wer kreas om 'e holle,’ sei Ruerd.

‘Ja, hear!’ andere Jimke, wylst er fan siden seach ta it finster út nei de strjitte ta.

It earste begjin fan in laits wie op Jimke syn gesicht kommen. Nimmen hie Jimke ea laitsjen sjoen. It wie, oft syn gesicht sa min oan laitsjen wend wie, dat it in ferskriklik oansjen krige, as in laits besocht der feroaring yn oan te bringen.

IV It fierdere fan 'e dei

No binne hja op wei nei in oare saak dy't de muoite wurdich is. Sijke hat in pakje ûnder 'e earm, dêr sitte de Sinteklazepresintsjes yn foar de bern.

Ruerd hat fansels wer de foargong. Nimmen wit, wêr't de reis hinne giet. Dat is Ruerd syn geheim. Hja slane in hoeke om en no seit Ruerd, as stie er foar it Vredespaleis yn 'e Haach: ‘Dêr ha jy it!’

Hy hat in hân fan 'e rêch ôf helle en hat it net sein, of hy slacht dy hân wer mei krêft nei efteren. Sa stiet er dêr, efteroer, de holle draaiende fan 'e iene kant nei de oare.

‘Wat is dat?’ freget Jimke.

‘Dat is it gebou fan Jansma, Monsma en Co.’

Hja steane foar in grut hearehûs.

‘In byld fan 'e tiid,’ sei Ruerd.

‘In byld fan 'e tiid?’ freget Jimke.

‘Jawis!’ Linich smyt Ruerd de wurden der út. ‘Hjir hat,’ ferfettet er dan, ‘yn âlde tiden de boargemaster fan 'e stêd wenne. No is it it

hûs fan 'e hannel. De âlde aristokraten moatte opkrasse, saken komme derfoar yn 't plak. In paleis fan 'e hannel.’ Ruerd nimt syn hoed ôf, as wie it út respekt foar itjinge dit gebou foar syn geast opropt. ‘Saken!’ ropt Ruerd, ‘allegearre saken. In omset fan miljoenen... Twa grutte kantoarsealen fan binnen. Oer 'e tweintich klerken. Fjouwer fêste reizgers... Fiif grutte pakhuzen! Danzig, Stettin, Riga, Helsingfors en Odessa... Untelbere feinten. Tsien frachtauto's! Dat binne noch ris saken!’

In amerij is Ruerd stil... hy stiet altyd jit mei de hoed ôf. Dan komt er op in spoekeftige wize op Jimke ta en lústeret him yn 't ear.

‘Stil... dêr komt er oan.’

‘Wa?’ freget Jimke.

‘Stil,’ seit Ruerd, as spile him in merakel ûnder syn eagen ôf. Alles wat men sjucht is in op it each deagewoane man, dy't de doar fan it gebou útstapt en de strjitte opgiet.

As de man út it gehoar wei is, seit Ruerd: ‘Dat is Jansma... de man fan de dit!’ Ruerd slacht him op 'e foarholle. ‘De tinkkrêft fan 'e saak, de geast, de stjoerman, de kaptein.’

‘Wel,’ seit Jimke.

‘Hy is trochkrûpt yn boekhâlden en wit fan saken alles ôf... Ja,’ seit Ruerd, ‘jy kinne jin fan saken net sa'n kerl foarstelle, of hy wit it... Wat dy fan saken ôfwit is mear as de measte manlju fan myn slach mei elkoar. Saken op East-Ynje, op Súd-Amearika, Australië en op Azië. Dat is yn Fryslân de earste kop yn it stik fan saken!’

Yn djippe oandacht bliuwt Ruerd foar it hûs stean.

‘Sjuch dat hûs ris oan, Jimke! Wite ingeltsjes mei slingers boppe de glêzen fan spegelrút. Wite sânstien op 'e hoeken. In grutte stoepe fan Noarsk granyt foar it hiele hûs lâns... Wite peallen fan moarmer. Gjin pannen, mar it djoerste laai op it tek. En wat in pracht yn 'e hûs. Wat in jild. Ien jild allegearre jild... jild...’

Ruerd hâldt de hân in ein boppe de grûn en bringt him hoe langer hoe heger, as woe er op dy wize de steapels jild oanjaan, dy't foar syn gedachten oprize.

Mar dan komt er wer op deselde stille wize op Jimke ta.

‘Sstt,’ seit er, ‘is dat net tafallich? Dêr komt noch ien oan, dy man, dy't nei it hûs ta rint... No, ik moat sizze, wy treffe it.’

‘Wat is der oan?’ freget Jimke.

‘Wat der oan is?’ herhellet Ruerd. ‘No ik soe sizze, dat der wat oan is... Sjugge jy dy man, dy't dêr oan komt?’

‘Ja?’

‘Witte jy wa't it is?’

‘Jansma?’ freget Jimke, dy't tinkt, dat er leart.

‘Wel nee, ju, dy hawwe wy ommers krekt sa sjoen. Dit is Monsma!’

‘Monsma!’ seit Jimke.

‘Monsma,’ seit Ruerd. ‘Dat is de man fan 'e praktyk. In earste krêft, nimmen kin him oer. Of...,’ seit er stadich, mar hy prakkesearret earst in skoft, as woe er der wis fan wêze, dat er dy wurden wol ferantwurdzje kin, ‘of it moat Jansma wêze.’

‘Wel,’ seit Jimke. ‘Dy hat der de loop yn.’

‘Altyd is dy man hastich, altyd fleane, altyd drave... fan 'e iere moarn oan de lette jûn ta. Nea rêst, nea lins... Hy stiet oan it haad fan 'e praktyk, as ik it sa neame mei, de technyk fan 'e hannel. Hy giet oer de reizgers en behannelt oan it kantoar de grutte saken mei de klanten. Hy hat de hiele wrâld ôfswalke. Elts diel fan 'e wrâld ken hy krekt sa goed as wy ús doarp. Hy sprekt Frânsk, Dútsk, Ingelsk, Spaansk, Italjaansk en noch twa oare talen... sân mei elkoar... Hy is mar komselden op it kantoar... Meastentiids sit er tusken de tsjillen of swalket er op it wetter. En prate... prate... in stomme aardige keardel! Do tinkste, dat ik prate kin, Jimke, hen?’

‘Ja,’ andert Jimke, ‘dat tink ik.’

‘No,’ seit er, ‘nêst him is myn tonge fêstbûn mei in stik lead der oan fêst. Dy keardel... dy praat alles fan 'e flakte. Der bliuwt neat oerein. De wurden rûgelje him ta de mûle út oan ien stik wei. Dat is noch ris in man fan saken! Dan... dan... kin ik gjin wurd útbringe...’

‘Frjemd,’ seit Jimke.

‘Wat bedoelste?’

‘Dat sa'n ding bestean kin.’

‘Hoe?’

‘Noch better as do.’

‘Ja,’ seit Ruerd, alhiel net misledige, earder laitsjend. ‘Do tinkste, dat ik goed prate kin, hen. Ei no, ik kom der foar út, dat kin ik. Mar nêst sa'n ien as Monsma, nee, dêryn is Monsma my de baas... fierwei...’

De froulju wiene al wat fierder trape, de manlju stiene der ek sa'n skoft. Ruerd, de hoed wer op 'e holle, gyng wer foarenoan en de oaren sylden der efteroan. No wie it earste: nei in geskikte herberge. Ruerd wist dêr wol ien. Hja ieten in byt en dronken der wat by... Hja gyngen noch net nei hûs ta. Nee, de wille kaam noch.

It drokke libben fan 'e stêd spile him no ôf ûnder it ljocht fan hege elektryske lampen, dy't fjurrige skynsels smieten oer 'e strjitte. De grutte romten fan moadesaken ferdronken yn it ljocht, de etalaazjes wiene fol as in aai, lichte klean, yn felle kleuren, hongen om de waaksen poppen mei de ferstive earmen en de frjemdstoarjende eagen. Hjir en dêre klonk de muzyk fan radio ta de doarren út. Ruerd makke no en dan al ris nuvere stappen, hy sprong soms en hâlde de earmtakken omheech.

In jongfaam seach him oan en Ruerd rôp: ‘Dei, leave,’ mar de faam sei werom: ‘Wat 'n grasneger.’ Mei har kammeraatske gobbe hja, seach noch ris om en stiek de tonge út.

‘Dy is fandaach út en nou al sikker, kom met, dy halve gare...’

Mar neat koe Ruerd syn fleurigens dwêste. Hy stiek Antsje oan... dy begûn ek al te roppen, hja joegen in hopen spul út... no en dan bleau der in stedsman stean en seach it keppeltsje efternei..

Troch de haadstrjitte rûnen hja no; oan 'e pei fan in grut gebou glinstere in krânse fan ljochten: in bioskoop. It ljocht striele op in print fan ûnbidige gruttens, dêr't mei felle kleuren in frou op skildere stie, mei in keatling oan 'e skonk klonken, dat yn twaen spjalt waard fan in jongkeardel, jong, sterk en krêftich. En dêrûnder, mei letters as keallen: ‘Verlossende Liefde’. It gesicht

fan 'e frou wie jong, wûnderlike tsjep. De eagen, mei de gearlutsen wynbrauwen seagen nei de jongkeardel en dêr blonk in see fan leedzje yn. Mar teffens fan betrouwen, fan gelove, fan leafde yn him. - Dit wie de print fan 'e triomfearjende leafde, fan it echte brûzjende libben, sa't it útkaam yn 'e felle kleuren fan dit hiele skilderij.

En breedút bleau Ruerd foar it gebou stean, de jas wiidiepen, de hannen yn 'e bûsen. Syn hâlding skynde oan te jaan, dúdlik en klear: Ik ha romte nedich, ik bin gjin gewoan minske... in gewoan plak is foar my te benypt...

‘Ferlossende leafde!’ rôp er en hy pakte Antsje by it skouder beet... ‘Dat is wat foar ús... dêr sit muzyk yn... Divel... wat in tsjep frommes op dy print... Sa lêst ik se wol rou... Dêr moatte wy hinne... No Antsje, moatte wy of moatte wy net?’

Antsje, no read, mei de kleur fan in opwining nei dizze bûnte, rûzige dei op 'e wangen, knikte laitsjend ‘ja’. Har eagen glânzgen him tsjin.

Ruerd gyng foarop nei de ‘kassa’. Gol fan aard, as mear minsken fan syn soarte, helle er de beurs foar it ljocht en telde it jild del foar fjouwer ‘stalles’. In keardel mei goud oan jas en pet en sa'n ûnferskillich gesicht, as wie der op 'e hiele wrâld neat sa aaklik en treurich as in bioskoop, swaaide de doarren iepen. Foar Ruerd kaam er efkes oan 'e pet, mûlk yn 'e hope op in foantsje strakjes. Jimke seach er net.

Hja stapten it gebou yn, nei de seale ta. Dy lei dêr yn tsjuster, frjemd doarmen de ljochtsjes op en del, dy't twa helpsters brûkten om de minsken nei har plak te bringen.

‘Programma, mynhear?’ frege ien oan Ruerd.

‘Wol wis!’ rôp er, ‘jou my mar ien... dat mei ik net wegerje...’

‘Nee, mynhear!’ sei it famke.

‘As in jongfaam my wat freget, dan wegerje ik noait.’

‘Soa, mynhear,’ andere it famke.

‘Beleefd folk hjirre,’ sei Ruerd tsjin Jimke. ‘Skaai do mar yn, mar traapje de lju net op 'e teannen, it is hjir neare nacht...’

Ruerd kaam tusken de froulju yn, mei in hopen skaaien, op-

skikken, heljen oan 'e klean, wrikken en stinnen sieten hja op it lêst.

Hjir wie it ryk fan 'e tsjusternisse. In see fan hollen foar harren, allegearre minsken, dy't slij wiene nei de net al te djoere romantyk, dy't hjir bean waard. It rûzjen fan sêftpratende minsken wie hjir om Jimke hinne; sêft walme de swietrook fan parfum fan in frou nêst him. Foar Jimke wie it silhûet fan twa hollen, dy't nei elkoar ta bûgden, twa jongelju mei yn elkoar stringele hannen.

Ruerd bûgde him foaroer, hy seach nei Antsje nêst him en nei Jimke. ‘Wy treffe it,’ sei er ‘it is krekt begûn. Dit is fêst dy jong-keardel fan 'e print foare en dêr is dy faam ek..., in tsjeppen ien... no!’

Antsje joech him in homp: ‘Hâld dy stil dochs, net sa lûd.’

Dêr foar harren op it wite doek spile him de skiednis ôf, in skiednis fan hertstocht, net fyn, earder rou, swoel, as út in goedkeape roman.

De twa jongelju fan 'e film wiene bûten, ûnder hege beammen, it sinneljocht as in fjoer gloeide oan 'e himel, in wyntsje boarte loai mei de twigen dy't de blêden hinne en wer swaaiden. Hja sieten dêr beskûl, lykme allinne. Hy naam har hân beet en seach har djip yn 'e drôvige eagen. Doe omfette er har en presse har tsjin him oan, har lippen fûnen elkoar.

Doe kaam der hiel yn 'e fierte in oare man oan. Hy wie toar, meager, âlder, kreas yn 'e klean, optein, as in âlde dandy. De twa fernamen it, gyngen yntiids by elkoar wei... De âldere man kaam al tichter en tichter by... men seach de ronfels yn syn gesicht, de keale holle... ien dy't syn libben hân hie... En de bedwelming ferdwûn fan it gesicht fan 'e frou en der kaam kjeltme op, ja wanhope...

‘Dy âld kearel is har man!’ sei Ruerd, dy't him wer foaroer joech.

‘Ik ferstean it al... dêr sit hja mei in keatling oan fêst klonken. Sjuchst it dêr op dyn plak goed, Jimke?’

Ja, Jimke seach it goed.

Doe kamen der wurden op it doek: ‘Gouden banden van een huwelijk zonder liefde.’

‘Ferstiest it Jimke?’ rôp Ruerd, dy't alles graach útlizze woe. ‘Dy âld keardel hat har koft mei syn jild...’

Ja, Jimke ferstie it.

‘Mar lokkich binne se net!’ sei Ruerd. ‘Hja hâldt fan dy jongkeardel. No, dêr hat hja gelyk oan. Wat is der no oan sa'n âld bonkehúske.’

‘Stil ju!’ sei Antsje wer. Hja joech him wer in homp. Ruerd kniep har yn 'e earm en sei súntsjes: ‘Hâld op...’

En hja: ‘As ik wol...’

Hja fielde Ruerd syn hân op harres... hja lûkte harres nei har ta en sei in skoft neat.

Op it wite doek gyng de stoarje fierder. Dêr wie de skiednis fan 'e faam, dy't, om harsels en har famylje út de kloeren fan 'e earmoede te ferlossen mei in âlde, rike keardel troud wie. Goed wie er foar har, syn hûs mei in hopen betsjinden, alle komfort fan syn rykdom wie foar har. Mar dochs wie har libben toar as de grûn fan 'e heide, dêr't gjin reinwetter oer komt, in fjild, dêr't nea krûden of blommen op waakse.

Mar dan komt hy, de oare. Jong, sterk, mei it flamjende fjoer fan 'e jeugd yn him. Hja bloeit op, as yn in oare boaiem oerplante; de wrâld, it hiele libben feroaret... hy makket har frij fan 'e keatlingen, en it ljocht fan in oare himel oerstrielet har mei syn goud...

Heech klinke de fine toanen fan 'e muzyk dêr foar yn 'e seale, hja jubelje it liet fan ferlossing. De earste fioele is as in sjongend minskehert, dat syn wille net oan kin. De donkere sello bringt syn earnstige stimme derby, it felle koper sketteret.

‘Hy kriget har,’ seit Ruerd sêft. Antsje wit net, oft er it yn himsels seit, of tsjin har. Har hert bûket en der kloppet eat yn har, lykas yn it herte fan dat frommiske. Ruerd syn hân omfettet harres; hja lûkt harres net werom...

 

No rinne hja wer de strjitte lâns... de droktme is der no út ferdwûn. Boppe is de loft klear, stjerren blinke. Einleas heech liket de himel, wûnderlik rynsk mei stjerren besiedde.

Hja geane wer nei har autobus, dy't harren werombringe moat. Frjemd is fanbinnen de tsjusternisse - de lûden fan 'e jûn klinke jit by harren nei. It is oft in frjemd rûzjen Antsje yn 'e earen sjongt, as it sjongen fan 'e baren fan in fiere see. Der sitte minsken yn 'e bus en Ruerd begjint te praten. Hy praat oer dingen fan 'e dei - oer it swiere buorkjen fan tsjinwurdich, it lytse gewin, de swiere lêsten. Syn stimme is krekt, lykas altyd, lûd... swier, hy swaait mei de earmen en makket drokke gebearten. Hy jout beskie op fragen en der is net it lytste triljen yn syn stimme te merkbiten.

En Antsje seit yn harsels: Hoe kin er... Hoe kin er... Hja heart him grappen ferkeapjen, krekt lykas altyd.

Yn 'e hoeke sit Jimke. Hy hat de eagen ticht, as sliepte er. Fâlden yn syn gesicht komme ûnder it lampke flak by him te klearder út. Dêr sit er... har man! In grime komt yn Antsje op. Oan him is hja fêstklonken, ek as mei in gouden keatling, har libben lang... Mei him moat hja har bestean fierder libje. Yn har herte komt in opstannigens... in fûleindich wollen om frij te wurden... frij...

Mei de lêste ôfskiewurden fan Ruerd jit yn 'e earen rint hja op it lêst nêst har man nei hûs ta. Jimke docht de doar iepen, slút him wer... it stille, ferlitten hûs is har as in finzenis. Hja rint nei de koken ta, slacht fûl de doar ticht.

Jimke, fan syn kant giet nei de efterkeamer. Hy stekt it ljocht op en siket syn piip. Yn gedachten stoppet er him.

De dei sit der wer op. Lokkich! Dy hat him gjin wille jûn. O, nee... it wie neat foar him. Pynlik fielt er yn him de hún, dy't no en dan yn 'e eagen fan Ruerd ljochte. Hy hat jit yn syn ûnthâld de koarte anderten, dy't syn frou him joech. Hy fielt jit har ûnfreonlike hâlding tsjinoer him... hy fielt har lytsachtinge... Hy suchtet...

Nee, sa'n dei is neat foar him. Leaver thús... o... folle leaver. As de wanhope yn in minskehert begjint te groeien, siket er faak in útwei by syn wurk... Dat minske is, as ien, dy't amper ferdrinkt en syn hân útslacht nei in stik hout, om net te fersinken. Jimke syn tinzen sykje stipe by syn wurk... dreamerich docht er it kammenet iepen en siket er nei de pompieren, dy't er op 'e tafel delleit...

No liket Jimke eat op in bern, dat syn teare hân útstekt nei in

stik boartersguod, dat him it heechste is, in ding út syn eigen wrâld. En op syn gesicht komt ek eat, dat jin oan in bern tinke lit, eat dat helpleas is en lyts. Hy sjucht syn lêste steat nei en is wei yn syn eigen gedachten.

Mar dan giet de doar iepen. En Jimke heart in ferwoede stimme: ‘Wat sille wy hjir hawwe...Yn 'e nacht jit dy smoarge rommel op 'e tafel... Biste gek of silste it wurde... Sokses datste biste...’

Ferheard sjucht Jimke om. Der komt wat bloed yn syn bleke troanje. ‘Sokses...?’ seit er, ‘wa is in sokses...’

‘Do!’ ropt hja lilk. ‘Dat biste de hiele dei west. Do biste in sokses!’ ropt hja poer. ‘En tinkste dat in oar dat net merkt...?’

‘No... no...,’ stammeret er, wylst syn gesicht geandewei reader wurdt. ‘Dat is raar sein.’

‘Mar neat te raar! Fuort mei dy rommel!’ gûlt hja, wylst hja de pompieren fan 'e tafel skaait, sadat hja oer 'e keamer dwarrelje. ‘Ef ik stek dy hiele rommel yn 'e kachel. It wurdt hjir hoe langer hoe gekker, ferdeald... Dat hellet hjir midden yn 'e nacht dy... dy... smearlapperij oeral...’

‘Smearlapperij,’ seit Jimke, no ek oerstjoer. ‘Dat is gjin sizzen... do... do moatst dy skamje...’

‘Moat ik my skamje?’ gûlt hja no, hystearysk. ‘Do moatste dy skamje. Alle dagen moatsto dy skamje... omsto sa'n koalle biste... Do moatste dy sa skamje... dat... dat der gjin ein oan is!’

Har stimme brekt, wylst hja de keamer útgiet.

Jimke stiet no oerein... rjuchter as oars. Der komt eat oer him, dat him oars alhiel frjemd is. Stadich groeit der in ferset yn him, wylst er yn himsels it wurd ‘skande’ seit. Mei triljende hannen bokket er him en fandelt er de pompieren by elkoar. ‘Dit hâld ik net út,’ seit er wylst de lea him skoddet, ‘dat hâld ik net út...’

V De útboarsting

It wie in deimannich letter, op in sneon. It fleske mei de blaueftige Aleppo-inket stie foar Jimke op 'e tafel. Ut in moai doaske

mei in oranje-etiket krige er in nije pinne, stiek dy yn 'e pinnehâlder, doe yn 'e inket en hâlde syn ‘ynstrumint’ tsjin it ljocht. Kalm en stadich begûn er te skriuwen, eltse letter mei krektens, as waard er tekene. No en dan hâlde Jimke efkes op en beskôge syn wurk, hast as wie er in skilder, dy't syn skilderij oersjucht.

Hark, dêr giet de skille. In doar klapt efter, de koarte stapkes fan Antsje klinke yn 'e gong; hja docht de foardoar iepen.

Dêr stiet Ruerd.

‘Goed nijs!’ ropt er. Men kin oan him sjen, dat er yn 'e beanne is.

‘Antsje!’ seit er. ‘Dit is in siender. Is Jimke ek thús?’

‘Wis,’ seit hja, ‘hy is yn 'e efterkeamer. Kom gau yn!’

Nee, dat kin net. Ruerd hat gjin tiid. O, hy moat noch sa'n bulte beskreppe. Of hja net ferstiet, wat de kwestje is, freget er laitsjend. En syn donkere eagen, mei in hopen wille der yn, sjugge har oan.

‘Ja, al sa'n bytsje!’ seit hja. Har antlit is bleek. ‘Ik sil myn man roppe: Jimke!’

Ja, Jimke heart it. Hy docht de doar iepen, komt stadich nei foaren ta.

‘Goed nijs, jonge!’ bâlt Ruerd him tsjin. ‘Ik bin wakker op snjit! Ik set jûn de wyn op, ja... sjampanje, as 't wêze moat. Hoera, libje de freugd. Kinst it net riede, jonge?’

Jimke, minder sterk yn yntuysje as Antsje, kin it net riede.

‘Ik haw it krige!’ Ruerd ropt it út, as gou it de hûnderttûzen út 'e lotterij.

‘Wat?’ freget Jimke, mei syn foarsichtich lûd.

‘It baantsje fan reizger!’ ropt Ruerd. ‘By Jansma, Monsma en Co. Ut 42 sollisitanten. Der wiene bestudearre lju by, dy't talen sprieken. Mar se moasten Ruerd hawwe. Nimmen as Ruerd... ha, ha, ha!’

Hy pakt Jimke by de earm beet en skoddet him hinne en wer. ‘Ik moat no wer fuort!’ ropt er. ‘Nije wike oer al ferhúzje. Alles halje-trewalje. Rin in eintsje mei, Jimke. O, wat is het leven sjeun. Geef mij nog 'n drupske... Jimke!’

En hy slacht him sa fûleindich op it skouder, dat Jimke hast

fan 'e skonken giet... Hja rinne nêst elkoar op 'e dyk. De stim fan Ruerd, ropperich as moast it hiele doarp it witte, hellet al mar heger eigen gloarje op: ‘Ik wie de man, sei Monsma. Ik koe mei de Fryske klanten omgean. Ik koe better prate as alle oaren mei elkoar. Prate, sei Monsma, dat is it heale wurk. Prate en noch ris prate... No dat kin hy sels ek.

Ik bin foar Fryslân en in stik fan Grinzerlân en Drinte. Fjirtich gûne fêst jild yn 'e wike en provisy. De foarige helle 20 gûne provisy, ik meitsje 40, sûnder miskearjen. Ik meitsje 60!’ rôp Ruerd en hy slacht Jimke wer op it skouder. ‘En earste klasse sliepe yn 'e hotels, twade klasse reizgje, alle ûnkosten frij... Jonge, jonge, jonge...’ Hy wriuwt him yn 'e hannen. ‘Dit wurdt wat jonkje. Dit wurdt wat...’ Hy bliuwt efkes stilstean en swijt in toarn.

It is, oft in ekstaze him oermasteret, sadat sels syn tonge it oerjout.

‘Jansma, Monsma en Co...,’ seit er dan stil yn himsels, ‘ien fan 'e fjouwer reizgers... Och, och! Och... och!’ En hy rint wer fierder, nêst Jimke en begjint wer mei oare wurden oer itselde.

En Antsje?

Sjuch, hja stiet yn 'e koken; hja byt harsels op 'e lippen en stoarret foar har út. It piniget har mear as dat hja it harsels bekenne wol, dat Ruerd samar fuortgien is, al petearjend mei Jimke. Hy hat, fol fan it nijs, har net ienris g'ndei sein. Dus Ruerd giet fuort, nei de stêd ta. Hy sil noch wol ris in kear oankomme mûlk... mar in deistige freon oan 'e tafel sil er net mear wêze. Hy sil syn wegen gean en hja harres...

Hja sjucht har libben no foar har lykas it altyd west hat, stil, ientoanich, sûnder wille. Har man... hat er har wol ea wat oars west, as in stille dreamer, syn eigen wei geande, hat er har wol ea optreaun nei de hichten fan in bliid, echt libben?

In grime komt der yn har op, as hja tinkt oan wat is, en wat wêze kind hie. - O, dy man fan har, dy aaklike stille sokses... hja kin him soms wol troch elkoar skodzje...

Hja hat wat yn 'e efterkeamer te dwaan. O... Jimke hat dêr de boel wer oeral... No... hja wit der wei mei. In felle lilkens wâlet yn

har op, in wil stiet yn har op, om kwea te dwaan as koe hja alles, wat der no oan ferlerne hope, oan skiere mistreastigens yn har wennet, dermei wreke.

En hja nimt de pompieren, skaait se by elkoar, oant der in heap is, dy't hja grimmitich by elkoar parset - it kachelsdoarke iepen - alles ferdwynt...

No slane de flammen fel op... It is as in autodafee fan eigen smert, fan wanhope. It gûlen fan it fjoer, as it nei de skoarstien slacht, it is as it gûlen fan in wylde stim yn har inerste, dy't om befredigjen ropt, om waarmens yn har iiskâlde hert...

Komt Jimke der oan? Nee... hja heart him noch net... O, wat sil er strakjes raar opsjen! Soe er dan ek jit sa kalm, sa iiskâld wêze as altyd? In wrede langstme komt der yn har op, om him lilk te sjen, yn grime tsjin har... hja soe der om laitsje...

Komt er der oan? Nee, jit net. Hja giet oan it wurk... de treppen moat dien wurde... boppe steane jit de roeden fan de loper, dy moatte poetst wurde. Hja giet oan it wurk. Hja sjongt, mar it is net in sang fan bliidskip... it is in sang, dêr't in nuvere stimme yn te beharkjen is, de stimme fan 'e divel.

En lit de hiele boel mar waaie.

Nei de miter gean... nei de miter gean...

Komt er der oan? Heart hja net eat op it paadsje nei hûs ta? Ja, hja heart wat. It is syn stap, kalm en foarsichtich. Hy docht de foardoar ticht en giet nei de keamer ta.

Seit er eat? Ja, hy seit eat. It klinkt as in flok! Komt er der oan? Ja, hy komt der oan! Mar syn stap is it net! Giet er by de treppen op? Ja, hy komt. No sille wy it hawwe, jûchet it by har fan binnen. Hja sjucht syn gesicht... mar nee... dat is hy net. Dat is it gesicht fan in hiel oaren ien... fan in frjemd.

Dêr sjucht hja de grime yn fan immen, dy't syn ferstân ferlern hat. Hy is deadlik bleek... wiidiepen steane syn eagen, as fan in dwilende. Heas ropt er har tsjin: ‘Hasto myn pompieren ferbarnd?’

Mei in roede yn 'e hannen, klear om te poetsen, stiet hja foar him.

‘Ja... dat haw ik...’ Mar de laits om har mûle bestjert.

‘O, wat bisto in divel... wat bisto in grut bist...’

‘En wat... bisto!’ sil hja sizze om har te war te stellen, mar it lêste wurd bliuwt der yn. Want syn ferlutsen gesicht, dêr't no alle swakkens út weitein is, it liket it mommes fan 'e hate, hâldt er deun by harres.

‘Dat is it wurk fan jierren... witsto dat wol!’

‘Jawol...’

‘Dêr haw ik dagen en dagen oer rekkene en dien... jierren...’

‘Dat wit ik wol...’

‘Soa... witste dat wol... No... ik sil dy fermoardzje...’

‘Jimke!’

Hja giet in stap efterút. Under har driicht de djipte fan 'e treppen.

‘Do giest der oan! Kom hjir, njirre dyste biste! Kom hjir mei dat ding!’ Hy wringt har de roede út 'e hannen. It is, oft de wanhope him reuzekrêften jout.

Alle bloed is no út har gesicht weitein. Der leit allinne eangstme yn har eagen as hja nei him stoarret. Hy hat de mûle healiepen, en dêryn glinsterje wolfeftich syn tosken, de eagen binne as de eagen fan in minske sûnder ferstân, dy't alle bannen fan him ôfsmiten hat...

Hy hâldt de swiere koperen roede omheech, in frjemde eangstme komt yn har op. Hja docht in trêd tebek. As in wreker stiet er foar har.

Der klinkt in gûlen troch it hûs, sa fel, sa deadlik-bang, as waard immen it libben ûntnommen. Dan is der it bolderjend geraas fan it fallen fan in lichem by de treppen del.

Jimke stiet no allinne dêr boppe. Hy himet as ien, dy't om de lêste siken wrakselt. Deadlik-bleek stiet er dêr, mei ferlutsen eagen. Dan stoarret er nei ûnderen ta: dêr leit stil, sûnder har te ferwegen, it lichem fan syn frou. Hy hâldt himsels oan 'e liening fan 'e treppen beet. It is, as sil er beswymje. En altyd weroan giet dat boarst fan him, dat smûgende boarst dat striidt om siken...

En stammerjend, mei hoarten, seit er: ‘Myn God... myn

God...’ Hy kin himsels net mear oerein hâlde... Hy sinkt op it porteal, boppe by de treppen del, sêft kroant er as immen yn 'e grutste wanhope.

As mear foarkomt mei bleue natueren, dy't nea út 'e bannen fan har bangens komme, is syn lilkens dizze iene kear útboarst mei in wylde krêft - de weromslach is safolleste feller.

No stiet er ûnder by de treppen. Hy roert har hân oan en fielt har pols, dy't rêd slacht. In sucht fan ferlichting ûntgiet him - hy sjucht har yn it bleke gesicht. Hja is yn swym... mar libbet noch.

Trilje net har eachteisters? No slacht hja de eagen op en sjucht him oan. It binne jit deselde eagen, grut, dy't him, as altyd, lyk oanstoarje.

‘Help my oerein,’ seit hja.

Sa hurd as er kin nimt Jimke har ûnder 'e earmen beet. Hja kroant fan 'e pine.

‘Doch it better,’ seit hja.

En heger hellet er har lichem, mei in uterste ynspanning fan syn lêste krêften. No gûlt hja it út fan pine.

‘Lit my lizze,’ seit hja rou. En wer sjugge dy eagen him lyk oan.

‘Dy iene skonk docht sear,’ seit hja. ‘Dat is dyn wurk...’

‘Ja, och ja,’ stammeret Jimke. ‘O, hearken... o hearken!’

‘Stean dêr mar net sa te krimmenearjen’ seit hja. ‘Niis wiest ek net sa bang dêr boppe.’

Triljende stiet Jimke nêst har. ‘Dyn foet... leit der raar hinne...’

‘Dy sil wol stikken wêze,’ seit Antsje. ‘Do hast him stikken bruid...’

‘O... o, o...’

‘Wûnder genôch, dat ik net dea bin,’ seit hja, wylst de eagen him altyd mar rjucht oansjugge. ‘Mar der moat in dokter komme.’

‘Ja... och ja,’ seit Jimke. ‘Ik gean der dalik op út om in dokter.’ Hy nimt syn pet en rint nei de foardoar.

‘Ho ris efkes,’ ropt hja.

‘Wat... wat...,’ stammeret Jimke.

‘Wat silste no by dokters sizze...’

‘Dat, datte... ik...’

‘Datste my by de treppen delbruid haste, wis...’

‘Ja...’

‘Dan begrypste wol, wat der dan bart, hen?’

‘Watte... watte...’

‘Dat de polysje der dan net bûten bliuwe kin.’

‘De polysje...’

‘Ja... Net datste it net fertsjinne haste, datste efter 'e doarren komste, mar it skandaal! Do moatste sizze, dat ik by de treppen delfallen bin.’

‘Mar dat is net wier...,’ seit Jimke.

‘Grutte sûch... wolste efter de traaljes soms... En ik bin dochs ek fallen, net? Datsto my in stjit jûn hast... no dêr hat in oar neat mei nedich. Sjuch my net sa ûnnoazel oan... gean no, gau! Mar tink der om, ferpraat dy net...’

‘Nee... och... och...’

 

Antsje is wer fierwei de flinkste fan de twa, ek yn har ûnk. Allinne efterbleaun yn 'e hûs prakkesearret hja nei... Och...och... wa hie dat tinke kind fan sa'n sûch, dat er sa op har takaam. It like wol in liuw. Eat as in glim glydt oer har gesicht. Wat wie er lilk.

Jimke, oerémis, rint it doarp troch. Immen seit him g'ndei, mar hy andert net. De man sjucht him nei... sa hurd hat er dy bedaarde Jimke jit nea rinnen sjoen... It is foar Jimke, oft de hiele wrâld omkeard is... en dochs steane der minsken yn 'e earste jûnsskimer te praten... dochs wurde de earste ljochten yn 'e huzen opstutsen, dochs ride de earste lege molkweinen om har fracht te heljen, mei roppende fuorlju efter de loai drafkjende hynders...

No lûkt er de skille oer by dokters. De faam komt foar, in goekunde út it doarp.

‘Kin dokter dalik efkes by my komme? Wy hawwe in ûnk hân...’

‘In ûnk? Dochs net slim wol, Tanja?’

‘No, ja, nee... de frou is by de treppen del fallen...’

‘Och hearken, och hearken...’

Jimke, op fan 'e senuwen, kin net stil stean bliuwe. De faam sjucht yn in hol gesicht, deadlik bleek, mei wyld steande eagen.

‘Dochs net slim, soe men hoopje?’

Hja hat mei dy man, sa't er dêr ferlegen foar har stiet, alhiel fan 'e wize, te dwaan.

‘Ik wit net, ik wit net... Ik tink it al...’

De faam is al nei de keamer ta rûn, hellet dokter. In ûngemak? freget er oan Jimke! De skonk? Hy komt dalik... efkes de jas oan, dan komt er Jimke efternei.

De faam rint nei de koken ta en seit tsjin 'e kokenfaam: ‘Wat is dy man fan 'e wize...’

‘Wat man?’

‘De frou fan Jimke Tanja is by de treppen delfallen. Hy koe hast net gewoan prate... Dokter is him al efternei.’

‘Dat jonge wiif?’ freget de oare, dy't noch net sa lang yn it doarp wennet.

‘Ja... dat jonge wiif... Dy hat de rike âldfeint yn 'e fûke krige... Se pasje neat by elkoar, soe men sa sizze... Elts hie der earst in swiere holle oer. Hja is frij wat jonger en hy is in stille, ienselvige man... Mar men heart der nea gjin ferkeards fan. Wat wie dy man fan 'e wize...’

‘Mûlk hat er in bulte mei har op.’

‘Fêst al... men kin it al gau sjen, fyn 'k, oft it tusken man en wiif goed is... of net... No... lêst sil hja net folle mei him hawwe, want hy is sa goed as bôle...’

De kokenfaam lit in skylde ierpel yn it wetter falle, sadat de drippen yn 't rûn spatte.

‘'t Koe my neat skele, as ik ek sa'n âldfeint mette,’ seit hja, ‘tsjinjen is ek neat... en ik lit it wurk ek leaver dwaan, as dat ik it sels doch...’

 

Foarsichtich drage dokter en Jimke de frou nei de efterkeamer ta. Dokter ûndersiket har: ja, it is wier, de skonk is brutsen. Jimke rint it hûs troch... hellet tekkens en kêsens... sa kin hja alteast in skoftke wat nofliker lizze. Dan seit dokter, in jonge man, yn Fryslân berne, dy't syn Frysk jit net ferleard is: ‘En dan mar nei it sikehûs... dat is fierwei it bêste... dêr hat men alle oppassing en

binne de minsken der klear foar.’

‘Gjin sprake fan!’ Fêst komt it út Antsje har mûle. ‘Dêr kom ik net... It kin hjirre dochs ek wol? Teminsten, dat haw ik fakernôch mei oaren heard...’

Ja, it koe wol. Men koe bygelyks jûn noch in sjirurch út 'e stêd wei komme litte... Mar wêrom net it bêste te nimmen as men it sûnder muoite krije kin?

Nee, hja woe der net fan witte. Ei no, dan soe de skonk hjir set wurde en koe hja hjir seis wiken lizze.

‘Hoe kin 't sa mâl,’ sei de dokter, ‘binne jy útgliden?’

‘Ik wie boppe oan it wurk en die in stap tebek, ik wist net, dat ik sa ticht by de treppen stie en, en... doe barde it...’

Jimke stie mei it gesicht ôfkeard. Syn hert hammere as soe it syn lichem ferniele. In aaklike flauwens fielde er by him fan binnen.

 

De dokters hiene dy jûns mei in flinke pasjint te dwaan; Antsje liet net in kik. Dapper ûndergyng hja alles en doe't de dokter fan it doarp it lêste fuortgyng, sei er tsjin Jimke: ‘Ik leau, dat de man hjir mear fan 'e wize is, as de pasjint. De holle omheech, freon... In ûnk kin nimmen foar... Mei in wikemannich is de saak wer sûn... Tsjuch jo de saak net te folle oan... Fleurich op, dat is ek foar jo frou it bêste...’

Jimke, in libben lyk, knikte mei de holle.

Dit wie de freeslikste jûn fan syn libben. En doe kaam de nacht...

Foar Antsje wie, dit koe net oars, sei dokter, in bêd klearmakke yn 'e efterkeamer; dêr lei hja op in ledikant.

De reboelje fan 'e neidei arbeide jit troch yn har holle. Bylden kamen en gyngen, ferkrongen elkoar, der wie gjin rêst... En dan kaam elkkear wer op 'e nij de gedachte: it is myn eigen skuld. Ik haw him dreaun, ik allinne...

Yn 'e stiltme fan 'e nacht, wylst Jimke boppe wie en hja ûnder der stil hinne lei, sûnder dat de sliep komme woe, gyng eat fan it ferline oan har geast foarby, de jierren, dy't hja mei him trochlib-

be hie. Skeel hiene hja wol hân... o, ja... wit hoe faak... en as hja dan de dingen neigyng, dy't der tusken harren bard wiene, dan oertocht hja: hy begûn nea, mar altyd ik... En wêrom? Wêrom? Har libben wie net wurden, lykas hja it yn har jonkheid wol drôge hie. Hja hie har in húsgesin foar eagen steld mei berntsjes... dêr't hja foar soarge... dy't har libben fol makken fan bliidskip en fleur... As der berntsjes kommen wiene, dan... dan hie it mûlk hiel oars west...

Wat wie er lilk dêr boppe by de treppen. En wat seach er...

Oars altyd like stil... op himsels... nea net ris flink...

De oeren kamen en gyngen. Hja beharke it tikjen fan 'e klok, de slach fan 'e oeren... de healoeren...

No en dan hearde hja sêft it nachtlike wyntsje bûtendoar rûzjen... Efkes pipe no en dan it finster... In inkelde hiemdogge sloech soms oan.

O, Heare, sei hja op it lêst yn harsels, ik hoopje, dat ik net kreupel bliuw... As dat sa komt, dan kin it wol ris myn straffe wêze... As ik wer better bin, dan wol ik... dan wol ik... net mear, net mear...

Stil sweve hja wei... út de wylde wrâld fan har tinzen, nei de stille kriten fan 'e rêst... Tsjin 'e moarn foel hja fêst yn 'e sliep.

Jimke die de hiele nacht gjin each ta.

VI Nije hope

De oare moarns waard hja, hiel wat frisser, wekker. Jimke stie by har bêd.

Bleek, it trochfuorge antlit mei jit djipper fâlden as oars, de eagen djip ûnder 'e foarholle, mei swarte rûnten der om hinne, sa stie er dêr.

‘Hoe is it?’ frege er.

‘O... goed,’ sei hja.

‘Hast wat slept?’

‘Dat giet wol... en do?’

‘Och...’ Jimke draaide him om, joech gjin andert.

‘Do net fansels,’ sei hja.

Jimke swei... Syn ûnrêstige eagen mijden har.

‘Do moatst it dy net sa oantsjen,’ sei hja foars, wylst har grutte eagen him oanstoarren. ‘Sa slim is it net...’

‘Slimmernôch, tinkt my,’ andere Jimke.

‘Wês flink!’ sei Antsje. ‘Do moatste sa mar tinke, mei seis wike, dan bin ik wer sa fluch as in hazze. Mar wy moatte hjir help hawwe. Gean nei ús arbeidster en freegje dy, oft dy hjir ek komme kin. En as dy net kin, dan kin har suster wol... It is snein, mar yn dit gefal sille hja ús wol helpe wolle...’

‘Ik kin it wurk wol dwaan,’ sei Jimke, ‘it is hjoed snein. Dan kinne wy moarn wol ris sjen...’

‘Nee,’ sei Antsje, ‘sa dogge wy net. Der moat ien komme en do giest der hinne.’

‘No... ja... ik,’ sei Jimke. Mar fierder kaam er net.

‘Do giest der hinne... en dan rinste teffens by omke Ealse oan. Dy wit der noch neat fan... Dochst it...?’

‘Ja.’

Jimke klaaide him oan en soe de keamer útgean.

‘Hark ris efkes,’ rôp Antsje, ‘ferpraat dy no net tsjin omke Ealse. It is in ûnk fansels... dat haste goed yn 'e gaten, no?’

‘Hm...,’ sei Jimke. ‘Om tsjin omke Ealse te ligen...’

‘Nee... do moatste tsjin omke Ealse alles krekt sizze, sa't it is... Bist net goed? Hoe komst der by? Sûch, datste biste! Hat in oar wat mei ús húshâlding te meitsjen, soms...?’

‘Omke Ealse...’

‘No... do hearst it wol. Ik wol it út noch yn net ha. En gean no mar gau en ferpraat dy net...’

As in jonge omtrint waard Jimke de strjitte opstjoerd. Hy die syn boadskip - de arbeidster soe dalik oankomme.

Doe sette er de stap deryn nei omke Ealse ta.

It doarp lei stil yn 'e rêst. De tsjerke wie al in skoft oan; der wie gjin minske op 'e strjitte. Jimke moast de tsjerke foarby, de grutte bûtendoarren stiene iepen. Hy koe de stimme fan 'e domeny

hearre. It sintsje skynde op de wite skulpepaden fan it tsjerkhôf en op de grêfstiennen; in kat siet smout yn 'e lijte fan in steande stien en liet it sintsje op 'e glânzgjende bealch skine, in stikmannich mosken makken rûzje yn in keale beam.

Omke Ealse soe noch wol net lang op wêze. Hy hie in skoft lang net goed west, en hie it flink te pakken hân.

Och... och... wat wie it wat. Jimke winske by himsels: lei ik dêr ek mar, op dat tsjerkhôf... wie 'k mar dea.. dea...

Wat wie dat? Wie omke Ealse dêr bûtendoar yn syn túntsje? In krânse fan wite hierren omspûn syn gesicht. In grouwe, donkere doek om 'e hals, de jekker oan.

No stie Jimke foar him.

‘Dei, Omke!’

‘Jimke... Net nei tsjerke?’

‘Nee... nee... dat net... Der... der is ûngemak by ús thús...’

‘Ungemak?’ Omke Ealse sette grutte eagen op; kleare eagen wiene it, jit net fan 'e jeld fertsjustere.

‘Ja... mei Antsje...’

‘Skeelt der wat oan mei Antsje?’

‘Hja is fan 'e treppen fallen...’

‘Och hearken! Dochs net slim, wol ju?’

‘No... hja hat in skonk brutsen...’

‘Och... och... wel... wel...’

En Jimke fertelde it... stammerjend. Hy seach syn omke net oan... Ja, it wie in misstap... hja kaam raar telâne. Alde Ealse-omme, kjel fan dit nijs, gappe him oan. Wat wie it in rare boel.

‘Ik gean dalik mei dy,’ sei er.

‘Mar... eh... it is in hiel ein... Mei omke der al út?’

‘O, ja... juster ha 'k der ek al út west. Dokter hat my der frijichheid ta jûn. Mar noch net nei tsjerke ta... Dêr is it noch al kâld... en dan stil sitte... dat falt net ta. Mar bûtendoar mei ik hiel wol... O, ja... ja...’

Omke Ealse hellet in stûk út 'e hûs wei en docht de útdoar ticht. ‘Wy kinne ûnderweis wol ris stean bliuwe,’ seit er, ‘dan rêste wy in tel út. Mar ik moat by Antsje sjen... dat moat... dat moat perfoarst...’

En hja rinne it doarp troch. Omke Ealse is fan Jimke syn gruttens, mar de jeld hat syn rêch wat bûgd en hurd komt er net mear foarút. Mar syn antlit is noch flink, jeugdich hast; hy liket wol wat op Jimke, dy't in soan fan syn broer is. Mar yn syn jeugd hat er tsjepper west; noch hat er in moaie reade kleur, mar it moaiste binne syn eagen, heldere, kleare eagen, oan wjerskanten fan syn wat grutte noas. Syn hier draacht er lang, in wyt bosk, dat him fan efteren op syn jas falt.

‘Hoe hâldt hja har der ûnder?’ freget omke Ealse.

‘O, bêst, flink,’ seit Jimke.

‘Dat tocht ik wol!’ seit Ealse-om en hy glimket yn himsels. ‘Dat is krekt wat foar har. Do hast in flink wiif, Jimke!’

‘O, ja!’

‘In wiif út tûzenen...’

‘O, ja!’

Der waaie klanken út 'e tsjerke, dêr't hja no tichte by binne, nei bûten ta. By de tsjerke bliuwt omke Ealse stean.

‘Efkes útpûste,’ seit er. ‘Lange einen, haw ik noch net rûn...,’

De sang út 'e tsjerke komt op har ta. Earnstich en krêftich, as it folts, dat him sjongt. In liet fan God en fan syn bern!

 
Gij toch, Gij zijt hun roem, de kracht van hunne kracht,
 
Uw vrije gunst alleen wordt d' ere toegebracht!
 
Wij steken 't hoofd omhoog en zullen d' eerkroon dragen
 
Door U, door U alleen, om 't eeuwig welbehagen...

Omke Ealse swaait syn stôk nei de tsjerke ta.

‘De kracht van hunne kracht,’ seit er. ‘Sa is it... Wy kinne neat út ússels... goed en tsjoed moatte wy ûndergean. Mar Ien moat ús helpe yn it libben, moat ús nei de feilige haven bringe...’

Ealse-omne himet wat, hja bliuwe der in amerij stean. It wyntsje waait mei Ealse-omme syn wite hierren, as er op it lêst seit: ‘Dyn heit en mem, jonkje, witst it wol?’ En hy swaait mei syn stôk nei in hoeke fan it tsjerkhôf. ‘Dêr lizze hja, dêr moat ik earstdeis ek hinne. Ei no, dat is net sa slim...’ En wer swijt er en hy keart syn gesicht nei it tsjerkhôf. ‘Ik bin âld en der lizze hiel wat

fan myn âlde kunden, hast allegearre...! Ik bin gau tachtich. Sa'n eintsje libben is gau foarby, Jimke... wat in droktme, wat in krewearjen... en och... it hâldt sa'n bytsje yn... Suver neat...’

Hy draait him nei Jimke om en linet op syn stôk. In skoftke stiet er sa.

‘Ik miskearje net faak yn 'e tsjerke... As 't in bytsje wol, gean ik der nije wike wer hinne...,’ seit er, wylst er wer fierder giet.

It gesang út 'e tsjerke folget harren, toanen omsweve harren, driuwe troch de strjitte hinne, dêr't gjin lûd har tsjinkeart. It is as in earnstige stim, dy't harren fertelt fan it lytse, it ûnbetsjuttende, fan alle deistige dingen.

 

No heart Antsje de útdoar iepen en ticht gean. Efkes letter stiet Ealse-omme - sa neame hja him altyd - yn 'e efterkeamer.

‘Soa, jongefrou!’ seit er mei in fleurich lûd, ‘en hoe wie 't der mei?’

Syn jit sûne, reafallige troanje mei de heldere eagen hat in mylde útdrukking, as er nei har sjucht. Dizze twa fersteane elkoar. Ealse-omme wie yn syn tiid net sa'n ienselvige man as Jimke. Yn syn útsjuch sit jit krêft, sij it dan de ferfallen krêft.

‘Goed, Ealse-omme,’ andert Antsje en hja laket him, lykas hja dêr op bêd leit, oan.

‘Jy binne der net yn ferslein, sjuch ik,’ seit Ealse-omme, ‘jy sjugge der goed út. Mar it is in raar ûngemak.’

En dan begjint Antsje har ferhaal: ‘Ik wie boppe oan it wurk, ik wreau de roeden fan 'e loper en stie by de treppen. Sawat yn gedachten. Ik die in stap efterút en wist net, dat de treppen sa tichte by wie. Alteast ik tocht der net oan en dêr gyng ik...’

Antsje laket, as wie it in grapke. It ferstannige gesicht fan âlde Ealse sjucht mei guodlike útdrukking op har del.

Hy en Jimke sitte by it bêd. Ealse-omme keart syn eagen oer it fjild, dat der efter stil en ferlitten leit. Stadich seit er, op de wize fan ien, dy't yn gedachten is: ‘It giet op 'e wrâld net altyd krekt lykas wy dat graach wolle. Faker hast, leau ik, hawwe wy yn 'e wyn as foar 'e wyn. As Ien mar ús libben bestjoere wol, dan

hawwe wy net eang te wêzen... Hy sil it goed meitsje; Hy sil ús bringe op goede wegen en ús liede as de goede Harder, ek al tinke wy, dat it ferkeard giet.

Ik sei niis al tsjin Jimke: ik wurd âld. It skonkwurk wol net mear mei... myn reis kin net sa hiel lang mear duorje. En as men dan sa jins libben neigiet,’ omke Ealse tilt de holle, mei it wite hier omkrânze, op en sjucht de himel yn, ‘dan tinkt men ek wol ris oan jins tsjinslaggen, dy't mar al te faak komme troch eigen ik. Fansels in ûnk as hjirre, kin men net foar... ik praat mear yn it algemien.

Mar wa't fjouwerkant yn it libben stien hat, ken de grutte fijân, dy't jin bestriidt en it libben soer makket: hjir wennet er.’

Omke Ealse slacht him op syn boarst.

‘Wy hawwe dêr goeds, mar ek sa folle ferkeards sitten... Dêr sitte ús tsjoede winsken, ús langstmen. Der is gjin grutter fijân op 'e wrâld. Dy langstmen rêste nea, hja fiere ús fan it iene nei it oare. Hja binne krekt as in hongerich bist, dat nea genôch krijt... dat altyd mear hawwe wol... Ja, hja binne as in roppige hûn...’

Mei de hân slacht er op 'e tafel, syn eagen ljochtsje.

‘As wy dy fijân oerwinne kinne, binne wy sterker as in liuw, ja machtiger as in kening... In grutte seine is yn ús libben: berêsting. Berêsting, ek yn ús ûnk. It is net altyd ljocht yn ús libben, mar al te faak tsjuster.

Wat betsjut dy tsjusternisse, as wy it hjir fanbinnen mar ljocht hawwe... om't wy de echte frede fûn hawwe...’

In stille rêst leit op it gesicht fan omke Ealse, hy liket de jeld, dy't alles sjoen, field en meilibbe hat en dy't no it libben oerskôget, as in fjild, dêr't er gau út weitsjen moat.

 

Antsje har dagen binne no as de dagen út de lytse wrâld fan har jonkheid. De keamer, it húsrie, kachel, tafel, wat der oan 'e muorre hinget, âlde printen yn in gouden list, it iene in mantsje op in berchwei, dy't opgiet nei in gouden himel, as rûn er op it ljocht oan, de oare mei in pear bern mids in skildereftich nôtfjild op in stik wrâld mei hichten en dellingen - dit allegearre is no har wrâld.

De glinsterjende sinnestriel op in ornamint fan it kammenet, dûnsjende stofkes yn it ljocht, de plaatsjes om 'e lampe, it patroan fan it pompier op 'e muorre, dat allegearre hâldt no har gedachten fêst. It is, as yn har earste bernetiid, doe't de keamer jit har ryk wie en de wrâld der bûten fier.

Har uterlik feroaret; de krêftich-sûne kleur ferdwynt, ek eat fan it hurde fan har eagen. Har antlit wurdt fynder, tearder; it is, oft it pinsiel fan 'e smert it hurde der út weifaget. It kreauwen fan it minskehert yn it deistige dwaan, langstmen en begearten, alles wykt wat fan har ôf; it is, oft wat fan it felle yn har hert oerbalseme wurdt mei de stiltme fan 'e rêst - har wêzen liket ljochter, as hie in frjemde frede it ealer makke.

Hja hat in frou út it doarp foar it wurk, de measte soargen hat Jimke mei har. Hy docht it mei leafde, mei in stille noed, neat is him te folle. Faak sjucht hja him oan, as er foar har yn it spier is; wat sjucht hy der min út. Syn antlit is ferfallen, hy liket immen, dy't krom giet ûnder in net te dragen fracht.

En as er dan sa jûns, as de stille dei ta'n ein giet, syn wei nimt nei syn eigen sliepkeamer, dan komt der soms in gefoel fan meilijen mei him by har op. Hy hat dochs ek syn goede punten... o! hy is better as hja.

Mar dan de nacht! Har tinzen, deis faak mei oare dingen dwaande, binne dan net mear te hâlden; as wylde fûgels geane hja op 'e flecht, hja kin se net keare, meastentiids binne hja net ljocht fan kleur, mei silveren wjukken, mar donker, ja, tsjuster as de nacht. En ien fan 'e donkerste is aloan wer dizze: it is myn eigen skuld! O, it wie altyd myn eigen skuld! Hja fertelle har fan har eigen hurdens, har eigen stegens. En altyd weroan ûnderfynt ien en deselde dat dwaan, dy hurdens en dy stegens en hy krekt lit nea in wurd hearre, mar stiet dêr stil en earnstich, ienselvich, mar sûnder in wurd fan ferwyt op syn lippen.

 

Op in dei, as de jûn it lêste goud fan 'e himel weifage hat en de tsjustere skaden komme foar de nacht, is it, oft hja gjin siken mear krije kin, as tôge har hert in swiere lêst. Hja ropt in kear-twa Jimke

syn namme.

Hy komt by har...

‘Gean hjir tichte by my sitten... ik ha dy wat te fertellen...’

‘Eat te fertellen?’ freget er.

‘O, ja... in hiele boel...’

Freegjend sjucht er har oan.

‘Oer dy jûns, do witst it wol... doe't wy rûzje hiene... dêr boppe by de treppen...’

Jimke syn eagen wike fan siden út.

‘Nee, nee...,’ seit hja rêd, ‘it is net lykasto tinkste... it is hiel oars... ik sil dy wat sizze. Hark ris! Doesto dêr boppe tsjinoer my stieste, do kaamste op my ta, net wier, en do soeste my in slach jaan...

Mar do haste it net dien...’

‘Wat haw ik net dien?’

‘Do haste my net in slach jûn...’

‘Net...?’

‘Nee... witste dat sels net mear. Betink dy mar ris goed...’

‘Ik haw dy wol in slach jûn...’

‘Ja, mar net op dat stuit. Ik die, doesto op my takaamste in stap tebek en sa rekke ik by de treppen del... Do wieste alhiel yn 'e war... do wist it net mear, dat ferstie ik dalik wol...’

‘Dat seiste no sa mar.’

‘Nee, nee, Jimke, echt! Ik die in stap tebek en doe foel ik...’

‘Mar... mar...,’ stammert Jimke, ‘dan wie it dochs myn skuld... like goed.’

‘Nee,’ seit hja rêd, ‘ik leau, ik wie sels hielendal oerémis, om't ik doe ynseach, wat ik dy oandien hie... ik wie myn besleur kwyt en rûn sûnder omtinken tebek...’

‘Do seiste it mar om my...’

‘Hark ris, Jimke!’ seit hja en hja stekt twa fingers fan 'e rjuchterhân omheech: ‘Sa wier as der in Almachtige boppe ús libbet, sa wier is it, datsto my net by de treppen del bruid haste...’

Jimke hellet de siken op. It is, oft it ljocht op syn antlit trochkomt en de tsjusternisse, dy't as in donker skaad syn wêzen finzen hâlden hat, stadich ferdwynt. Syn lippen trilje.

‘O... Jimke,’ seit hja, ‘en hja slacht de hannen foar de eagen, wat bin ik in minnen ien. Ik ha dy altyd yn 'e gedachte litten, dat it dyn wurk wie en it wie sa net... o... o...’

Bleek bûcht Jimke him oer har hinne.

‘Doch sa dochs net,’ seit er, ‘ik ha dochs skuld hân. O...’ (syn eagen wurde wiet) ‘ik hie altyd skuld.’

‘Nee, hâld dy stil,’ seit hja, wylst hja syn hân beetkriget. ‘It wie myn eigen skuld... it wie altyd myn eigen skuld. Ik wit net, hoe't dat is, it is leau 'k... de divel yn my. Elkkear opnij komt dit yn my op... dan moat ik immen kwea dwaan... stikelje... It is krekt,’ seit hja, wylst hja helpleas om har hinne sjucht, ‘oft ik der neat oan dwaan kin... Mûlk komt it wol... dat ik in te maklik libben hie... As ik in húshâlding hân hie... mei berntsjes... Mar, o Jimke,’ seit hja rêd, as woe hja oer dit lêste hinne prate, ‘oan al dy reboelje tusken ús hiesto gjin skuld... nea net.’

‘As ik,’ ferfettet hja, ‘wer goed bin en wer op 'e fuotten en myn aard komt ris werom, witste wat ik dan doch? Dan begjin ik te arbeidzjen. Dan arbeidzje ik, oant de lea my pipet.’ In glim giet oer har gesicht. ‘Dan nim ik de bjinder of de luiwagen en dan meitsje ik de boel skjin. En as alles skjin is, dan begjin ik wer fan nijs ôf, jonkje! Ik leau, dat ik in te maklik libben hân ha. Wurk is it bêste foar noartige froulju, Jimke!’

En hja glimket, wylst hja syn hân nimt; tear strykt hja der oerhinne.

It wurdt Jimke te mânsk. Hy draait him om en begjint te snokjen. ‘As... as ik... mar wat oars wie... better foar dy’, snokket er.

‘Better foar my, jonkje?’ freget hja tear. ‘Nee... dat kin net... dat kin net.’

Jimke slacht de hannen foar it gesicht en syn boarst giet fan it snokjen fel op en del.

Hja strykt mei de hân oer syn ljocht hier hinne...

‘Wy sille in oar libben tegearre hawwe, Jimke! Ik sil in better wiif foar dy wêze. Dat ûnthjit ik dy! Sa wier as ik hjir by dy bin! O, Jimke...!’ En fan oandwaning oermastere, presset hja de holle yn it kêsen en kin ek hja de triennen net mear keare...


Vorige Volgende