De noodzaak van het overbodige

43

Concrete abstractie

Abstractie die niet is ontstaan uit concreetheden is voor de filosofie en de literatuur van weinig waarde - scherpslijpende notitieschrijvers horen eigenlijk te zeggen: van geen enkele waarde; initiële filosofische abstracties die zich waar moeten maken met behulp van een menigte aan beelden en voorbeelden wekken wantrouwen en geven je het idee bedot te worden op privégronden.

Ook een theoretische natuurwetenschapper als Einstein kreeg zijn inzichten volgens eigen zeggen in concrete, bijna tast-

[p. 85]

bare beelden; de theoretische formulering van de concreet-abstracte ervaring die volgde was pas geheel abstract. (Abstrait - het abstract van iets: de afgetrokken essentie.) Nadat het door het concrete stadium is heen gegaan wordt het abstracte idee heel direct ervaren: als een concreet idee, zoals de bij uitstek indirecte beeldtaal van de poëzie door poëzielezers wordt beschouwd als de meest directe en onmiddellijke. T.a.v. het concrete, actuele en directe is die taal indirect, voor het algemene, metaforische en indirecte hoogst direct. Het resultaat: ‘indirecte communicatie’ (Kierkegaard).

*

Het zwarte en het witte gat

Vergelijk: de enkele geïsoleerde en steeds meer ingedikte betekenisdragers die zich naar hun einde van betekenisloosheid toe dichten. (Mallarmé)

Daartegenover: de zwarte pagina van Sterne: de overvloed aan woordmateriaal, aan wereld, inventarisering, die zo dicht wordt dat ook hier betekenisloosheid optreedt.

De moderne schrijver beweegt zich hiertussen, soms pendelend tussen de twee uitersten: tussen de leegte, het dreigende niemandswit en de betekenisloze volte van het allemanszwart: twee zeeën waaruit alleen de creatieve sprong hem kan redden (: zwemmen voor je leven alleen is niet meer voldoende), en de ionosfeer waarin hij terechtkomt heeft altijd iets meer van het een en iets minder van het ander. En waar hij, uitgestotene uit het tijdloze van de uitersten, altijd weer in terugvalt is de tijd en wat hij, hiervan uitgaande, opnieuw en opnieuw wil veroveren is ‘het ene in het vele’ (Giordano Brano) of het vele in het ene (o.a. de ‘myriad mind’ van Coleridge) en dit zal hij blijven willen, tot hij weer in een van de uitersten belandt. Waarna hij opnieuw de sprong zal moeten wagen, gevolgd door de duik.

[p. 86]

Beide zal hij moeten blijven doen: springen en duiken; alleen zo kan hij zijn geschreven existentie redden. Doet hij dit niet, dan valt hij over de rand van de bladspiegel in de afgrond of hij verdwijnt in de bladspiegel - verdwijnt in het alomtegenwoordige zwarte gat of in het dichte, verdichte witte gat.