De noodzaak van het overbodige

76

Naarmate de mensen ouder worden en de ‘lust’ afneemt, willen ze meer eeuwigheid - de ‘lust’ die plotseling ‘eeuwigheid wil’ (Nietzsche), enkele neurotici en kunstenaars uitgezonderd: die hebben hun lust (of onlust) altijd al geprobeerd in eeuwigheid om te zetten.

(Pas als het bij de laatsten gelukt is speelt de dood een geringere rol; de dood-op-leeftijd tegenover het niet verouderende oeuvre dat er ligt. Sela.

In feite is het een noodgedwongen terugtrekken in de geschiedenis - of een gevecht om geschiedenis - tegenover het eeuwige zelf-leven; geschiedenis is altijd nog beter dan het niets, hoewel beide lusteloos zijn en ook de geschiedenis geen garantie op nabestaan biedt. Zonder dat telt de tijd dubbel, net als in de tropen.)

Literatuur als tegenhistorie

Het uiteindelijke doel van alle grote literatuur is, nadat een historische situatie gestalte heeft gekregen in het verleden of in

[p. 136]

het heden (als heden), die situatie aan de historie te onttrekken, de romanfiguren of taalfiguren de historie te laten overwinnen en ze a-historisch te maken.

Hoezeer de schrijver, als ieder ander, onderworpen is aan het ‘historische proces’ - hoewel, proces? Ik heb nooit goed geweten wat het ‘historische proces’ is, alsof er van een objectief, door mensen regelbaar historisch bewustzijnsproces sprake zou kunnen zijn of van een wereldbewustzijn dat zijn eigen loop bepaalt - de roman- en taalfiguur, ook de meest abjecte en gedegradeerde, maakt de historie overbodig, nihileert haar door een herhaalbare, herleesbare existentie, die haar aldus uit de tijd tilt.

In die zin lijkt literatuur op het ‘bevredigende bestaan’ dat socialistische denkers, onder wie ook Marx, als utopisch eindpunt van het (dialectische) historische proces zagen en waarin de historie, die voornamelijk uit kommer & kwel bestaat, opgeheven wordt. Het bestaan als eeuwig heden. Als dit laatste ooit het geval is, wat te betwijfelen valt, dan zal de godsgruwelijke verveling niet te overzien zijn.

De enige manier om die verveling op te heffen, zou zijn om als mens een literair bestaan te leiden, een romanbestaan van pseudohistorie en gemanipuleerde chaos, een bestaan van zelfscheppen en -ontscheppen, van mobiele verbeelding tegen stasis, doodzwijgen en eeuwige zelfinkeer, kortom een gespeeld bestaan. Zolang dit niet het geval is, is literatuur een vorm van troost met terugwerkende kracht in dit bestaan: een vorm van anti-tijd in de tijd, van anti-historie in een overmaat aan historische bepaaldheid, een geprofileerde vorm van niets in het grote Niets. Tijd en historie zullen haar blijven voeden op straffe van atrofiëring en bloedarmoede, taalarmoede en dunharige verbeelding; sterfelijkheid en verval, besmette menselijkheid en pijnlijke liefde zullen doorfilteren in de vormen: zonder tijd geen opheffing van tijd en historie, zonder besmette menselijkheid geen kunst en literatuur.

Maar het doel blijft de opheffing van de historie. (Tenzij

[p. 137]

door een terugkoppelingseffect naar de maatschappij die maatschappij de getoonde literaire situatie als actualiteit en sociaal relevante realiteit ervaart en accepteert. In dat geval fungeert de literatuur als plaatsvervangende historie en de fictieve tijd als tijd.)