De noodzaak van het overbodige

[p. 170]

96

God

Voor veel gelovigen is God nog zoiets als het licht van een oeroude ster: de ster is al eeuwigheden geleden gedoofd, maar het licht is nog altijd onderweg.

Sommigen interesseert het niet te weten dat de ster al lang niet meer bestaat, waar het hun om gaat is het licht dat nog altijd onderweg is.

*

Geschiedenis & traditie

Geschiedenis op zich is niet de dieptedimensie van de tijd of van het leven, maar bewustzijn van de geschiedenis is het wel. ‘Geschiedenis’ op zich is even oppervlakkig als natuurlijke historie; historisch bewustzijn schept de diepte die de menselijk existentie emotioneel en cultureel doet aarden en die hem een werkelijk gevoel van bestaan geeft. Geschiedenis op zich is als de stroom waarin men zich laat meedrijven en waarvan men deel uitmaakt, historisch bewustzijn doet ons - al zwemmend - half boven de stroom verheffen, waarna we haar kunnen beschouwen, stroomafwaarts of stroomopwaarts, en het is dezelfde stroomkracht waarvan we soms gebruikmaken om ons boven het wateroppervlak te verheffen.

*

Cultuur is geschiedenis scheppen en vooral het bewustzijn van geschiedenis, ook al wordt in afzonderlijke kunstwerken de geschiedenis, of de tijd, opgeheven: een geslaagd kunstwerk is geschiedenis en schept tijd, zijn eigen.

[p. 171]

*

Conventie verstikt, want heeft de pretentie ook in het heden alleengeldigheid te bezitten; traditie biedt de gelegenheid aan de conventie te ontsnappen, en inspireert er in het beste geval toe. Goede traditie staat het scheppen van nieuwe traditie toe, bijvoorbeeld in de vorm van nieuwe boeken.