De noodzaak van het overbodige

122

De fictieve schrijver

Zoals er een ‘fictieve lezer’ is, zo bestaat er ook een fictieve schrijver, en ik bedoel nu niet de verbeelde bezorger van opgedoken documenten die in vroeger eeuwen zo populair was, maar een schrijver die niet samenvalt met de op het boekomslag vermelde auteur, noch met zijn vermeende aanwezigheid in een van de uitgebeelde figuren in het boek en zeker niet als het een ik is. Het is een schrijver die niet één enkele persoon representeert - waar de reële schrijver er overigens een van kan zijn -, maar een die ‘meerdere personen tegelijk is’ (Novalis) ofwel hij represen-

[p. 216]

teert als ‘old Nobodaddy’ (Blake) iedereen en niemand. Veeleer valt hij samen met de ideale fictieve lezer, die hij immers heeft geschapen naar zijn eigen beeld, zij het net een beetje afwijkend en kritischer, want anders zou het zijn alsof hij alleen maar zichzelf bevestigde. Nee, hij is de afwezige schrijver met een vervangbare naam. ‘Ceci n'est pas un auteur’, de schrijver van ‘Ceci n'est pas un conte’ (Diderot), die als hij rookt de roker is van ‘Ceci n'est pas une pipe’ (Magritte). Schrijven: Ik ben die ik niet ben, en omgekeerd. Hans Andreus: ‘Ik ben niet die ik ben. Ik ben er niet.’

*

Veel te veel uitspraken zijn machtsuitspraken, die de bedoeling hebben hun ‘waarheid’ te benadrukken en deze er bij de ander in te hameren. Dat geldt ook voor uitspraken op cultureel gebied, het zijn vaak cultuurpolitieke oordelen of vooroordelen, niet zelden gebaseerd op minimale kennis en louter smaakpapillen. Het gevaar van een teveel van dergelijke machtsuitspraken is dat ze alle nadenken erover blokkeren.

Feyerabend bepleit een ‘relativistische maatschappij’ waarin plaats zou moeten zijn voor een relativistische wetenschap. Kunst en literatuur zijn, bij alle zelfbevestiging van de kunstenaar, van nature relativistisch gedisponeerd of zijn het wellicht onbewust daaróm. Wij zouden ononderbroken onszelf de macht moeten ontnemen, ook in taal. Het zouden dan misschien geen ware uitspraken zijn, maar werkelijke.

*

Sinds het begin van de mensheid zijn we bezig het brein en zijn potentialiteiten te doorvorsen en de wonderen die we er aantreffen zijn zo overrompelend dat we ze voorlopig niet hoeven uit te vergroten. Hersenfysiologie - samen met kunstmatige

[p. 217]

intelligentie en eventueel microbiologie en microfysica - is een terrein waar we nog steeds van de ene verrassing in de andere tuimelen en waar de oplossing van het ene raadsel een vaak nog groter raadsel ontsluit.

En mochten ooit alle natuurlijke wonderen doorlicht en alle raadsels opgelost zijn, dan gooien we zelf alle puzzels weer door elkaar, chaotiseren onze wereld en onszelf - als de natuur met haar vele ingebouwde toevalligheden, onzekerheidsfactoren en zelfvernietigingtendensen dit al niet heeft gedaan -, waarna de nieuw ontstane chaosmos de gelegenheid krijgt (zich) opnieuw te (laten) herordenen.

Hoe moeten we ons de toekomst voorstellen als de culturele evolutie zich in dit hoge tempo doorzet? Het valt moeilijk te voorspellen, mede gezien het grote aantal onzekerheidsfactoren, maar de kans zit er levensgroot in dat wij, zelfscheppers die we van nature of culture geworden zijn, onszelf zullen ontscheppen, zoals de ultieme creatieve daad, zowel bij kinderen als bij apen, bestaat uit het vernietigen van wat je zelf gemaakt hebt: tekening, blokjestoren en -huis, zandmens.

Waarna de natuur een nieuwe cyclus kan beginnen. (De microben, virussen, insecten, hybriden en mutanten liggen al op de loer.)

Scheppen, ontscheppen, herscheppen.